هاوەڵی بەڕێز (أبو هریرة) الله لێی رازی بێت لە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی: (ما مِن مَكْلُومٍ يُكْلَمُ في سَبيلِ اللَّهِ إلَّا جاءَ يَومَ القِيامَةِ وكَلْمُهُ يَدْمَى، اللَّوْنُ لَوْنُ دَمٍ، والرِّيحُ رِيحُ مِسْكٍ).أخرجه البخاري (237)، ومسلم (1876). 

لێكدانەوەی وشەكانی فەرمودەكە: 

مكلوم : بریندار 

یُكلم: بریندار بكرێت. 

فی سبیل الله: لە پێناو الله. 

وكَلْمُهُ يَدْمَى: برینەكەی خوێنی لێ دەتكێ. 

اللَّوْنُ لَوْنُ دَمٍ: ڕەنگ ڕەنگی خوێنە. 

والرِّيحُ رِيحُ مِسْكٍ: بۆنیش بۆنی میسكە. 

ئەم فەرموودە باسی فەزڵ و گەورەیی برینداربوون و تووش بوون بە ناخۆشی و مردن لە پێناوی الله عزوجل دەكات، موسوڵمان لە ژیانی دونیادا تووشی هەرچی ناخۆشییەك ببێت لە پێناو دینەكەیدا دەبێتە هۆكاری پاداشتی گەورە و چوونە بەهەشت بۆی. 

(مكلوم) كە بەواتای بریندار دێت لە فەرموودەكەدا، مەبەست لەو كەسەیە كە لە پێناو دینەكەیدا و لەبەر ئەوەی موسوڵمانە ئازار دەدرێت و بریندار دەكرێت وخوێنی بە ناحەق دەڕێژرێت، ئەو كەسەی بەو شێوە بێت مژدەی گەورەو دڵخۆشكەری پێدراوە، كەوا لە ڕۆژی قیامەتدا كاتێك زیندوو دەكرێتەوە برینەكەی هێشتا تەڕە و خوێنی لێ دەچۆڕێت، بەڵام لەبەر ئەوەی كاتەكە ڕۆژی قیامەتە و هەموو شتێك لەو كات وساتەدا لەگەڵ ئێستای دونیاماندا جیاوازە، بۆیە ئەگەرچی ڕەنگی خوێنەكە سوورە، بەڵام بۆنێكی خۆشی وەكو بۆنی میسكی لێ دێت. 

سەبارەت بە حیكمەتی ئەوەش بۆچی ئەو كەسە لە ڕۆژی قیامەتدا بەو حاڵەوە دەگەرێتەوە لای پەروەردگاری، دەگونجێت لەبەر ئەوە بێت نیشانەی فەزڵ و پلەو پایەی بەرزی خاوەنەكەی بێت، هاوكات بەڵگە بێت لە دژی ئەنجامدەری تاوانەكە . 

حیكمەتیش لەو بۆنە خۆشەی خوێنی بریندارەكە لەناو ئەوانەی لە گۆڕەپانی مەحشەردا وەستاون ئەوەیە شایەتی بێت بۆ فەزڵ و پلەو پایەی ئەو كەسەی لە پێناو دینەكەیدا بریندار بووە یان كوژراوەو شەهید بووە، ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە شەهید ئەگەر لە گۆڕەپانی جەنگدا لە پیناو الله بكوژرێت ومەرجەكانی موجاهید و جیهاد كردنی تێدا بێت نوێژی لەسەر ناكرێت وهەر بە خوێنەكەی خۆیەوە دەنێژرێت، وەكو لە فەرموودەكەی جابر بن عبد الله دا هاتووە الله لێی ڕازی بێت، كەوا پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرمانی كرد شەهیدەكانی جەنگی أحد بە خوێنەكانی خۆیانەوە بنێژرێن بەبێ كفن كردن و شۆردن: " أمر بدفن شهداء أحد في دمائهم ولم يُغسلهم " رواه البخاري 1346 

بەڵام زانایان فەرموویانە جۆرەكانی تری شەهیدی وەكو لەفەرموودەكەدا هاتووە: (الشُّهَداءُ خَمْسَةٌ: المَطْعُونُ، والْمَبْطُونُ، والْغَرِقُ، وصاحِبُ الهَدْمِ، والشَّهِيدُ في سَبيلِ اللهِ عزَّ وجلَّ) مسلم:1914. واتە ئەو كەسەی بە نەخۆشی تاعون و بەئاازرو نەخۆشی هەناو دەمرێت، یان دەخنكێت و دیوای بەسەردا دەڕوخێت ئەوانەش شەهیدن، بەڵام ، ئەگەرچی لە فەرموودەكەدا بەشەهید ناوبراون، وا دەردەكەوێت كە ئەوانە هاوشێوەی جۆری یەكەم نین كە لە گۆڕەپانی جەنگدا دەكوژرێن، بەڵكو ئەم جۆرانە نوێژیان لەسەر دەكرێت. 

إحسان برهان الدین 

14 ربيع الآخر 1445 

2023-10-29 

لە كتێبی (الإبانة)ی ابن بطةدا هاتووە 2/671: پاش ئەوەی سەرگەورەمان عومەری كوڕی خەتتاب الله لێی ڕازی بێت بە خەنجەری غەدرو خیانەت لێی درا، لەسەرەمەرگدا بوو و ناو بەناو دەبوورایەوە، وتیان ئەگەر لە ژیاندا مابێت مەگەر بەباس كردنی نوێژ بێتەوە هۆشی خۆی، بۆیە وتیان ئەی ئەمیری بڕواداران كاتی نوێژە و وا نوێژی جەماعەت تەواو بوو، ئەویش هاتەوە هۆشی خۆی و فەرموی: كەواتە كاتی نوێژە؟ مەحروم و بێ بەش ئەو كەسەیە لە ئیسلامدا تەركی نوێژ بكات، ئینجا بەو حاڵەوە كە برینەكەی خوێنی لێ دەچۆڕا دەستی كرد بە نوێژ كردن. 

الله لێت ڕازی بێت ئەی سەرگەورە و پێشەنگ و پێشەوا بەغیرەت و ئیماندارەكەی ئیسلام، ئەی مژدە پێدراو بە بەهەشت ئەی ئەو كەسەی تا ڕۆژی قیامەت دووبارە نابیتەوە. 

  بینینی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە خەودا دەربارەی خەو بینین بە پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم و، لە ڕۆشنایی قسەی زانایاندا، بە گرنگم زانی وەكو بیرخستنەوەیەك بە كورتی ئەم چەند خاڵە بخەمەڕوو : 1- ئەو كەسەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە خەودا دەبینێت، مەرج نییە پیاو چاك بێت و خەوەكەی وەكو خەڵاتێك بێت بۆی ، بۆی هەیە پیاوچاك بێت و ، بۆی هەیە كەسێكی تاوانبار و خراپەكاریش بێت و ئەو خەوەش ببینێت. 2- شەیتان ناتوانێت لە خەودا خۆی بباتە شەكل و شێوەی پێغەمبەر ەوە صلی الله علیه و سلم، چونكە لە فەرموودەی صحیح دا هاتووە: (من رآني في المنام فقد رآني، فإن الشيطان لا يتمثل بي)، بەڵام شەیتان دەتوانێت لە شەكل و شێوەیەكی تردا خۆی وەكو پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نیشان بدات و خاوەن خەوەكەش مەگەر زانا و شارەزای ژیاننامە وسیما و شەمائیلی پێغەمبەر بێت صلی الله علیه و سلم، ئەگینا ناتوانێت دڵنیا بێت ئەو كەسەی بینیوێتی بە ڕاستی پێغەمبەر بووە صلی الله علیه و سلم. 3- بۆ ئەوەی بزانرێت كە ئەو كەسەی بینراوە بە ڕاستەوە پێغەمبەر بووە صلی الله علیه و سلم، پێویستە سیما و سیفاتی وەكو سیما وسیفاتی ئەو بووبێت، بۆ نموونە: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم سپی پێست بووە، باڵا مام ناوەند بووە، ناوشانی بەرین بووە، نەقەڵەو ونە لاواز بووە، ڕیشی موبارەكی درێژ وپڕ بووە ومووی سپی زۆر كەم تێدا بووە و زۆر سیما و سیفەتی تری هەیە لە كتێبەكانی سیرەدا بە وردی باس كراوە، بۆیە دەبێت بینراوەكە بەو شێوە بێت ئەگینا شەیتان یان كەسێكی تری بینیوە 4- هیچ فەرمان و زانیارییەك لە خەودا لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەرناگیرێت، چونكە الله تعالی فەرمویەتی: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) المائدة:3. بۆیە هەركێ هەرچی لەسەر زاری پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم لەخەودا بگێڕێتەوە و بڵێ ئەو فەرمانەی پێكردووم، یان فەرموویەتی وا بكەن و وا مەكەن جیاواز لەو فەرمانانەی لە سوننەتەكەیدا هاتووە، یان فڵانە كەس و فڵانە كۆمەڵ و لایەن وحیزب لەسەر حەقە وشوێنی بكەون، یان لەسەر ناحەقە و لێی دور بكەنەوە، یان فڵانە فەرموودە سەحیحە وڕاستە و من وتوومە، یان لە هاوسەرەكەت جیابەرەوە ئافرەتێكی خراپە...ئەو حوكمانە نابێت كاریان پێ بكرێت، چونكە بە وەفاتی پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم ، شەریعەت تەواو بوو و چیتر هیچ حەڵاڵ و حەرام و سنوورێك بۆ قورئان وسوننەت زیاد نابێت. 5- گومانی تێدا نییە هەركەسێك خەو بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ببینێت بە مەرجیك بەو شێوەش بێت كە لە كتێبەكانی سیرەدا وەسف كراوەو لە حاڵێكی شاییستەدا ببینیت، ئەوە موژدەو دڵخۆشییەكی زۆر گەوەر پڕ بەهایە و مایەی خۆشحالی و دڵخۆشی و جێگیربوونە لەسەر ڕێگای حەق. إحسان برهان الدین 29 ربيع الأول 1444 2022-10-25  

  له تەكبیر كردنی جەژندا با شوێنكەوتووی سوننەت بین سوننەتە لە دوای بانگی مەغریبی كۆتا ڕۆژی ڕەمەزان تاكو ئیمام دەچێتە سەر مینبەر بۆ وتاری جەژن موسوڵمانان تەكبیر واتە: الله أكبر بكەن، شێوازی تەكبیر كردنەكەش ئەوەیە هەركێ بۆ خۆی ئەو سوننەتە بەجێ بهێنێت و بۆ خۆی بڵێت الله أكبر الله أكبر ألله أكبر یان بە شێوەكانی تر لە تەكبیر كردن. بەڵام تەكبیر كردنی موسوڵمانان لە دوای نوێژە جەماعەتەكان بە شێوەیەكی بەكۆمەڵ و بەیەك دەنگ، یان ێشنوێژ الله أكبر بكات و نوێژخوێنان بەدوایدا بەكۆمەڵ الله أكبر بكەن، ئەوەیان بەڵگەیەكی شەرعی لەسەر نەهاتووە و زۆرێك لە زانایان فەرموویانە بیدعەیە. واتە الله أكبر كردنی موسوڵمان لەگەڵ خۆیدا بە دەنگێكی بیستراویش سوننەتە بەڵام بە شێوەیەكی بەكۆمەڵ لە دوای نوێژەكاندا بیدعەیە چونكە جێگیر نەبووە لەسەردەمی پێغەمبەردا صلی الله علیه و سلم لە دوای نوێژەكاندا بەو شێوە تەكبیر كرابێت، كارێكیش ئەوان نەیانكردبێت باشترە ئێمەیش نەیكەین و لە خۆمانەوە لە دیندا داهێنان نەكەین، چونكە هەموو خێرێك لە شوێنكەوتنی سوننەتدایە و لە بیدعەدا هیچ خێرو چاكەیەك نییە.  

  ئەم خۆشەویستییە پێوەری ئیماندارییە! ( لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ) رواه البخاري و مسلم. خۆشویستنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم یەكێكە لە بنچینەكانی عەقیدە و بیروباوەڕی موسوڵمان. خۆشویستنەكەش بەستراوە بە خۆشویستنی الله تعالی، كە هەر خۆی لە قورئانی پیرۆزدا هەرەشەی لە هەركەسێك كردووە ئەگەر خۆشەویستی باوك ودایك وكوڕ و براو هاوسەر و هۆز و عەشیرەت وماڵ و سامان و بازرگانی و خانوو وتەلار بخاتە پێش خۆشەویستی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم، هەركێ بەو شێوە بێت وەكو لە ئایەتەكەدا هاتووە، با چاوەڕوانی فەرمان و سزای پەروەردگاری بكات: {قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ} [التوبة: 24]. ئەگەر لەم ئایەتە زۆر وردبینەوە و بە شێوەیەكی كردەیی دایبەزێنینە سەر واقیعی ژیانی خۆمان وبەراوردێكی ڕاشكاوانە بكەین وخێرا بەسەریدا تێنەپەڕین ... حاڵی عەقیدە و بیروباوەری زۆربەمان دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە!  

ئیسلام و سوننەت دوو وشەو یەك واتا! خوێندنەوەی سەحیحی بوخاری و كتێبەكانی تری سوننەت و، وردبوونەوە لەسەنەد و زانست و لە واتای فەرموودەکان لە ڕۆشنایی تێگەیشتنی هاوەڵان و پێشینانی چاكی ئەم ئوممەتە و بايەخ پێدانیان و، بە ڕێز و هەیبەت و بە مەزن تەماشاكردنیان و، گوێڕایەڵیكردنی فەرمانەكانیان و ڕاوەستان و نەبەزاندنی سنوور و قەدەغەكراوەكانیان، نیشانەی ئیستیقامە و بەردەوامی ئەو كەسەیە لەسەر الصراط المستقیم و بەڵگەی كردەیی دەستگرتنێتی بە مەنهەج و بیروباوەڕی ڕاست و درووستی ئەهلی سوننەتەوە، بە واتایەكی تر، وابەستەبوون بە سونەت خۆی لە خۆیدا وابەستەبوونیشە بە قورئان، چونكە سوننەت جێبەجێكردن و بەرجەستەكردنە بۆ ڕێبازی قورئانی پیرۆز. لە سەردەمانی پێشوودا تەنانەت وشەی سوننەت هاوواتای عەقیدەو تەوحید بووە، كە دەوترا فڵانە كەس لە سەر سوننەتە مەبەستیان ئەوەبوو لە سەر عەقیدەو مەنهەجی ڕاستی قورئان و سوننەتە، تەنانەت كتێبەكەی پێشەوا ئەحمەد و هەندێ زانای تر بە ناوی السنة یان أصول السنة مەبەستیان پێی بنەماكانی بیروباوەڕ و عەقیدەی ئیسلام بووە و بابەتەكانی ئەو كتێبانەش هەمان بابەتەكانی عەقیدەو تەوحیدە! بە كورتی و پوختی وەكو هەندێك لە زانا گەورەكان دەیانفەرموو: ئیسلام بریتیە لە سونەت و سونەتیش بریتییە لە ئیسلام. إحسان برهان الدین 3 ربيع الآخر 1443 8/ 11/ 2021

  لێكدانەوەی فەرموودەیەك پێغەمبەر و ڕیپیشاندەی باوەڕداران صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (لا يُلْدَغُ المؤمنُ من جُحْرٍ واحد مرتين) رواه البخاري ومسلم. واتە: ئیماندار لە كونێكەوە دوو جار ناگەسترێت. ئەگەر جارێك گەسترا ئیتر فێر دەبێت و خۆی دەپارێزێت و خۆی تووشی گەستنێكی تر ناكات لە هەمان ئەو كونەوە! ئەم فەرموودەیە بۆ وریاكردنەوە لە دووبارە بوونەوەی هەڵە و گێلی بەكاردێت، هاوكات هانی موسوڵمانیش دەدات لێزان و وریا بێت، فێڵبازو درۆزنەكان نەیخەڵەتێنن و بە قسەی بریق و باق دەستی نەبڕن و خۆڵی بە نرخی زێڕ پێ نەفرۆشن! گێلی و گەمژەیی ئەگەرچی جۆرێكە لە لاوازی لە عەقڵدا، بەڵام هۆكارێكیشە بۆ درووستبوونی لاوازی لە دین و ئیمانیشدا ! چونكە ئیماندار هەمیشە دەبێت وریا بێت و ئەقڵی بۆ ناسینەوەی كەس و گوتار و دروشم و بەرنامە و ڕێباز و كەسایەتییەكان بەكار بهێنێت و بیكاتە مەشخەڵێك بۆ ئەوەی لە كاتی ناڕەحەتی و پێویستیدا، لە شەوانی تاریكدا بەرچاوی خۆی پێ ڕۆشن بكاتەوە. فەرموودەكە فەرمانمان پێ دەكات: توند و تۆڵ بین، وریا بین، گێل و بێ ئاگا نەبین، هەركێ چۆن بیەوێت ئاوها فریومان بدات، بۆ بەرژەوەندی خۆی زیان لە دین و دونیامان بدات. ئیمانداری ژیرو وریا، خاوەنی زانست و ئەزموونە، لە شتەكان ، لە ڕووداوەكان، لە كەس و بەرنامەو ڕێبازەكان ورد دەبێتەوە، ڕاوێژ بە ئەهلی زانست و ئەمانەت و ئیمانداران دەكات، بە ئاسان بۆ لاڕێ و بەرژەوەندخواز و فێڵبازو گومڕاكان ناخەڵەتێت و خۆی نادات بە دەستەوە! بەڵكو هەموو قسەو چەمك و واتایەك دەخاتە تەرازووی قورئان و سوننەتەوە، بۆ ئەوەی بزانێت ئایا وەرگیراوە و سەنگینە تا ئەویش قبوڵی بكات و پشتگیری بۆ دەربڕێت؟ یان ڕەتكراوەو پووچەڵە تا لێی بەری بێت و بەرپەرچی بداتەوە! بەڵام كەسی خۆشباوەڕ و عەقڵ فەقیر، دڵ بە هەموو بەڵێنێك خۆش دەكات! لە تەشتێك ئاودا دەكەوێتە مەلەكردن و باڵ ڕاوەشاندن و باوەڕدەكات كە ئەو ئاوە كەمە ڕوبارێكی سازگارە! ئەو كەسەی كە حاڵی بەو شێوەیە، بۆی هەیە لە یەك كونەوە نەك یەكجار، بەڵكو دەیان جار بگەسترێت و هیچ عەقڵ و ئەزموونێك لەو پێوەدانانەی پێشووی وەرنەگرێت! ئیمانداری ڕاستەقینە بە قسەی كەسانی درۆزن باوەڕ ناكات، بە بەڵین و پەیمانی دوو ڕووەكان دڵ خۆش ناكات، بە كەسێك كە درۆ و خیانەتی لە گەڵ دینەكەی خۆیدا كردبێت، چۆن چاوەڕوان دەكات لەگەڵ ئەودا ڕاست بكات! ئیماندار ئەگەر لە ئاراستەو لایەكەوە تووشی نەهامەتی و زیانی دین و دونیا بوو، هەرگیز جارێكی تر ڕوو لەو ڕوانگە و ئاراستەیە ناكاتەوە، ئەگینا هەڕەشەی ئەم فەرمودە مەزنە دەیگرێتەوە. والحمد له الذي بنعمته تتم الصالحات إحسان برهان الدین 2 صفر 1443  

#وەڵامی_پرسیارەكانتان :45 حوكمی پەشیمان بوونەوە لە كردنی قوربانی! قوربانیكردن لەسەر بۆچوونی جمهوری زانایان سوننەت و شەعیرەیەكی گرنگی ئیسلامە و واجب نییە، بۆیە ئەگەر كەسێك نیەتی قوربانی كردنی هێنا و دوای ماوەیەك لەبەر هەر هۆكارێك لە نیەتەكەی پەشیمان بوویەوە و بڕیاریدا نەیكات، لەو حاڵەتەدا هیچی لەسەر نییە و تاوانبار نابێت، چونكە سوننەتێكەو خۆی لە خێرەكەی بێ بەش كردووە، بەڵام ئەگەر ئاژەڵەكەی دیاری كرد، یان كڕی بۆ ئەو مەبەستە، ئەوە لە موڵكی ئەو دەرچووەو زانایان فەرموویانە لەو كاتەدا ئیتر بۆی نییە پەشیمان بێتەوە.

#وەڵامی_پرسیارەكانتان :44

دواكەوتنی نیەتی قوربانیكردن درووستە؟

درووستە وئاساییە كەسێك لەبەر هەر هۆكارێك بێت، سەرەتا نیەتی قوربانیكردنی نەبێت، بەڵام دواتر بۆ نموونە دوای گەڕانەوە لە نوێژی جەژن، یان لە رۆژانی داهاتووی جەژندا تا خۆرئاوابوونی چوارەم ڕۆژی جەژن - لەسەر بۆچوونی پەسەند - بڕیار بدات و ئەو كاتە قوربانی بكات. واتە مەرج نییە لەسەرەتای مانگی ذي الحجة وە نیەت بهێنیت، بەڵام سوننەت وایە لەو كاتەوە كە بڕیاری دا قوربانی بكات، ئیتر دەستكاری نینۆك و مووی لاشەی نەكات، تا كاتی سەربڕینی قوربانییەكەی.  

  #وەڵامی_پرسیارەكانتان :43 چەند پرسیارێك لە بارەی قوربانی 1- چۆنێتی دابەشكردنی گۆشتی قوربانی یەكێك لەو پرسیارانەی لەلای هەندێك لەوانە درووست دەبێت كە قوربانی دەكەن ئەوەیە: ئەو ئاژەڵەی كە دەیكەن بە قوربانی لەڕووی شەرعەوە چەندی بۆ خۆیان دابنەن و چەندی دابەش بكەن؟ منیش لە وەڵامدا و لە ڕۆشنایی قسەی زانایاندا دەڵێم: سەرەتا خیلاف لە نێوان زانایاندا هەیە كە ئایا قوربانی كردن واجبە یان سوننەتە، بەپێی بۆچوونی جومهوری زانایان واجب نییە و موستەحەببە و دروشمێكی ئیسلامە و سوننەتێكی پێغەمبەرە صلی الله علیه و سلم، باشترە هەركێ توانای هەبێت دوانەكەوێت لە جێبەجێكردنیدا و ئەگەر بۆی بكرێت و لە تاوانایدا هەبێت ساڵانە بیكات باشترە، چونكە قوربانی كردن دروشمێكە لە دروشمەكانی ئیسلام و لە قورئان و لە سوننەتدا باسی هاتووە و ئاماژەی بۆ كراوە. كاتەكەشی لە دوای نوێژی جەژنەوە دەست پێ دەكات تاكو سێیەم ڕۆژ، یان چوارەم ڕۆژی جەژن، بەپێی خیلافێك لەو بارەوە كە لە نێوان زانایاندا هەیە، سەبارەت بە دابەشكردنەكەی هیچ دەقێكی تایبەت نەهاتووە لە قورئان و لە سوننەتدا بڕەكەی دیاری بكات، كە گۆشتی قوربانییەكە چەندی بۆ خۆت بێت و چەندی لێ دابەش بكەیت، ئەو بڕانەش كە باس دەكرێن بەڵگەی قورئان و فەرموودەی لەسەر نییە، قسەی زانایانە و وایان بە گونجاو بینیوە، گرنگ ئەوەیە بەشی هەژار یان خزم و هاوڕێ یان دراوسێی یان هەموویان پێكەوە لێ بدرێت بە گوێرەی زۆر و كەمی گۆشتی ئەو قوربانییەی كە دەكرێت. شەرع هیچ سنوورێكی بۆ دیاری نەكردویت، بۆ نمونە دەتوانیت گۆشتەكە بكەیت بە سێ بەشەوە، بەشێكی بۆ خۆت و دوو بەشی دابەش بكەیت، یان دوو بەشی بۆ خۆت بێت و یەك بەشی ببەخشیت، یان نیوەی بۆ خۆت و نیوەی ببەخشیت، یان زۆربەی دابەش بكەیت بەسەر خەڵكیدا و كەمێكی بۆ خۆت بمێنێتەوە، یان بەهەر شێوەیەكی تر بێت، هەموو ئەوانە درووستن، گرنگ ئەوەیە پشكی خەلكی تری لێ دەربچێت. الله تعالی دەربارەی قوربانی فەرموویەتی: {فصلِّ لربك وانحر} [الكوثر:3]. هەروەها فەرموویەتی: (فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ) الحج/28. هەروەها فەرمویەتی: (فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ۚ). الحج/ 36. واتای ئایەتەكان ئەوەیە قوربانی بۆ پەرورەدگارتان بكەن و خۆتان لە گۆشتی قوربانیەكانتان بخۆن و بەشی هەژارانیشی لێ بدەن. لە فەرموودەی سەحیحی موسلمیشدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (كلوا، وأطعموا، واحبسوا، أو ادخروا) واتە: لێی بخۆن و لێی ببەخشن بە خەڵكی و لێی هەڵگرن و پاشەكەوتی بكەن. 2- قوربانیی نوێژنەكەر قوربانیی نوێژنەكەر واتە کەسێک نوێژ ناکات بەڵام لە جەژندا قوربانی دەکات و گۆشتەکەی دابەش دەکات، لە سەر بۆچوونی پەسەندی زانایان درووست نییە و وەكو گۆشتی مردارەوە بووە و نابێت كەس لێی بخوات. (عبد الله بن شقيق العقيلي) كە تابیعییەكی بەڕێزە دەیفەرموو: (لم يكن أصحاب رسول الله ﷺ يرون شيئاً من الأعمال تركه كفر إلا الصلاة) واتە: هاوەڵانی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وازهێنانیان لە هیچ كردەوەیەك بە كوفر نەدەزانی جگە لە نوێژ نەبێت، واتە: بە هیچ شێوەیەك نوێژنەكەریان بەلاوە موسوڵمان نەبوو. زۆر فەرموودەی سەحیحش لەم بارەوە هەیە، بۆ نموونە ئەو فەرموودەی كە لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە: (بين الرجل وبين الكفر والشرك ترك الصلاة). واتە لە نێوان كەسێك و كافربوون و موشریك بووندا نوێژنەكردنە. بۆیە وەكو هەندێ لە زانایان فەرموویانە، قوربانی و سەربڕاوی نوێژنەكەر با نەكردنەكەشی لە تەمەڵی بێت و باوەڕی بە فەرزبوونی هەبێت، وەكو سەبڕاوی ئاگرپەست و هاوشێوەكانیانە، چونكە سەربڕاوی جولەكە و گاور حەڵاڵە بەڵام سەربڕاوی نوێژنەكەر حەڵاڵ نییە. 3- زیاتر لە خێزانێكی هەیە، چەند قوربانی بكات؟ هەركێ خێزانێك یان زیاتری هەبێت، ئیتر ژمارەیان هەرچەند بێت، دەتوانێت یەك قوربانی بكات بۆ هەموویان، پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم بۆ هەموو خێزانەكانی یەك قوربانی كردووە. بەڵام ئەگەر ئەو كەسەی كە زیاتر لە ماڵ و خێزانێكی هەیە توانای هەبێت و بیەوێت قوربانی زیاتر بكات ئەوە باشترە. 4- حوكمی پەشیمان بوونەوە لە كردنی قوربانی! قوربانیكردن لەسەر بۆچوونی جمهوری زانایان سوننەت و شەعیرەیەكی گرنگی ئیسلامە و واجب نییە، بۆیە ئەگەر كەسێك نیەتی قوربانی كردنی هێنا و دوای ماوەیەك لەبەر هەر هۆكارێك لە نیەتەكەی پەشیمان بوویەوە و بڕیاریدا نەیكات، لەو حاڵەتەدا هیچی لەسەر نییە و تاوانبار نابێت، چونكە سوننەتێكەو خۆی لە خێرەكەی بێ بەش كردووە، بەڵام ئەگەر ئاژەڵەكەی دیاری كرد، یان كڕی بۆ ئەو مەبەستە، ئەوە لە موڵكی ئەو دەرچووەو زانایان فەرموویانە لەو كاتەدا ئیتر بۆی نییە پەشیمان بێتەوە. 5- دواكەوتنی نیەتی قوربانیكردن درووستە درووستە وئاساییە كەسێك لەبەر هەر هۆكارێك بێت، سەرەتا نیەتی قوربانیكردنی نەبێت، بەڵام دواتر بۆ نموونە دوای گەڕانەوە لە نوێژی جەژن، یان لە رۆژانی داهاتووی جەژندا تا خۆرئاوابوونی چوارەم ڕۆژی جەژن - لەسەر بۆچوونی پەسەند - بڕیار بدات و ئەو كاتە قوربانی بكات. واتە مەرج نییە لەسەرەتای مانگی ذي الحجة وە نیەت بهێنیت، بەڵام سوننەت وایە لەو كاتەوە كە بڕیاری دا قوربانی بكات، ئیتر دەستكاری نینۆك و مووی لاشەی نەكات، تا كاتی سەربڕینی قوربانییەكەی.

 هاوەڵان و شوێنكەوتوانیان سەرانی ئێمەن پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: ( خير الناس قرني، ثم الذين يلونهم، ثم الذين يلونهم، ثم يجيء أقوام تسبق شهادة أحدهم يمينه، ويمينه شهادته ) متفق عليه. ئەم فەرموودەیە ستایشێكی گەورەی بۆ هاوەڵان و تابعی و تابعی تابعییەكانی لە خۆگرتووە! بەڕاشكاوی باس لە پلەو پایەو گەورەیی هاوەڵان دەكات الله لێیان ڕازی بێت. هاوەڵ ئەو كەسەیە كە بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم گەیشتووە ئیتر بۆ ماوەیەكی كەم بێت یان زۆر و باوەڕی پێ هێناوە و لە سەر ئیسلام مردووە و لە ئیمانەكەی پاشگەز نەبووەتەوە. هاوەڵان سەرانی خەڵك و چاكترینیانن دوای پێغەمبەران علیهم السلام، ئیسلام و قورئان و سونەت لەسەر شانی ئەوان و بەهەوڵ و كۆششی ئەوان بە ئێمە گەیشتووە و الله تعالی ئەوانی كردووەتە هۆكاری سەرخستنی دینەكەی و گەیشتنی بە ئێمە، بۆیە رێزلێنان و خۆشویستن و بەمەزن تەماشاكردنیان ئەركی سەر شانی هەموو موسولمانێكە. هەروەها ئەوانەش كە هاوەڵانیان بینیوەو لەسەر ڕێگەو ڕێبازی ئەوان بوونە، ئەوانیش خاوەن فەزڵ و چاكەن بەسەرمانەوە و پلەو پایەیان لە دوای پلەو پایەی هاوەڵان دێت . هەركەسێكیش چاوی بە تابعین كەوتبێت و هاوەڵانی نەبینیبێت و لەسەر مەنهەجی ئەوان بەردەوام بووبێت ولای نەدابێت، ئەوانیش بە پلەیەك لە دوای پلەی شوێنكەوتوانی هاوەڵانەوە فەزڵ و چاكەیان بە سەرمانەوەیە و دەبێت ڕیزی زۆریان لێ بگرین. چاكێتی ئەوان تەنها لەبەر ئەوە نییە لەو سەردەمەدا لە دایك بوونە، بەڵكو لەبەر ئەوەیه لەسەر مەنهەج و ڕێبازی ئەوان بوونە و لە كیتاب و سونەت لایان نەداوە، كەواتە پێوەرەكە ئیستیقامەو شوێنكەوتنیانە بۆ كیتاب و سوننەت وەكو خۆی. بۆیە لەبەر ئەو پلەو پایە گەورەی هاوەڵان كە لەم فەرموودەو لە فەرموودەكانی تر و لە قورئاندا هاتووە، حەرامە و قەدەغەیە هیچ جۆرە سووكایەتی و جنیوێك بە هیچ هاوەڵێك بدرێت. هەروەها ئەو دوو نەوەی كە دوای ئەوان هاتوون خاوەن پلەو پایەو پێگەی گەورەو مەزنن لەلای موسوڵمان و پێویستە بە ئەوپەڕی ڕێزەوە باس بكرێن. هەر كەسێكیش لەوانە هەڵەیەكی كردبێت، یان لە مەسەلەیەكدا پێچەوانەی كیتاب و سوننەتی لێ بینرابێت، بە بێ ئەوەی لە مەنهەج و ڕێبازی كیتاب و سونەت لای دابێت، بە قسەی ناكرێت لەو هەڵە و نەپێكانەیدا، كردەوەكەشی نابێتە بەڵگەو حوججە بۆ موسوڵمان، بەلام ڕێزو حورمەت و پلەو پایەی هەر دەمێنێتەوە و بەسەرگەورەی خۆمانی دەزانین. إحسان برهان الدین 15 ذو القعدة 1442 25 حزیران 2021

خوتبە ئایەت و فەرموودە بێت كاریگەرترە! پێویستە وتاربێژ لە وتاری هەینیدا زیاتر خوتبەكەی بریتی بێت لە ئایەت و فەرموودە ، هەروەها وتەی هاوەڵان و تابیعی و پیاوچاكان و پێشینان لەوانەی كە بە شوێنكەوتنی كیتاب و سوننەت ناسراون و تەكانیان هانی موسوڵمانان دەدەن كە دەست بەو دوو سەرچاوە بگرن. خوتبە بە ئایەت و بە فەرموودە بێت و بە جوانی و بە ڕوونی واتاكانی بخرێتە ڕوو، كاریگەری لە سەر دڵ و دەروونی كەسەكان زیاترە لەوەی وتاربێژ قسەی تر بكات، با بەشێوەیەكی كاتی خەلكیش پێی كاریگەر بن، چونكە خەڵكی بە فیترەتیان ئایەت و فەرموودە زیاتر كاریان تێدەكات و هەر ئەو دوو سەرچاوەش بەپیت و بەرەكەتن بۆ ڕێنوینیان. پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم - وەكو ابن القیم دەڵێت - لە وتارەكانیدا باسی هیدایەتی قورئان و تەوحید و بنەماكانی ئیمان و ئیسلام و بانگەوازی بۆ لای الله بۆ هاوەڵان دەكرد، هەروەها باسی نیعمەتەكانی پەروەردگاری بۆ دەكردن و فەرمانی پێ دەكردن بە یادی الله و سوپاس كردنی، هەروەها مەزنی ناوو سیفەتە بەرزەكانی الله ی بۆ دەخستنە روو. بەڵام ئێستا زۆر جار خوتبە ئەوەندەی قسەی خەتیبەكە خۆی و قسەی مرۆڤەكانی تری تێدایە ئەوەندە ئایەت و فەرموودەی تێدا نییە، بەڕاستی ئەمڕۆ خەڵكی لەرووی عەقیدەو بیروباوەرەوە لێیان قەوماوە و تووش بوونە، بۆیە هەر خەتیبێك لەسەر ڕێگای هیدایەت بێت، ئەبێت بەردەوام باسی عەقیدە بكات و هەموو شتێكی تریش كە باسی دەكات بەتایبەت عیبادەتەكان پێویستە هەمووی ببەستێتەوە بە عەقیدەو بیروباوەڕو تەوحیدەوە، بەردەوامیش پێویستە خەڵكی لەشیرك و لە بیدعە بترسێنیت و ئەهلی شیرك و بیدعەش ئەگەر بەناراستەوخۆش بووە بناسێنیت، نەك باسی هەندێ مەسەلە بكات وەكو ئەوەی لەسەدەو سەردەمێكی تردا بێت ئاگای لە كێشە و كارەساتی موسوڵمانانی سەردەمی خۆی نەبێت! خەتیبەكان پێویستە خۆیان لە قسەی دوورودرێژ و نمایشی رەوانبێژی و قسەی ئینشائی بەدوور بگرن، ئەو قسانە كاریگەریشی هەبێت مەسەلەیەكی كاتییە و وەكو ئایەت و فەرموودەكان نین. نابێت خەتیب لە دۆڵێك بێت و خەڵكی لە دۆڵێكی تر بن، ئەوانەی ئامادەی وتاری هەینی ئەبن بە پلەی یەكەم كێشەیان لە عەقیدەدا هەیە، كەسیان نە عارەق خۆرن و نە بە سوو مامەڵە دەكەن و نە داوێن پیسن و نە شەڕ بە دراوسێ دەفرۆشن، كەچی مامۆشتا هەر لەو تاوانانە دەیانترسێنن كە خۆیان لە بنچینەوە لێی دوورن، یان باسی نوێژو ڕۆژوو وزەكاتیان بۆ دەكەن كە ئەوان خۆیان ئەیكەن بەڵام كێشەیان لەو بنچینەدا هەیە كە ئەو عیبادەتانەی لەسەر دادەمەزرێنن! ئەوان پێویستیان بە ڕوونكردنەوەی جۆرەكانی تەوحید و شیرك و بنەماكانی ئیمان و ڕوونكردنەوەی لا إله إلا الله و ولاء و براء هەیە، پێویستیان بەوەیە بزانن چی زیان بە شایەتمان و بە موسولمانێتیان دەگەیەنێت بۆ ئەوەی حۆیانی لێ بپارێزن، ئەمڕۆ خەڵكی لە دینی حەق دوور خراونەتەوە و دینداری تەواو لە واقیعی ژیانیاندا كاڵ بووەتەوە، مامۆستایانیش تەنها باسی تەزكیەی نەفس و عیبادەتیان بۆ دەكەن، بێ ئەوەی بە بیروباوەڕەوە بیبەستنەوە، پێویستە پێیان بڵێن كە سەرەتا و پێش هەموو شتێك دەبێت لا إله إلا الله بە پێناسەو بە مەرجەكانییەوە لە خۆتاندا بەرجەستە بكەن و خۆتان لە هەڵوەشێنەرەوەكانی بپارێزن، ئینجا عیبادەتتان لێ وەردەگیرێت. ئەو ئیسلامە گەورەی كە بەرنامەیەكی تێروتەسەلە بۆ دین و دونیا، بچووكتان كردووەتەوە لەچەند بابەتێكدا و ساڵانێكە - بە كۆمەڵێك هۆكار - لەو بازنە تەسكە دەرناچن و بەوەش دینتان لەچاو خەڵكی و لە ژیانیاندا بچووك وسنووردار كردووەتەوە. لەبەر ئەوەش كە زۆرێك لە خوتبەكان - ناڵێم هەمووی - بە ئایەت و فەرموودەی پەیوەندیدار بە حاڵ و كێشەو گرفتی موسوڵمانانەوە ئاوەدان ناكەنەوە و لەبەرانبەریشدا - ئیتر بەهەر هۆكارێك بێت- بەشێكی زۆر لە ئیسلام ناخەنە روو، بۆیە لە جیاتی ئەوەی مینبەرەكان ببنە جێگای بڵاوكردنەوەی زانستی بە سوود و دەستگرتن بە ئیسلامی حەق، دەبینین زۆرێك لەو مینبەرانە ناتوانن ڕۆڵی پێویستی خۆیان بگێڕن وهاوكات هۆكاری دیار نەبوونی كاریگەری هەزاران وتاری هەینی لە هەفتەیەكدا ڕوون دەكاتەوە بۆمان. إحسان برهان الدین 13 شوّال 1442 25 أیار 2021

خوتبە دەست ڕاوەشاندنی ناوێت! هەندێك لە وتاربێژان لە ڕۆژی هەینیدا و لەكاتی وتارەكەیاندا، وەكو كاردانەوە لەگەل بابەتی وتارەكەدا، دەستێكیان یان هەردوو دەستیان زۆر دەجوڵێنەوەو ئاماژەی پێ دەكەن، ئەوەش كارێكی باش نییە، زانایان - یەكێك لەوانە پێشەوا شافیعی - فەرموویانە ئەگەر دارێك یان گۆچانێكی بەدەستەوە نەبێت لە كاتی خوتبەكەیدا، باشترە وتاربێژ دەستەكانی نەجۆڵێنیتەوەو ڕایانگرێت، یان بەوەی لە جێگەی خۆیاندا ڕایانگرێت، یان دەستی ڕاستی بخاتە سەردەستی چەپی. حیكمەتیش لە نەجوڵاندنەوەی دەست و لاشەدا ئەوەیە كە ئەو كارە سوننەت نییە و لە پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم جێگیر نەبووە كە كاری وای كردبێت، ئینجا خوتبە عیبادەتە و عیبادەتیش بەو شێوە دەكرێت كە پێمان گەیشتووە، نەك تەنها دەست و لاشە ڕاوەشاندن، تەنانەت دەست بەرزكردنەوەی خەتیبیش لە كاتی دوعاكردن لەسەر مینبەرەوە هەر درووست نییە ، چونكە بەڵگەی لەسەر نییە و بەڵكو بەڵگە لەسەر پێچەوانەكەی هاتووە كە هاوەڵان نكۆڵیان لەبیشری كوڕی مەڕوان كرد، كاتێك لە خوتبەدا دەستی بەرزكردەوە، چونكە ئەوان دەیانزانی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە كاتی دوعاكردن لەسەر مینبەرەوە دەستی بەرز نەدەكردەوە بەڵكو تەنها بەپەنجەی ئاماژەی دەكرد، كەچی زۆر خەتیب هەیە دەست و جەستەی خۆیان پێ ڕاناگیرێت وهەندێ جار - من خۆم بینیومە - وەخت بووە مینبەرەكە لەژێر قاچیدا بشكێ ئەوەندە بەتوندی بە قاچی لێیداوە، لە ڕاستیدا شارەزایی وتاربێژ لە سونەتدا و كارپێكردنی كارێكی گەلێك پێویستە و پێچەوانەكەشی شوێنەواری خراپی زۆر هەیە. شێخ محمد صالح المنجد دەگێڕێتەوە، كە وتاربێژی بەناوبانگی میسری شێخ عبدالحمید كشك سەرەڕای بەهێزی دەنگی و ڕەوانبێژی و كاریگەری خوتبەكانی، بەهیچ شێوەیەك لە كاتی وتارداندا دەستەكانی ڕانەدەوەشان ، بەڵكو لاشەی بێ جوڵەو هێمن ڕادەگرت تا خوتبەكەی تەواو دەبوو. بە كورتی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم هەموو جومعەیەك خوتبەی بۆ هاوەڵان هەبوو، هیچ بەڵگەیەك نەگەشتووەتە دەستمان كە دەستەكانی یان سەری یان لاشەی لەكاتی خوتبەكەیدا بە شێوەیەكی سەرنج ڕاكێش جوڵاندبێتەوە، بۆیە درووست نییە ئەو جوڵانە ئەنجام بدرێت و الله أعلم. إحسان برهان الدین 11 شوّال 1442 23 أیار 2021

درێژكردنەوەی خوتبە پێچەوانەی سوننەتە! درێژكردنەوەی خوتبەی جومعەو كورتكردنەوەی نوێژەكەی، ڕێك پێچەوانەی سوننەتە، خۆی سوننەت وایە خوتبە كورت بێت و نوێژەكە درێژ بێت، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە فەرمویەتی: (إن طول صلاة الرجل، وقصر خطبته مَئِنَّةٌ - أي: علامة - من فقهه، فأطيلوا الصلاة، واقصروا الخطبة، وإن من البيان لسحرًا ) واتە: درێژكردنەوەی نوێژو كورتكردنەوەی وتاری هەینی نیشانەی زانست و تیگەیشتنی وتاربێژەكەیە، بۆیە نوێژەكانتان درێژ بكەنەوەو خوتبەكانتان كورت بكەنەوە. بەداخەوە زۆربەی مامۆستایان وادەزانن تا خوتبەكەیان درێژتر بێت باشترو بەسوودترە! ئەوەش بێگومان بۆچونێكی هەڵەیە، لەلایەكەوە بیدعەیە و پێچەوانەی سوننەتە، لەلایەكی تریشەوە لەخۆڕایی خۆیان ماندوو دەكەن چونكە هەر لەدوای خوتبەكە كەس هیچی لەو قسانە لەبیر نامێنیت، لەوەشدا حیكمەتی كاركردن بەسوننەت و دووركەوتنەوە لەبیدعەمان بۆ دەردەكەوێت. لەوەش خراپتر ئەوەیە كەس ناوێرێت بڵێت مامۆستا خوتبەكەت درێژە، یەكسەر مامۆستا بە سووكایەتی بۆ شەخسی خۆی لە مەسەلەكە تێدەگات و دەڵێت ئەی بۆ ئەوەندە سعات بەدیار تەلەفزیۆن و فەیسبوكەوە دادەنیشن و ئارام ناگرن نیو سعات قسەی خێرتان بۆ بكەم! ئەوەش بەراوردیكی نەگونجاوە لە چەندین ڕووەوە. زۆرێك لە مامۆستایانی بەرێز تاكو ئێستا جیاوازی لە نیوان خوتبەو موحازەرەدا ناكەن، لە ڕاستیدا خوتبە دەرس و موحازەرە نییە مەسەلەكانی تێدا شیبكەیتەوەو هەرچی ئەزانیت لە قسەی بەسوود و خۆش و لە شیعر و قسەی نەستەق لەوێ بیخەیتەروو! خوتبە ئامۆژگاری و بیرخستنەوەیە بەئایەت و بەفەرموودە، الله و ڕۆژی دواییان بیر بخەرەوە، یان چەمكێكیان بۆ ڕاستكەرەوە، یان یەك سوودیان لەدینەكەیاندا بە كەمترین وشە پێ بگەیەنە، ئێوە هەموو جومعەیەك تا قسەتان بۆ بێت قسە بكەن دڵنیابن چەند سوودیان لێ وەرگرتوون چەند ساڵە، لەداهاتوویشدا هەروئەوەندە سوودتان لێ وەردەگرن! هەندێكی تریش لە مامۆستایان كە دەبینن ئەو هەموو خەلكە كۆبووەتەوە، ئیتر ڕۆژی جومعە وەكو ڤیستیڤاڵێك تەماشا دەكەن تواناكانی خۆیانی لە رەوانبێژی و قسەكردن تێدا نمایش بكەن ! ئەوەش هەڵەیە وكارێكی بێ بەروبوومە، لەوە باشتر ئەوەیە بە چەند وشەیەكی كورت و واتادار خوتبەكەت ببڕیتەوە، وەكو چۆن پێغەمبەرەكەت صلی الله علیه و سلم وای دەكرد و دەیفەرموو كورتی خوتبە نیشانەی ژیری و زانستی خەتیبە، خۆ تۆ لەو ڕەوانبێژتر و بەتواناتر نیت. خوتبەیەكی پوخت وبەڵگەدار لە دە خولەكدا، زۆر لەو هەموو قسەو باسە باشترە كە زۆربەی ئامادەبوان لە كۆتاییەكەیدا سەرەتاكەیان لەبیر دەچێتەوە. إحسان برهان الدین 10 شوّال 1442 22 أیار 2021

  شوێنكەوتنی سوننەت بەرگرییە لە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم ئەركی هەموو موسوڵمانێكە بەرگری لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بكات و بە گوفتار و كردار خۆشی بوێت، هەروەها پێویستە ڕقی لە هەر كەس و لایەن و دەوڵەتێك بێت كە سووكایەتی پێ دەكەن، یان بە ناڕاستەوخۆ بەوە ڕازین ونكۆڵی لێ ناكەن. دەبێت خۆشەویستیمان بۆ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بە شوێنكەوتنی سوننەتەكەی، بە باسكردن و وەسف كردنی كەسایەتییەكەی، بە دەرخستنی مەزنییەكەی و بڵاوكردنەوەی ژیاننامەكەی بسەلمێنین. نزمترین ئاستی خۆشەویستیش بۆ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەوەیە لە دڵەوە پێمان ناخۆش بێت قسەی پێ بكرێت و ڕقمان لە هەر كەسێك بێت كە ناحەز و دوژمنی ئەوە. خۆشەویستیت بۆ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بسەلمێنە بە: - دەستگرتن بە سوننەت و شوێنەوارەكانی. - لە خۆت و ماڵ ومناڵ و كەس و كار زیاتر خۆشت بوێت. - بەرگریكردن لە خۆی و لە تەواوی سیرە و سونەتەكەی و بەرپەرچدانەوەی نەیارەكانی. - لە هەموو كاروبارەكانی ژیانتدا بیكە بە پێشەنگ و پێشەوای خۆت. - بایكۆتكردنی هەموو شتومەك و كاڵایەكی فەرەنسا بەتایبەت" چونكە ئەوە كاریگەری خۆی هەیە ئەگەر لە ئاستێكی فراواندا بێت. إحسان برهان الدین

7 ربيع الأول 1442

نوێژ پەناگەیە "كان النَّبيُّ صلَّى اللهُ علَيْه وسلَّم إذا حزَبَه أمرٌ صلَّى" صحيح أبي داود للألباني. واتە: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كاتێك خەمی پرسێك دایدەگرت، یان تووشی خەفەتیك دەبوو، هانای بۆ نوێژكردن دەبرد، ئیتر چی ئەو نوێژە نوێژی فەرز بێت یان سوننەت، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بە نویژكردن ئاسوودە دەبوو، ئێمەش پێویستە كە خەم و ئازارێكمان تووش بوو پەنا بۆ نوێژكردن ببەین، وەكو لە قورئانی پیرۆزیشدا هاتووە: {وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ} واتە: پەنا ببەن بۆ ئارامگرتن و بۆ نوێژ. پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فێرمان دەكات لە كاتی ناخۆشییەكانماندا نوێژ بكەین... جا خۆشبەختی بۆ ئەو كەسەی كە بە نوێژكردن باری دەروونی ئاسوودە دەبێت و ماندوو بوونی بە نوێژ دەردەچێت، داماویش بۆ ئەو كەسەی لە كاتی ناڕەحەتیدا ئەوەی لەبیری نەبێت نوێژە، یان ئەگەر بشیكات لەبەر ناخۆشییەكەی تەنها لە كۆڵی دەكاتەوە و دووبارە دێتەوە لای خەم وپەژارەكەی خۆیەوە. إحسان برهان الدین 20 ذو الحجة 1441 10 آب 2020

  بە بێ بەڵگەی شەرعی هیچ مەكە! لە سفيان الثوري بەڕەحمەت بێت دەگێڕنەوە كە فەرموویەتی: (إن استطعت ألا تحك رأسك إلا بأثر فافعل) واتە: ئەگەر بۆت كرا سەرت نەخورێنێ بەبەڵگەیەكی شەرعی نەبێت وابكە، ئەمە لە كاتێكدایە كە سەرخوراندن هیچ بەڵگەیەكی ناوێت و ئاشكرایە كە كارێكی دروست و بەڵگە نەویستە! بەڵام مەبەستی ئەو پێشەوایە ئەوە بووە كە لە هەموو كاروبارێكی گەورەو بچووكدا گرنگە موسوڵمان دەست بەبەڵگەی شەرعییەوە بگرێت و شوێنكەوتووی سوننەت بێت. كاتێكیش دەوترێت فڵانە كەس لەسەر سوننەتە، واتە لەسەر تەوحید وبیروباوەڕێكی ڕاست و درووستە، چونكە یەكێك لە واتاكانی سونەت بریتییە لەعەقیدەو بیروباوەڕی قورئان و سوننەت ، هەر وەكو چۆن پێشەوا (أحمد بن حنبل) بە ڕەحمەت بێت ئەو كتێبەی كە باسی عەقیدەی موسوڵمانی تێدا كردووە ناوی ناوە: بنەماكانی سوننەت (أصول السنة). إحسان برهان الدین

یاریكردنی پێغەمبەرصلی الله علیه وسلم لەگەڵ منداڵاندا پێشەوامان بوخاری بەڕەحمەت بێت بەسەنەدی خۆی لە مەحمودی كوڕی ڕەبیعەوە الله لێی رازی بێت كە یەكێك بووە لە هاوەڵە بەڕێزەكانی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی: (عَقَلْتُ مِنَ النبيِّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ مَجَّةً مَجَّها في وجْهِي وأنا ابنُ خَمْسِ سِنِينَ مِن دَلْوٍ.) واتە: لە بیرمە مناڵ بووم ، جارێكیان پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم قومێك ئاوی لە سەتڵێكەوە بە دەمی موبارەكی پرژاند بە دەم و چاومدا، ئەو كات من تەنها تەمەنم پێنج ساڵ بوو. لەم فەرموودەیەدا دەردەكەوێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم یاری لە گەڵ منداڵاندا كردووە و دڵی خۆش كردون. هەروەها بەو كارەشی ڕیزی لە باوكی ئەو مناڵە گرتووە كە ئەبێت ئەو باوكە چەندی پێ خۆش بووبێت و هەستی بەكامەرانی كردبێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەو یارییەی لەگەڵ مناڵەكەیدا كردووە. هەروەها - وەكو زانایان فەرموویانە - ئەوەشی لێ وەردەگیرێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بە مەبەستی بەرەكەت بۆ ئەو مناڵە ئەو كارەی كردووە كە بەدەمی پیرۆزی ئاوی بە ڕوخساریدا پرژاندووە. هەندێكیش لەزانایان ئەوەیان لە فەرموودەكە هەڵێنجاوە كە هەندێ مناڵ لە تەمەنی پێنج ساڵانەوە دەتوانن زانست فێر ببن و فەرموودە بگێڕێنەوە. إحسان برهان الدین 4 ذو الحجة 1441 25 تموز 2020

پۆلێنكردنی بابەتەكانی بوخاری نیشانەی مەزنی ئەوە لە نیشانەكانی زانست و گەورەیی پێشەوا بوخاری ئەوەیە، پۆلێنكردنی سەحیحەكەی و دابەشكردنی لەسەر بنەماگەلی یەكجار ورد و زانستیانە و سەرسامكەر داڕشتووە، ناونیشانی هەموو كتاب و باب ێكی لەسەر بنەمای بیركردنەوەو لێوردبوونەوە داناوە، ئەگەر نموونەیەكی دیاریش لەسەر ئەوە بهینین - وەكو أبو اسحق الحویني لە وانەیەكیدا ئاماژەی پێ دەكات - ئەتوانین بڵێین: پێشەوا بوخاری بەڕەحمەت بێت دەستپێكی سەحیحەكەی بە ( كتاب بدء الوحي ) دەست پێكردووە، كۆتایی سەحیحەكەشی بە ( كتاب التوحید ) هێناوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە الله اعلم ویستوویەتی بڵێت: ئەگەر دەتەوێت لەسەر تەوحید بمریت وتەوحید بكەیتە كۆتایی كاروانی تەمەنت، پێویستە دەسپێكردنی هەموو كارێكت بە پیێ ئەوە بێت كە لە وەحی دا هاتووە، ئیتر وەحی یەكەم بێت كە قورئانە یان وەحی دووەم بێت كە سەحیحی سوننەتە! هەروەها دەست پێكردنی پێشەوا بوخاری بەو ناونیشانە ئاماژەیە بۆ ئەوەی هەرچی بابەتەكانی تر كە دوای (كتاب بدء الوحي) باسیان دەكات هەمووی دەبێت بە پێی ئەو وەحیە ئەنجام بدرێن كە دابەزیوە بۆ رسول الله صلی الله علیه و سلم. إحسان برهان الدین 29 ذو القعدة 1441 20 تموز 2020  

  هاتنەدی فەرموودەیەك لە فەرموودەیەكدا كە بوخاری بەڕەحمەت بێت لە حذیفة بن الیمان رضي الله عنه لە كتاب الفتن لە سەحیحەكەیدا بە ژمارە (7084) .دەیگێڕێتەوە فەرموویەتی: (كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الْـخَـيْـرِ) واتە:خەڵكی پرسیاری خێرو چاكەیان لە پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم دەكرد. ( وَكُنتُ أَسْأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ ، مَـخَافَةَ أَنْ يُدْرِكَنِي) بەڵام من پرسیاری شەڕو خراپەم لێ دەكرد نەوەك تووشم بێت یان لە ترسی ئەوەی تووشی بم. (فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّـةٍ وَشَرٍّ) وتم ئەی رسول الله، ئێمە لە نەفامی و شەڕو خراپەدا بووین، یەكترمان دەكوشت و ماڵی یەكترمان دەخوارد و هەموو تاوان و خراپەیەكمان ئەنجام دەدا. (فَجَاءَنَا اللَّهُ بِهَذَا الْـخَيْرِ) ئیتر الله تعالی ئەم دینە پاكەی پێ بەخشین وبووینە خاوەن ئیمان و ئاسایش وئاسوودەیی ولە خراپەكان دووركەوتینەوە. (فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْـخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟) ئایا لە دوای ئەم ئاسوودەیی و حاڵە باشەوە كە لە سایەی ئیسلامدا بینیمان، دیسان خراپە ڕوومان تێدەكاتەوە؟ (قَالَ : نَعَمْ) فەرمووی بەڵێ جارێكی تر خراپەتان تێدا بڵاودەبێتەوە. (قُلْتُ : وَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ؟) وتم ئەی لە پاش ئەو شەڕو خراپە دیسان چاكە و باشی درووست دەبیتەوە؟ ( قَالَ : نَعَمْ ، وَفِيهِ دَخَنٌ) فەرمووی بەڵێ جارێكی تر خێروچاكەی ئیسلامتان تێدا بڵاودەبێتەوە، بەڵام وەكو یەكەم جار پاك و پاراو نابێت و بەو شێوە جوانەی یەكەم جار ناگەڕێتەوە، بەڵكو تیكەڵ دەبێت بە شەڕ وخراپە و تێكچوون! (قُلْتُ: وَمَا دَخَنُـهُ؟) وتم چییە ئەو لێڵ بوون و خراپەی كە تیكەڵی ئەبێت یا رسول الله؟ (قَالَ: قَوْمٌ يَهْدُونَ بِغَيْرِ هَدْيِي ، تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنكِرُ) فەرمووی: كەسانێك بەناو ئیسلامەوە پەیدا دەبن لەسەر سوننەتی من ڕێ ناكەن، چاكەیان تێدا ئەبینی دلت پێی خۆش دەبێت، كەچی هەر خۆیان خراپە و لادانیشیان هەیە نكۆڵی لێ دەكەیت و بەنامۆی دەزانیت. (قُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟) وتم ئەی لە پاش ئەو چاكەی كە لەگەڵ خراپەدا تیكەڵبووە دیسان دۆخی ئیسلام خراپ دەبێتەوە و شەڕ و خراپە سەرهەڵدەدات؟ (قَالَ: نَعَمْ دُعَاةٌ عَلَى أَبْوَابِ جَهَنَّمَ ، مَنْ أَجَابَهُمْ إِلَيْهَا قَذَفُوهُ فِيهَا) فەرمووی بەڵێ: هەندی بانگخواز پەیدا دەبن وەكو ئەوەیە لە دەرگای دۆزەخدا وەستابن و بانگی خەڵكی بۆ بكەن، هەركێ بچێتە دەم بانگهێشتەكەیانەوە فڕەی دەدەنە ناو دۆزەخەوە. (قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ صِفْهُمْ لَـنَا) وتم: ئەی رسول الله باسیان بكە بۆمان با بیانناسین. (قَالَ:هُمْ مِن جِلْدَتِنَا وَيَتَكَلَّمُونَ بِأَلْسِنَتِنَا) فەرمووی ئەوان هەر لە خۆمانن و بەزمانی خۆیشمان قسە دەكەن. (قُلْتُ: فَمَا تَأْمُرُنِي إِنْ أَدْرَ كَنِي ذَلِكَ؟) وتم فەرمانی چیم پێ دەكەیت ئەگەر من گەشتمە ئەو ڕۆژگار و سەردەمە؟ (قَالَ: تَلْزَمُ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِينَ وَإِمَامَهُمْ) فەرمووی پابەند بە بە كۆمەڵی موسوڵمان و پێشەواكەیانەوە، واتە ئەو كۆمەڵە موسوڵمانانەی كە بەبێ گۆڕانكاری و شێواندن و تاویل و دابەزین لەسەر ئیسلامە ڕاستەقینەكەی كیتاب و سوننەت دەڕۆن و سەركردەیەكیشیان هەیە لەسەر هەمان ڕێبازی ئیسلامی ڕاستەقینە. (قُلْتُ: فَإِنْ لَــمْ يَكُنْ لَـهُمْ جَمَاعَةٌ وَلَا إِمَامٌ ؟) وتم: ئەی ئەگەر نە كۆمەڵێكیان هەبوو لەسەر ئیسلامە ڕاستەقینەكە تاكو لەگەڵیان بم و نە پێشەوایەكیشیان هەبوو لەسەر ڕێبازەكەی تۆ بێت بەبێ گۆڕین و شێواندنی دینەكەت، بەڵكو چەندین كۆمەل و تاقم بوون و لەسەر سوننەتی تۆیش نەدەڕۆین، ئەی ئەو كاتە چی بكەم؟ (قَالَ: فَاعْتَزِلْ تِلْكَ الْفِرَقَ كُلَّهَا ) فەرمووی دەستبەرداری هەموو ئەو دەستەو تاقم كۆمەڵانە ببە ولێیان بەری بە. (وَلَوْ أَنْ تَعَضَّ بِأَصْلِ شَجَرَةٍ حَتَّى يُدْرِكَكَ المَوْتُ وَأَنتَ عَلَى ذَلِكَ) خۆتیان لێ جیا بكەرەوە و دووریان لێ بگرە ئەگەر بەوەش بووە كە قەپ بە دارێكدا بكەیت تا ئەو كاتەی لەسەر دینە ڕاستەكەی كیتاب و سونەت دەمریت بێ ئەوەی ساردبیتەوە لەو دابڕانەت یان هەڵخەلەتێیت و بچیتە ناو ئەو دەستەو تاقمانەوە كە بە هەندی قسەو ڕواڵەت بێت ئەهلی دینن، بەڵام زۆرێك لە كردار و گوفتار و مامەڵەیان بە سوننەت و بیروباوەڕی ئیسلام نامۆیە. إحسان برهان الدین 25 ذو القعدة 1441 16 تموز 2020

  نوێژی تەروایح لە سەردەمی داخرانی مزگەوتەكاندا جێگای داخە كە مزگەوتەكان داخراون و موسوڵمانان لە نوێژی جەماعەت و ئەنجامدانی سوننەتی تەراویح لەم رەمەزانەدا بێ بەش كراون، داواكارین لە الله تعالی ئەم خەم و پەژارە لە سەر موسوڵمانان لابدات وجارێكی تر دەرگای مزگەوتەكان بكرێنەوە. دەربارەی نوێژی تەراویح پێم باش بوو لە یەكەم شەوی ئەم ڕەمەزانەی كە یەكەم جارە لە ژیانماندا بەم شێوە ناخۆشە بەسەرماندا تێپەڕێت، ئەم چەند تێبینییە ئاڕاستەی براوخوشكانم بكەم: 1- نوێژی تەراویح سوننەتیكی جەخت لەسەر كراوە و شەعیرەیەكی ئیسلامییە، فەرز و واجب نییە بەو مەعنای ئەگەر موسوڵمان ئەنجامی نەدات گوناهبار ببێت، بەڵام ئەنجامدانی خێرێكی گەورەیەو سوننەتێكی ئاشكرایە، باش وایە هیچ موسوڵمانێك كە توانای كردنی هەیە ئەو خێرە لە دەستی خۆی دەرنەكات ، هۆكاری ناونانیشی بە تەراویح ئەوەیە دوای هەموو چوار ڕكاتێك پشوویان داوەو بۆ ماوەیەك لە نوێژكردن ڕاوەستاون. 2- تا ئەو كاتەی مزگەوتەكان دەكرێنەوە و لە ئەگەری ئەوەی ئەم ڕەمەزانە هەر نەكرێتەوە ئاساییەو درووستە لە جیاتی مزگەوت لە ماڵەكاندا نوێژی تەراویح بكرێت و بەهەمان ئەو شێوازەی كە لە زنجیرە باسەكانی نوێژی جەماعەت لە سەردەمی كۆرۆنا باسمان كردووە خێزانەكان خۆیان لەماڵەوە ئەو سوننەتە ئەنجام بدەن. 3- بەڵگەی ئەوەی كە تەراویح سونەتە و بە ئەنجام نەدانی لە مزگەوت بە جەماعەت بەڵكو هەر بە نەكردنیشی موسوڵمان گوناهبار نابێت لە فەرموودەی صحیحدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم چەند شەوێك لە كۆتایی رەمەزاندا ئەو نوێژەی ئەنجامداوەو دواتر كە بینی هاوەڵان بۆی كۆ دەبنەوە، ئیتر دواكەوت و نەهات بۆ ئەوەی لەسەریان فەرز نەبێت و ئەوانیش خۆیان كۆمەل كۆمەل ئەو نوێژەیان دەكرد، تاكو عومەر رضي الله عنه لەسەردەمی خۆیدا كۆیانی كردەوە لە یەك جێگەدا بۆ ئەنجامدانی ئەو نوێژە "أنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم صلى في المسجد ذات ليلة فصلى بصلاته أناس، ثم صلى في القابلة فكثر الناس، ثم اجتمعوا من الثالثة أو الرابعة فلم يخرج إليهم رسول الله صلى الله عليه وسلم، فلما أصبح قال: "قد رأيتُ الذي صنعتم فلم يمنعني من الخروج إليكم إلا أني خشيت أن تفرض عليكم" متفق عليه. 4- ئاساییەو دروستە لە ماڵەكاندا تەراویح بكرێت، چی بە تاك واتە كەسەكان تەنها خۆیان بیكەن، یان بە جەماعەت واتە خاوەن ماڵ هاوسەر ومنالەكانی و ئەوانەی لەماڵدان جەماعەتیان پێ بكات، یان كەسێكیان كە لەبەركردنی قورئانی باش بێت و دەنگی خۆش بێت پێشنوێژییان بۆ بكات و تەراویح بە كۆمەڵ بكەن. 5- ئەگەر ئەو كەسەی پێش دەكەوێت بۆ نوێژی تەراویح قورئانی زۆر لەبەر نەبێت و بیەوێت نوێژەكەی درێژ بێت، دروستە موسحەفێك لەبەرانبەری خۆی دابنێت و لێی بخوێنێتەوە، یان مۆبایلێكی بە دەستەوە بێت قورئانی لێوە بخوێنیت ،زانایانی هاوچەرخ فەتوایان لەو بارەوە هەیە و ڕێگرێكیان نەبینیوە لەسەر ئەو مەسەلە، ئەوەی بەباش نەزانراوە لە موسحەف بخوینرێت بۆ نوێژە فەرزەكانە. 6- ئەسڵ لە شەو نوێژدا ئەم فەرموودە سەحیحەیە: صلاة اللیل مثنی مثنی، واتە شەو نوێژ دوو دوو دەبێت ئەنجام بدرێت، تەرواویحیش بێگومان شەو نوێژە، بۆیە گرنگ ئەوەیە كە دوو ڕكات دوو ڕكات بكرێت، ڕیوایەتی تریش لەو بارەوە هاتووە. 7- سەبارەت بە ژمارەی ركاتەكانی ئەوەی كە لەسەلەفەوە جێگیر بووە بە نوێژی ویترەوە بووە بیست وسێ و سی و شەش و ژمارەی تریش باس كراوە، بەڵام لەبەر فەرموودەكەی عائشة رضي الله عنها (( كان لا يزيد في رمضان ولا غيره على إحدى عشرة ركعة ) واتە نە لە ڕەمەزان و نە لە غەیری ڕەمەزان لە یانزە ڕكات زیاتر شەونوێژی نەدەكرد، بۆیە زۆروێك لە زانایان هەشت ڕكاتی تەراویح و سێی ویتریان پی باشتر بووە، هەركەسیش بیست و سێ ڕكات بكات بە ویترەكەوە هیچ لۆمەیەكی لەسەر نییە و لە درێژایی سەدەكانیشدا هەمیشە هەردوو حەرەمەینی مەككەو مەدینە كەمتر لە بیست و سێ ڕكاتی تێدا نەكراوە. 8- بەڵام جێگای تێرامانە كە شەونوێژی پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم زۆر درێژ بووە و لەتوانای زۆربەی ئێمەدا نییە ئەو نوێژە بكەین، جاری وا بووە لە یەك ڕكاتدا سوڕەتەكانی البقرة و آل عمران و النساء ی خوێندوە و ڕكوع و سەجدەكانیشی نزیك بووە لەو ماوەی كە لە قیامدا تییدا وەستاوە، بەڵام ئەوە واجب نییە و ئیمە بۆمان هەیە ئەوەندەی كە لەتواناماندا هەیە نوێژ درێژ بكەینەوە. 9- ئەسڵ ئەوەیە كێ قورئانی لەبەرە و جوان دەیخوێنێتەوە و دەنگی خۆشە ئەو كەسە پێش بكەوێت، ئەگەریش قورئانی هەمووی لەبەر نەبێت و بیەوێت لە تەراویحدا قورئان خەتم بكات دەتوانێت لە موسحەف بخوێنێتەوە، ئەگەرنا چەندی پێكرا ئەوەندە ئەخوێنیتەوە و مەرج نییە قورئان خەتم بكرێت. 10- ئەگەر كەسێك یان خێزانێك كە پێكەوە نوێژی تەراویح بە جەماعەت دەكەن ، ئەتوانن یەكسەر بەدوایدا ویتریش بكەن و ئەوەش باشترە، ئەگەر دواتر شەو نوێژی تریان كرد ئیتر پێویست ناكات ویتر بكەن. 11- ئەگەر لە كۆتایی ڕەمەزاندا لە نوێژی تەراویحدا قورئانیان خەتم كرد ئەسڵی نییە لە ناو نوێژدا دوعای خەتمی قورئان بخوێنن، بەڵام لە كۆتایی ئەو خەتمەی كە لە دەرەوەی نوێژ ئەیكەیت بەڵگە هەیە كە هەندێ لەسەلەف دوعایان خویندووە بە بۆنەی تەواو كردنی خەتمی قورئانەوە، نەشكرێت هەر ئاساییە. 12- ئەگەر كەسێك لەبەر هۆكارێك وەكو ماندوویی بۆ نمووونە تەنها چەند ڕكاتێك بكات و تەراویحەكە تەواو نەكات، چی بەتەنیا بێت یان لە پشت ئیمامەوە بێت، ئەو كارەی درووستەو گوناهبار نابێت، بەڵام ئەگەر بتوانێت باشترە تا كۆتایی نویژەكە بە ویتریشەوە بەردەوام بێت بۆ ئەوەی لەو خێرە بێ بەش نەبێت وەكو لە فەرموودەی صحح دا هاتووە: (مَنْ قَامَ مَعَ الْإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ قِيَامَ لَيْلَةٍ) واتە: هەركەسێك تاكۆتایی لەگەل پێشنوێژدا بەردەوام بوو وەكو ئەوەیە درێژایی شەو شەونوێژی كردبێت.. 13- بە ئاسایی دەزانم لە هەرشوێنێكدا كۆمەڵێك كۆببنەوە و تەراویح بكەن بەمەرجێك ڕێوشوێنی تەندروستی پێویست بگرنەبەر و هەروەها كۆبوونەوەكەشیان كێشەی ئەمنی لێ نەكەوێتەوە بەهۆی ئەوەی ئێستا بەبڕیاری حكومەت مزگەوتەكان داخراون، ئەگەرنا هەركەسەو لەماڵی خۆی بەتەنها بێت یان لەگەڵ خێزان و كەسە نزیكەكانی خۆی تەراویح بكات درووستەو گوناهبار نابێت و ئۆباڵی داخستنی مزگەوتەكان دەخرێتە ئەستۆی ئەوانەی كە دایانخستووە و تۆ گوناهبار نابیت، چونكە بڕیارەكە حكومەت دەری كردووە و نەپرس بەتۆ كراوەو نە ڕەزامەند بوویتە لەسەری. 14- ئەوانەی كە گومانی ئەوە لەناو موسوڵماننادا دەوروژێنن كە تەراویح سوننەت نییەو بیدعەیە! ئەوە بانگەشەیەكی نابەجێ دەكەن و تەراویح بێگومان سونەتە و پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە هەردوو سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە ئەو نوێژەی ئەنجامداوە: ( قام بأصحابه ثلاث ليال وفي الثالثة أوفي الرابعة لم يُصلّ ، وقال : إني خشيت أن تُفرض عليكم ) رواه البخاري (872)، واتە بۆ ماوەی سێ شەو یان چوار شەو تەراویحی كردووە بەڵام دوای ئەوە بەزەیی بەهاوەڵانیدا هاتووەتەوە نەوەك لەسەریان فەرز بێت و ئیتر نەیكردووە، وەكو لە موسلیمیشدا هاتووە: ( ولكني خشيت أن تُفرض عليكم صلاة الليل فتعجزوا عنها ) واتە بەڵام من ترسان فەرز بكریت لەسەرتان و نەتوانن ئەنجامی بدەن. دوعای خێرمان بۆ بكەن و الله تعالی ڕۆژوو تەراویح و عیبادەتی ڕەمەزان بۆ هەموو كەسێك بنووسێت كە مەبەستی ڕەزامەندی پەروەردگارەو پەرۆشە دینداری وەكو ئەوەی داوامان لێكراوە ئەنجام بدات..ئامین. 1 رمضان 1441 2020/4/23    

-وتەیەکی ناوازەی ابن القیم

له‌ سیفه‌ت و ئاكاری غه‌ریبه‌كان ئه‌وه‌یه‌، له‌و كاته‌ی خه‌ڵكی ڕوو له‌ سوننه‌ت وه‌رده‌گێڕن ئه‌وان ده‌ستی پێوه‌ ده‌گرن.

ئه‌وه‌شی کە خه‌ڵكی دایانهێناوه‌، با له‌ نێو خۆیاندا ئاسایی و ئاشنا بێت به‌لایانه‌وه‌، ئه‌وان نایكه‌ن و لێی دوور ده‌كه‌ونه‌وه‌.

ته‌وحید و یه‌كخواپه‌رستیش به‌ پاك و پاراوی وه‌كو خۆی ئه‌نجام ئه‌ده‌ن با زۆرینه‌ش نكۆڵی له‌ كاره‌كه‌یان بكات.

شوێنكه‌وتوووی كه‌سیش نین جگه‌ له‌ الله و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی نه‌بێت صلی الله علیه و سلم، نه‌شێخ و نه‌ ته‌ریقه‌ت و نه‌ مه‌زهه‌ب و نه‌ هیچ كۆمه‌ڵ و جه‌ماعه‌تێك، به‌ڵكو ئه‌و غه‌ریبانه‌ ته‌نها به‌ندایه‌تی بۆ الله ده‌كه‌ن و ته‌نها شوێنكه‌وتووی سوننه‌تی پیغه‌مبه‌ره‌كه‌یان ده‌بن صلی الله علیه وسلم.

ئه‌وانه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ ده‌ستیان به‌ پشكۆی ئاگره‌وه‌ گرتووه‌ به‌ڕاستی، زۆربه‌ی خه‌ڵكیش لۆمه‌یان ده‌كه‌ن و به‌ هۆی غه‌ریبی شوینكه‌وتنیان بۆ سوننه‌ت به‌ نامۆ و داهێنه‌ر و خۆ جیاكردنه‌وه‌ له‌ زۆرینه‌ تۆمه‌ت باریان ده‌كه‌ن.

(التمسُّكُ بالسنّةِ إذا رغبَ عنها الناس ، وتركُ ما أحدثُوه وإن كانَ هو المعروفُ عندهم ، وتجريدُ التوحيد وإن أنكر ذلك أكثرُ الناس ، وتركُ الانتساب إلى أحدٍ غيرَ الله ورسوله ، ولا شيخٍ ، ولا طريقةٍ ، ولا مذهبٍ ، ولا طائفةٍ ، بل هؤلاء الغرباءَ منتسبون إلى الله بالعبودَّية له وحده ، وإلى رسوله بالاتِّباع لما جاء به وحده ، وهؤلاء همُ القابضُون على الجمرِ حقَّا ، وأكثرُ الناسِ لائمٌ لهُم ، فلغُربَتِهم بين هذا الخلقِ يعدُّونهم أهلَ شذوذ وبدعةٍ ومفارقةٍ للسواد الأعظم)

إحسان برهان الدین

ئایا شەوی پانزەی شەعبان و ڕۆژەكەی تایبەتمەندییان هەیە؟
چەندین براو خوشكی بەرێز پرسیاری عیبادەتی شەوی پانزەی شەعبان و ڕۆژوگرتنی ڕۆژەكەیان لێ كردووم، منیش بەگەڕانەوە بۆ قسەی زانایان بەكورتی و بەبێ خستنەرووی وردەكاری و بەڵگەكان وەڵامەكە دەخەمەڕوو:
شەوی پانزەی شەعبان وەكو هەر شەوێكی تر وایە، عیبادەتكردن تێیدا كارێكی چاكەیە و چاوەڕوانی پاداشتی لێدەكرێت، بەڵام جیگیر نەبووەو بەڵگەیەكی صحیح ی لەسەر نییە كە هیچ تایبەتمەندییەكی هەبێت، بەڵكو شەوێكە وەكو شەوەكانی تر شەنوێژ و قورئان خوێندن و پاڕانەوە تێیدا كارێكی چاكەیە و پاداشتی لەسەرە.
هەروەها ڕۆژوو گرتنی پانزەی شەعبان هەروەكو ڕۆژوو گرتنی ڕۆژەكانی ترەو هیچ بەڵگەەیەكی صحیح ی لەسەر نییە كە تایبەتمەندی و جیاوازی هەبێت لەگەڵ ڕۆژەكانی تری مانگی شەعباندا، چونكە تایبەتمەند كردنی هەر شەو ڕۆژو و كاتێكی دیاریكراو بە جۆرێك لە عیبادەت پێویستی بەبەڵگەی قورئان و سوننەت هەیە بۆ ئەوەی شەرعییەت وەربگرێت.
بەكورتی قسەی زانایان و ئەهلی تەحقیق لەسەر ئەوەیە نە شەوی پانزەی شەعبان و نە رۆژەكەی هیچ جیاوازی و تایبەتمەندییەكیان نییە، موسوڵمانیش زۆر ئاساییەو خێری دەگات ان شاء الله كە شەوەكەی - وەكو شەوەكانی تر - عیبادەتی تێدا بكات، ڕۆژەكەشی بەڕۆژوو بێت، بەڵام بەبێ ئەوەی باوەڕی وا بێت تایبەتمەندییان هەیە جیاواز لەڕۆژ و شەوەكانی تر.والله أعلم.
إحسان برهان الدین
14 شعبان 1441

حوكمی قورئان خوێندن لە سەماعەی مزگەوتەكانەوە
نازانم بۆ شارو شوێنەكانی ئێوە، بەڵام لە هەندێك لە مزگەوتەكانی شاری سلێمانی لە ئێستادا كە جومعەو جەماعەت ڕاگیراوە، پێش بانگەكان یان لە هەندێ كاتی تردا لە سەماعەی مزگەوتەكانەوە قورئان لێ ئەدرێت، ئەو كارەش هیچ بەڵگەیەكی لەسەر نییە و بیدعەیەكە لە ناو شەرع و ئەحكامی مزگەوتدا جێگای نابێتەوە، كەسیش بۆی نییە بە بەهانەی داخرانی مزگەوتەكانەوە قەرەبووی خەڵكی بە جۆرێك لە عیبادەتی داهێنراو بكات و دەست بە هەندێ بەڵگەی گشتییەوە بگرێت.

لەوانەیە كەسێك بلێت ئەی تۆ حەز لە قورئان ناكەیت! بۆچی پێت ناخۆشە لە مزگەوتەكانەوە قورئان لێبدرێت؟ ئێمەش لە وەڵامدا - وەكو زانایان فەرموویانە - ئەلێن: ئەی تۆ لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم زیاتر حەزت لە قورئانە كە ئەو
خۆی فەرموویەتی: ( لا يجهر بعضكم على بعض بالقراءة فتؤذوا المؤمنين ) كەس قورئان بە دەنگی بەرز بەسەر كەسی تردا نەخوێنێت و ئازاری ئیمانداران بدات!ئەوەش دەقێكی ڕوون و ئاشكرایە كە نابێت دەنگ بەقورئان بەرز بكرێتەوە،
.
هەروەها بە هیچ شێوەیەك جێگیر نەبووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە پێش بانگدان یان دوای بانگدان یان ڕۆژی هەینی لە مزگەوتەوە فەرمانی بە یەكێك لە هاوەڵان كردبێت قورئان بخوێنن، كەواتە بۆ ئێمەش درووست نییە كارێك بكەین ئەو نەیكردبێت، خۆ ئێمە لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ی باشتر لێ نازانین والعیاذ بالله.
لەوانەیە بۆ شەرعاندنی ئەم مەسەلەو هەر شتێكی تر كە كەسانێك بیانەوێت بەبێ بەڵگە ئەنجامی بدەن، هەندێ بەڵگەی گشتی بۆ بهێننەوە، ئەوەش دیسان وەكو زانایان فەرموویانە پەنا بردنە بەر بەڵگەی گشتی (عمومیات) ئەوە پیشەی عەوام و ئەهلی بیدەعە نابێت هیچ مامۆستایەكی بەرێز بكەوێتە ئەو هەڵەوە كە استدلال بە عمومیات بكات.
ئینجا هەر بە عەقڵیش سەیری مەسەلەكە بكەین، لەو كاتەی لە سەماعەی مزگەوتەكانەوە قورئان لێبدرێت، خەڵكانێك هەیە خەریكی نوێژن یان هەر عیبادەتێكی تر لێیان تێكدەچێت، خەڵكانێك هەن خەریكی ئیش و كاری تری خۆیانن ناتوانن گوێ لە قورئانەكە بگرن، جگە لەوەش لەوانەیە بەرزی دەنگەكە خەڵكانێكی تر بێزار بكات كە نەخۆشن یان خەوتوون،هەموو ئەوانەش لە ئاراستەی فەرموودەكەوە وەردەگیردرێت(فتؤذوا المؤمنين) چەندین فەرموودەی تریش هەیە بە پیویستم نەزانی باسیان بكەم، بەوەش كارەكە هەم لە ڕووی شەرعەوە بیدعەو بێ بەڵگەیە، هەم لە ڕووی عەقڵەوە چاكەیەكی تێدا بەدی ناكرێت بەدەنگی بەرز و بەزۆر قورئان بدەیتە گوێ ئەو هەموو خەڵكەدا كە بە بۆنەی ئەو كارەوە لەوانەیە خەڵكانیك گوناهبار بن و لە دەنگی قورئانەكە بێزار بن.

لەم كاتانەدا- هەر وەكو پێشتر - پێویستە بانگەكان بەبێ هیچ زیاد و كەم و پاشكۆی و پێشەكی بۆ درووستكردنێك ئەنجام بدرێت ئەوە سوننەتە و هەمو خێرێكیش تەنها لە سونەتدایە و هیچ خێرو باشییەكیش لە بیدعەدا چاوەڕوان ناكرێت…هەرچی كارێك كە چاوەروانی پاادشت بیت لێی و بەو شێوازە لە شەرعدا ئەسڵی نەبێت و پێشەنگت نەبێت لە كرداری پێشنینانی باشی ئەم ئوممەتە هەرگیز كارێكی باش نییە..والله أعلم.
إحسان برهان الدین
9 شعبان 1441
2020/4/2

لەسەردەمی (كۆرۆنا) ماڵەكانتان بكەن بە مزگەوت
لە بنچینەدا جێگای نوێژی جەماعەت مزگەوتەكانە و حوكمی نوێژی جەماعەتیش چی واجب بێت لەسەر بۆچوونی ئەو زانایانەی كە بەواجبی دەزانن وچی سوننەتیكی جەخت لەسەر كراو بێت، دواجار لە دیارترین دروشمەكانی ئیسلامە و ناتوانرێت ئیسلام بەبێ نوێژی جەماعەت وێنا بكرێت! ئەسڵیش ئەوە نییە كە پیاوان - بە بێ هۆ - بەتەنها خۆیان نوێژ بكەن، یان لە ماڵەوە نوێژی جەماعەت لە گەڵ ماڵ و مناڵی خۆیاندا بكەن و نەچن بۆ مزگەوتەكان، ئەمەش بەو واتا نایەت لەو کاتانەی کە مزگەوتەکان کراوەن ئەگەر کەسێک نوێژی جەماعەت لەگەڵ ماڵ و منداڵدا لە ماڵەوە بکات درووست نەبێت چونکە بەڵگە نییە کە ئەو نوێژەش وەرنەگیراو بێت بەڵام بە پێی قسەی هەندێ لە زانایان ئەگەر بەبێ پاساو بێت وەرکیراوەو هاوکات گوناهباریشە لەبەر ئەوەی سەرەرای ئەو هەموو دەقە شەرعییانە وازی لە مزگەوت هێناوە، بەڵام لەم هەل و مەرجەدا كە ئەمڕۆ ڤایرۆسی كۆرۆنا لە كوردستان و لە سەرانسەری جیهاندا درووستی كردووە، كە یەكێك لە دەرهاوێشتە خراپەكانی تێكدان و نیمچە پەكخستنی ڕەوڕەوەی ژیانی لێ کەوتووەتەوە، یەكێكیش لە شێوەكانی ئەو پەكخستنە داخرانی مزگەوتەكان بوو كە كاریگەرییەكی قورسی لەسەر دڵ و دەروونی هەموو موسوڵمانێك هەبوو و قەبارەی ئەو بۆشاییە دەركەوت كە مزگەوت لە ژیانی موسوڵماندا پڕی دەكردەوە، داواكارین لە پەروەردگار ئەم بارە لەسەر موسوڵمانان سووك بكات و ئەم پەتایە كۆتایی پێ بێت و جارێكی تر دەرگای مزگەوتەكان بكرێنەوە، بەڵام تا ئەو كاتەش كە جومعەو جەماعەت دەست پێ دەكاتەوە كە دیار نییە ئەو كاتە كەی دەبێت، چاكترین ڕێگە چارە ئەوەیە نوێژی جەماعەت لە ماڵەكاندا بكرێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئەم ڕونكردنەوەم بۆ ئەو خانەوادە بەڕێزانەی كە لە ماڵەوە نوێژی جەماعەت ئەنجام دەدەن بە پێویست زانی، هەر كەسێكیش پرسیارێكی هەبێت بە گوێرەی توانا لە كۆمێنتەكاندا وەڵامی دەمەوە، یان لەناو ئەم بابەتەدا جێگای وەڵامەکەی دەكەمەوە:
1- لەبەر ئەوەی لە مزگەوتەكانەوە بانگ دەدرێت بۆیە لەماڵەوە پێویست بەبانگدان ناكات و لە پاش بیستنی بانگ، چاكترە لە كاتی خۆیدا و بێ دواكەوتن هەروەكو چۆن لە مزگەوتەكاندا نوێژەكان لە كاتی دیاری كراوی خۆیدا ئەنجام دەدرێت، بەهەمان شیوە لە ماڵەكاندا جێگەیەكی گونجاو و فراوان دیاری بكرێت و بۆ نوێژ كۆ ببنەوە و ئەندامانی خێزان بە جەماعەت نویژەكانیان ئەنجام بدەن، الله تعالی فەرموویەتی: ( ۚإِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا)
2- لە پاش بیستنی بانگ وڕێك ڕاوەستان بۆ ئەنجامدانی نوێژ، كەسێك قامەت دەكات پیاو بێت، یان كەسێكی پێگەیشتوو كوڕ بێت، چونكە لە ئەمادەبوونی پیاودا درووست نییە ئافرەت بۆ نوێژ قامەت بكات، بەڵام ئەگەر ئەوانەی نوێژیان دەكرد هەموویان ئافرەت بوون ئاساییە كەسێكیان قامەت دەكات.

3- ئەگەر نموونەیەك بۆ ژمارەی خێزان وەرگرین، بۆ نموونە خێزانەكە لە باوك و دایك و دوو كوڕ و دوو كچ پێكهاتبوون، باوكەكە لە پێشەوە ڕادەوەستێت و هەردوو كوڕەكەی لە ڕیزی دواوەوەی ڕادەوەستن و هاوسەرو دوو كچەكەی لە ڕیزی سێیەم ڕادەوەستن.

• ئەگەر بۆ نموونە پیاوێك و خیزانی و كوڕێكی هەبوو، خۆی وەكو پێشنوێژ لای چەپەوە دەوستێت و كورەكەی لای ڕاستی خۆیەوە دەوەستێنێت و هاوسەرەكەی لە پشتییەوە دەوەستێت.
• بەڵام ئەگەر كۆمەڵیك ئافرەت بوون، شارەزاترینیان یان ئەوەیان كە قورئانی زۆرتر لەبەرە لە ناوەڕاستیاندا دەوەستێت و بەتەنها خۆی وەكو پێشنوێژی پیاو ناچێتە پێشەوە، چونكە لە فەرموودەدا هاتووە هەردوو دایكی ئیمانداران عائشة وأم سلمة رضي الله عنهما بەو شێوە پێشنوێژییان بۆ ئافرەتان كردووە.
• ئەگەریش تەنها دوو ئافرەت بوون حوكمی هەر وەكو ئەوەیە دوو پیاو بن و پێكەوە ڕادەوەستن، ئیمام لەلای چەپ و مەئموم لەلای ڕاست. بڕوانە: الشرح الممتع لابن عثيمين ج/4 ص/387.
• ئەگەر پیاوێك لەگەڵ هاوسەرەكەیدا ویستیان نوێژی جەماعەت بكەن و هەر هەردوكیان بوون شێوازەكەی بەم شێوە دەبێت: پیاوەكە خۆی قامەت دەكات و لە پێشەوە ڕادەوەستێت و هاوسەرەكەی لە پشتیەوە ڕادەوەستێت نەک لەلای ڕاستییەوە لە تەنیشتی، وەكو لە فەرموودەی سەحیحدا لە بوخاری و موسلیمدا هاتووە: (صلى بنا رسول الله صلى الله عليه وسلم فصففت أنا واليتيم وراءه، والعجوز من ورائنا" قال أنس: " فصلى لنا رسول الله ركعتين).
• ئەگەر دوو پیاو یان پیاوێك و منداڵێكی كوڕ پێكەوە نوێژیان كرد، بۆ نموونە باوكێك و كوڕەكەی، باوكەكە لای چەپەوە دەوەستێت و كوڕەكەی بەتەنیشتی خۆیەوە لای ڕاستی خۆیەوە دەوەستێنێت وەکو ئاماژەمان پێکرد، دەكرێتیش كوڕەكە پێش نوێژی بۆ باوكی بكات ئەگەر ئاستی ئەوەی هەبیت.

5- بە ئامادەبوونی پیاوان بە هیچ شێوەیەك ئافرەتان پێش ناكەون بۆ پێشنوێژی كردنیان و درووست نییە، با ئافرەتەكە لە پیاوەكان زانستی زۆرتر بێت یان قورئانی زۆرتر لەبەر بێت یان تەمەنی گەوەرتر بێت، لە هەموو حاڵەتەكاندا بە ئامادەبوونی پیاو ئافرەت پێش ناكەوێت.

6- نوێژی جەماعەت لە ماڵەوە وەكو نوێژی جەماعەتە لە مزگەوت و جیاوازییەكیان نییە، لەو نوێژانەی كە جەهرییە لە دوو ڕكاتی نوێژی بەیانی و لە هەر دوو ڕكاتی سەرەتای مەغریب و عیشا پێشنوێژ دەنگی بەرز دەكاتەوە و لە نوێژی نیوەڕۆ و عەسردا بە نهێنی دەیخوێنێت و تەنها خۆی گوێی لە دەنگی خۆی ئەبێت، پاداشتیشی هەروەكو نوێژی مزگەوتە ان شاء الله لەبەر ئەوەی مزگەوتەكان داخراون و نوێژیان تێدا ناكرێت، واتە هیچ ڕێگایەكی تر بۆ نوێژی جەماعەت جگە لە ماڵەكان نییە، ئەوەشە عذر و پاساوە.

7- باڵغ بوون مەرج نییە بۆ پێشنوێژی كردن، بۆیە منداڵ لە تەمەنی جیاكردنەوە (التمییز) ەوە بۆ نموونە هەندێ منداڵ هەیە لە حەوت ساڵی و هەشت ساڵییەوە توانای خوێندنی قورئانیان بەباشی هەیە و دەتوانن پێشنوێژی بكەن ئاساییە پێش بكەون، ئەگەر كەسی لەو باشتر نەبێت بەتایبەتی ئەگەر ئەوەكانی تر ئافرەت بن، جێگیر بووە هاوەڵی بەڕێز عمرو بن سلمة رضي الله عنه لەتەمەنی حەوت ساڵاندا پێشنوێژی بۆ هاوەڵانی كردووە وەكو لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە: (إذا حضرت الصلاة فليؤذن لكم أحدكم، وليؤمكم أكثركم قرآنًا، قال: فنظروا -نظر قومه- فلم يجدوا أحدًا أكثر مني قرآنًا، فقدموني وأنا ابن ست أو سبع سنين).

8- نوێژی عیشا مستحب وایە دوابخرێت ئەگەر قورس نەبوو لەسەر نوێژخوێنەكان، وەكو أبو برزة رضي الله عنه فەرموویەتی: (كان النبي ﷺ يستحب أن يؤخر العشاء) واتە: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پێی باش بوو نوێژی عیشا درەنگ بكرێت، ئەگەرنا وەكو نوێژەكانی تر لە كاتی خۆیدا دەكرێت، جابر رضي الله عنه دەیفەرموو: (كان النبي ﷺ في العشاء إذا رآهم اجتمعوا عجل، وإذا رآهم أبطئوا أخر)، واتە: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەگەر هاوەڵانی ببینیایە هەموویان كۆبوونەتەوە نوێژی عیشای زوو دەكرد، ئەگەریش دوابكەوتنایە دوای دەخست…ئەم حاڵەتە بۆ نوێژی خێزانەكانیش لەماڵەوە ڕاستە و جێبەجێ دەبێت، باوكەكە یان ئەو پێشنوێژە دەتوانێت ڕەچاوی گونجاوترین حاڵەت بكات بۆ نوێژی عیشا، بەڵام بۆ نوێژەكانی تر باشترە لەكاتی خۆی دوا نەخرێت.

9- ئافرەتان لە كاتی نوێژكردنیان لەگەڵ مەحرەمەكانی خۆیان دەتوانن دەنگ بە ئامین بەرز بكەنەوە، بەڵام ئەگەر لە جەماعەتێكدا بن نامەحرمی تێدا هەبێت درووست نییە بە ئامین دەنگیان بەرز بكەنەوە، بەڵكو بە شێوەیەك دەیڵێن كە تەنها خۆیان گوێیان لێبێت، وەكو ابن قدامة رحمه الله لە كتێبی المغني (3/38) دا فەرموویەتی: (وتجهر –يعني المرأة- في صلاة الجهر ، وإن كان ثَمَّ رجال لا تجهر ، إلا أن يكونوا من محارمها فلا بأس ).

10- پاداشتی نوێژی جەماعەت لە بنچینەدا مەبەست لێی ئەو جەماعەتەیە كە لە مزگەوتدا دەكرێت، تەنانەت وەكو زانایان فەرموویانە جەماعەتی دووەمیش كە لە مزگەوتدا دەكرێت هەمان پاداشتی جەماعەتی یەكەمی نییە، ئەگەر وا بوایە نوێژخوێن هەرکەی بۆ مزگەوت بڕۆشتایە جیاوازی نەدەبوو و بۆ خۆی نوێژی جەماعەتی دەكرد، بەڵام لە كاتی هەبوونی پاساودا وەكو نەخۆشی و هەر هۆكارێكی تر كە ڕێگر بێت لە ئامادەبوون لە مزگەوت - بۆ نموونە وەكو ئەم بارودۆخەی ئێستا ئێمە لە كوردستان تێی كەوتووین كە بە هۆی ئەم ڤایرۆسەوە مزگەوتەكان داخراون - لەو حاڵەتەدا هەمان ئەجرو پاداشتی مزگەوتی هەیە، ابن عثيمين لەو بارەوە فەرموویەتی : (المعذورَ يُكتبُ له أجرُ الجماعةِ كاملاً إذا كان مِن عادتِه أن يصلِّي مع الجماعةِ ، لقول النبي صلى الله عليه وسلم: ( إذا مَرِضَ العبدُ أو سافرَ كُتِبَ له مثلُ ما كان يعملُ صحيحاً مقيماً ) . "الشرح الممتع" ( 4 / 323 ) . واتە لەبەر ئەو فەرموودەیە ئەو كەسەی پاساوی هەبێت لە نەڕۆیشتن بۆ مزگەوت و خۆی پێشتر عادەتی وا بوو لە مزگەوت نوێژی دەكرد لەماڵیش نوێژ بكات هەمان پاداشتی نوێژەكانی پێشتری لە مزگەوت دەست دەكەوێت.

11- ئەگەر لە كاتی نوێژ كردنی جەماعەت لە ماڵەوە، پێشنوێژەكە لە خوێندنەوەی قورئاندا هەڵەی كرد یان بیری چوو یان لێی تێكچوو، هاوسەرەكەی یان هەر ئافرەتێكی تر شارەزایی هەبێت دەتوانێت بۆی ڕاست بكاتەوە و بیری بخاتەوە، با پێشنوێژەكە نامەحرەمیش بێت، چونكە دەنگی ئاسایی ئافرەت عەورەت نییە و لەسەردەمی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئافرەتان بەدەنگی بیستراو قسەیان كردووەو پرسیاریان كردووە و ئەوەیان لەسەر قەدەعە نەبووە.

12- نە بۆ نویژی جەماعەت و نە بۆ جومعە درووست نیە لە ماڵی خۆتەوە بە دەنگی ئەو پێشنوێژانەی لە تەلەفیزیۆن و ڕادیۆ وتۆڕە كۆمەلایەتییەكانەوە پێشنوێژی دەكەن تۆیش نیەتی جەماعەت لەگەل ئەواندا بهێنێت و نوێژ بكەیت، چونكە مەرجی جەماعەتی تێدا نییە و سەفەكانی نوێژ نابێت پچڕانی تێدا بیت و مەرجی تریشی هەیە، بۆیە وەكو ئەوەیە تەنها خۆت نوێژت كردبێت، پرسیار لە شەیخ عبدالعزیز بن باز كرا بۆ ئەم مەسەلە بەم شێوە وەڵامی دایەوە: (يلزمك أن تصلي مع الناس تذهب إلى المساجد وتصلي مع الناس ولا تكتفي بسماع المذياع بل عليك أن تسعى إلى المساجد وتصلي مع الناس ولا تصح صلاتك بالمذياع صلاة الجمعة ولا يحصل لك فضل الجماعة بل تعتبر صليت وحدك ولم تؤد الجماعة)، واتە پێویستە لەسەرت لەگەل خەڵكی بچیت لە مزگەوت نوێژ بكەیت نەك بە دەنگی رادیۆ و نوێژەكەت بەو شێوە نادرووستە و پاداشتی جەماعەتت بۆ نانووسرێت، بەڵكو وەكو ئەوەیە بەتەنها خۆت نوێژت كردبێت.

13- ئاساییەو بەڵگەی لەسونەتدا لەسەر هاتووە كە جێگایەك لە ناو ماڵەكەتدا بۆ نوێژ كردن وەكو (مصلی ) تایبەت بكەیت، وەكو لە سەحیحی بوخاریدا لە فەرموودەی (عتبان بن مالك) دا هاتووە، ئەگەرچی ئەو جێگایە حوكمی مزگەوت وەرناگرێت، بەڵام هەر شایانی پاك راگرتن و ڕێزە، الحافظ ابن رجب رحمه الله لەو بارەوە فەرموویەتی: " مساجد البيوت هي أماكن الصلاة منها ، وقد كان من عادة السلف أن يتخذوا في بيوتهم أماكن معدة للصلاة فيها …) "فتح الباري" لابن رجب (2/377-380). واتە: مزگەوتی ماڵان بریتییە لەو شوێنانەی كە بۆ نوێژكردن تەرخان دەكرێت، عادەتی سەلەف یش وابوو كە لە ماڵەكانیاندا جێگایەكیان بۆ نوێژكردن ئامادە دەكرد.

14- تێبینییەكی گرنگ هەیە پێم خۆشە كۆتایی ئەم بابەتەی پێ بهێنم ئەویش ئەوەیە: ئەو مزگەوتانەی كە ئاماژەم پێكردووە كە ئەسڵ ئەوەیە نوێژی تێدا بكرێت و پاداشتی گەورەی لێ چاوەڕوان دەكرێت، هەموو مزگەوتیك نییە بەبێ هیچ قەید و شەرتێك واتە هەر مزگەوت بێت و ئیتر تەواو! بەڵكو كۆمەڵە مەرجیك هەیە پێویستە بۆ نموونە لەو پێشنوێژ و وتاربێژەدا هەبێت بەتایبەتی لەڕووی عەقیدە كە ئەویش زۆر باس دەگرێتەوە و هەروەها جوان خویندنەوەی قورئان لە كاتی پێشنوێژیدا و مەرجی تر كە ئێرە جیگای شیكردنەوەیان نییە، ئەگەرچی لەو حاڵەتانەشدا لەگەل دابڕان نیم لە مزگەوت و پێویستە مزگەوتی چاكتر بدۆزێتەوە یان ئەگەریش نوێژی كرد لە پشتی كەەسێكەوە گومان لە دین و ئیمانیدا هەبوو نوێژەكەی دواتر دووبارە بكاتەوەدووبارە و الله أعلم. ئەمە بوو كە پاش بەدواداچوون و بیركردنەوە بە پیویستم زانی باسی بكەم ئەوەشی كە لێم رەتبووە و باسم نەكردووە ئەكرێ دواتر بۆی زیاد بكەم یان لە كۆمێنتەكاندا وەڵامتان بدەمەوە ان شاء الله.
*بۆ نووسینی ئەم بابەت لە سەرچاوەی متمانە پێكراوی جۆراوجۆر سوودم بینیوە.
إحسان برهان الدین
26 رجب 1441
2010-3-21