دڵۆپێك لە دەریای نالەباریی دەمارگیری

ئایا دەزانیت تاكو ساڵانی بیستەكانی سەدەی بیستەمی میلادیش لەناو مزگەوتی الحرام دا لە مكة، چوار جەماعەتی جیاوازی نوێژ دەبەسترا، هەر مەزهەبێك و ئیمام ومیحرابی خۆیان هەبوو؟ فەوزایەك بوو نوێژی مەغریب نەبێت بۆ هەموو نوێژەكان چوار جەماعەتی جیاواز بۆ یەك نوێژ ئەنجام دەدرا، هەر وەكو ئەوەی چوار دینی جیاواز بێت!

حەنەفییەكان لە دوای ئیمامی خۆیان ومالیكی وشافیعی و حەنابیلەكانیش بەهەمان شێوە تەنها لە دوای ئیمامی خۆیانەوە نەبێت نە نوێژ و نە تەراویحیان نەدەكرد، كەس لەدوای ئیمامی مەزهەبێكی ترەوە نوێژی نەدەكرد، ئەو حاڵەتە نامۆیە بەدینی ئیسلام كە بەناو ناو ئیسلامەوە دەكرا هەر بەردەوام بووو تاكو شا عبدالعزیز فەرمانی بەلابردنی كرد وهەمووی بوو بە یەك جەماعەت .

دەمارگیری بۆ مەزهەبە فیقهییەكان لاپەڕەیەكی ڕەش بوو لە مێژووی ئیسلام وبۆ چەندین سەدە دینی ئیسلامیان ناشیرین كردبوو، دەمارگیری بۆ مەزهەبە فیقهییەكان یەكێك بوو لە گەورەترین ئەو كارەساتانەی تووشی ئیسلام و موسوڵمانان بوو، بۆیە هەركەسێك بەهەر بەهانەیەكەوە هەوڵی زیندووكردنەوەی ئەو دەرمارگیرییە مەزهەبییە بدات، بزانێت یان نەزانێت، خەریكی ئاراستەكردنی زەربەیەكی زۆر گەورەیە لە ئیسلام و موسوڵمانان، چونكە (تعصب)ی مەزهەبی دەعوەیەكی ناراستەوخۆیە بۆ لاوازكردنی پێگەی كیتاب و سوننەت و دەسەڵات پێدانی ڕەها بە مرۆڤەكان لە سەر حیسابی دەستگرتن بە قورئان و سوننەتەوە.

ئیسلام تەنها ئەوەیە كە لە كیتاب و سوننەتدا هاتووە و زانایانیش -بەتایبەتی زانایان سەلەف و ئەوانەی لەسەر ڕێبازی ئەوانن - مەشخەڵی ڕێگان و سەرگەورەی ئێمەن، بەڵام ئەوان (مشرِّع) نين ونە هەرگیز خۆیشیان بەوە ڕازی دەبن, حەڵاڵ وحەرامیان بەدەست نییە، بەڵكو ڕۆڵیان ئەوەیە بەڵگەكانی كیتاب و سوننەتمان بۆ شەرح بكەن و بیبەستنەوە بە واقیعی ژیانەوە بۆمان، ئەوان دەبێت هۆكاری یەكڕیزی ئوممەت بن نەك تەفرەقە و پەرتەوازەییان.

لە جیاتی ئەوەی هیچ ناوێك لەخۆت بنەیت كە ( مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَٰنٍ)، بە ئەوپەڕی دڵنیایی و و شانازییەوە ئەو ناوە بە موسوڵمانم و شوێنكەوتووی كیتاب و سوننەتم بگۆڕە وبەو شێوە بۆ لای پەروەردگارت بگەریرەوە بۆ ئەوەی سەرفراز بیت.

هەركێ باسی زەرورەتی دەست گرتنی بە تەنها مەزهەبێكەوە بۆتان كرد ، پێی بڵێن: فراوانی ئیسلاممان بۆچی لەیەك مەزهەب و تێگەیشتنی یەك زانادا لێ تەسك دەكەیتەوە؟ الله لەو دەمارگیرییە مەزهەبییەی تۆ مژدەمان پێ دەدەیت و بۆت هیناوین باشتری پێ بەخشیوین: كیتاب و سوننەت، تەرازوویەكە مەزهەبەكان و هەموو مرۆڤەكان و هەموو شتێكی لەم دونیابەرینەدا پێ دەكێشین و پێوەرێكە هەموو شتێكی پێ دەپێوین و قسەی مرۆڤەكان لە خۆمان ناكەین بەدین، كێ بەڵگەی كیتاب و سوننەتی هەبوو بوو قسەكەی دەخەینە سەر سەرو چاومان، ئەگەر نەیبوو بەدیواریدا دەكێشین، ئەوە فەرمانی شافیعی و سەر مەزهەبەكانی ترە بەڕەحمەت بن.

لەماوەی ڕابردوودا هەموو دنیا شاهێدی یەكێك لە دڕندانەترین ستەمەكانی جولەكە و هاوكارەكانیان دژ بە مرۆڤایەتی بەگشتی و ئیسلام بە تایبەتی بوون، غەززە بوو بە هێمایەك بۆ مەزڵومی و بێ كەسی و بەجەستەیەكی خوێناوی چووە نێو مێژووەوە بۆ ئەوەی شایەتێكی ڕاستگۆ و ڕاستەقینەی دونیا و دواڕۆژ بێت لەسەر ستەمێك كە بەهۆی دینەكەی بەسەریدا دێت و لە مێژوودا وێنەی كەمە. 

ڕووداوەكانی غەززە پەردەی لەسەر هەموو دروشمەكانی ڕۆژئاوا هەڵماڵی وهەموو دەمامكەكانی لە ڕوخساریان خستنەخوارەوە وسەلماندی كە ئەوان خاوەن شارستانییەتێكی مادی وەحشیگەرا و دڕندەن وبەتاڵن لە هەموو بەهایەكی ڕەوشتی و مرۆیی و ئەوەندەشی كە ڕاستگۆبن تێێدا تەنها پەیوەستە بە هاوڵاتی و شوێنكەوتووانی خۆیانە نەك بۆ مرۆڤایەتی بەگشتی. 

وەكو چۆن ئەم شارستانییەتەی ئێستایان سەرەتای درووست بوونی لە سەر كەللەسەری بێ تاوانەكان دامەزرا و لەسەر بنەمای قڕكردن و لەنێوبردن وچەوساندنەوەی میللەتە لاوازەكان بوو، ئێستاش بەهەمان شێوە تینوێتی ئەوان بۆ خوێنی گەلان و بەتایبەتی موسوڵمانان هێشتا نەشكاوە و بە شێوەیەكی هستیریایی پەرۆشن هەموو هەلێك بۆ جێبەجێكردنی ئەو ئامانجە بقۆزنەوە. 

ئەوەی بە تیۆری لەسەر غەدر وستەم و خیانەتی جولەكە و موشریك و مونافیقەكان لە قورئان و لە فەرموودەو سیرە و لە كتێبەكانی مێژوودا دەمانخوێندنەوە، من وەكو تەمەنی خۆم و ئەوەی لە بیرم بێت لە ڕووداوەكانی بۆسنەو هەرسكدا بینیمان و خاڵە هاوبەشەكانی ئەم دوو وێرانكاری و كوشتارگەیە بە ڕوونی دەبینم، بەڵام بە ڕوونتر و بە كردەیی و بەبەرجەستەكراوی لە ڕووداوەكانی ئێستای غەززەشدا بینیمان، ئەوەشی دەربارەی تابوری پێنجەم و شەشەم لە كتێبەكاندا دەمانخوێندەوە ئەویشمان بەبەرجستەكراوی و بەچاوی سەرمان بینی. 

غەززە بەم كارەساتەی كە بەسەریدا هات ودێت، بەو هەزاران منداڵ پیر و وئافرەت و گەنجانەی كە بەناحەق لێی كوژران ودەكوژرێت، بەو وێرانكاری وكاولكارییە بێ وێنەیەی كە تێیدا ئەنجامدرا ودەدرێت، چەند ڕاستییەكی تاڵی لە واقیعی ئەمڕۆدا سەلمان: 

- لە تاڵترینیان دەستەوسانی و بێ دەسەڵاتی موسوڵمان بوو كە بەو ژمارە زۆرەی لە جیهاندا هەیانە هیچیان پێ ناكرێت بۆ براوخوشكەكانیان لە غەززە. 

- هەروەها سەلماندی كە سەرانی سیاسەت و سەربازی و ئابووری سەرزەوی سەرەڕای نانكۆكییە قوڵەكانیان بەڵام تاكە پرسێك كە لەسەری كۆك بن و یەك دەست و یەك هەڵوێستن بن تێیدا: لەناوبردنی موسوڵمانانە. 

- هەروەها ڕووداوەكانی غەززە گومانێكی نەهێشت لەوەی سەرانی دەوڵەتە عەرەب و جیهانی بەناو ئیسلام هەمویان یان ئەڵقە لە گوێ و بەكرێگرتەی جولەكە و ڕۆژئاوان، یان لە پێناو بەرژەوەندی و فرۆشتنی نەوت و بوژانەوەی ئابوری، نەك غەززە هەموو موسوڵمانان لە یەك ڕۆژدا تیابچن ئەوان باكیان نییە و بە وشەیەكیش ئامادە نین بەرگرییان لێ بكەن. 

غەززە بە تێچوویەكی سەخت و خوێناوی، بوو بە دەستە خوشكی كارەساتبار وهاوشێوە ستەم لێكراوكانی تری لە مێژوودا، بەسەرهاتی غەمگین و ناخ هەژێنەكانی بەسترایەوە بە شارو شوێنە مەنكوبەكانی وەكو بەغدا كاتێك مەغۆلەكان وێرانیان كرد و خەڵكەكەیان كوشت، بۆسنە و هەرسك وئەو ستەمە ناخ هەژێنەی كە سڕبەكان بەسەریاندا هێنا، لە سربرنيتسا‏ وسەراییڤۆ، قەتڵوعامەكانی موسوڵمانانی ڕۆهێنگا لە میانمار و لە زۆر جێگەی تری ئەم سەر زەوییەدا كە جولەكە و نەساڕاكان و پاشكۆكانیان لە جەورو ستەم پڕیان كردووە. 

لە ئێستادا جیهان لە ئەوپەڕی ناخۆشیدایە، چونكە لێوان لێو بووە لەستەم، خراپە و فەساد وستەم باڵی ڕەشی بەسەر هەموو شتێكدا ڕاكێشاوەو وشكانی و دەریاكانیشی گرتووەتەوە... 

ئەوەی لەم سەردەمەدا دەگوزەرێت لە دژایەتی زەق و ڕاشكاوانە بەرانبەر موسوڵمانان كە تەنها باجی موسوڵمان بوونیانی خۆیان دەدەن، لە درێژایی مێژوودا وێنە وهاوشێوەی نەبووە. 

إحسان برهان الدین 

12 جمادى الأول 1445 

سياسەت لەم سەردەمەدا بە گەردیلەش ویژدان و ڕەوشتی تێدا نەماوە، دڕەندەییەكە جگە لەبەرژەوەندی مادی هیچ پێورەێكی تری نییە وهیچی تر ناخوێنێتەوە! 

لە ئێستادا، هەڵوێستی سیاسەت و سیاسەتمەندارانی ڕۆژئاواییەكان و ئەوانەش كە بەناحەق پێیان دەوترێت سەرۆك و سەركردەكانی جیهانی ئیسلامی، لە مەڕ ڕووداوەكانی غەززەدا هەمووی شەرمەزارییە و پەردە لەسەر حەقیقەتی ئەوان لادەدات و بێ ڕەحمی و دڕەندەیی ئەوان و بەكرێگرتەیی و ناپاكی ئەمان وەكو ڕۆژی ڕوناك نیشان دەدات. 

ئەم ستەم و وەحشیگەرای كە لە دژی موسوڵمانی غەززە كرا ودەكرێت كە بەبەرچاوی هەموو دونیاوە ئەنجام دەدرێت، شایەتی ئەو دوژمنایەتییە مێژووییە قوڵەی جولەكە و گاور و شوێنكەوتوو و بەكرێگرتەكانیانە، شەرمەزاری نامەیەكە شوێنەوار و باسی لە مێژوودا ناسڕێتەوە. 

بە بێ هیچ گومانێك، ڕووداوەكان دەرخەری ئەوەشن كە سەركردە بە ناو ئیسلامییەكانی وڵاتە عەرەبییەكان، ئامرازێكی سووكن بە دەستی ڕۆژئاو وهەموو بەهایەكی ئایینی و مرۆیی و ڕەوشتییان لەدەست داوە و ڕێك فەرموودەكەی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم یان لەسەر جێبەجێ دەبێت كە فەرموویەتی: (إنَّ ممَّا أدرك النَّاسُ من كلامِ النُّبوَّةِ الأولَى : إذا لم تستحْيِ فاصنَعْ ما شئتَ)..كەسێكیش كە دینی نەما شەرمیشی نامێنێت، ئەگینا ئەگەر دڵۆپەیەك شەرمیان تێدا بمایە دەبوو یان بەرگرییەكیان لە موسوڵمانانی ستەم لێكراوی فەلەستین بكردایە، یان لە شەرمەزاریدا سەری خۆیان لەقوڕنایە و ڕوویان نەهاتایە هەرگیز جارێكی تر سەربەرز بكەنەوە، بەڵام وەكو شاعر دەڵێت: 

لقد أسمعت لو ناديت حيا *** ولكن لا حياة لمن تنادي 

ولو نار نفخت بها أضاءت *** ولكن أنت تنفخ في رماد 

- نەسڕانییەت ئەو دینەیە كە لە بنچینەدا تەواوكەری تەورات و پەیامی موسی بوو علیه السلام، بەڵام نەساڕاكان شێواندیان وگۆڕانكاری زۆریان تێدا درووست كرد. 

2- لە دوای لە نێوچوونی ئینجیلی ڕاستەقینە و دەركەوتن و درووستكردنی دەیان ئینجیلی هەڵبەستراو بنەماكانی عەقیدەی نەسڕانییەت لەسەر كۆمەڵێك بنەما خۆی بینییەوە، لەوانە: 

- التثليث: كەوا باوەڕیان بەسێ پەرستراو هەیە وبریتین لە (الإله، المسیح، روح القدس). یان پێیان دەڵێن: الأقانیم الثلاثة. 

- الصلب والفداء: مەسیح علیه السلام بە بانگەشەی ئەوان لە خاچ دراوەو مردووە بۆ ئەوەی خۆی بە قوربانی هەموو خەڵكی بكات، باوەڕیشیان وایە كە الله كوڕێكی تاقانەی هەیە كە عیسایە - تعالی عما یقولون - نردوویەتی و بۆ ئەوەی ببێتە هۆكاری ڕزگاركردنی جیهان لە تاوانی ئادەم علیه السلام، دەڵێن مەسیح لەپاش لە خاچدان و مردنی بە سێ ڕۆژ نێژراوە و دیسان هەڵساوەتەوە و بۆ ئاسمان بەرز بووەتەوە. 

- الدینونة والحساب: باوەڕیان وایە لێپرسینەوە لە ڕۆژی قیامەتدا بە عیسا علیه السلام سپێردراوە كە لەلای ڕاستی الله دادەنیشێت. 

- خاچ (الصلیب): خاچ درووشمێكی نەساڕایە و بەپیرۆز تەماشای دەكەن، لە كاتێكدا دەبوو ڕقیان لێی بوایە چونكە خاچ ئەو ئامرازە بووە عیسای لەسەر كوژراوە وەكو دەڵێن. 

-مەڕیەم: لە عەقیدەی نەساڕاكاندا ئەوە هەیە كە مەڕیەم دایكی خوداكەیانە و پیرۆزە و هەندێكیان دەیپەرستن. 

- الدین: باوەڕیان وایە كە نەسڕانییەت دینێكی جیهانییە و تایبەت نییە بەبەنی ئیسڕائیل ئەوەش پێچەاونەی وتەی مەسیحە كە لە ئینجیلی (متی الإصحاح 10: 5،6). 

- الكتاب المقدس: پەرتوكی پیرۆز لەلای نەساڕاكان بریتییە لە:  

العهد القدیم: كە تەورات و الناموس و پەیامی پێغەمبەرانی بەنی ئیسڕائیل دەگرێتەوە. 

العهد الجدید: ئەمەش چوار ئینجیلەكان دەگرێتەوە:(متی ،مرقس، لوقا ، یوحنا). 

- المجامع: نەساڕاكان باوەڕیان هەیە بە هەرچی بڕیارێك لە كۆڕبەندەكانیان دەرچووبێت وەكو عەقیدە و شەریعەت، ئەگەرچی لە سەر ژمارەی كۆربەندكانیان یەك دەنگ نین. 

- نوێژ وڕۆژوو: نوێژیان هەیە بەڵام سەبارەت بە شێوازەكەی جیاوازی زۆریان لە نێواندا هەیە و لەسەر یەك شێوازی كۆكن نین، بەڵام لە بنچینەدا دەڵێن نویژ كارێكە پەیوەندی بە دڵەوە هەیە. 

بۆ ڕۆژوویش بەو شێوەیە كەسەكە لە كاتی بەڕۆژووبوونیدا چەوری و گۆشتی ئاژەڵ و ئەوەی لەئاژەڵ دەردەچێت نەخوات بۆ كاتەش لە نێو تاقمەكانیاندا یەك دەنگی نییە لەسەر ژمارەی ڕۆژەكانی. 

الختان: نەساڕا باوەڕیان بەوە نییە مناڵ خەتەنە بكرێت بە پێچەوانەی شەریعەتی تەوراتەوە كە ئەوەی تێدا جێگیر بووە. 

الاسرار السبعة: بریتییە لەوەی كەسی نەسڕانی لەسەر دەستی قەشەیەكی خۆیان نیعمەتی نادیاری بۆ ببێت بە نیعمەتی دیار، ئەوەش مەسەلەیەكە درووست كراوو هەڵبەستنی پاپاكانە. 

التعمید: مەبەست لە تەعمید ئەوەیە مناڵ لە دوای لەدایكبوونی بخرێنە ناو ئاوێكەوە یان ئاویان پێدا بپرژێنرێت و ئەو كارەش تەنها قەشە دەتوانێت ئەنجامی بدات كە دەست بە سەر سی و شەش جێگەی ئەو مناڵەدا دەهێنێت. 

العشاء الرباني: شیوی پەورەدگاریی كە بریتییە لە خواردنەوەی عارەق یان ئاو لەگەڵ نانی وشكدا كە باوەڕیان وایە ئەو عارەق و ئاوە دەبنە خوێنی مەسیح و نانە وشكەكەش دەبێتە ئێسقانەكانی و هەركێیش لەو خواردنە بخوات ئاوێتەی ڕێنماییەكانی مەسیح دەبێت. 

الاعتراف: واتە كەسی نەسڕانی هەرچی تاوانێكی ئەنجام دابێت دانی پێدا بنێت بۆ قەشەیەك و ئیتر لێخۆشبوونی بەدوادا دێت، ئەمەش كەسەكە لە تەمەنیدا یەك جار یان چەند جارێك دەبێت بیكات و جێگای یەك دەنگی فیرقەكانیشیان نییە. 

الزواج: ڕێگە پێدراوە كەسی نەسڕانی یەك جار هاوسەرگیری بكات و دەبێت زەواجەكەش بە ئامادەبوونی قەشە بێت، ئیتر ئەو دوو هاوسەرەش بۆیان نییە لەیەكتر جیاببنەوە مەگەر لە حاڵی ڕوودانی زینادا نەبێت، جگە لەوە ناتوانن لەیەكتر جیا ببنەوە. كۆمەڵێكی تریشیان هەیە لە نهێنی و بنەمای دینەكەیان. 

لە ئەمڕۆدا نەسڕانییەت بەش و لقی تری لێ پەیدا بووە و یەك كۆمەڵ نین، وەكو: (الأرثوذكس، الكاثولیك، البروتستانت و بەشی تریش). 

3- نەساڕا، (ضال) وگومڕاكانن كە لە هەموو نویژێكدا لە الله دەپارێینەوە لەڕێگەو ڕێبازی ئەوان دوورمان بخاتەوە و پارێزراومان بكات، لە فەرموودەشدا هاتووە: (الیهود مغضوب علیهم و النصاری الضالون)، نەساڕای ئەمڕۆیش خاچپەرستن، لە كاتێكدا هەر لە ڕووی عەقڵیشەوە وەكو وتمان گونجاوتر بوو خاچ نیشانە و هێمای شەڕ و ستەم بێت نەك پیرۆزی. 

4- توێژەران ئەوەیان سەلماندووە كە عیبادەت كردنی سێ پەرستراو ئەفسانەیكی میسری كۆنە و نەساڕاكان ئەوەیان لە میسرییەدێرینەكانەوە وەرگرتووە، بەناوەكانی (تمو وشو وتفنوت). الله فەرموویەتی: ( يُضَاهِئُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَبْلُ)التوبة:30. نەساڕاكان باوەڕیان وایە كوڕ هاوتای باوكێتی وەكو چۆن میسرییە كۆنەكان باوەڕیان وابووە كە (أوزیریس) هاوتای (رع)ی باوكی بووە كە هاوكات پەرستراویان بووە. 

5- نەساڕاكان لەگەڵ ئەوەی كە عیسی علیه السلام بە پەروەردگار و پەرستراو دەزانن، دەشڵێن كە ئەو هاوسەرگیری نەكردووە و هانی نەكردنی هاوسەرگیریشی داوە، هەر بۆیە پیاوە ئایینەییەكانی نەساڕا هاوسەرگیری ناكەن، ئەوان بە خۆیان دەڵێن مەسیحی و ئێمەی موسوڵمانیش دەڵێن نەخێر ئێوە مەسیحی نین و نەساڕان وەكو لە كیتاب و سوننەتدا هاتووە. 

6- دینی نەساڕاكان لە كۆن و لە ئێستاشدا پشت بە خەو بینین و شتی نهێنی دەبەستێت و هەروەها لەسەر بنەمای ئەكلیرۆس ڕادەوەستێت كە مەبەست لەوەیە پیاوە ئایینییەكان بپەرسترێن و لە ڕاستیدا دینەكەیان بەجارێك لەگەڵ عەقڵدا تێكدەگیرێت. 

7- هەر چوار ئینجیلەكەی نەساڕا لەم سەردەمەدا بەزمانێكی جیاوازە لە زمانی مەسیح و لە یۆنانییەوە وەرگێڕدراوە و وەرگێڕەكەش نەناسراوە، ئەو پاشماوەش كە ماوە لەناو ئەو ئینجیلانە دەربارەی پێغەمبەرمان صلی الله علیه و سلم نەساڕاكان نكۆڵی لێدەكەن و كوفری پێ دەكەن، سیفری (أشعیاء) زۆربەی لەسەر پێغەمبەرە صلی الله علیه و سلم و لەسەر مەككەیە. 

8- نەساڕا و جولەكەكانیش درۆ ودەلەسەیان گەلێك زۆرە، بۆیە لەبەر كوفرەكانیان و لەبەر ئەو هەلەبستن و بوختانانەیان الله فەرمانی پێكردووین كە هیچ مەیل و خۆشەویستیییەكمان بۆیان نەبێت: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۚ أَتُرِيدُونَ أَن تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا مُّبِينًا) النساء :144. هەبوونی هەر جۆرە مەیل و خۆشویستن ولایەنگرییەكی ئەوان و جولەكە و هەر نەیارێك تری دینی ئیسلام كەلێنێكە لە عەقیدەو ئیمانی موسوڵماندا درووست دەبێت. 

9- نەساڕاكان و ئیمپراتۆرییەتی شەڕخواز وشەڕانگێزی ئەمریكایش باوەڕیان بە هەڵگیرسانی جەنگی (هرمجدون) هەیە كە دەڵێن گوایە 400 ملیۆن سەرباز تێیدا بەشدار دەبێت و كەعبەی تێدا دەڕوخێت وخوێن بەئەدازەیەكی زۆر لەو جەنگەدا بەرز دەبیتەوە، لەم میانەدا و لە ڕوانگەی ئەم بیروباوەرەی نەساڕاكان بەو جەنگە و دەرەنجامەكانی، هەموو وتوێژێك لەگەڵ كەسایەتی و لایەن و بانگخوازێكدا كە باوەڕی بە گەڕانەوە بۆ كیتاب و سوننەت هەبێت ڕێگە پێدراو نییە، بەڵكو تەنها لەگەڵ ئیسلامییە میانڕەوەكاندا مامەڵە دەكات كە باوەڕیان بەدیموكراسی و هەڵبژاردن و پەرلەمان و بەهەموو شێوەیكیش باوەڕیان بە هاوكاریكردن لە گەل عەلمانییەكان و هەموو نەیارەكانی ئیسلامدا هەیە و بەوەش بۆ ئەمریكا دەركەوتووە كە ئەوانە لە واقیعدا زۆرێكیان ئەوەندەی بەناو و بانگەشەشوێنكەوتووی حوكمەكانی كیتاب و سوننەتن، لە راستیدا و بە شێوەیەكی كردەیی بەو شیوە نین و لەبەر ئەو هۆكارانە و بەپلەی یەكەمیش لەبەر باوەڕنەبوونی ئەو كەسایەتی و لایەنە ئیسلامییانە بە هیچ جۆرە ڕووبەڕوونەوەیەك لەگەڵ دەسەڵاتەكاندا ناوی ئیسلامی ئەمریكییان لێ نراوە و ئەمریكا لەگەڵ غەیری ئەواندا مامەلە ناكات. 

10- لە كۆنگرەی بەدناوی مەدریددا، لەسەر ئەوە ڕێككەوتن كە ئەو دووبەرەكی و ڕق وكینەی لە نێوان دینەكاندا هەیە وەلا بخرێت، لەسەر ئەوەش ڕێككەوتن كە هەر سێ دینی یەهودی و مەسیحی و ئیسلام دینی تەوحیدن و ئەوەشیان ناونا دینی ئیبراهیمی! ئەوەش جۆرێك لە بەدرۆدانانی قورئان بوو، چونكە ئەوان تەوحیدی ئیسلام و فرەپەرستراوی نەساڕاكانیان كرد بەیەك و بەیەك چاو تەماشایان كرد. 

11- چوار ئینجیلەكان سەرەڕای ئەو شێواندن و تێكدانەی كە تێیاندا ئەنجام دراوە، سەرەڕای ناكۆكی نەساڕاكان لە نێوان خۆیاندا سەبارەت بە نووسەرەكاننیان و نەناسراوی وەرگێڕەكانیان، سەرەڕای هەموو ئەوە لە ئینجیلەكادا مەسیح علیه و السلام زۆر جیاوازە لەوەی نەساڕاكان دەیدەنە پاڵی و دینەكەیانی لەسەر بونیات دەنێن. 

لە ئینجیلەكاندا شتێك نییە بەناوی: سێ پەرستراو، تاوانی یەكەم، خوایەتی مەسیح، خۆبەفیداكردنی مرۆڤایەتی، جەژنی لەدایكبوون، باسی ئەوەشی تێدا نییە كە نەسڕانییەت دینیكی جیهانییە، باسی ئەوەشی تێدا نیە كە حەڕامێتی خواردنی گۆشتی بەراز هەڵگیرابێت، یان ئیبراهیم علیه السلام جولەكە بووبێت و زۆر شتی تریش. 

12- بەڵكو لە ئینجیلەكادا هاتووە كە مەسیح علیه السلام: :  

* مرۆڤە: إنجیل یوحنا(فصل 8 عد9). 

* پیغەمبەرە: إنجیل یوحنا(فصل 4 عدد 20). 

* تەسبیحاتی الله دكات: إنجیل لوقا (فصل 9 عدد 20). 

* ڕێپیشاندەر و مامۆستایە: إنجیل متی (فصل 9). 

* جگە لە الله كەسی تر ناپەرستێت: إنجیل لوقا(فصل 4 عدد9). 

هەروەها لە ئینجیلەكادا هاتووە كە نوێژی كردووە و غەیبی نەزانیوە و پەروەردگار و پەرستراو نەبووە وەكو نەساڕاكان دەڵێن و هەر لە ئینجیلەكاندا هاتووە كە خەڵكی هەموویان و فریشتەكانیش هەمووی مناڵی پەروەردگارن! 

13- هەندێك لە فیرقەكانی نەساڕاكان كە زیاتر لە ئەمریكا بوونیان هەیە، هەموو ئامڕازێكی شارستانی بە حەڕام و بە قەدەغە دەزانن، تاكو ئێستاش هەر بەئاژەڵ كارەكانیان دەكەن و سەیارە و سعات و ئەو جۆرە شتانە بەكارناهێنن، بێگومان ئەگەر ئەوانە موسوڵمان بوایەن ئێستا دنیایان لە دواكەوتنی ئەوان پڕ كردبوویەوە. 

14- ڤاتیكان كە نموونە و هێمای فەساد و خراپەیە، لەگەڵ ئەوەشدا زۆر جار پاشگەزبوونەوە لە نەسڕانییەت لەوێوە سەر هەڵدەدات، پاپای وا بووە چەند ڕۆژێك لە پۆستەكەیدا بووە و وازی هێناوە، پاپا هەبووە جولەكە بووە و بەڵام جولەكە بوونی خۆی شاردووەتەوە، بەڵكو هەندێكیان وەكو پاپا یوحنا پۆڵس ی شەشەم دەڵێن موسوڵمان بوووە و موسوڵمانێتی خۆی شاردووەتەوە. 

15- هەندێك لە ئینجیلەكان باس لەوە دەكەن كە عیسا علیه السلام لە خاچ نەدراوە، لەوانە ئینجیلی بەرنابا كە نەساڕاكان دەلێن ئەو ئینجیلە درووستكراوی موسوڵمانانە، شێخ سفر الحوالي لە بەرگی دووی كتێبی (المسلمون والحضارة الغربیة) ڕەددی ئەوەی بەتێروتەسەل داوەتەوە. 

16- ئەمڕۆ ڕۆژئاوا جەنگ و دژایەتی لە دژی ئیسلام بە پۆشاكی ئیرهاب داپۆشییەوە و ئەوەی كردووەتەوە بەهانەی قەتڵوعام كردنی موسوڵمانان، چۆمسكی كە گەورەترین نووسەری ئەمریكییە و كتێبەكانی لەدوای ئینجیل بە پلەی یەكەم دێت لە بڵاوبوونەوەدا دەڵێت: 500 ساڵە ئەمریكا خەریكی داگیركردن وهێرش بردنەسەر گەلانە، بەڵكو ئەمریكا كە دەوڵەتێكی دینی نەسڕانییە بەپلەی یەكەم، لەلایەن دادگای دادی نێودوڵەتییەوە (محكمة العدل الدولیة) بە دەوڵەتێكی ئیڕهابی ناسێنراوە وەكو چۆمسكی دەڵێت. 

تێبینی: نعوم چۆمسكی نووسەرێكی ئەمریكی جولەكەیە بە پێوەركانی ئەمریكاش چۆمسكی ئیڕهابی نییە، بەڵكو كەسێكی پێشكەوتوە و باوەڕی بە ئیسلامی ئەمریكیش هەیە كە مەبەست پێی ئەو ئیسلامەیە كە جیهادی تێدا نییە. 

17- لە سایەی جیهانی نەسڕانی ڕۆژئاوادا، خوێنی موسوڵمان هەرزانترین و بێ نرخترین خوێنە، لە بۆرما و لە ئەفریقای ناوەڕاست و لەهەر جێگەیەكی ئەم سەرزەوییەدا لێێان دەكوژرێت و ئەشكەنجە دەردێن زیدانەكانیان لی پڕ دەكرێت، هیچ ڕێگرێكیش نییە لەبەردەم دیموكراسی ڕۆژئاوادا نەسڕانییەكی كافر حوكمی لەسەدا نەود و پێنجی موسوڵمانان بكات و ئەوانیش تەنانەت نەتوانن نوێژی جومعەیش بكەن!  

لە میسریش بۆ نموونە ئاساییە سەد هەزار موسوڵمانی بێ تاوان بكوژرێن وبخرێنە زیندانەكانەوە و ئەوانیش بێ دەنگی هەڵبژێرن، بەڵام بۆ كوشتنی یەك خوێندكاری ئیتاڵی لە میسر دەهۆڵ كوتانی ڕاگەیاندنەكان دەست پێ بكات و نەوەستێتەوە. 

18- وڵاتانی كەنداویش سەرەڕای ئەوەی نەوتەكەیان بە ڕۆژئاوا دەفرۆشن و ئەوەی لێێان داوا بكەن بۆیانی دەكەن، ڕۆژئاوا ئەوان بە كۆمەڵێك دەشتەكی دواكەوتوو دادەنێن كە شاییستەی ئەو هەموو نەوت و سەروەت و سامانە نین كە لەژێر دەستیانە، ئەسڵەن بە مرۆڤ و بە دیموكراسی خواز و شایانی متمانەیان نازانن، بە ئەركی خۆیشیانی دەزانن كە بیانكەن بە خەڵكانێكی ڕۆشنبیر و پێشكەوتوو لەبەر ئەوەی وانین. 

بەڵگەی گەمژەیی وڵاتانی كەنداویش لەلای ڕۆژئاوا زۆرە، لەوانە ئەوان نەوتەكەیان بە نرخێك دەفرۆشن كەمتر لە نرخی ئاوی هاوردە كراو لە وڵاتە ڕۆژئاواییەكان. 

بەڵگەی تریشیان لەسەر گەمژەیی ئەوان ئەوەیە ڕێزی زۆر لە ڕۆژئاوایەكان دەگرن كە سەردانیان دەكەن، هەروەها سەفقەی كڕینی گەورە لەگەڵ دوژمنەكانی خۆیاندا ئەنجام ئەدەن، بەڵگەی تریشیان زۆرە لەوانە سەرۆكی ڕۆژئاوایی كاتێك خانەنشین دەبێت سەردانیان دەكات پارەی زۆرو زەبەلاحی پێ دەدەن ولە خۆشترین جێگەدا نیشتەجێی دەكەن و بە سەربازی زۆرەوە پاسەوانی و پارێزگاری لێ دەكەن. 

بۆ زانیاری زیاتر و شیكردنەوەی زۆرتر لەم بارەوە، بڕوانە: 

- المسلمون والحضارة الغربیة، سفر الحوالي، بەرگی 2 لاپەڕە سەرەتاكانی كتێبەكە و هەروەها لەلاپەڕە 633-685. 

- الموسوعة المیسرة في الأدیان والمذاهب و الأحزاب المعاصرة: لاپەرەكانی سەرەتای كتێبەكە. 

إحسان برهان الدین 

27 ربيع الآخر 1445 

2023-11-11 

- جولەكە لەهەر كوێیەك هەبن دەرد و بەڵاو خراپەن، بەردەوام خەریكی چاندنی توێی فیتنە و دووبەرەكی وهەڵگیرساندنی شەڕن و بەهەموو لایەكدا فەساد و خراپە بڵاودەكەنەوە، بە سوو خواردن ودەست نەپاراستن لە هەموو حەرام و قەدەغەكراوێك ناسراون، دەست بەژیانی دونیاوە دەگرن بەهەر نرخ و شێوازوێك بێت، هەمیشەش بە چروكی و پەرستنی زێڕ و پارە ناسراون، دژایەتی هەموو ئوممەتەكانیش دەكەن و خۆیان لە غەیری خۆیان بە گەورەتر دەزانن وخۆیان بەگەلی هەڵبژێردراو وكوڕان و دۆستی الله دەزانن. 

2- دڕەندەیی ئەوان تەنها تایبەت نییە بە موسوڵمانانەوە، بەڵكو تەنانەت بوێری نیشان دەدەن لە ڕەخنە گرتن لە الله تعالی و پێی دەڵێن ئەو فەقیرە و ئێمە دەوڵەمەندین، هەروەها دەڵێن الله دەستی كۆت كراوەو بەستراوەتەوە و دەڵێن هەندێ شتی بۆ دەردەكەوێت كە پێشتر نەیزانیوە و باوەڕیشیان وایە كە الله هەڵەش دەكات تعالی الله عما یقولون علوا كبیرا. 

3- زۆربەی گەلانی سەر زەوی ڕقیان لە یەهودە وبە گەلێكی نامۆیان دزانن، تەنانەت خەڵكی ئەمریكایش ڕقیان لێیانە. 

4- كاتێك شكسپیر لە شانۆگەری (تاجر البندیقیة)دا ویستی نموونەیەك لەسەر چاوچنۆكی و خۆشویستنی ماڵ و پارە و سووخواردن و خراپەكاری باس بكات، كەسایەتی (شایلۆك)ی كرد بە نموونە كە كەسێكی جولەكەیە. فەیلەسوفی فەرەنسی بەناوبانگیش (ڤۆڵتێر)یەكێك بوو لەو نووسەر و ئەدیبە ڕۆژئاواییانەی كە رقیان لە جولەكە بووە و جولەكەی بە سەرلێشێواو ناو بردووە. 

5- جولەكە بە بێ پەیمانی و هەڵوەشاندنەوەی ڕێككەوتننامەكان و بە درۆ و غەدر و خیانەت ناسراون، هەموان غەدر وناپاكی (بني قینقاع و بني النضیر و بني قریظة) یان بیستووە و هاوچەرخەكانیش ڕێچكەی ئەوانیان ون نەكردووە. 

6- جولەكە وەكو قورئان لێێان دەگێڕێتەوە بكوژی پێغەمبەران بوونە، پێغەمبەرەكەشیان كە موسی بوو علیه السلام ئەوپەڕی فیتنە و ملهوڕی و لاری لەوانەوە تووش بوو، لە ڕووداوی سەربڕینی مانگاكە و لە ڕۆیشتی موسی علیه السلام بۆ دیداری پەروەردگاری و لەو كاتەی كە فەرمانیان پێكرا نیشتەجێی گوندەكە ببن و بڵێن (حطة) و لە مەسەلەی ڕاوكردنی یەهود لە رۆژی شەممە و زۆر مەسەلەی تر كە لە قورئاندا باس كراوە نموونەی ڕوون و ئاشكرایە لەسەر لاساری و خراپی ئەو میللەتە. 

7- ئینجا ئەوان زۆر پیس و حەسوودن، لە هاوچەرخەكاندا هنری كیسنجر نموونەیەكە لە نێوا هەزاران نموونە لەو ناپاكی و چروكی وفێڵ و درۆیانە ، تەنانەت جلەكانی لەماڵەوە دەهێنا بۆ وەزارەتەكەی و لەوێ دەیانی شۆرد بۆ ئەوەی پارەی ئاو كارەبا نەكەوێتەسەرەی. پیسی ئەوان لە ژیانی ڕۆژانەیاندا حاڵەتێكی هەست پێكراوەو لە فەرموودەشدا فەرمانمان پێكراوە كە ماڵكانمان خاوێن ڕابگرین و خۆمان نەچوێنین بە جولەكەكان. 

8- ئەوان لەناو خۆیاندا هەرگیز نكۆڵی لە خراپەی یەكتر ناكەن بۆیە الله لەسەر زمانی داود و عیسای كوڕی مەڕیەم لەعنەتی لەوان كردووە و هەركێیش لە مونكەر وخراپە بێ دەنگ بێت كەواتە سیفەتی یەهودی هەڵگرتووە. خراپترین نموونەش كە الله بۆ ئەوانی هێنابێتەوە نموونەی سەگ و گوێدرێژە كە نموونەی ئەوانەیە حەق دەناسنەوەو كاری پێ ناكەن. 

9- زانای گەورە ابن حزم الظاهري لە ڕەددانەوەی (ابن النغریلة)ی جولەكە كاتێك هەندێ لە پادشاكانی (ملوك الطوائف) ئەویان كردبوو بە وەزیر دەلێت: هەر كەسێك خۆشەویستی بۆ یەهود هەبێت، پشكی لە تووڕەبوون و سەرشۆڕی و سووكایەتی بەردەكەویت كە بەسەر یەهوددا دابەزیوە، ئێستاش هەر دەوڵەتێك بەشێوەیەك لە شێوەكان لە ئیسڕائیل نزیك ببێتەوە و پەیوەندی لەگەڵیدا هەبێت ئەو غەزەبەیان بەردەكەوێت كە بەسەر جولەەدا دابەزیوەو حاڵیان حاڵی ئەوانە. 

10- الله عزوجل لە قورئاندا باسی ئەوەی كردووە كە دوژمنایەتی و ڕق و قینی خستووەتە نێوان جولەكە خۆیانەوە تاكو ڕۆژی قیامەت، ئەوان هەركاتێك ئاگری فیتنەیان هەڵگیرساندبێت الله عزوجل كوژاندوویەتییەوە. ئێستاش ئەوان زۆر جار كە دوو لایەن بەشەڕ دێن چەك بەهەردوولایان دەفرۆشن. 

11- جولەكە سەرچاوەی بازرگانی كردنن بە كاری بێ ڕەوشتی وداوێنپیسی و بە عارەق وسینەما و بە هەموو خراپەیەك، هەروەها سەرچاوەیەكن بۆ بازرگانی كردن بە چەك بۆ ئەوەی هەمیشە سووتەمەنی جەنگەكان دابین بكەن. 

12- یەكێك لە عەقیدەكانیان كە لە قورئاندا باس كراوە ئەوەیە كە ئاگری دۆزەخ مەگەر چەند ڕۆژێكی كەم نەبێت نایانسوتێنێت و پێویستە موسوڵمانانیش وەكو ئەوان ببنەیەهودی، بەو شێوەش ئەوان یەكەمین كەسانێكن كە توێی بیرۆكەی ئیرجائیان لەناو خەڵكیدا چاندووە. 

13- لە شێواندنەكانیان بۆ ڕاستییەكان ئەوەیە دەلێن بتپەرستەكان لەسەر حەقن و ئیمانداران لەسەر باتڵن، ئەمڕۆیش دەبینن چۆن ئیسڕائیل و ئەمریكا خەڵكانێك ئیدیعای ئیسلام دەكەن پێشدەخەنە سەر موسوڵماناندا ، دەبینن ئەمریكا چۆن بەرگری لە كۆریای باشور و یابان دەكات وشەڕی موسوڵمانان لە ئەفغانستان و شوێنانی تر دەكات. 

14- ئەوان كوفریان بە پێغەمبەرمان كرد صلی الله علیه و سلم و وشەی ناشیرینیان بەرانبەری و بەرانبەر دینەكەی بەكاردهێنا، دەیانوت (راعنا) واتە ئەی گەمژە! هەروەها بوختانیان بۆ مەڕیەمی پاكیزە دكرد وباوەڕیشیان وابوو كە مەسیح كوژراوەو لە خاچدراوە، بەلكو ئەوەندە لە تاواندا ڕۆچووبوون دەیانوت الله هیچ پەیامێكی بەسەر كەسدا دانەبەزاندووە، ئینجا ناوی پێغەمبەرمان محمد صلی الله علیه سلم یان دەگۆڕی بۆ (مادماد) بۆ ئەوەی خوێنەرانی تەورات نەیناسنەوە. 

15- جولەكە لە راستیدا شەیتانی ناو مرۆڤەكانن و بەنەفرەت كراون و تاغوت پەرستن و الله هەندێكی لەوان كردووە بە مەیموون و بەراز، درۆ و فیڵیش دروشم و سیفەتی ئەوانە كە پێی دەناسرێن وەكو الله فەرموویەتی: (فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً ۖ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ ۙ ) المائدة:13. 

16- لە درۆكانی جولەكەش لەو ڕۆژگارە ئەوەیە خۆیان بە بنو اسرائیل دەناسێنن لە كاتێكدا زۆربەی ئەوان جولەكەی (الخزر)ن، وەكو لە كتێبەكانی مێژوودا هاتووە. 

17- جولەكە باوەڕیان بە (جبت و طاغوت) هەیە واتە باوەڕیان بە جادوو و بە پەرستنی تاغوت هەیە، هەندێكیشیان تاكو ئێستەش چاك دزانن كە پەیامی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم پەیامێكی ڕاست و حەقە، هەندێكیشیان دان بەوەدا دەنێن و باوەڕیان وایە موسوڵمانان دەوڵەتەكەی ئەوان لەناو دەبەن وەكو چۆن پێغەمبەرمان صلی الله علیه و سلم هەواڵی داوە. 

18- یەكێك لە كارە ناشیرین و نابەجێكانیان ئەوەیە سیخوڕی دەكەن، بەڵكو هەندێ جار جاسووسی دووسەرە دەكەن واتە بۆ هەردوو لایەنەكە ئەو كارە ئەنجام دەدەن، نموونەش لە كۆن و لە هاوچەرخدا لەو بارەوە زۆرە. 

19- بەڵام لەبەر ئەوەی دینی ئیسلام دینی دادگەرییە و سەرەڕای ئەو سیفەتە خراپانەی جولەكە، الله عزوجل فەرمانی پێكردووین ئەگەر دەسەڵاتمان هەبیت بەسەریاندا بەچاكە لەگەڵیاندا ڕەفتار بكەین و ستەمیان لێ نەكەین، ئیسلامیش لەبەر ئەوەی دینی دادگەری ڕەهایە بۆیە لەگەڵ ئەوان و لەگەڵ نەساڕا و بتپەرستیشدا خیانەت بە خیانەت وەڵام ناداتەوە، ستەم بە ستەم وەڵام ناداتەوە، بوختان بە بوختان وەڵام ناداتەوە، ئەگەریش خراپەیەكمان بەرانبەر بكرێت بە هەمان ئەو خراپەی كە لە دژمان كراوە وەڵام ئەدەینەوەو زێدەرەوی ناكەین. 

20- جولەكە هیچ كەسێك خێر لەسەر دەستیان ناكات تەنانەت ئەو دەوڵەتانەش كە ئاشتییان لەگەڵدا دەكەن و لاینگری ئەوانن. 

21- جولەكە هەرچەند بە دەوڵەمەندی لەڕادەبەدەر ناسراون، بەڵام ژیانێكی ناخۆش و بژی و مەمر دەگوزەرێنن و بە ملیۆنان و ملیاراتی زۆر لە بانكەكاندا كۆ دكەنەوە. 

22- ئینجا جولەكە باوەڕیان بە ڕەگەزپەرستی و جیاوازی مامەلكردن هەیە، تەنانەت لەگەڵ هاودینەكانی خۆیشیاندا، لە دەوڵەتە زایۆنییەكەیاندا كە پێی دەڵێن ئیسڕائیل مامەڵەیان لەگەڵ جولەكە ڕۆژهەڵاتییەكان كە (السفاردیم)یان پێ دەوترێت زۆر جیاواز و خراپە و ئەوانیان گۆشەگیر كردوە و بایەخیان پی نادەن، بە پێچەوانەی جولەكە ڕۆژئاواییەكان كە (الأشكناز) یان پێ دەوترێت، ئەوان هەموو پۆست و پلەو پایەكانیان وەرگرتووە و لەگەڕەكە خۆشەكاندا دەژین و كارە بازرگانییەكانیش بەدەستی ئەوانە، ئەمەش لە كاتێكدایە ئەو كارەیان پێچەاونەی حوكمەكانی تەوراتە و بەتایبەتی پێچەوانەی (الوصایا العشر) دە وەسێتەكەیە. تاكو ئێستاش هەرگیز جولەكەیەكی ڕۆژهەڵاتی نەبووەتە سەرۆكی ئیسڕائیل، بەڵكو ڕەگەزپەرستی ئەوان بەوە گەیشتووە كە گۆڕستانی سفاردیم و شاكناز جیابكەنەوە. 

23- جولەكە سیفەتی دڕەندەیییان تێدایە و هەر لە دێر زەمانەوە دڕندە بوونە، ئەوەشیان وەكو فەرمانێك لە تەوراتەكەیانەوە وەرگرتووە بە تایبەتی لە (سفر یشوع)دا بۆ نموونە. لەم سەردەمەشدا بیگن گروپی دڕندەكانی دامەزراند لەوانە (شتیرن و ارغون) وئینجا نەتنیاهو بوو بە هێمای دڕەندەیی و تاوانەكانیشی لە فەلەستیندا دیارە و لەكەس شاراوە نییە، كوشتارگەكانی سەبراو شاتیلا و زۆر كوشتارگەی تریشیان لەم سەردەمە و بەتایبەتی كارە ناڕەوشتی و دڕندانەكانیان لە غەززە و شوێنەكانی تری فەلەستین بەڵگەیە لەسەر دڕەندەی ئەوان. 

24- لەبەر ئەم سیفەتانەی جولەكە كە مشتێكە لە خەرواری سیفەتە ناشیرینەكانیان، ئەركی موسوڵمانە نەیاریان بێت و بەهیچ بەهانەیەك هاوسۆز نەبێت لەگەڵیاندا، نە هیچ پەیوەندییەكیان لەگەڵدا ببەستێت، ئەوە ئەركە بۆ هەر كەس و كۆمەڵ و تەوژم و لایەن و دەوڵەتیك كە خۆی بە موسوڵمان بزانێت. 

بۆ زانیاری و شیكردنەوەی زیاتر بڕوانە: (المسلمون والحضارة الغربیة) ب2 ل 610-627. 

إحسان برهان الدین 

26 ربيع الآخر 1445 

2023-11-10 

1- ناوی تەواوی (الناصر لدین الله یوسف صلاح الدین)ە، ڕۆژئاواییەكان بە صالادین ناوی دەبەن. 

2- خۆشەویستی زۆری بۆ فەرموودە و فەرموودەناسان هەبوو، خۆیشی زانستی لەسەر دەستی زانایانی وەكو (أبو طاهر السلفي) بە ڕەحمەت بێت وەرگرتووە. 

3- صلاح الدین خاون عیبادەتی زۆر و دوعا و پاڕانەوە بوو. 

4- ابن قدامة المقدسي فەرماندەی بەشی ڕاستی سوپاكەی بوو، هەرگیزیش نەخۆی و نە كەس لەسەر بازەكانی نەیاندەوت ابن قدامة (مطوع)ە یان (واعظ) وكۆڵكە بانگخواز و توندڕەوە. 

5- كتێبەكانی فەلسەفە وفاڵ و سیحر وهاوشێوەكانی لە كتێبی ئەفسانە قەدەغە كرد، ئەم قەدەغە كردنەش هەر بەردەوام بوو و نوێ دەكرایەوە لە ڕۆژگاری ئەوانەی دوای خۆی وەكو (الكامل) و (المعظم)، 

6- فەرمان بە چاكە و نەهی كردن لە خراپەی لە هەموو لایەكی وڵاتدا زیندوو كردەوە. 

7- بە دەستی خۆی (أرناط)ی خاچپەرستی كوشت كە لەلای ڕژئاواییەكان بە ئارنۆڵد دەناسرێت، كاتێك هەواڵی ئەوەی پێگەیشت كە ئەو ناوبراوە سووكایەتی بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كردووە. 

8- باتنییە عوبەیدییەكان و ئیسماعیلییەكانی لەناوبرد، لە میسریشدا تەنانەت یەك مالیش نەما سوننی نەبێت، ئەمەش هەنگاوی یەكەم بوو بۆ لەناوبردنی خاچپەرستان و ئازادكردنی قودس، واتە بەیەكخستنی ئوممەتی ئیسلامی و لەنێوبردنی دەوڵەتە ڕافیزییەكان. 

9- صلاح الدین خاوەن عەقیدەیەكی پاك وڕاست بوو، ئەهلی فەرموودەی خۆش دەویست، ڕقی لە ئەهلی بیدەع بوو. 

10- ابن شداد كە نووسەری ژیاننامەی صلاح الدین و لەگەڵیدا بوو، لە (المقریزی) شارەزاتر بووە لە عەقیدەی صلاح الدین كە گوایە ئەشعەری بووبێت! بەڵكو المقریزی ڕەچەڵەكی عوبەیدییەكانیشی بەڕاست زانیوە كە ئەوان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە فاتیمین، بۆیە پێویستە قسەی مەقریزی لە دژی صلاح الدین وەرنەگیرێت كە وتوویەتی ئەشعەری بووە، ئینجا گریمان قسەكەی مەقریزی ڕاستیش بووە، جیهاد كردن هەموو گوناهێك دەسڕێتەوە وەكو لە فەرموودەكاندا جێگیر بووە، ئەشعەرییەكانیش لەناو خۆیاندا جیاواز و ناكۆكن و بانگەشەی ئەوە دەكەن گوایە ئەهلی سوننەتن، لەوانەیە لەبەر ئەو بانگەشە بێت كە باوەڕی پییان كردووە. 

11- صلاح الدین جیهادی خاچپەرستانی كرد وسەركردایەتی موسوڵمانانی لە جەنگی (حطین)ی بەناوبانگدا كرد و قودسیشی ئازاد كرد، هەر ئەوەندەشی بەسە كە موجاهیدێكی لەو شێوە بووە كە گوناهەكانی بسڕێتەوە وەكو لە سوننەتدا هاتووە. 

12- ڕۆژئاوا لەدژی صلاح الدین یەكیان گرت، پاپا چەندین هەڵمەتی خاچپەرستی بردە سەریان و بەلێنی بەهەشت و لێخۆشبوونی بە جەنگاوەرەكان دەدا و باجی لێخۆشبوونی بۆ دەردەكرن. 

13- لە دوای دۆڕان و تێكشكانی خاچپەرستان لە جەنگی بەناوبانگی (حطین) و ئازاد كردنی قودس، ڕیگای بە نەساڕاكانی دا ئەگەر بیانەوێت حەج بۆ فەلەستین بكەن، بەڵام بەهەندێ مەرج كە خۆی بۆیانی دیاری كردبوو. 

14صلاح الدین وێڕای ئەوەی كە موجاهید بوو كەسێكی زاهید و دونیا نەویستیش بووە، تەنانەت هەندێ لە مێژوونووسان دەلێن پارەی كفنەكەشی قەرز كردووە، زۆرترین پارەش كە دەگێڕنەوە هەیبووە چەند دە دینارێكی ئاڵتوونی هەبووە، هەندێ لە مێژوونووسانیش دەلێن كاتێك وەفاتی كرد هیچی لە دوای خۆی بەجێ نەهێشت و وەسێتیشی كردبوو كە خشتێكی لەگەڵدا بنێژن كە لە خۆڵ و تۆزی جیهاد كردنەكانی كۆی كردبوویەوە. 

ئەمەی لێرە باسم كردووە بەدەستكارییەكی كەمەوە وەرمگێڕاوە لە كتێبی(المسلمون والحضارة الغربیة) بەرگی یەكەم لاپەڕە 314-317. 

إحسان برهان الدین 

25 ربيع الآخر 1445 

2023-11-9 

بۆچی ئەشاعیرە زۆرترن؟ (ابن حجر العسقلاني) وەڵام دەداتەوە لە كتێبی (الدرر الكامنة في أعیان المائة الثامنة) كە كتێبێكی گرنگی مێژوونووس و فەرموودەناسی بەناوبانگ (ابن حجر العسقلاني) یە، دەربارەی مێژوو و ژیاننامەی ئەو زانا و ناودارانەی كە لە سەدەی هەشتەمی كۆچیدا ژیاون و یەكێك لەوانە زانای گەورەو پایەدار ابن تیمیة یە، نەك تەنها زۆر حەقیقەتی سەرنجڕاكێشی دەربارەی ئەو زانا خستووەتەڕوو، بەڵكو چەند حەقیقەتێكی زۆر گرنگی دەربارەی ئەشعەرییەكانیش باس دەكات كە ناحەز و نەیاری ابن تیمیة بوونە و ئەوە دەردەخات كە چۆن عەقیدەی خۆیان بە تۆپزی و بە هێزی دەسەڵات سەپاندووەتە سەر خەڵكیدا، لێرەدا چەند خاڵێك لەو بارەوە دەخەمە روو: 1- ئەوەی كە دەوترێت زانایان لەسەر مەزهەبی (ابن تیمیة) نەبوونە و زۆربەیان ئەشعەری بوونە لەو كتێبەی (ابن حجر) دا دەردەكەوێت كە وا نییە و ئەو قسەی ئەوان خیانەتێكە لە مێژوو كردوویانە. (ابن تيمية) كە مونازەری لەگەڵ دەكردن و سەریشدەكەوتە سەریاندا وەكو ئەو مونازەری كە لەگەڵ الزملكاني ئەنجامیدا، دواتر قازی شافیعی كە شافیعییەكان ئەشعەری بوون، یان قازی حەنەفی بانگیان دەكرد و زیندانیان دەكرد و هەندێ جار بەبەرچاوی خەڵكەوە لێیان دەدا و سووكایەتییان پێ دەكرد. 2- ئەشعەرییەكان كە خاوەنی دەسەڵات بوون لەو سەردەمە، دا لەگەڵ (ابن تیمیة) و قوتابییەكانی - وەكو ابن حجر دەڵێت - هەمیشە بە زەبری هێزو دەسەڵات مامەڵەیان كردووە، فەرمانیان دەركردووە بە قەدەغەكردنی قسەو فەتوادان لەسەریان، زیندانیان كردوون، هەروەها قازێكانی سەربەخۆیان لە ئەشاعیرە و جەهمییەكان ئەوانیان لەسەر عەقیدەو بیروڕاكانیان تەعزیر كردووە. ئەشاعیرە بەم شێوە لەو سەردەمەدا مەزهەبی خۆیان بڵاودەكردەوە. 3- لە میسریش بەهەمان شێوە حەنبەلییەكان كە مەبەست پێیان شوێنكەوتووانی فەرموودەو سوننەتە، زۆر لەسەر دەستی دەسەڵاتی ئەشاعیرە ئازار دەدران و سووكایەتییان پێ دەكرا، تەنانەت (ابن حجر )لەو كتێبەیدا دەڵێت بە زللە لەبەرچاوی خەڵكیدا لێیان دەدرا. 4- لەو سەردەمەدا هەر مەزهەبێك و قازی خۆیان بووە، وەكو ئەوەی چوار دین بێت و تەنها ئیسلام دینی هەموو لایەك نەبێت، هەرسێ مەزهەبی حەنەفی و شافیعی و مالیكی جیاوازییان نەبووە لە مەسەلەی سەرخستنی فیكر و عەقیدەی ئەشاعیرە و هەموویشان خاوەن دەسەڵات بوونە، (ابن حجر) دەڵێت جارێكیان قازییەكی مالیكی ناردی بەشوێن (ابن تیمیة)دا و لەسەر هەندێك لە قسەو فەتواكانی، ئەویش ڕازی نەبوو بچێتتە بەردەمی و وتی ئەو دوژمنمە چۆن ئەبێت ببیتە دادوەر بەسەرمەوە، بەڵام ئەو فەرمانی زیندانی بۆ دەركرد. 5- (ابن حجر) دەڵێت بە فەرمانی دادوەرە مالیكییەكە (ابن تیمیة) لە بورجێكدا زیندانی كرا، بەڵام خەڵكی سەردانیان دەكرد و ئەویش قسەو وانەی هەبوو بۆیان، (ابن حجر) دەڵێت كاتێك قازی لەوە ئاگەدار كرایەوە، وتی ئەگەر (ابن تیمیة) نەشكوژرێت (چونكە تەكفیری كردبوو و خوینی بە حەڵاڵ دەزانی) دەبێت سەغڵەت بكرێت و ڕێگە نەدرێت قسە بۆ خەڵكی بكات، ئەوەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی ئەشاعیرە چۆن عەقیدەی خۆیان بە زۆر و بە پشتگیری دەسەڵات بڵاو كردووەتەوە. 6- هەر لەو كتێبەی (الدرر الكامنة) دا داهاتووە، لەناو شاری دیمەشقدا، جاڕ درا، كێ باوەڕی بە ابن تیمیة هەبێت و لەسەر عەقیدەی ئەو بێت خوێنی حەڵاڵە، هەموو ئەم ڕێوشوێنە ناشەرعی و پڕ لە دەمارگیری و نامیهربانییەی كە ئەشاعیرە دەیانكرد لە رێگەی قازی و كاربەدەستەكانیانەوە ئەنجامیان دەدا، ئەمەش تیشك دەخاتە سەر ئەو قسەی ئەوان كە دەڵێن ئەشاعیرە زۆر بوونە، چونكە بئەوان بانگەشەی ئەوە دەكەن ك بەڵگەی زانستی و حەق لەلای ئەوان بووە و ئەوەش دەردەخات كە مەسەلەكە وا نەبووە، بەڵكو نهێنی ئەو پرسە ئەوە بووە كە ئەوان هەمیشە چەقۆی بێ ئینسافی و بێ ویژدانیان لە دژی (ابن تیمیة) و (أهل الحدیث)دا لەبەركار و تیژ بووە. 7- ئەشاعیرە دەڵێن ئێمە بەڵگەی زانستیمان پییە و زانایان لەگەڵ ئێمەن بۆیە زۆرترین، بەڵام وەكو بانگخوازێكی بەڕێز لە كاتی باسكردنی ژیاننامەی (ابن تیمیة) لە كتێبی (الدرر الكامنة)دەلێت، ئاخر ئێوە خوێنی زانایانی ترتان لە غەیری خۆتان حەڵاڵ كرد و بە زەبری دەسەڵات و زیندانی كردنی نەیارەكانتان هەمیشە ڕەفتارتان كردووە، ئیتر ئەوە چ بەڵگەو زانستێكە باسی دەكەن. تەنانەت ئەوانەش كە باوەڕیان وەكو عەقیدە و باوەڕی ئێوە نەبوو ، ترسان و خۆیان لە شەڕو خراپەی ئێوە پاراست و نەیانتوانی قسە بكەن. 8- لەو سەردەمەی كە (ابن حجر) باسی دەكات بە زۆر ئەوانەی لەسەر مەزهەبی حەنبەلی بوون كۆ دەكرانەوە بە زۆر و هەڕەشەی كوشتن مەزهەبیان پێ دەگۆڕدرا و دەكرانە شافیعی، مەزهەبی شافعیش لە بیروباوەڕدا ئەوەش جۆرێك بوو لە شێواندنی حەق و ڕاستی چونكە مەبەستیان پێی عەقیدەی ئەشاعیرە بوو نەك ئەشعەری خۆیشی، چونكە مەعلومە كە ئەبو حەسەنی ئەشعەری لە كۆتایی ژیانیدا لە زۆرێك لە بیروباوەڕەكانی گەڕایەوەو چووە سەر عەقیدەو بیروباوەڕی ئەحمەدی كوڕی حەمبەل. 9- ئەوەشی باسكردووە كە ئەوەی ڕێگر بوو لە كوشتنی ا (ابن تیمیة) ئەوەبوو، هەندێ جار لەناو قازییەكاندا یەكێكیان ئیتر لەبەر هەر هۆكارێك بێت ڕێگر دەبوون لە دەركردنی ئەو بڕیارە، ئەگینا ئەوان كوشتنیان لە زیندانی كردنی پێ باشتر بوو. 10- یەكێكی تر لە هۆكارەكانی ئازار و ئەشكەنجەی (ابن تیمیة) ئەوە بوو ڕوبەڕووی هەموو موبتەدیعێك دەبوویەوە، (ابن حجر) لەو كتێبەیدا باس لە كەسێك دەكات بەناوی (نصر بن منبج) كە شوێنكەوتوی (ابن عربي الطائي) سۆفی بووە و (ابن تیمیة) ش ئەوی تەكفیر كردبوو. بۆیە ئەو نەسری كوڕی مەنبەجە دەچێتە لای بەیبەرسی سوڵتانی میسر كە نزیك دەبێت لێی و لە دژی (ابن تیمیة) هانیدەدات، لەڕاستیدا ئەوە پیشەی هەمیشەیی جەهمی و ئەشعەریییەكان بووە كە پەنایان بۆ ئەو جۆرە كارە دزێوو ناشیرینە لە دژی نەیارەكانیان بردووە ، ئەوەش بوو بە مایەی ئەوەی قازی مالكییەكان ڕاسپێردرا و ئازاری زۆری شوێنكەوتوانی مەزهەبی حەمبەلیدا، ئەوەشی سەرنجڕاكێشە قازییەكی حەنبەلیش هەبوو كە (ابن حجر ) بە جاهیل ناوی دەبات، ئەڵێت ئەویش ڕازی بوو لەسەر ئەو ڕێوشوێنە ستەمكارانەی لە دژی (ابن تیمیة) و حەمبەلییەكان گیراوەبەر، بێگومان دەسەڵاتی ئەوكاتەش ئەو قازییەی لەبەر ئەو لاوازی زانست و كەسایەتییەی لەو جیگەیە داناوە. 11- بەڵام خەڵكی حەقبێژ و خاوەن ئینساف لە ئوممەتی ئیسلام نابڕێت، بۆیە (ابن حجر) باسی ئەوە دەكات كە لە شمس الدین الحریري كە قازی حەنەفییەكان بووە لە دیمەشق و دانی بەوەدا ناوە كە ابن تیمیة زانایەكی گەورەیە و سێ سەد ساڵیش دەبێت دونیا زانای وای بەخۆیەوە نەبینیوە، ئەمەش بوو بە هۆكاری ئەوەی ئەشاعیرەكان ئەو قازییە بە هۆی ئەو قسە حەقەی دەربارەی ابن تیمیة كردی لە سەر كارەكەی لابدەن، تاوانی ئەو قازییە تەنها ئەوەبوو پشتگیری لە (ابن تیمیة) كرد! ئینجا دەشڵێن ئێمە بەهۆی زانست و بەبەڵگەی شەرعی زۆربووینە و سەركەوتووینەتە سەر نەیارەكانماندا. 12- لەو سەردەمانەدا قوتابخانەكان بە دەستی ئەشاعیرە خۆیانەوە بوو بە حوكمی ئەوەی خاوەن دەسەڵات بوون، بۆیە بەڕێوەبردنی هەمووی بە كەسی ئەشعەری سەرسەخست دەسپێردرا، هەروەها مزگەوت و دادوەرەكانیش هەر خۆیان دایاندەمەزراند، جگە لەوەش خانەقایان هەبوو بەهەمان شێوە دەدرا بە دەستی كەسانی ئەشعەری و ئەوانیش دەبوون بە خاوەن كاریگەری زۆر لەناو كۆمەڵگادا و بەم شێوە نەك بە هۆی زانست و بەڵگەی زانستییەوە مەزهەبی ئەشاعیرە بڵاو بوویەوە. 13- (ابن تیمیة) زۆر كات زیندان دەكرا، دەوری چل ساڵ ئەو زانا بەرێزە هەر زیندان دەكرا و ئازاد دەكرا و جارێكی تر زیندان دەكرایەوە، ئیتر ناوبەناو قازییەك خاوەن ویژدان پشتگیری لێ دەكرد و داوای ئازادبوونی دەكرد ئەشعەرییەكانیش دەیانوت بەڵێ باشە، بەڵام با تەنازول لە عەقیدەكەی بكات بڵێت پەشیمانم، یان هیچ نەبێت لە هەندێ لە بیروباوەڕەكانی بگەڕێتەوە. جارێكیان كە بە تكای كەسایەتی پایەدارێك ئازاددەكرێت بانگ دەكرێتە قەلعەی دیمەشق و وەكو لە كتێبی (الدرر الكامنة )دا هاتووە، وا بڵاو دەكرێتەوە كە (ابن تیمیة) وتوویەتی بووم بە ئەشعەری كە بێگومان وا نییە، لەبەر ئەوەی پێشەوایەكی گەورەی وەكو ابن تیمیة هەموو ژیانی و كتێبە زۆرەكانی شایەتن لەسەر پێچەاونەی ئەو بانگەشەیە، بەڵام ئیتر ئەوەش جۆرێك بوو لە جەنگی دەروونی لە دژی خۆی و شوێنكەوتوانی. 14- دوای ئازادكردنی لە قاهیرە نیشتەجێ بوو، ماوەیەكی زۆری پێ نەچوو سۆفییەكان لە قەلعەی دیمەشق سكاڵایان لەسەر (ابن تیمیة) تۆمار كرد و وتیان قسە بە مامۆستا و مەشایخەكانمان دەڵێت و هەروەها دەڵێت درووست نییە هاوار بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بكرێت! بۆیە جارێكی تر فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەرچوو و بۆ زیندانێك لە شاری ئیسكەندەرییە و پاش ماوەیەك ئازاد كرا. 15- جارێكی تر بە هۆی ئەوەی ابن تیمیة بەڕەحمەت بێت فەتوای لەسەر ئەوەبوو كە تەڵاقی سێ بە سێ یەك دانەی دەكەوێت نەك هەر سێكی، دیسان مەلاكانی ئەو سەردەمە كە زۆربەیان ئەشعەری و سەر بەدەسەڵات بوون، لە ساڵی 719 ی كۆچی لە دژی (ابن تیمیة) هەڵسانەوەو سكاڵایان لەسەری تۆمار كرد، ئەمەش بە هەمان شێوە لەبەر ئەو بۆچوونە جیاوازەی بوو لەگەڵیان كە هەندێ لە هاوەڵانیش لەسەر ئەو بۆچوونە بوونە، دیسان زیندان كرایەوە، 16- جارێكی تر مەلاكانی ئەوكاتە لەسەری هەڵسان بە هۆی فەتوایەكی كە تێیدا وتبووی زیارەتی قەبری پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم یەكێكە لە (قربات) بەڵام درووست نییە بەتایبەت سەفەری بۆ بكرێت، بەڵكو ئەگەر كەسەكە خۆی ڕێی كەوتە مەدینە بۆ ئیشی خۆی دەتوانێت سەردانی قەبرەكە بكات، لەسەر ئەوەش دیسان سەرانی ئەشاعیرە هەڵسان بە زیندانی كردنی. لەبەر ئەوەی نەیارەكانی ابن تیمیة دەیانزانی دەسەڵات بە دەستی ئەشعەرییەكانەوەیە و دڵنیاش بوون لە هەڵوێستی ئەوان لە دژی (ابن تیمیة)، بۆیە هەمیشە لە جیاتی ئەوەی گفتوگۆی زانستی لەگەڵ بكەن و قسە و بۆچوونەكانی بە بەڵگە بەرپەرچ بدەنەوە، بەردەوام پەنایان بۆ دەسەڵات دەبرد و ئەوانیش خێرا فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ دەردەكرد! (ابن تیمیة) زۆربەی ژیانە پر لە پێزەكەی لە زیندانی ئەشاعیرە جەهمییەكاندا بردەسەر، تەنها لەسەر ئەوەی عەقیدەیەكی ڕاست و درووستی هەبوو و بەو لادانانەی ئەوان لە ئەسمائوسیفات و قەدەر و بابەتەكانی تری فیقهو شەریعەتدا لەگەڵیان ناكۆك بوو ڕقیان لی بوو،، (ابن تیمیة) لەسەر بنەمای كیتاب و سوننەت و تێگەیشتنی سەلەف بوو و بە مەزن رایدەگرتن، زانایەكی حەقبێژ و بەغیرەت بوو لەسەر دینەكەی، وەكو ئەوان نانی بە زانستی شەرعییەوە نەدەخوارد و بڕیاری كۆتایی دابوو خۆی بە هەموو ساتێكی ژیانیەوە بە قوربانی ئیسلام بكات و تا دوا هەناسە بەرگری لە عەقیدەو لە شەریعەتەكەی بكات، بۆیە زیندانی بە گەشت وگوزار دەزانی و دەیفەرموو چیم لی دەكەن من بەهەشتەكەم لەناو دڵ و سنگمدایە، هەزاران دار لە زینداندا قورئانی خەتم كرد و سەدان كتیبی نووسی و وەڵامی هەزاران پرسیاری دایەوە كە تاكو ئێستا وەكو مەشخەڵێكە بۆ موسوڵمانان، بۆیە دواجاریش هەر لە زینداندا وەفاتی كرد و الله بە كوێرایی چاوی ناحەزەكانی ناوی بەرز كردەوە و كردی بە پێشەوایەكی هەرە خۆشەویستی موسولمانان لە هەموو سەدەكاندا و كردی بە پێشەنگ و سونبولێك بۆ هەمووئیماندار و موەحیدێك. 17- لەو وتانەی (ابن حجر) لە كتێبی (الدرر الكامنة)دا دەردەكەوێت كە ئەشاعیرە لە دژی (ابن تیمیة) كە كەسایەتییەكی ئیسلامی زۆر زانا و كاریگەر بووە، هەروەها لە دژی شوێنكەوتوانی و شوێنكەوتوانی مەزهەبی حەمبەلی كە ئەهلی فەرموودەو سوننەت بوونە، هەموو ڕێگەیەكی ناشەرعی و ستەمكارانە وتوندیان لە دژیان بەكارهێناوە و خەڵكیشیان ترساندووە و وتوویانە هەركێ نەبێتە ئەشعەری حاڵی بە حاڵی ئەوان دەبێت، لە قسەكانی (ابن حجر )دەردەكەوێت كە ئەشاعیرە هەڕەشە و لێدان و زیندانیكردن و خوێن حەڵاڵ كردن و سووكایەتی كردنیان لە دژی نەیارەكانیان بەكارهێناوە. 18- بەڵگەی هەمو ئەم مەسەلانە و لەمانە زیاتریش لە كتێبی (الدرر الكامنة) دا هاتووە بۆ كەسێك بیەویت بیخوێنێتەوە، لە یوتیوبیش ڤیدیۆیەك لەلایەن بانگخوازیكەوە تۆمار كراوە كە من سوودم لی بینی باس لەم مەسەلە دەكات، بەڵام من خۆم بۆ بەرگی یەكەمی ئەو كتیبە گەڕامەوە و قسەكانی ا(بن حجر) م خوێندەوە كە لە لاپەڕە 144 بەداوە باسی ابن تیمیة دەكات و ئەو بەسەرهاتانە دەگێڕێتەوە. إحسان برهان الدین 8 شوّال 1443 2022-5-9      

  چیرۆكی پەندی: (سه‌گه‌كه‌ت برسى بكه‌ شوێنت ده‌كه‌وێت) ئه‌مه‌ په‌ندێكى عه‌ره‌بى به‌ناوبانگه‌، مێژووى بۆ پێش هاتنى ئيسلام ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، هه‌موو په‌ندێكيش به‌سه‌رهاتێكى هه‌يه‌ و ئه‌مه‌ش به‌سه‌رهاتى ئه‌م په‌نده‌يه‌: ده‌گێڕنه‌وه‌ يه‌كێك له‌ پادشايانى وڵاتى حيميه‌ر له‌ گه‌ڵ گه‌له‌كه‌يدا زۆر خراپ بوو، ماڵ وسامانى زه‌وت ده‌كردن و سته‌مى لێ ده‌كردن، جادووگه‌رو كتێبگره‌وه‌كانيش پێيان ده‌وت ڕۆژێك دێت ئه‌و خه‌ڵكه‌ ده‌تكوژن، هاوسه‌رى پادشاكه‌ش كاتێك گوێى له‌ هاوارو ناڵه‌ى خه‌ڵكى ده‌بوو، دڵى بۆيان ده‌سوتا و ده‌يوت: ئه‌و خه‌ڵكه‌ى كه‌ بوونه‌ته‌ شوێنكه‌وتوو و كۆيله‌ى ئێمه‌، ده‌ترسم به‌ هۆى ئه‌و چه‌وساندنه‌وه‌و برسێتييه‌وه‌ لێمان هه‌ڵگه‌ڕێنه‌وه‌ ودواى ئه‌وه‌ى كه‌ وه‌كو به‌رخ بوون لێمان ببنه‌ دڕنده‌! ئه‌ويش پێى ده‌وت: (جوّع كلبك يتبعك) واته‌: سه‌گه‌كه‌ت برسى بكه‌ خۆی شوێنت ده‌كه‌وێت. سه‌رده‌مانێك سته‌مى پاشا و بێ ده‌نگى خه‌ڵكى به‌و شێوه‌ به‌رده‌وام بوو، جارێكيان به‌شدارى جه‌نگێكى پێ كردن و پاش گه‌ڕانه‌وه‌يان ده‌ستكه‌وته‌كانى بۆ خۆى برد و خه‌ڵكيشى بێ به‌ش كرد، ئه‌وانيش په‌يوه‌ندييان به‌ برايه‌كى پادشاكه‌ كرد كه‌ ئه‌ويش يه‌كێك بوو له‌سه‌ركرده‌كانى ئه‌و جه‌نگه‌و پێيان وت: ده‌بينيت ئێمه‌ له‌ چى حاڵێكداين، ئێمه‌ پێمان ناخۆشه‌ پادشايه‌تى له‌ ماڵباتى ئێوه‌ ده‌ربچێت، بۆيه‌ يارمه‌تيمان بده‌و له‌ده‌ستى ئه‌و سته‌مكاره‌ى برات ڕزگارمان بكه‌ و خۆت ببه‌ به‌پاشا، ئه‌ويش به‌وه‌ ڕازى بوو ، ئينجا له‌گه‌ڵ خه‌ڵكه‌كه‌دا هه‌ڵيانكوتايه‌ سه‌ر پاشا و كوشتيان، جا ده‌گێڕنه‌وه‌ (عامر بن جذيمة) به‌ ته‌نيشت ته‌رمه‌كه‌دا تێده‌په‌ڕێت و پيشتريش ئه‌وه‌ى بیستبوو كه‌ ئه‌وپادشا ده‌يوت: (جوع كلبك يتبعك) بۆيه‌ ئه‌ويش وتى: (ربما أكل الكلب مؤدبه إذا لم ينل شبعه) واته‌: له‌وانه‌يه‌ سه‌گ خاوه‌نه‌كه‌ى خۆى بخوات ئه‌گه‌ر باش تێرى نه‌كات، ئيتر قسه‌كه‌ى ئه‌ويش بوو به‌ په‌ند و تاكو ئێستا خه‌ڵكى ده‌يگێڕنه‌وه‌. إحسان برھان الدین  

  پیاوێك پڕ لە زانست و غیرەت! لە زانایانی (متأخرین) دا، شارەزا نیم هیچ كەسێك ئەوەندەی (ابن تیمیة) خزمەتی بە دینی ئیسلام كردبێت، ئەگەرچی یەك زانا بووە، بەڵام ئەوەندەی سەد زانای بەتوانا و دڵسۆز بەرهەمی جۆراوجۆری لە بوارەكانی زانستدا پێشكەش كردووە، نووسینی كتێب و بەرپەرچدانەوەی تاقمە گومڕاكان و وەڵامدانەوەی فەلاسیفە و ئەهلی كەلام و بەرگریكردن لە عەقیدەی ئیسلامی و جیهادی تەتار و لە چەندین بوار و تەوەری گرنگی تر لە ژیانیدا حزمەتی كردووە، ژیانی بەتەواوی پێشكەشی دینەكەی كردبوو، ژیانێكی پڕ لە بەرەكەت، كەمترین ساتی بە زایە نەدا و سەرجەمی تەمەنە پڕ لە پیتەكەی بۆ خزمەتی دڵسۆزانەی دینەكەی كرد بە قوربانی، تەنانەت بواری نەبوو هاوسەرگیریش بكات و بەماڵ مناڵەوە سەرقاڵ بێت، بەڵام لە جیاتی مناڵێك و دووان كە ناوی هەڵگرن و یادی بهێڵنەوە، میلۆنەها موسوڵمان لە سەرتاسەری زەوی و هەموو سەدەكاندا شانازی بە ابن تیمیة دەكەن و دوعای بۆ دەكەن و پێی سەرسامن و كتێبەكانی دەخوێننەوەو شەرحی دەكەن و وەریدەگێڕن...دیارە حیكمەتی ئەوە بووە كە الله تعالی ئەو كەڵە پیاوەی بۆ ڕێپیشاندانی ئومەتێك درووستكردووە والله أعلم . ابن تیمیة لەو ڕۆژەوەی كە لە دونیا دەرچوو ڕۆڵی راستەقینەی دەستی پێكرد ومەودای كاریگەری و ڕوناكی زانستەكەی بەرینتر بوویەوە و تا دێتیش فراوانتر دەبێت، سەیریش ئەوەیە سەرەڕای تێپەڕبوونی حەوت سەدە لە وەفاتی ئەم زانایە، هێشتا بەناوی، بە كتێبەكانی، بەنامە و نامیلكەكانی، بە قسە ڕوون و ئاسان و جوانەكانی، بە هەڵوێستە حەقەكانی، بە بەرجستەكردنەكانی بۆ كیتاب و سوننەت لە نووسینەكانیدا، ، چەنێك موسوڵمانانی سەرسام كردووە و پێوەی وابەستەبوون، دە ئەوەندە ستەمكاران و گومڕاكان و دوژمنانی ئیسلامی تۆقاندووە وئاسوودەیی لێ تێكداون. بۆیە دەبینین جیاواز لە زۆربەی زانایانی تر، ڕۆڵی ابن تیمیة لە ئاستێكی دیاریكراودا ڕاوەستاو و جێگیر نییە، بەڵكو لەبرەودایە وەكو ئەوەی لە ژیاندا بێت وچالاكییەكانی زۆر لە چالاكییەكانی سەدەی هەشتەمی كۆچی زۆرتر و فراوانتر بووەتەوە، ساڵ بەساڵ و سەدە بەسەدە كاریگەری ئەو زانا گەورەیە زیاد دەكات و كەسایەتی كاریگەرتر دەبێت. هەر كتێبێكی دەڵێی زانایەكی سەركردەیە و بەرگری لە ئیسلام دەكات، (مجموع الفتاوی) كەی هاوشێوەی سوپایەكی مەشق پێكراوە و لەبۆسەدایە بۆ هەر كەسێك پیلان بۆ ئەم دینە بگێڕێت و بەرانبەر شوێنكەوتوانی نیازی خراپ بێت بۆ ئەوەی تۆڵەی لێ بكاتەوە. ابن تیمیة بۆ خۆی قوتابخانەیەك بوو، مەشخەڵێك بوو ، بەمردنیشی نەك هەر نەكوژایەوە، بەڵكو ڕۆشنایەكەی پتر بوو و زیاتر درەوشایەوە. خاڵێكی تری هەرە گرنگ كە شیاوی ئاماژە پێكردنە ئەوەیە، كە ابن تیمیة خاوەن ڕەوشت و ئاكارێكی زۆر بەرز و جوان بووە كە تەنانەت نەیارەكانیشی پێ سەرسام بووە، هەرگیز دوعای لە نەیارەكانی نەدەكرد، (ابن القیم) جارێكیان بە خۆشحاڵییەوە هەواڵی مردنی یەكێك لە نەیارە سەرسەختەكانی پێدا كە زۆر ئازاری دابوو، بەڵام ابن تیمیە ڕووی خۆی لێ گرژ كرد و هەواڵەكەی پی ناخۆش بوو و، وتی: (إنا لله وإنا إلیه راجعون)، ئینجا ڕۆیشت بۆ مالی ئەو نەیارەی و وتی هەرچی پێویستییەكتان هەبوو من بۆتانی ئەنجام ئەدەم ولەمەولا من لە جێگای باوكتانم! ئەوەش لە كەڵە پیاوێكی وەكو ابن تیمیة سەیر نییە كە بە جوانی لە جەوهەری ئیسلام تێگەیشتبوو. بە كورتی: ابن تیمیة حاڵەتیكی دەگمەنە لە مێژووی ئیسلامدا، چونكە ئەگەر زۆرێك لە زانایان لەیەك بواردا پسپۆڕ بوونە و كاریگەرییان هەبووە، ئەوا (ابن تیمیة) كەسێكی مەوسوعی بووە و لە زۆربەی بوارەكانی زانستدا لێهاتوو و پێشەنگ بووە، لە عەقیدە و لە فەرموودە و ئوسوڵ و تەفسیر و بەرپەرچدانەوەی تاقمەگومڕاكان و فەلاسیفەدا كتێبی نووسیوە ودانراوی بە پیزی بۆ جێهێشتووین. بەڵام سەرەڕای زانستی زۆری و ئاكاری بەرزی، دواجار (ابن تیمیة) مرۆڤ بووە، بۆیە نامەوێت كەس وا تێبگات كە من ویستوومە بڵێم هەڵەی نەبووە، بەڵێ نە پێكان و هەڵەشی بووە، چونكە ئەوە سروشتی ئادەمیزادكانە. ئەگەر كەسانێكی بەتوانا لە میللەتی كورددا بەشێكی زۆر لە تەمەنیان بۆ وەرگێڕانی كتێبەكانی ئەو كەڵە پیاوە تەرخان بكەن، بەتایبەت (مجموع الفتاوی) كەی بۆ زمانی كوردی، وا ئەزانم خزمەتێكی مێژوویی گەورەیان بە ئیسلام و بە میللەتەكەی خۆیان كردووە. إحسان برهان الدین 17 ذو الحجة 1442 27 تموز 2021  

(محمد حسین یعقوب) لەبەردەم دادگایەكی میسریدا لە سەر كێشەیەكی دادگایی بەناوبانگ لە میسردا كە بە ناوی (خلیە إمبابة) ناسراوە، بانگخوازی دیاری میسری محمد حسین یعقوب بە مەبەستی شایەتیدان بۆ ئەو دۆسێیە بانگهێشتی دادگا كرا ، نابراو تاڕادەیەك لەبەردەم دەزگاكانی ڕاگەیاندندا كە ڕوماڵی شایەتیدانەكەیان دەكرد، لە حاڵەتێكی شڵەژان و ترسدا دەركەوت و زۆر لە وتەكانی جیاواز بوون لەو قسانەی كە لە ساڵانی پێشوودا لە وانەو چاوپێكەوتن و موحازەراتەكانیدا لێی دەبیستران، بێگومان هۆكاری ئەو شڵەژانەش ئەوە بووە ئەو چاك دەزانێت ئەو جێگەی تێیدا وەستاوە چەند ترسناكە و چەند ئەگەری ئەوەی هەیە لەسەر قسەیەكی لەو شوێنەدا بەدڵیان نەبێت جارێكی تر ڕوناكی نەبینێت. ئەمەش كورتەیەكی بانگهێشتەكەی بوو وەكو شایەت، بەڵام لەڕاستیدا وەكو تۆمەتبار لێكۆڵینەوەی لە گەڵ دەكرا و سووكایەتی پیدەكرا، تەنانەت دادوەرەكە هەندێ جار پێی دەوت (یابني) واتە: كورم! لە كۆتاییشدا كە پرسیارەكانیان تەواو بوو داوایان لێ كرد ئیمزای لەسەر بكات، ئەویش وتی با بیخوینمەوە، بەڵام سەرۆكی دادگا پێی وت فێری ئوسوڵ بە! ئەمە دادگایەو قسەكانت بەبێ زیادو كەم وەكو خۆی نووسراوە! 1- محمد حسین یعقوب كە بە هۆی نەخۆشییەوە لەسەر كورسیەكی جوڵاو ئامادەی دادگاكە بوو، بەڵام سەرەڕای ئەو حاڵەش كە گەیشتە بەردەم دادوەرەكان هەستایە سەر پێ و سەلامی لێكردن، پێش هەموو شتێك داوای كرد شایەتیدانی لە دانیشتنەكەدا تەسویر نەكرێت و داخراو بێت، بەڵام دادگا بەوە ڕازی نەبوو، چونكە دیار بوو ئەوان لە بنچینەوە مەبەستیان ئەوە بوو وەڵامی ئەو پرسیارانەی كە بەوردی و بەمەبەستەوە ئامادەكرا بوو جیهان بیبیسێت و وێنەیەكی نوێ و ناشیرین لە كەسایەتی ئەو بانگخوازە بڵاوبكەنەوە! 2- دواتر لە سەروبەندی ئەوەی تۆمەتبارانی دۆسێی شانەی ئیمبابە وتبوویان ئێمە لەسەر مەنهەجی محمد حسین یعقوب و محمد حسان و أبو إسحاق الحویني ن و پەیوەندیمان بە داعش و بە كەسەوە نییە جگە لە بیستنی وانەی ئەو مامۆستایانە، بۆیە ئەو بانگخوازە تاكو پێی كرا بە ئامادەبوون و ڕوماڵكردنی دەزگاكانی ڕاگەیاندنی جیهانی خۆی لەو تۆمەتە دوورخستەوە كە هانی توندوتیژی دابێت و وتی نابێت دەستدرێژی بكرێتە سەر سەرباز و پۆلیس و ماڵ و موڵكی دەولەتی میسری. هاوكات وتەكانی ڕازی كردنیشی پێوە دیار بوو بۆ دادگا دەربارەی زۆر پرسی تر كە دادوەرەكە وەكو لێكۆڵینەوە لەگەڵ تۆمەتبار نەك وەكو شایەت لەگەڵ ناوبراودا مامەڵەی دەكرد. 3- لە وەڵامی پرسیارێكی دادگادا دەربارەی بڕوانامەو ئاستی زانستی لە شەرعی ئیسلامدا، وتی من دەرچووی خانەی مامۆستایانم و زانا نیم و هەرچیم وتووە لە قسەو موحازەرەو نوسینەكانمدا دەربارەی ئیسلام لە خوێندنەوەو تێگەیشتنی خودی خۆمەوە بووە، هەروەها وتی لەئاراستەو بیركردنەوەی ئیسلامیدا من بەباوكم و بەباپیرم كاریگەر بوومە. 4- هەروەها لە وەڵامی پرسیارێكی تردا وتی حسن البنا كۆمەڵەی الإخوان المسلمین ی دامەزراند بۆ ئەوەی دەستیان بگاتە دەسەڵات و خیلافەتی ئیسلامی بگێڕنەوە، درووستیش نییە شوێنی هیچ كەسێك بكەوین جگە لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم، نە دروستیشە لە ناو كۆمەڵێكدا بین جگە لە كۆمەڵی هاوەڵان نەبێت. 5 - دادوەر دەربارەی سید قطب پرسیاری لێكرد ئەو لە وەڵامدا وتی سید قطب شاعیرو ئەدیب بووە و شارەزایی لە زانستە ئیسلامییەكان بە گویری پیویست نەبووە و شێخ و مامۆستاشی نەبووە. پاش گەڕانەوەی لە ئەمریكا بڕیاری داوە وابەستەی ئیسلام بێت بەڵام بەو تیگەیشتنە ئەدەبی و شیعرییەی خۆیەوە هاتووەتە ناو ئیسلام و ئەوەش رەنگی داوەتەوە لە تەفسیرەكەیدا، بۆ نموونە هەندی جار وتوویەتی ئەوە ئایەتیكی ڕەشیقە! 6- هەروەها دەرباری ڕێكخراوی القاعدة كە پرسیاری لێكرا بە دادوەرەكەی وت من ئەوەندەی تۆی لێ دەزانم! جا كە دادوەر وتی من هیچی لێنازانم، ئەو وتی منیش هیچی لێ نازانم، بەڵام ئەو هەروازی لێ نەهینا و دواجار هەندێ قسەی لەسەر ئەوانیش كرد و تی سەرباز و پۆلیسەكانی میسر هەموویان موسوڵمانن و ئەوان بەڵگەیان نییە كە بە موسوڵمانیان نازانن. كاتێكیش دادوەرەكە جەختی كردەوە لەسەر ئەوەی وەڵام بداتەوە سەبارەت بە داعش و جەماعەتی أنصار بیت المقدس و نوسرەو ئەوانە وتی هیچی لی نازانم، وتی ئەی دەربارەی ئیخوانیش هەر هیچ نازانیت؟ ئەویش كەمیك وەستا و وتی: (مالیین الدنیا) واتە: دنیایان پڕكردووە یان دونیایان لێ پڕ بووە لە زۆریدا. 7- دەربارەی خۆیشی بۆ ئەوەی خۆی بە كەسێكی ناودار و كاریگەر دەرنەخات لەو جێگە ترسناكەدا، وتی من زۆرترین جار لە جیهاندا بە خەلكم وتووە (صلوا علی النبي) واتە سەڵەوات لەسەر پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بدەن، وتیشی من كارم بەسەر كەس و بەسەر هیچەوە نەبووە جگە لەوەی بەخەڵكم وتووە نوێژ بكەن و دڵتان پاك بكەنەوەو سەڵاوات بدەن. هەروەها وتی من لە عابیدەكانم و زانا نیم و موفتیش نیم، بیروبۆچوونەكانم لە باوكم و باپیرمەوە وەرگرتووە، وتیشی من بانگخوازم و سەلەفی نیم هەركێ دەیەویت پیم بڵێت سەلەفی بابڵێت. 8- كاتیكیش دادگا پێی وت تۆمەتبارەكان وتوویانە ئێمە گوێمان لە وانەكانی محمد حسین یعقوب و محمد حسان و أبو إسحق الحوینی گرتووە، ئەو لە وەڵامدا وتی: أبو إسحق الحویني وتارەكانی بۆ فێرخوازانی زانست و شارەزایانە، محمد حسان یش وتارەكانی بۆ مولتەزیم و وابەستە بووەكانە بە ئیسلامەوە، بەڵام من قسەكانم بۆ خەڵكی گشتی و عەوام ئاراستە ئەكەم ئەوەش جیاوازییەكی گەورەیە لە نێوانماندا. شایانی باسە محمد حسین یعقوب بۆ ماوەیەك وانەی خوێندووە لەلای هەندێ لە زانا ناودارەكانی سعودیە وەكو شێخ ابن باز و شیخ عثیمین و شێخ غدیان. 9- لە وەڵامی پرسیارێكیشدا دەربارەی سەلەفی تەكفیری كێن؟ وتی من هیچ شارەزاییەكم لەسەر ئەو جۆرە بیركردنەوە نییە. وتی باوەڕم پێ بكەن نازانم ئەوە چییە، ئینجا وتی: سەلەفی سەلەفییە و تەكفیری تەكفیرییە واتا دوو شتی جیاوازن. كاتێكیش سەرۆكی دادگا پێی وت: ڕات چییە بەرانبەر ئەو قسەی ابن تیمیة لە مجموع الفتاوی كە باسی ئەوانە دەكات كە نكۆڵی لە جێبەجێكردنی شەرع دەكەن لە ژێر ناوی "الفئة الممتنعة عن تطبيق الشريعة" وتی كتێبی مجموع الفتاوی 37 بەرگە و من یەكەم جارمە ئەو دەستەواژە دەبیستم و ڕەنگە ابن تیمیة لە سیاق و بۆنەیەكی جیاوزادا باسی ئەوەی كردبێت. سەرۆكی دادگا پێیشی وت ابن تیمیة بە مامۆستای خۆت دەزانیت؟ بەڵام ئەو وەڵامێكی ڕوونی نەدایەوە. جاروباریش پرسیاری سەیری لێدەكرد بۆ نموونە دەیوت بۆچی زۆر سەڵاوات دەدەیت، ئەویش وتی ئاخر من پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم م زۆر خۆشدەویت خۆشەویستمە. بە شێوەیەكی گشتی هەندێ لە قسەكانی شێخ یعقوب - نەك هەمووی - دەكرێت لە ژێر خانەی بەخۆداچوونەوەدا پۆلێن بكرێن، بەڵام لە حاڵەتێكدا وایە ئەو هەڕەشەو ترسی لەسەر نەبوایە چونكە ئەو لەو جێگەیەدا لە حاڵەتێكدا بوو كەس ئێرەیی پی نەدەبرد! ئەو لە كاتی كوشتارگەی رابیعەدا لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی الجزیرة وتی چۆن ئەو هیزانە ئەتوانن ئەو ژن و پیاو و مناڵه سڤیلانە دەكوژن و لەو بارەوە زۆر شتی تری وتبوو وەكو پەرۆشی بۆ ئەو خەلكەی كە لەوی دەكوژران و بریندار دەكران. هەندێك پێیان وایە محمد حسین یعقوب و محمد حسان یش لەو ئەستێرانەن كە درەوشانەوەیان لەسەردەمی حوسنی موبارەكدا بوو و ئەوانیش لە خۆڕایی و بێ بەرانبەر ڕێگەیان بۆ ئەو بانگخوازانە واڵا نەكردبوو لە ڕاگەیاندنەكاندا كاریگەرییان هەبێت ، ئەگەر بۆ بەكارهێنانی ئەوان نەبوایە بۆ لێدانی تەوژمی تری ئیسلامی كە لە میسردا بوونیان هەبوو، بەو پێیەش ئەمانەی ئەم بانگخوازە دانی پێدانا حەقیقەتی ئەوە نەك لەبەر هیچ ترس و شتیكی تر بێت! وردەكاری ئەو مەسەلەش واتە بەكار هێنانی بانگخوازەكان لە ڕاگەیاندنی میسریدا بۆ لێدانی هەندێ گروپ و لایەنی ئیسلامی تر لە كتێكدا هاتووە بەناونیشانی: (لله یا زمری) لە نووسینی ئافرەتێك بە كریمات حمزة. بەڵام پێ دەچێت ئەم بۆچوونە زیاتر نەیارەكانی ئیخوان پشتگیری بكەن و من وەكو خۆم نازانم تاچەند ئەو مەسەلە وایە. دادگای میسری - پێم وایە -لە بانگهێشتكردنیدا بۆ محمد حسین یعقوب دوو ئامانجی هەبوو: 1- بە شێوەیەك لە شێوەكان محمد حسین یعقوب پشتگیری باسی جیهاد بكات و بەو شێوەش ئەویش دەبێتە تۆمەتبارێك لەو كێشەی ئیمبابە، یان بەناڕاستەوخۆیش بێت پشتگیری هەركردەوەیەكی توندوتیژی بەرانبەر ڕژێم و دەولەتی میسری بكات بەوەش دەستگیر دەكرا و قسەی تۆمەتبارانی كێشەی ئیمبابەی بەسەردا ساغ دەبوویەوە كە مامۆستای ئەو تۆمەتبارانە بووە! بەڵام ئەو هیچی نەگوت لەو بارەوە ، بەڵكو وەكو كەسێك قسەی كرد كە سیسی بە وەلی ئەمر دەزانێت و ستایشی كردن ودڵسۆزی بۆ ڕژێم و دەوڵەتی میسری نیشاندا، ئەمە لە كاتێكدا ئەو لەگەڵ محمد حسان دا لە كاتی ڕوداوەكانی رابیعەدا ئەوانیش لە گۆڕەپانێكی تری ناو قاهیرە مانیان گرتبوو، بەڵام دوای بڵاوە پێ كردنی مانگرتوانی ڕابیعە بەو شێوە، ئیتر ئەمانیش چوونەوە ماڵی خۆیان و دەستگیر نەكران. 2- ئامانجی دووەم لە بانگهێشتەكەی سووكایەتی پێكردن و داماڵینی بوو لەو خەرمانەی بەدەوریدا درابوو لە بایەخ پێدان و كاریگەری نەك تەنها لە میسر، بەڵكو لەتەواوی جیهاندا ، چونكە ئەو كەسایەتییەكی ناسراوو كاریگەری هەبووە، بەو قسانەش كە لەبەرەم دادگادا كردی و ئاژانسە گەورەكانی جیهان گواستیانەوە و سەدان ڕاپۆرتی لەسەر كرا، ، بێگومان ئەوە كاریگەری نەرێنی زۆر بەسەر كەسایەتییەوە بەجێدەهێڵێت و دانپێدانانەكانی وەكو پاشگەزبوونەوەیەك بوو بۆ هەندێ لە بیروباوەڕ و هەڵوێستی ئیسلامی كە پێشتر لە موحازەرەتەكانیدا باسی دەكرد و ملیۆنەها كەس گوێیان بۆ دەگرت. بەوەش دەسەڵاتی میسری توانی كەسایەتی ئەو بانگخوازە ناودارە بشكێنیت و لە لای هەوادارانی وێنەیەكی تازەو نامۆی پیشان بدات، چونكە نابراو زۆر بە لاوازی و بەترسەوە دەركەوت. بە تیگەیشتنی من شێخ محمد حسین یعقوب وەكو دیلێك بوو لەو جیگەیەدا و بۆ وشەیەك لێی دەگەڕان دەستگیری بكەن و لە بنچینەوە بۆ شكاندنی كەسایەتی بانگ كرابوو نەك بۆ شایەتی، هەر بەدوای دادگاكە ڕاگەیاندنی میسری دەستیان كرد بە دەهۆڵ كوتان و دانیشتنەكەی دادگایان بەدەیان ناونیشانەوە پەخش كرد و لێشاوێك لە هێرشكردنە سەر كەسایەتی ئەو پیاوە دەستی پێكرد، وەكو ئەوەی ڕۆشنایی سەوزیان بۆ هەڵكرابێت، بەرنامە لەسەر بەرنامە باسی هاوسەرگیرایەكانی و زۆرشتی تایبەتی خیزانی و كەسیتیان دەكرد بەبێ ئەوەی ڕەچاوی حەق و راستی بكەن بەڵكو هەندێكی دیار بوو هەڵبەستن و درۆ بوو. إحسان برهان الدین 6 ذو القعدة 1442 16حزیران 2021

خۆری ئییسلام لە ئایندەدا لە ڕۆژئاواوە هەڵدێت كە كەسێكی ڕۆژئاوایی موسوڵمان دەبێت دڵم بە موسوڵمان بوونی خۆش دەبێت وپێم وایە و ئومێدەوارم بەرانبەر هەزار موسوڵمانی لای خۆمان بۆ دینەكەی بەكەڵك دەبێت. بەداخەوە زۆربەی موسوڵمانان لە ڕۆژهەڵاتدا ئیسلام وەكو نەریت و حاڵەتێكی بۆ ماوەیی وەردەگرن و موسوڵمان بوونیان وەكو هەستكردن بە شانازی یان وەكو كێشەیەكی پیرۆز وەرناگرن لە پێناویدا تێبكۆشن، بەڵام زۆربەی ڕۆژئاواییەكان كاتێك موسوڵمان دەبن موسوڵمانبوونیان بە دەستكەوتیكی مەزن دادەنێن و هەوڵ دەدەن و ئیسلام لە خۆیاندا بەرجەستە بكەن و دەیانەوێت ئەو تەمەنەی ماویانە بە خۆشحاڵییەوە لە پێناو دینەكەیاندا سەرفی بكەن، بۆیە دەبینی بە هۆی دڵسۆزی و ڕاستگۆییان لە گەڵ خۆیان و دینەكەیاندا كاریگەریشیان زۆرە و بەرەكەت لە ئیشیاندا وەدی دەكرێت. موژدەی پێغەمبەرمانە صلی الله علیه و سلم ڕۆژێك دێت كە ئیسلام لە زۆربەی شوینەكانی دونیا بڵاودەبێتەوە: (إن الله زوى لي الأرض، فرأيت مشارقها ومغاربها، وإن أمتي سيبلغ ملكها ما زوی لي منها.) رواه مسلم. لە سەرەتاكانی سەدەی شانزەیەمی زاینیدا ئەوروپا ئامادەیی تێدا بوو و نزیك بوو لەوەی تیكڕا بێتە ناو ئیسلامەوە، بەڵام كەنیسە هەوڵ و كۆششێكی زۆری ئەنجامدا بە مەبەستی ڕێگەگرتن لەو پرۆسەیە، وەكو (محمد قطب)یش بە ڕەحمەت بێت لە كتێبی (دروس من محنة البوسنة والهرسك ) دا دەڵێت: گەورەترین زیانی ئەوروپا لە رەتكردنەوەی ئیسلام لەو سەردەمە ئەوە بوو - جگە لەوەی لە ڕۆشنایی ئایینی مەزنی ئیسلام بێ بەش بوون - هەروەها نەیانتوانی ویژدان و ناخی خۆیان لە پاشماوەی داڕمانی بەها و ئاكارەكانی شارستانی ڕۆمانی كە تێیاندا چەسپابوو خاوین بكەنەوە. باوەڕمان وایە ئەگەر لە سەردەمی ئێمەش نەبێت بە هۆی بێ هەڵوێستی و دوریمان لە عەقیدەو بیروباوەری ئیسلامەوە، بەڵام ئەو ڕۆژە هەر دێت كە ڕۆشنایی ئەم ئیسلامە بگاتە هەمو شوێنێك یان زۆربەی شوێنەكان، ئەوروپاو ڕۆژئاوایش بە گشتی بە هۆی ئەو دژایەتییە بەرنامە بۆ داڕێژراوەی ئێستا لە دژی ئیسلام دەكرێت و بە هۆی هەوڵەكانی كەنیسە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و ناشیرینكردنی ئیسلام و هەروەها بە هۆی شارستانی ڕۆژئاوا كە بەها و ئاكارەكان تووشی داڕمانی تەواو بوونە لەبەرانبەر بەرژەوەندی و لایەنی مادی ! بۆیە بە شێوەیەكی بەرفراوان تاكو ئێستا هەلی ناسینی ئیسلامیان بۆ نەرەخساوە، ئەگینا هەركەی قەدەر و ویستی الله تعالی ی لەسەر بێت، بە لێشاو دێنە ناو دینی ئیسلام و لەوانەشە ئەو كاتە ئەوان ببنە سەرخەری ئەم دینە پاش ئەوەی وای لێ هاتووە زۆرێك لە ڕۆڵە ڕەسەنەكانی ئیسلام تەنها بە پێناسی باری شارستانی موسوڵمانن چونكە بە هۆی جەهل و نەشارەزاییان لە دینەكەیان و بە زمانی حاڵی زۆربەیان خۆشەویستی خاك و ئاو و نیشتمانیان خستووەتە پێش خۆشەویستی دینەكەیان. إحسان برهان الدین 14 ربيع الأول 1442

ئاكاری صلاح الدین و ئاكاری ناپلیۆن
صلاح الدين الأيوبي بەڕەحمەت بێت، كاتێك گەمارۆی شاری قودسی دا و لە ئازادكردنی نزیك بوویەوە، خۆی و موسوڵمانانیش بێگومان هێشتا ستەم وناپیاوی خاچپەرستانیان لەبیر نەكردبوو كاتێك كە قودسیان داگیر كرد - وەكو لە كتێبەكانی خۆیاندا باسكراوە - حەفتا هەزاریان لە خەلكی شارەكە كوشت و خوێن گەیشتە ئەژنۆی ئەسپەكانیان.
ئەو ڕوداوە هەژێنەرە لەناخ و هزری سەلاحەددیندا بەرجەستە بوو، جا كاتێك لە ئازاد كردنی قودس نزیك بوویەوە، خاچ پەرستان وتیان ئێمە شەڕ ناكەین و خۆمان بەدەستەوە ئەدەین، بەڵام صلاح الدین ڕازی نەبوو و وتی نەخێر من بەجەنگ شارەكە دەگرم ونامەوێت خۆتان بەدەستەوە بدەن، بەڵام ئەوەی سەیر بوو خاچ پەرستەكان وتیان ئەگەر ڕازی نەبیت بە خۆبەدەستەوەدانمان ئەوا ئێمە ژن و مناڵەكانی خۆمان دەكوژین و پیاوەكان دەردەچین بۆ شەڕ كردن و ڕووبەڕوونەوەتان، ئیتر صلاح الدین بە ڕەوشتە بەرزەكەی كە دۆست و دوژمن شایەتییان بۆ داوە، ڕازی بوو خۆیان بەدەستەوە بدەن وبەبێ شەڕ چووە ناو قودسەوەو یەك كەسیش نەكوژرا.
جگە لەوەش صلاح الدین بەڕەحمەت بێت، نەك تەنها یەك كەسی لێ نەكوشتن، بەڵكو ڕێگەشی پێدان كە ماڵ و شتە بەنرخەكانیان لەگەڵ خۆیان دەربكەن و بەرەو شاری عەككا بڕۆن كە هیشتا بەدەستی خاچپەرستانەوە بوو، بەڵام ئەوەی سەیر بوو - وەكو شێخ بسام الجرار لەوانەیەكی مێژووییدا دەیگێڕێتەوە - ئەوان لە ڕێگەدا و پێش گەیشتنیان بە شاری عەككا، تووشی ڕاوڕووت ئەبوونەوە لەلایەن هەندێك جەردەو ڕێگری خاچپەرستانەوە كە تەماحیان كردبوون بە هۆی ئەو ماڵ و زێڕانەی كە پێیان بوو، بۆیە صلاح الدین ناچار بوو سوپایەكیان لەگەڵدا بنێرێت بۆ پاراستنیان تاكو دەگەنە جێگای مەبەست.
ڕۆژگار هات و رۆیشت ناپلیۆن بونابرت ی سەركردەی سەربازی فەرەنسی لە هێرشەكەیدا بۆ سەر ڕۆژهەڵات، گەمارۆی قەڵاكەی شاری (یافا)ی لە فەلەستین دا و خەڵكی شارەكە داوایان لە ناپلیۆن كرد كە ئەگەر لە گیانی خۆیان دڵنیایان بكاتەوە بەبێ شەڕ خۆیان بەدەستەوە دەدەن، ئەویش ڕازی بوو و پەیمانی پێدان كە ژیان و ماڵیان پارێزراو بێت ئەگەر بەبێ شەڕ خۆیان بەدەستەوە بدەن، بەڵام كاتێك خۆیان بەدەستەوەداو بەبێ شەڕ چووە ناو شارەكە، چوار هەزار كەسی لێ كوشتن و هەروەكو پثێشەنگە پێشینانەكانی پەیمانەكەی شكاند.
صلاح الدین سەركردەیەك بوو پڕاوپڕ لە ئازایی دەگمەن و ڕەوشتی بەرز، خاچپەرستانیش لە درێژایی مێژوودا بە ئێستەشەوە، نە لە جەنگ و نە لە ئاشتیدا سەركردەیەكیان نە لە ئازایی صلاح الدین ونە لە ئاكاری بەرزیدا تێدا هەڵنەكەوتووە.
إحسان برهان الدین
11 شعبان 1441
2020/4/4

كۆرۆنا بەرەو كوێ؟
ترس و بیم و تۆقین سەرتاپای زەوی لەم بوونەوەرە بچووك و نادیارە داگرتووە، مەزنی بۆ تۆ یا الله، ئەگەر بتەویت مرۆڤایەتی و سەرلەبەری ژیاریان بە ڤایرۆسێك دەسڕیتەوە و شوێنەواریان ناهێڵێت، ڤایرۆسێك كە ملیۆنان جار لە ئێمە بچووكترەو هەرگیز چاو توانای بینینی ئەوی نییە، هەرچی دەستكەوتەكانی شارستانییەتی ڕۆژئاوا و شارستانییەتی هاوچەرخ هەیە بە گشتی هەر هەمووی لە ژێر مەترسی و هەڕەشەی كۆرۆنایە، كۆرۆناش تەنها سەربازێكی الله یە، نە چەكی ئەتۆمی و نە ئابووری زەبەلاح و نە وسوپاو تۆپ و تەیارە و تەكنەلۆجیای پێشكەوتووی هەیە، ڤایرۆسێكەو بەچاو نابیینرێت، بەتەنها خۆی و سەرزەوی هەموویان پێكەوە!
پەیامنێرێك لە ڕۆماوە وەسفی چۆڵی ئیتاڵیای وەكو بیابانێكی بێ خۆڵ دەكرد، نەرویج و فەرەنساو ئیسپانیا و چین و وڵاتانی تری بەچۆكدا هێناوە، سەدان ترلیۆن دۆلار زیانی لێ داون، سەرۆكەكانی جیهان هاواریان لێ بەرز بووەتەوە و داوای یارمەتی و هاوكاری دەكەن، ئەمریكا كە خۆی بە خوای سەر زەوی دەزانێت باری لەناكاوی ڕاگەیاندووە و بەدەست ئەو ڤایرۆسەوە هەراسان بووە.
ئەم دوژمنە بچووكە چۆن بەو شێوە ژیانی لە خەڵكی سەر ئەم هەسارە تاڵ كردووە و جێگایەك نییە لە دەستی هەڵبێن وپەنای بۆ ببەن ، ملیۆنەها و ملیارەهای لە خەڵكی كردووەتە زیندانی ماڵەكانیان و بیر لە سەرئەنجامی ئەم جەنگە دەكەنەوە مەترسی هەرەس و بەزین دایاندەگرێتەوە.
خۆی بە كۆشك و تەلارە بەرز و تۆكمەكانی سەركردەكاندا دەكات وڕاپێچی مەرگیان دەكات یان مەرگیان پی نیشان دەات، هەرەشە دەكات و خۆی دەگۆڕێت و هێشتا دیار نییە كۆتایی ڕێگەكەی كوێیە و قەبارەی زیانەكانی لەگەڵ مرۆڤایەتیدا چەند دەبێت.
ئیمانداری ڕاستەقینە حەق وایە ئێستا لە هەموان ئاسوودەتر بێت و پشت بە پەروەردگاری ببەستێت و لەوە دڵنیابێت كە ئەم ڤایرۆسە بەبێ ئیزنی پەروەردگارو داهێنەری هیچ زیانیك ناتوانێت بەكەس بگەیەنێت و هەموو كەسێكیش لە ئێمە پێش ئەوەی لە دایك بێت شێوازی مردنەكەی لای خالق و دیهینەرەكەی دیاری كراوەو هەر بەو هۆكارەش دونیا بە جێدەهێڵێت و لێی لانادات، ئەمەش بەواتای خۆنەپاراستن و گوێنەدان نایەت، بەڵكو دینەكەمان فێری كردووین لەگەڵ پشت بەستن بە الله، خۆیشمان بپارێزین و ئەسباب و هۆكارەكان وەرگرین و بە پێی توانای خۆمان احتیاط و خۆپارستن ئەنجام بدەین.
إحسان برهان الدین
19 رجب 1441
2020/3/14

كورتەیەك دەربارەی (كۆرۆنا)
لە چەند خاڵێکدا بە باشم زانی سەبارەت بەم پرسەی ئەمڕۆ بووەتە باسی یەکەم لە کوردستاندا ئەم تێبینی و سەرنجانەم ئاراستەی خوێنەرانی ئازیزم بکەم:

١- كۆرۆنا دەگونجێت نیشانەیەك بێت الله تعالی بینێرێت بۆ ترساندن وریاكردنەوەی خەڵكی بە گشتی و موسوڵمانانیش بەتایبەتی كە بەتەواوی لە دینەكەیان دور كەوتوونەتەوە، وەكو فەرمویەتی: «وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخْوِيفًا».

٢ - كۆرۆنا هەمان واتای تاعون دەگرێتەوە كە پێشتر ڕوویداوە و وای پێ وتراوە، یان هاوشێوەو نزیكە لەو واتایە، بۆیە ئەوەی دەربارەی تاعون لە دەقەكانی سوننەتدا هاتووە لەسەر ئەم پەتایەش جێبەجێ دەبێت.

٣ - تاعون لە مێژوودا زۆر ڕووی داوە، لە دیارترینیان ئەوەیە كە لە ناوەڕاستی سەدەی چواردەیەمی زایینیدا تەشەنەی كردووە وزیاتر لە یەك لەسەر سێی خەڵكی ئەوروپای لەناوبردووە، وەكو كتێبەكانی مێژووی ئەوروپا باسی دەكەن و لەو چەند سالە كەمەدا زیاتر لە سەد ملیۆن كەسی كوشتووە، لە مێژووی ئیسلامیشدا لەسەردەمی خەلیفەی دووەمدا عمر بن الخطاب رضي الله عنه تاعونی عەمواس ڕوویدا و بە پیی ابن حجر زیاتر لە بیست و پێنج هەزار لە موسوڵمانان بەو هۆیەوە مردن كە زۆربەیان لە هاوەڵان بوون.

٤ - بە باوەڕی ئێمەی موسوڵمان ئەم پەتایە بە ئیزن و فەرمانی الله كار دەكات و لە خۆیەوە بە هەڕەمەكی كار ناكات.و دواجار ئەو ڤایرۆسەش سەربازێكی پەروەردگارە بە حیكمەتی خۆی چۆن بیەوێت بەكاری دەهێنێت: (وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ).

٥ - سوننەتی ئیسلام وایە ئەو جۆرە پەتایە لە هەر كوێیەك تەشەنەی كرد خەڵكی ئەو شوێنە لێی دەرنەچن بۆ شارو شوێنەكانی تر و كەسانی تریش نەچن بۆ ئەو شوێنەی كە پەتاكەی تێدا بڵاو بووتەوە..وەكو لە فەرموودەدا هاتووە:«لا يورد ممرض على مصح».
سوودەكانی ئەم حاڵەتەش كە ئەمڕۆ بە (الحجر الصحي) دەربڕینی لێ دەكرێت ئەوەیە خەڵكی ئەو جێگایە متمانەیان بە پەروەردگاریان هەبێت و پشتی پێ ببەستن و هەروەها بۆ ئەوەی پەتاكە لە دەرەوەی ئەو سنوورە زیاتر تەشەنە نەكات و تەنانەت ساغ و تووش نەبووەكانیش هەر نابێت دەربچن نەوەك بەرگری لاشەیان بەهێز بێت لە خۆیاندا دەرنەكەوێت و كەسانی تر توش بكەن حیكمەتی تریشی تێدایە، وەكو لە سوننەتی ڕاست و درووستدا هاتوە:
"إِنَّ هَذَا الْوَجَعَ -أي الطاعونَ- رِجْزٌ أَوْ عَذَابٌ أَوْ بَقِيَّةُ عَذَابٍ عُذِّبَ بِهِ أُنَاسٌ مِنْ قَبْلِكُمْ، فَإِذَا كَانَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا، فَلَا تَخْرُجُوا مِنْهَا وَإِذَا بَلَغَكُمْ أَنَّهُ بِأَرْضٍ فَلَا تَدْخُلُوهَا" أخرجه البخاريُّ ومسلمٌ. لەم فەرموودە داوامان لێكراوە جێگای بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە بەجیی نەهێڵین، ئەمەشی كە ئێستا وڵاتی چین وەكو ڕێوشوین دەیگرێتەبەر لەو شوێنانەی پەتاكە تیاندا تەشەنەی كردووە،هەمان ئەو ڕێوشوێنەیە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پێش چواردە سەدە فەرمانی پێكردووە.

٦ - كۆرۆنا تایبەت نییە بۆ كەسانیكی دیاری كراو، دەكرێت هەموو جۆرە كەسێكی باش و خراپ وهەژار و ستەمكار بگرێتەوە و هەموویشی بە حیكمەت و دادگەری پەروەردگارە، بەڵام مەرج نییە هەموو حیكمەتەكانی بۆ ئێمە ڕون بێت.
بۆ نموونە هەر لەم كاتەدا كە پەتایەكی وا كوشندە تەواو لیمان نزیك بووەتەوە و خەریكە لە دەرگامان دەدات، لەناو جەرگەی موسوڵماناندا لە كوردستان و بە دیاری كراوی لە گەرمیاندا ، بەو شێوە سوكایەتی بە ئیسلام دەكرێت و گاڵتە بەشەریعەتەكەی دەكرێت و تف لە فەرموودە دەكرێت و داوای ئەوە دەكرێت شەریعەتی مارە بڕین نەمێنیت و كوڕان و كچان وەكو ئاژەڵ پێكەوە بە دەر لە ڕەوشت و ڕێنماییەكانی ئیسلام پەیوەندی ببەستن و بە زاری خۆیان خۆیان بە سەگ و دەڵە سەگ دەچوێنن و دەیانەوێت ئەو پەیوەندییە پیرۆز و موقەدەسەی ئیسلام بۆ خێزاندیاری كردووە بیگۆڕنەوە بە شێوازی پەیوەندی سەگەكان كاتێك ئارەزووەكانیان جێبەجێ دەكەن ، ، بۆیە سبەی ئەگەر كۆرۆنا هات و تووشی ئەو خەڵكە بوو كە بێ دەنگییان هەڵبژاردووە بەرانبەر سنوور بەزاندنی دینەكەیان، نابێت جێگای سەرسوڕمان بێت و بۆ حیكمەتەكەی بگەڕێین ، چونكە كاری الله هەمووی بەجێیەو بە حیكمەتە، وەكو لەم بارەوە و بۆ ئاوها حاڵەتێك فەرموویەتی: (وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ).
.
٧ - پێویستە هەموو جۆرە خۆئامادە كردن و خۆپاراستنێكی بۆ ئەنجام بدرێت و بە ئاسان وێنا نەكرێت، ئەوەش نەك لەگەل باوەڕ بوون بەقەدەر پێچەەوانە نییە، بەڵكو ئێمە داوامان لێكراوە كە هۆكاری پێویست بۆ ئەو جۆرە بارودۆخانە وەربگرین، (أعقلها وتوكل) یش بنچینەیەكە و ئیشی پێ دەكرێت.
بۆ نموونە: پۆشینی دەمامك و ڕەچاوكردنی پاك خاوێنی و زۆر تیكەڵ نەبوون لەگەل خەڵكیدا لە كاتی بڵاوبوونەوەی پەتا و دوور كەوتنەوە لە قەرەباڵەغی و هەر ڕێوشوێنیكی تر لە سنووری شەرع و مەعقولدا.

٨ - هاوكات ئەبێت موسوڵمان دڵنیا بێت و ئەوە فەرامۆش نەكات كە ئەوەی لەسەری نووسرابێت تووشی دەبێت و ئەوەشی لەسەری نەنووسرابێت تووشی نابێت..بەڵام وەكو مرۆڤێك كە غەیبت لێ دیار نییە و نازانی چیت لە ناوچەوان نووسراوە داوای وەرگرتنی هۆكارت لێ كراوە و پێویستە هەموو هۆكارێكی خۆپاراستن وەربگریت و بەسووك تەماشای مەسەلەكە نەكەیت و هاوكات توكل و پشت بەستنت بە الله بێت كە هیچ لەم گەردوونەدا بەبێ فەرمانی ئەو نابێت: (وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا ).

٩ - ئایا ڤایرۆسی كۆرۆنا تۆڵەی پەروەردگارە لە چینییەكان بەرانبەر ئەو ستەمەی لە موسوڵمانە ئیگۆرییەكان دەیكەن؟ لە وەڵامدا دەڵێین: الله أعلم، ناتوانین بەدڵنییاییەوە ئەو بڕیارە بدەین چونكە نەدەقێكی لەسەرەو نە وەحی دادەبەزێت یەكلایی بكاتەوە، بەڵام بەڕواڵەت و زاهیری حاڵ هەموو جیهان ئەو ستەمەی دەبینی كە لە موسوڵمانانی چین دەكرێت و كەس گومانی لە دڕەندەیی و هەمەجییەتی چینییەكان نەبوو، بۆیە لە كاتێكدا كە موسوڵمانانی دونیا بەرانبەر ئەو ستەمە دەستەوسان بوون دەگونجێت ئەوە پشتگیری الله بێت بۆ ئەو موسوڵمانە ستەم لێكراوانە كە بەڤایرۆسێك ژیان و پێشكەوتنی شارستانی چینی هەمووی خستە مەترسییەوە، موسوڵمانانیش مافی خۆیانە دڵیان خۆش بێت بە ئازار و زیانی ئەو كەسانەی ستەمیان لە براو خوشكەكانیان دەكرد، لەبەر ستەمەكەیان كە هەموو سنوورێكی بەزاندبوو نەك لەبەر ئەوەی كە موسوڵمان نین یان هەر ئیعتیبارێكی تر.

١٠ - پێویستە موسوڵمان لەوە خۆی بە دوور بگرێت خەڵكی بترسێنێت و پڕوپاگەندە بڵاو بكاتەوە و ببێتە هۆكاری درووست بونی قەیران و گرانی شتومەك و بڵاوبوونەوەی دلەڕاوكێ.

١١ - بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا لە عێراق و كوردستان جیاوازە لەبڵاوبوونەوەی ئەو پەتایە لە هەرشوێنێكی تری دونیا، ئەگەر بێت و لوتف و سۆزی پەروەردگار فریای خەڵكی نەكەوێت حكومەت بە هیچ شێوەیەك توانای ڕووبەڕووبوونەوەی وەها پەتایەكی نییە و دەسەڵاتی عێراق و كوردستانیش تواناكانیان سنووردارە وسەبارەت بەم پەتایە ئەستەمە یەك لەسەر هەزاری چینیان پێ بكرێت.كە بەو هەموو توانا و تەكنەلۆژیاو هێزی سەربازی و دارایی و..هتد هاواری لێ بەرزبووەتەوە و هاتووەتە سەر ئەژنۆ بەرانبەر ئەو ڤایرۆسە بكوژ ووێرانكەرە.
بۆیە بۆچوونی ئەو بەڕێزانەی داوای داخستنی دەوامی خوێندنگاو زانكۆ و فەرمانگەكانیان كردووە لە حكومەت بۆ ئەم ماوەیە بە بۆچوونێكی پەسەند دەزانم ، چونكە ئەگەر بێت پەتاكە لە كوردستان سەر هەڵ بدات ئەگەرێكی زۆر لاوازە حكومەت توانای بەرەنگاربوونەوەی هەبێت. لە كۆتاییدا دەلێم: الله تعالی فەرموویەتی: (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ). ئێمە وەكو موسوڵمان باوەڕمان وایە ئەمەی كە لە چین و وڵاتانی تر روودەدات، سەرباری ئەوەی كە هۆكاری سروشتی و زانستی خۆی هەیە بەڵام لەلایەكی ترەوە بەهۆی تاوان و لادان و گوناهی مرۆڤەكانەوە ڕوو دەدات و لەگەڵ ئەوەشدا كە سزایە بەڵام هاوكات دەگونجێت سۆزێكی پەروەردگاریش بێت بەرانبەرمان بۆ ئەوەی بگەڕێینەوەو بیر بكەینەوە و لەسەر هەڵەو تاوان و ستەم بەردەوام نەبین..وەكو لە كۆتایی ئایەتەكەدا فەرموویەتی: (لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ).
تكاكارین لە پەروەردگار تۆڵەی پشت بەردانی دینەكەیمان بە پەتاو تاعون لێ نەكاتەوەو ئەو تەمەنەی كە پێی بەخشیوین لە ڕەزامەندی خۆیدا بەسەری ببەین.
إحسان برهان الدین
29 جمادى الآخر 1441
23/2/2020

پوخته‌ی فیكری محمد شحرور
مامۆستای ئه‌ندازیاری شارستانی بووە له‌ زانكۆی دیمه‌شق ، سوریه‌ وله‌ دایكبووی ساڵی 1938 ، به‌ داهێنه‌رو بڕیاده‌ری بیرۆكه‌ی خۆێندنه‌وه‌ی هاوچه‌رخ ده‌ژمیردرێت بۆ قورئانی پیرۆز ، پاش خوێندنی ئه‌ندازیاری له‌ موسكۆ و گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سوریا تۆمه‌تی به‌ ماركسی بوونی دراوه‌ پاڵ ، نووسه‌ری كتێبی (الكتاب والقرآن)ه كه‌ تێیدا هه‌وڵی داوه‌ شێوازێكی تازه‌له‌ ته‌فسیر ڕه‌چاو بكات ، كه‌ ئه‌م كاره‌شی بووه‌ مایه‌ی هه‌رایه‌كی زۆر له‌سه‌ر ئه‌م داهێنانه‌ی كه‌ چاوی هه‌موو قورئانی و ناحه‌زانی ئیسلامیشی به‌ گشتی پێ گه‌شایه‌وه‌ .
(محمد شحرور) خاوه‌نی لایه‌نگر و نه‌یارێكی زۆره‌ به‌ هۆی بیرۆكه‌كانی كه‌ جۆرێك له‌تازه‌گه‌ری نه‌بیستراوی تێدایه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئیسلام به‌ گشتی وقورئان به‌ تایبه‌تی ،لادانه‌كانی ئه‌م نووسه‌ره‌ له‌ بواره‌كانی بیروباوه‌ڕ و فیقه وهه‌موو بابه‌ته‌كانی تر زۆرن و به‌ڕه‌چاوكردنی فه‌لسه‌فه‌ و پشت راستكردنه‌وه‌ی هه‌ندێ بیردۆزه‌ی وه‌كو بیردۆزه‌كانی داروین وماركس ولینین وئه‌نجلز به‌ شێوه‌ی ناڕاسته‌وخۆ ده‌گه‌یه‌نێت به‌ خوێنه‌ره‌كانی.
نووسه‌ری كتێبی « النزعة المادية في العالم الإسلامي » ده‌ڵێت:
زیاتر له‌ هه‌زار سه‌رپێچیم له‌ كتێبه‌كه‌ی شه‌حروردا وه‌دی كردووه‌ كە له‌گه‌ڵ ڕێبازی ئیسلامدا ناكۆكن! له‌ زۆربه‌ی ورده‌كارییه‌كانی شه‌رعدا قسه‌ی پێچه‌وانه‌ی شه‌رعی هه‌یه‌ به‌ شێوازێكی سه‌رنج ڕاكێش و نوێ كه‌ توانای هه‌یه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر بیری خوێنه‌ر درووست بكات و به‌ ئاسانی لادانه‌كانی هه‌ست پێنه‌كرێت ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ شاره‌زایی باشی نه‌بێت ، له‌ نێو قورئانیه‌ه‌كاندا شێوازی نووسینی شه‌حرور جیاوازی زۆری له‌ گه‌ڵ ئه‌وانی تر هه‌یه‌ وه‌كو( أحمد صبحی منصور) بۆ نموونه‌ ، ئه‌و هه‌رچه‌ند ده‌ڵێت من قورئانی نیم به‌ڵام هه‌ڵگری هه‌مان بیرۆكه‌كانی ئه‌وانه‌ له‌ باوه‌ڕنه‌بوون به‌ سوننه‌ت و بەتیكڕا ڕەتیدەكاتەوە، ئەو ده‌ڵێت:
"لا أؤمن بالحديث النبوي، الله تعالى قال "وأطيعوا الرسول"، الطاعة إذن هي للرسول وليس للنبي، والاحاديث النبوية هي الغيبيات مثل عذاب القبر ومشاهد الساعة وعذاب البرزخ وهذه هي النبوة، والرسول لا يعلم الغيبيات، ويكفي لنا أن نؤمن بالغيبيات التي وردت في المصحف". واتە: من باوەرم بە فەرموودە نیە، الله لە قورئاندا فەرموویەتی: "وأطيعوا الرسول" كەواتە گوێڕایەڵی بۆ ڕەسولە نەك نەبی! فەرموودەكانیش دەربارەی بۆ نموونە سزای ناو گۆڕ و دیمەنەكانی قیامەت و سزای بەرزەخ ئەوە نبوەتە، ڕەسول شتە غەیبی و نادیارەكان نازانێت، ئێمەش ئەوەندەمان بەسە باوەڕمان بەو غەیبیاتانە هەبێت كە لەقورئاندا باس كراون.

به‌كورتی به‌ڵای شه‌حرور له‌وه‌دایه‌ سوننه‌ت به‌ جارێ ڕه‌تده‌كاته‌وه‌ ، هاوكات به‌ته‌واوی وبەبێ هیچ گەڕانەوەیەك بۆ قسەی زاناو موفەسیرو زمانزانەكان پشت به‌ عه‌قڵ و بۆچونی خۆی ده‌به‌ستێت بۆ تێگه‌شتنی قورئان ، بۆیه‌ سه‌دان داهێنانی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌ و ناكۆك له‌گه‌ڵ ئیسلامدا له‌نووسینه‌كانی ده‌بینرێت.

پوخته‌ی فیكری محمد شحرور :
باوه‌ڕی وایه‌ قورئان په‌یامێكه‌ بۆ هه‌موو جیهان، مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌ پێویسته‌ بگونجێت یان بگونجێنرێت له‌ گه‌ڵ هه‌موو میلله‌تاندا ته‌نانه‌ت مییلله‌تانی یابان و ئه‌مریكا، پێشی وایه‌ ئیسلام كۆتا په‌یامه‌ بۆ مرۆڤایه‌تی بۆیه‌ ده‌بێت ده‌قه‌كانی قورئان له‌گه‌ڵ هه‌موو پێشكه‌وتن و په‌ره‌سه‌ندنێكی شارستانیدا ڕێ بكات، به‌ڵام شه‌حرور له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی په‌نا بۆ قورئان ببات بۆ وه‌رگرتن و هه‌ڵێنجانی چه‌مك و به‌ها و حوكمه‌كان به‌ده‌ر له‌ كاریگه‌ری به‌هاكانی عه‌لمانیه‌تی هاوچه‌رخ، ئه‌و هه‌ڵساوه‌ به‌ كردارێكی پێچه‌وانه‌ و قورئانی كردووه‌ته‌ پاشكۆی به‌هاكانی عه‌لمانیه‌تی هاوچه‌رخ، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش گه‌رده‌نی ده‌قه‌كان باده‌دات و هه‌ر به‌ زۆر ده‌یانگونجێنێت له‌گه‌ڵ ئه‌و مه‌به‌ست و ئاراسته‌دا.
محمد شحرور ڕه‌نگه‌ گومڕاترین كه‌س بێت كه‌ به‌بێ وچان خه‌ریكی گومان درووستكردنه‌ بۆ موسوڵمانان و به‌ شێوه‌یه‌كی ناراسته‌وخۆ سه‌رقاڵی دژایه‌تیكرنی قورئانه‌، ئه‌مه‌ی خواره‌وه‌ش چه‌ند نموونه‌یه‌كی خێرایه‌ له‌ خه‌رمانی لادان و گومڕاییه‌كانی كه‌ هه‌مووی له‌ زاری خۆیه‌وه‌ به‌ ده‌نگ و ره‌نگ تۆمار كراوه‌:
-خوێندنه‌وه‌ی محمد شحرور بۆ قورئانی پیرۆز به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی وه‌كو توێژه‌رێك ده‌ڵێت:
- له‌سه‌ر هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ و هه‌وڵی هه‌لوه‌شادنه‌وه‌ی واتاكانی قورئان بونیات نراوه‌ و هیچی تر.
- پێی وایه‌ تازەگه‌ری به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك ناكرێت به‌بێ دووباره‌ قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌تانه‌ی له‌ ئیسلاامدا جێگیر و نه‌گۆڕن.
- سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو دروشمه‌ زلانه‌ی ده‌رباره‌ی تێگه‌یشتنی له‌ قورئان به‌رزی كردووه‌ته‌وه‌، ناتوانیت به‌ جوانی قورئان بخوێنێته‌وه‌و هه‌ڵه‌ی سه‌ره‌تایی له‌ خویندنه‌وه‌یدا ده‌كات و قورئان لەسەر زمانی زۆر قورسە و هەرگیز ناتوانێت تەنها ئایەتێك بەبێ هەڵەی ڕوون و ئاشكرا بخوێنیتەوە .
- قسه‌ی زل و فه‌لسه‌فه‌ی به‌تالی زۆره‌ سه‌باره‌ت به‌ تێگه‌یشتنه‌كانی له‌ قورئان، بۆ نموونه‌ ده‌ڵێت: (أب و أم ) له‌ گه‌ڵ (والد و والدة ) یه‌ك شت نین و جیاوازییان هه‌یه‌!
- ده‌ڵێت: سه‌رپۆش له‌ پێش ئیسلامدا هه‌بوو، به‌ڵام ئیسلام هات و لایبرد!
- ده‌ڵێت: ئافره‌ت ئاساییه‌ به‌ شۆرتێكه‌وه‌ ده‌ربچێته‌ سه‌ر جاده‌!
- پێی وایه‌ مناڵ بوون به‌بێ هاوسه‌رگیری ئاساییه‌ چونكه‌ ده‌ڵێت: مناڵی زینا و داوێن پیسی وشه‌یه‌كه‌ شه‌رعناسه‌كان په‌یدایان كردووه‌.
- ده‌ڵێت: كۆمه‌ڵگای دیندار كۆمه‌ڵگایه‌كی مونافیق و دوو ڕووه‌.
- ده‌ڵێت: مه‌سه‌له‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ئیسلام له‌سه‌ر پێنج كۆڵه‌كه‌ بونیات نراوه‌، ئه‌وه‌ وه‌كو ئه‌وه‌یه‌ كڵاوێكمان كرابێته‌ سه‌ر و مه‌سه‌له‌كه‌ وا نییه‌.
- ده‌ڵێت: موسوڵمان هه‌رئه‌وه‌ نییه‌ سه‌ر به‌ ئیسلام بێت" ده‌گونجیت موسوڵمان بێت و یه‌هودی بیت یان مه‌سیحی و بوزی و هیندۆسی بێت.
- ده‌ڵێت: ئه‌وانه‌ش كه‌ دژی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم جه‌نگاون و كوژراون شه‌هیدن!
- ده‌ڵێت: لویس باستۆر كه‌ میكرۆبی دۆزیوه‌ته‌وه‌ شه‌هیده‌و له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌راندایه‌.
- له‌ هه‌موویشی سه‌یرتر پێی وایه‌ شه‌هید مه‌رج نییه‌ مردوو بیت ده‌كرێت شه‌هید بێت و زیندوو بێت.
- باوه‌ڕی نه‌ به‌ عه‌داله‌ت و نه‌به‌ ڕاستگۆیی هاوه‌ڵان نییه‌ و بگره‌ پێی وایه‌ ئێستا ئێمه‌ له‌م سه‌رده‌مه‌دا له‌وان باشترین.
- ئه‌ڵێت: فه‌رمان و قه‌ده‌غه‌كردنه‌كانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم وه‌كو فه‌رمانه‌كانی سه‌رۆك شاره‌وانی پاریسه‌ مه‌رج نییه‌ به‌ گوێ بكرێت.
- به‌ ڕاشكاوی وتوویه‌تی: ئه‌گه‌ر فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم م به‌ ده‌نگ و ڕه‌نگ پێ بگات خۆم به‌ وابه‌سته‌ی كارپێكردنی نازانم.
- باوه‌ڕی به‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم هه‌یه‌، به‌ڵام وه‌كو خۆی ده‌ڵێت كه‌ ئه‌ویش حاڵی حاڵی پێغه‌مبه‌رانی پێش خۆیه‌تی و هیچ په‌یوه‌ندیمان پییانه‌وه‌ نییه‌!
- به‌ڵكو ده‌رباره‌ی زاتی الله ده‌ڵێت ئه‌و نێرینه‌یه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی په‌یامه‌كان له‌سه‌رده‌می نێرینه‌كاندا هاتوون..تعالی الله عما یقول علوا كبیرا.هه‌موو ئه‌م قسانه‌ش به‌ ڤیدیۆ له‌ یوتیوب هه‌یه‌ بۆ كه‌سێك بیه‌وێت تەماشایان بكات و هه‌مووی له‌لایه‌ن توێژه‌رێكه‌وه‌ كۆكراونه‌ته‌وه‌.
بۆ ته‌فسیری قورئانیش ڕێكخه‌ری سه‌ره‌كی و گرنگ به‌لای شه‌حروره‌وه‌ ڕه‌گه‌ زمانه‌وانییه‌كه‌یه‌ ( الجذر اللغوي) بۆیه‌ كاتێك ده‌یه‌وێت ئایه‌تێك ته‌فسیر بكات، له‌ فه‌رهه‌نگه‌كانی زماندا بۆ گونجاوترین واتا ده‌گه‌ڕێت كه‌ له‌گه‌ڵ تیگه‌یشتنه‌كه‌یدا یه‌ك بگرێته‌وه‌ كه‌ گونجاندنی ئیسلامه‌ له‌گه‌ڵ عه‌لمانیه‌تدا.
بۆ شاره‌زایی یزیاتر ،بڕوانه‌:
- التحريف المعاصر في الدين ، عبد الرحمن بن حسن حبنكة الميداني.
- بیضة الدیك، یوسف الصیداوي.
- كيف يحرّف محمد شحرور القرآن؟ شريف محمد جابر.
- تهافت القراءة المعاصرة : د. منير محمد الشواف.

نووسینی/ إحسان برهان الدین

وه‌سیتێكی عومه‌ر ڕه‌زای خوای لێبێت ده‌رباره‌ی زستان مێژوو عومه‌ری كوری خه‌تتاب ڕه‌زای خوای لێبێت دڵی پڕ له‌ سۆزو میهره‌بانی بوو ، هه‌میشه‌ له‌ خه‌می خه‌ڵیكدا بوو ، كه‌ زستان ده‌هات به‌ نووسراو ڕاسپارده‌ی بۆ موسوڵمانان و بۆ خه‌ڵكی ده‌كرد به‌ گشتی و دیفه‌رموو : ( ان الشتاء قد حضر وهو عدو فتأهبوا له أهبته من الصوف والخفاف والجوارب ، واتخذوا الصوف شعارًا ودثارًا فإن البرد عدو سريع دخوله بعيد خروجه .) واته‌: وا زستان هات و زستان دوژمنه‌ ! بۆیه‌ خۆتانی بۆ ئاماده‌ بكه‌ن به‌ پۆشاكی خوری و پێڵاو وگۆره‌وی ، خوری بكه‌نه‌ پۆشاكی ناو و ده‌ره‌وه‌تان ، چونكه‌ سه‌رما خێرا ده‌چێته‌ لاشه‌و دره‌نگ ده‌رده‌چیت ، هه‌زاران ره‌حمه‌تی خوات لێبێت ئه‌ی دادپه‌روه‌ری خه‌مخۆری بێ وینه‌. إحسان برهان الدین 2016-11-24 سلێمانی

سه‌ركه‌وتن له‌لای الله يه‌  له‌ سه‌رچاوه‌كانی مێژوودا هاتووه‌: له‌ ساڵی 1260م هۆلاكۆ شاری حه‌له‌بی داگیر كرد ، خه‌ڵكی وایان زانی جارێكی تر ئیسلام سه‌ربه‌رز ناكاته‌وه‌ ، به‌ڵام دوای هه‌شت مانگ خوای گه‌وره‌ دڵی موسوڵمانانی خۆش كرد به‌ سه‌ركه‌وتنیان له‌شه‌ڕی عه‌ین جالوت و، مه‌غۆله‌كان له‌سه‌ر ده‌ستی (سیف الدین قطز )، یه‌كه‌م شكستی تاڵیان خوارد، دوای ئه‌وه‌ مه‌مالیكه‌كان به‌ سه‌ركه‌وتنه‌كانیان به‌سه‌ر مه‌غۆله‌كاندا سه‌روه‌ريان بۆ دینی خوا گه‌ڕانه‌وه‌ . إحسان برهان الدین 2016-12-18 سلێمانی

في الارض مخلوقان: إنسٌ و أمریكان ئه‌گه‌ر لۆمه‌ی كورد ده‌كه‌ن و سه‌یرتان لێ دێت و له‌وه‌ی سه‌رسام ده‌بن كه‌ زاكیره‌ی لاوازه‌و شتی زوو له‌بیرده‌چێت، به‌وه‌ زیاتر سه‌رسام بن كه‌ جیهان به‌ تێكڕا زاكیره‌ی لاوازه‌و تاوانه‌كانی ئه‌مریكای له‌ دژی مرۆڤایه‌تی و سووربوونی ده‌ستییان له‌ خوێنی میلله‌تاندا له‌بیركردووه‌ و له‌وه‌ش سه‌یرتر له‌ دوای مێژوویه‌كی وا ڕه‌ش و خوێناوی به‌ ئێستاشه‌وه‌، به‌ به‌رچاو هه‌موو جهانه‌وه‌ باسی مافی مرۆڤ ده‌كات! له‌ ڕاستیدا ئه‌مریكی ئه‌وه‌نده‌ی به‌ سه‌روسیما و ڕواڵه‌ت وباڵایان مرۆڤن، به‌ به‌ها وناخ و ویژدان و لایه‌نی واتاییییان مرۆڤ نیین، هیچ نه‌بێت ئه‌م وته‌یه‌ له‌سه‌ر زۆربه‌یان و له‌ زۆربه‌ی مێژووی ڕابووردوو و ئێسته‌یان، جێبه‌جێ ده‌بیت. (احمد مطر)ی شاعیر ده‌ڵێت: في الارض مخلوقان... إنس وأمریكان..واته‌: زه‌وی دوور جۆر بوونه‌وه‌ری له‌سه‌ر ده‌ژی: مرۆڤ و ئه‌مریكی! دڕه‌نده‌یی و تاوانه‌كانی ئه‌مریكا گه‌ر له‌ كتێبێكدا بنووسرێته‌وه‌، ژماره‌ی به‌رگه‌كانی ئه‌و كتێبه‌ له‌ ژماره‌ی به‌رگه‌كانی كتێبی (قصة الحضارة) ی ویل دیورانت درێژتر ده‌بێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه‌من ئه‌وانه‌ی باسی لاپه‌ڕه‌ ڕه‌شه‌كانی مێژووی ئه‌و دڕندانه‌ ده‌كه‌ن. إحسان برهان الدین 2018-8-12 سلێمانی

  (النووي)..ته‌مه‌نێكى كورت و به‌رهه‌مێكى زۆر پێشه‌وا (محي الدین النووي) له‌ ساڵى 649 ك له‌ ته‌مه‌نى نۆزده‌ ساڵيدا ده‌ستى به‌ فێربوونى زانست كردووه‌، ئه‌مه‌ش كاتێكى دره‌نگه‌ بۆ فێربوونى زانست به‌راورد به‌ سه‌رده‌مى خۆى كه‌ فێرخوازان پێش ته‌مه‌نى پێگه‌يشتن ده‌ستيان به‌ فێربوونى زانست ده‌كرد، ئينجا نه‌وه‌وى له‌ ساڵى 676 ك وه‌فاتى كردووه‌ كه‌ له‌و كاته‌دا ته‌مه‌نى چل و پێنج ساڵ بووه‌، له‌ كاتێكدا به‌ شێوه‌يه‌كى گشتى زانايان له‌ پاش ته‌مه‌نى چل ساڵى ده‌ست به‌ نووسين و زانست بڵاوكردنه‌وه‌ ئه‌كه‌ن، خۆى ده‌ڵێت شه‌ش ساڵ خه‌ريكى فێربوونى زانست بووم، دواى ئه‌وه‌ ده‌ستم به‌ نووسين كرد، واته‌: وه‌كو (ابن العطار) ى قوتابى نه‌وه‌وى له‌ كتێبى (تحفة الطالبين في ترجمة الامام محي الدين) ئه‌ڵێت، له‌ته‌مه‌نى بيست و پێنج ساڵيدا ده‌ستى به‌ كتێب نووسين كردووه‌. نه‌وه‌وى نه‌ به‌شه‌و و نه‌ به‌ڕۆژ يه‌ك خوله‌كى له‌ ژيانيدا به‌ زايه‌ نه‌دا بۆ وه‌رگرتنى زانست، ته‌نانه‌ت به‌ده‌م ڕێگه‌وه‌ خه‌ريكى موراجه‌عه‌ى ئه‌و زانستانه‌ بووه‌ كه‌ له‌به‌رى كردبوون، واش ده‌رده‌كه‌وێت به‌ پێى قسه‌ى (ابن العطار) كه‌ نزيكترين قوتابى نه‌وه‌وى بووه‌ كه‌ پێيان ده‌وت (مختصر النووي) ئه‌وه‌نده‌ زانسته‌كانى نه‌وه‌وى له‌ خۆيدا به‌رجه‌سته‌ كردبوو: زۆربه‌ى كتێبه‌كانى نه‌وه‌وى له‌ ده‌وروبه‌رى تەمەنی سى ساڵيدا نووسيوێتى، لێره‌شدا پرسيارێكى گه‌وره‌ درووست ده‌بێت: ئايا ئه‌م زانا چۆن توانى ئه‌و هه‌موو كتێبانه‌ بنووسێت كه‌ به‌ شێوه‌يه‌كى گشتى بوونه‌ته‌ سه‌رچاوه‌ بۆ زانست و زانايان، له‌ كاتێكدا له‌ دواى 26 ساڵىدا ده‌ستى به‌ نوسين كردووه‌و له‌ تەمەنی 45 ساڵىدا وه‌فاتى كردووه‌؟ زانايان بۆ وه‌ڵامى ئه‌م پرسياره‌ سه‌ريان سوڕماوه‌ و، هۆكارى جۆراو جۆريان باس كردووه‌، به‌ڵام أحمد سالم نووسه‌رى كتێبى (السبل المرضية في طلب العلوم الشرعية) ده‌ڵێت:جوانترين وه‌ڵام بۆ ئه‌م پرسياره‌ له‌ لايه‌ن جمال الدين الإسنوي دراوه‌ته‌وه‌ له‌ كتێبى (المهمات في شرح الروضة والرافعي) 1/99 كه‌ وتوويه‌تى: كاتێك شێخى نه‌وه‌وى ئاماده‌يى تێدا درووست بوو بۆ وه‌رگرتنى زانست، واى به‌ باش زانى له‌ ڕێگه‌ى زانستدا په‌له‌ بكات و وه‌كو ده‌ڵێت: (فجعل تصنيفه تحصيلا و تحصيله تصنيفا) أحمد سالم زۆر به‌م عيباره‌ته‌ى الاسنوي سه‌رسامه‌، كه‌ مه‌عناى ئه‌وه‌يه‌ نه‌وه‌وى ته‌ئليف و نووسينى كتێبى كرده‌ ڕێگه‌يه‌ك بۆ فێربوونى زانست، واته‌ له‌و كاته‌ى كتێبى ده‌نووسى ئه‌وه‌ خۆى له‌ خۆيدا هه‌م كتێب نووسين بوو هه‌م فێربوونى زانست بوو! هاوكات فێربوون و هه‌ڵپه‌كردنى به‌دواى فێربوونى زانستدا كرد به‌ جۆرێك له‌ ته‌ئليف كردن، واته‌: هه‌ر ئه‌و له‌به‌ر گرتنه‌وه‌و جياكردنه‌وه‌ى بابه‌ته‌كانى زانست و نووسينه‌وه‌يان له‌سه‌رده‌مى گه‌نجيدا كردى به‌ پرۆژه‌يه‌ك بۆ دانانى كتێب! ئه‌و كه‌سه‌ى بزانێت نه‌واوى چه‌ند كتێبى نووسيوه‌و، كتێبه‌كانيشى چۆن بوونه‌ته‌ سه‌رچاوه‌ بۆ هه‌موو زانايانى ئيسلام تا ئێستا، سه‌رسام ده‌بێت چۆن له‌و چه‌ند ساڵه‌دا توانيوێتى ئه‌و بڕه‌ زۆره‌ له‌ كتێب و سه‌رچاوه‌ى جۆراوجۆر له‌ بابه‌ته‌كانى زانستدا بنووسێت. ڕه‌حمه‌تى الله له‌و زانا گه‌وره‌ بێت كه‌ سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى نزیکەی هه‌شت سه‌د ساڵه‌ وه‌فاتى كردووه‌، هێشتا به‌ زانسته‌كانى له‌ نێوانماندا هه‌ر زيندووه. ئەگەر نەوەوی تەنها الاربعین و ریاض الصالحین ی بنووسیبا وهیچ کتێبێکی تری نەبوایە، پێم وایە شاییستەی ڕێزو و خۆشەویستی و دوعای خێری هەموو موسوڵمانێک دەبوو. إحسان برهان الدين يه‌كه‌م ڕۆژى جه‌ژنى قوربان 1438 2017-9-1 سلێمانى

جه‌نگى نيكۆبۆليس سه‌ركه‌وتنى عوسمانييه‌كان به‌سه‌ر هاوپه‌يمانێتى مه‌سيحى ئه‌وروپىدا ئه‌م جه‌نگه‌ له‌ 25 سبتمبر 1396م / 22 ذو الحجة 798 هـ ڕوويدا له‌ نێوان سوپاى عوسمانييه‌كان به‌ سه‌ركردايه‌تى سوڵتان بايه‌زيد وهاوپه‌يمانييه‌تێكى نێو ده‌وڵه‌تى زۆر گه‌وره‌ كه‌ پێكهاتبوو له‌ ئه‌ڵمانيا فه‌ره‌نسا ئينگلته‌را ئيسكۆتله‌ندا وسويسرا و ئيتاڵيا به‌ سه‌ركردايه‌تى پاشاى مه‌جه‌ر سيجسمۆند كه‌ پاش ئه‌وه‌ى بڵغاريا سالى پێشووتر كه‌وتبووه‌ ده‌ست سوڵتان بايه‌زيد وترس و بيمێكى زۆر ئه‌وروپاى داگرتبوو، بۆيه‌ بڕيارى سيجسمۆند و پاپا بۆنيفاسى نۆيه‌م هاته‌ سه‌رئه‌وه‌ى ئه‌و هاوپه‌يمانێتيه‌ گه‌وره‌ بۆ شكاندنى ئيمپراتۆرييه‌تى عوسمانييه‌كان درووست بكرێت. هێزى هاوپه‌يمانيتى هێزێكى زۆر گه‌وره‌و زه‌به‌لاح بوو، له‌ زياتر له‌ سه‌دو بيست هه‌زار سه‌رباز پێكهاتبوو، سه‌ره‌تا ناكۆكى له‌سه‌ر ئه‌وه‌ درووست بوو ئايا چاوه‌ڕوانى عوسمانييه‌كان بكه‌ن يان بچنه‌ سه‌ريان له‌ نيكۆبۆليس ى پايته‌ختى مه‌جه‌ر كه‌ كه‌وتبوويه‌ ده‌ستى عوسمانييه‌كان، ده‌ره‌نجام هاتنه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ى به‌ ته‌نيشت ڕوبارى دانوبدا بچنه‌ سه‌ريان و هێرشيان بكه‌نه‌ سه‌ر له‌ باكورى به‌لقان، له‌ ڕاستيدا ئه‌وان سه‌ره‌تا توانيان ئابڵۆقه‌ى نيكۆبۆليس بده‌ن و سه‌ره‌تا سه‌ركه‌وتنيان به‌ ده‌ست هێنا و چوونه‌ ناو شاره‌كه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕوانى نه‌بوون ئه‌وه‌ بوو سوڵتان بايه‌زيد به‌ سوپايه‌كى زۆر گه‌وره‌وه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ى له‌ بن زه‌وى هه‌ڵقوڵابن ده‌ركه‌وتن و ترس و تۆقاندنيان خسته‌ ڕيزى سوپاى هاوپه‌يمانيتى مه‌سيحييه‌كان. جه‌نگێكى ده‌سته‌ويه‌خه‌ كه‌ به‌ يه‌كێك له‌ سه‌خترين جه‌نگه‌كان له‌ جيهاندا دێته‌ ئه‌ژمار ده‌ستى پێكرد، موسوڵمانان نه‌به‌ردى و ئازايه‌تييه‌كى بێ وێنه‌يان نيشاندا، له‌ به‌رانبه‌ريشدا ئه‌و سوپا زه‌به‌لاحه‌ى مه‌سيحييه‌كان ترس و تۆقين ڕيزه‌كانيانى په‌رته‌وازه‌ كرد وسوپاى عوسمانى ئيسلامى سه‌ركه‌وته‌ سه‌ر سوپاى هاوپه‌يمانێتى مه‌سيحيدا له‌ جه‌نگێكدا له‌ خه‌ياڵه‌وه‌ نزيكتر بوو تاكو واقع. سه‌ركه‌وتنى عوسمانييه‌كان سه‌ركه‌وتنى موسوڵمانانى له‌ به‌در و يه‌رموك بيريان ده‌خسته‌وه‌، زۆربه‌ى سوپاى گاوره‌كان هه‌ڵاتن و ژماره‌يه‌كى زۆريش له‌ سه‌ركرده‌و سه‌ربازه‌كان به‌ ديل گيران، ته‌نانه‌ت خودى كۆنت دينێڤه‌ر كه‌ يه‌كێك بوو له‌ گه‌وره‌ سه‌ركرده‌كانى هاوپه‌يمانه‌كان له‌ نێو ديله‌كاندا بوو، به‌ڵام سوڵتان بايه‌زيد ئه‌وانى به‌رانبه‌ر ماڵ و سه‌روه‌تێكى زۆر ئازاد كرد، كۆنت دينێڤه‌ريش سوێندى بۆ سوڵتان خوارد كه‌ جارێكى تر نه‌يه‌ته‌ سه‌ر عوسمانييه‌كان، به‌ڵام بايه‌زيد پێى وت: گه‌ردنت ئازاد ئه‌كه‌م و پێم خۆشه‌ ئه‌م سوێنده‌ت بشكێنيت و بێنه‌وه‌ سه‌رمان، چونكه‌ من له‌وه‌م پي خۆشتر نييه‌ جه‌نگ له‌گه‌ڵ گاوره‌كانى ئه‌وروپا بكه‌م و سه‌ركه‌ومه‌سه‌رياندا. به‌ڵام سه‌ره‌ڕاى سه‌ركه‌وتنى عوسمانييه‌كان، سوڵتان بايه‌زيد كه‌ بينى ژماره‌ى كوژراوه‌كانى عوسمانييه‌كانيش زۆرن، بڕياريدا جگه‌و له‌و ديله‌ سه‌ركردانه‌ى به‌رانبه‌ر پاره‌يه‌كى زۆر ئازادى كردن، ديله‌كانى ترى هه‌مووى بكوژێت، كه‌ هه‌ندێ له‌ مێژوونوسان به‌ سێ هه‌زار و هه‌ندێكيان به‌ ده‌ هه‌زار مه‌زه‌نده‌يان كردووه‌. له‌ ده‌ره‌نجامه‌كانى ئه‌م جه‌نگه‌ گه‌وره‌يه‌ ئه‌وه‌بوو مه‌جه‌ر ناوبانگێكى خراپى ده‌ركرد و پله‌و پايه‌ى ئه‌وان و ئه‌و هێزه‌ گه‌وره‌يه‌ى گاوره‌كان بوو به‌ نموونه‌ى لاوازى و به‌زين، له‌ به‌رانبه‌ريشدا سوڵتان بايه‌زيد و ده‌وله‌تى عوسمانى ناوبانگ و سام وهه‌يبه‌تيان له‌ لاى وڵاتاندا زياتر بۆ درووست بوو، سوڵتان بايه‌زيديش نازناوى (سلطان الروم ) ى پي به‌خشرا وه‌كو ميراتگرێكى سه‌لاجيقه‌كان و ئه‌و نازناوه‌ش له‌ لايه‌ن خه‌ليفه‌ى عه‌باسييه‌كان ه‌ قاهيره‌ پشتگيرى لێ كرا ، كه‌ ئه‌وه‌ پاڵپشتێكى واتايى گه‌وره‌ بوو بۆ بايه‌زيد. بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته‌ گه‌راومه‌ته‌وه‌ بۆ چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك له‌ ديارترينيان: (صفحات لا تنسى من التاريخ الاسلامي) تامر بدر.هه‌روه‌ها سايتى وێكيبيديا. إحسان برهان الدين 2017-8-21 سلێمانى

جارێكیان كه‌سێك پرسیارێكی لێ كردم و منیش به‌ده‌ر له‌ قه‌ناعه‌ت و بۆچوونی خۆم ده‌رباره‌ی پرسیاره‌كه‌ی به‌ڵام نه‌مزانی یان نه‌متوانی وه‌ڵامی بده‌مه‌وه‌ ، پرسیاره‌كه‌ی ئه‌مه‌ بوو: كه‌ ده‌وه‌ترێت كورد له‌سه‌رده‌می ماده‌كانه‌وه‌ خاوه‌ن ده‌وڵه‌تی خۆی بووه‌ و له‌ درێژایی سه‌ده‌كانیشدا دواتر قه‌واره‌و و ده‌سه‌ڵاتی هه‌بووه‌ ، بۆچی هیچ شوێنه‌وارێكی ئه‌و ده‌وڵه‌ت و قه‌وارانه‌ دیارنه‌ماوه‌ ؟ نه‌ پاشماوه‌ی ته‌لارو كۆشك ، نه‌ سنورو ده‌روازه‌ی شارو قه‌ڵای به‌رگری ، نه‌ دراو و نووسین و پاشماوه‌یه‌كی مێژوویی وه‌ كو ده‌وڵه‌ته‌كانی تری دونیا له‌ فارس و صین و یۆنان ، ئه‌ڵبه‌ت ئه‌و كه‌سه‌ی پرسیاری كرد وا دیار بوو مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌ كورد هه‌میشه‌ به‌شێك بووه‌ له‌ ده‌وڵه‌تی فارس و له‌ بنچینه‌شدا فارس و كورد هه‌ر یه‌ك نه‌ته‌وه‌ن، نه‌ك دوو نه‌ته‌وه‌و دوو ڕه‌گه‌زی جیاواز ، ئه‌مه‌ بۆچوون وپرسیاری ئه‌و بوو ، منیش سه‌ره‌ڕای هه‌ندێ شاره‌زاییم له‌ مێژوودا نه‌متوانی به‌ به‌ڵگه‌وه‌ وه‌ڵامی بده‌مه‌وه‌ ، بۆیه‌ دواتر پرسیارم له‌ پسپۆڕێكی به‌شی مێژوویش كرد.. فما أشفی غلیلاً.

إحسان برهان الدین 2016-3-25 سلێمانی

ژماره‌یه‌ك له‌ خوێنه‌رانی به‌ڕێز پرسیاری هۆكاری ته‌كفیر كردنی حه‌ججاج یان لێكردووم له‌ لایه‌ن هه‌ندێك له‌ زانایانی تابیعی، منیش به‌م شیوه‌ وه‌ڵامیان ئه‌ده‌مه‌وه‌: ناكۆكییه‌كی به‌ ناوبانگ له‌ نێوان سه‌له‌فدا بووه‌ ده‌رباره‌ی (الحجاج بن یوسف الثقفي)؛ ژماره‌یه‌كی كه‌م له‌ زانیان ئه‌ویان ته‌كفیر كردووه‌، وه‌كو: (سعيد بن جبير والنخعي ومجاهد وعاصم بن أبي النجود والشعبي)، به‌ڵام زۆربه‌ی زۆری زانایانیش له‌سه‌ر ته‌كفیر كردنی نین وته‌نها ئه‌ویان به‌ سته‌مكارو خراپه‌كار زانیوه‌، ، سه‌باره‌ت به‌ به‌ڵگه‌كانی ئه‌و زانایانه‌ بۆ ده‌ركردنی حجاج له‌ ئیسلام، یه‌كێك له‌ توێژه‌ران به‌وه‌ گه‌یشتووه‌ كه‌ پێنج هۆكار بوونه‌ته‌ پالنه‌ری ئه‌و زایانانه‌ بۆ ته‌كفیر كردنی حه‌ججاج، ئه‌و هۆكارانه‌ش له‌ بنه‌ماكانی ئاییندا پێی ده‌وترێت: (مناط التكفیر) به‌م شێوه‌ی خواره‌وه‌: 1- وتوویانه‌ سووكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم كردووه‌، به‌وه‌ی كه‌ فه‌رمانه‌كانی (عبدالملك بن مروان) ی پێش فه‌رمووده‌و فه‌رمانه‌كانی ئه‌و خستووه‌، به‌ڵام ئه‌م تۆمه‌ته‌ ئه‌سته‌مه‌ پشت ڕاست بكریته‌وه‌! 2- به‌ پێی ئه‌م وته‌یه‌ی حه‌ججاج خۆی: (اسمعوا وأطيعوا ليس فيها مثنوية لأمير المؤمنين عبد الملك) له‌ لایه‌ن هه‌ندێك له‌ زانایانه‌وه‌ ته‌كفیر كراوه‌ ، چونكه‌ گوێڕایه‌ڵی هه‌موو ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌نی ئومه‌ییه‌ی به‌ واجبێكی شه‌رعی زانیوه‌، خوێنی هه‌ركه‌سێكیش كه‌ گوێڕایه‌ڵیانی نه‌كردووه‌ به‌ حه‌ڵاڵی زانیوه‌. 3- هه‌روه‌ها ده‌ڵێن خوێنی خه‌ڵكی به‌ خۆڕایی و به‌بێ هۆكار به‌ حه‌ڵاڵ زانیوه‌ ، وه‌كو خۆی وتوویه‌تی: (لو أمرت الناس أن يخرجوا من باب من المسجد فخرجوا من باب آخر لحلّت لي دماؤهم وأموالهم).واته‌ ئه‌گه‌ر فه‌رمان به‌و خه‌ڵكه‌ بكه‌م له‌ ده‌رگایه‌كی مزگه‌وته‌وه‌ بچنه‌ ده‌ر و ئه‌وانن له‌ ده‌رگایه‌كی تره‌وه‌ بچنه‌ ده‌ره‌وه‌ خوێنی ئه‌وانم له‌سه‌ر ئه‌و سه‌رپێچییه‌ بۆ حه‌ڵاڵ ئه‌بێت. 4- فه‌رمانی خوای له‌ قورئاندا ڕه‌تكردووه‌ته‌وه‌ ، وه‌كو: ﴿ولا تزر وازرة وزر أخرى﴾ كاتێك وتوویه‌تی: (لو أخذت ربيعة بمضر لكان ذلك لي من الله حلالا).واته‌: ئه‌گه‌ر هۆزی ڕه‌بیعه‌ به‌ تاوانی هۆزی موزه‌ر سزا بده‌م ئه‌وه‌ به‌ كارێكی ڕه‌واو درووست ئه‌زانم. 5- قیرائه‌تی (ابن مسعود) ی له‌ قورئاندا ڕه‌تكردووه‌ته‌وه‌ و نكۆڵی لێ كردووه‌، وه‌كو ده‌گێڕنه‌وه‌ وتوویه‌تی: (ويا عذيري من عبد هذيل يزعم أن قراءته من عند الله والله ما هي إلا رجز من رجز الأعراب ما أنزل الله عز وجل على نبيّه صلى الله عليه وسلم)( والله لو أدركت عبد هذيل لضربت عنقه).واته‌: ئه‌گه‌ر فریای ئیبنومه‌سعود بكه‌وتمایه‌ له‌ گه‌رده‌نیم ده‌دا. دیاره‌ زۆرینه‌ی زانایان كه‌ ئه‌ویان به‌ كافر نه‌زانیوه‌ ئه‌م به‌ڵگانه‌یان به‌لاوه‌ جێگیر نه‌بووه‌ ، یان ته‌ئویلیان كردووه‌، بۆیه‌ زانایان چی له‌ كۆن و چی له‌ سه‌رده‌می ئێستادا ئه‌ویان ته‌كفیر نه‌كردووه‌و به‌ موسوڵمانێكی (ظالم و فاجر) یان زانیوه‌..والله أعلم. إحسان برهان الدین 2017-11-19

غاندی كه‌سایه‌تییه‌كه‌ ناوبانگێكی زۆر گه‌وره‌ی به‌ ده‌ست هێناوه‌ و زۆر ستایش ده‌كرێت وله‌ جیهاندا به‌ كه‌سایه‌تی و سونبولی هه‌ره‌ مه‌زنی ئاشتی ده‌ناسرێت ، له‌ كاتێكدا ئه‌و هندۆسییه‌كی به‌ كرێگرته‌ی ئینگلیزه‌كان بووه‌، خراپترین ڕۆڵی له‌ دژی موسوڵمانان له‌ هیندستان گێڕاوه‌، وه‌كو خه‌نجه‌رێكی ژه‌هراوی له‌ پشتی ئه‌واندا بووه‌، باوه‌ڕم وایه‌ به‌ هۆی ئه‌و ڕیكلامه‌ گه‌وره‌ی ڕاگه‌یاندنی جیهانی بۆ غاندی ئه‌نجامی داوه‌ له‌به‌رانبه‌ر خزمه‌ته‌ ناوازه‌كانی ناوبراو بۆ ئینگلیزه‌كان، زۆرێك له‌ ڕۆشنبیران - نه‌خوازه‌ڵا خه‌ڵكی به‌ گشتی - غاندییان وه‌كو خۆی نه‌ناسیوه‌، ئه‌زانم زۆر كه‌س قه‌ڵس ده‌بن به‌وه‌ی بوترێت غاندی سیخور بووه‌، به‌ڵام یه‌كێ له‌ میهره‌بانی خوای گه‌وره‌ به‌سه‌رمه‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ پێم خۆشه‌ ئه‌وه‌ی له‌ به‌ر هۆكاری جیاواز په‌رده‌پۆش ئه‌كرێت، یان ئه‌و به‌شانه‌ی له‌ ڕوداوه‌كان به‌ پاڵنه‌ری گوماناوی ده‌قرتێنرێن بیانخه‌مه‌ ڕوو، ئه‌گه‌ر سه‌ر قالی و وابه‌سته‌بوونم به‌ ئه‌رك وكاره‌كانم بوارم بده‌ن، به‌ پشتیوانی خوای گه‌وره‌ پوخته‌یه‌ك له‌ ژیان و لایه‌نه‌ پشت گوێ خراوه‌كانی غاندی ده‌خه‌مه‌ ڕوو. إحسان برهان الدین 2017-1-8 سلێمانی

سیره‌و و فه‌رمووده‌ و مێژوو به‌ گشتی ئه‌وه‌نده‌ گرنگه‌و جێگای بایه‌خ و شانازییه‌ كه‌ ڕاست بێت و سه‌نه‌دی صحیح ی هه‌بیت ، ئه‌گینا ئه‌گه‌ر هه‌واڵی لاواز وڕووداوی هه‌ڵبه‌ستراو بیت كه‌ی جێگای شانازی و ده‌ست پێوه‌گرتنه‌، به‌ڵكو ئه‌وه‌ خۆ خه‌ڵه‌تاندن و دڵ به‌ وه‌هم و ئه‌فسانه‌ خۆشكردنه‌وه‌ ، به‌ من بێت كۆمه‌ڵێك زانای (متخصص) ی خاوه‌ن غیره‌ت له‌سه‌ر دینه‌كه‌یان له‌ هه‌موو پسپۆڕییه‌كان هه‌ڵده‌سن به‌ له‌ بێژنگدان ولێكۆڵینه‌وه‌ی ورد بۆ مێژوو و كتێبه‌كانی سیره‌و فه‌رمووده‌ش به‌ پێیی پێوه‌ری زانایانی جه‌رح و ته‌عدیل و زانا شایه‌تی بۆ دراوه‌كان، به‌ڵام نه‌ك له‌ لایه‌ن ئه‌‌وانه‌ی متمانه‌یان به‌ خۆیان و دینه‌كه‌یان لاواز بووه‌و كه‌وتوونه‌ته‌ ژێر كاریگه‌ری شارستانی ڕۆژئاواو وهه‌موو نه‌یارێكه‌وه‌ و وا ئه‌زانن ئه‌م دینه‌ كۆمه‌ڵێك عه‌یب و كه‌م وكورتیه‌و وخوای گه‌وره‌ ئه‌وانی وه‌كو پینه‌چی بۆ ئه‌م دینه‌ ناردووه‌ ، به‌ ئاره‌ززوی خۆیان پێناسه‌ی ئیسلام بكه‌ن له‌ ڕێگه‌ی كردنه‌وه‌ی ده‌رگای ته‌ئویل وته‌فسیری دوور له‌ ده‌قه‌كان خه‌ڵكی به‌ لاڕێدا ببه‌ن.

إحسان برهان لدین

2016-10-1 سلێمانی

جارێك (هارون الرشید) له‌ كۆشكی خۆیدا و له‌ كاتی حه‌وانه‌وه‌و ئاماده‌بوونی خواردنی خۆش و به‌دڵ و ده‌روونێكی پڕ له‌ شادی ناردی به‌ دواى (أبو العتاهیة) ی شاعیر و پێی وت: وه‌سفی ئه‌م خۆشگوزه‌رانییه‌ بكه‌ كه‌ من تێیدام ، ئه‌ویش وتی:

عش ما بدا لك سالما ... في ظل شاهقة القصور

يُسعى عليك بما اشتهيت ... لدى الرواح إلى البكور

فإذا النفوس تقعقعت ... عن ضيق حشرجة الصدور

فهناك تعلــم موقــنًا ... مـــــا كنت إلا فــــي غـــــرور

واته‌: چه‌ندت حه‌ز لێیه‌ به‌ خۆشی و به‌ سه‌لامه‌تی له‌ سایه‌ی ئه‌م كۆشك و ته‌لاره‌ دڵ ڕفێنه‌تدا بژی، ئه‌وه‌ی دڵت ئاره‌زووی ده‌كات به‌ به‌یانیان و به‌ ئێواران بۆت ئاماده‌ ده‌كرێت، به‌ڵام كاتێك كار گه‌یشته‌ سه‌ره‌مه‌رگ و گیان هاته‌ بیناقاقات، ئه‌و كاته‌ به‌ دڵنیایی بۆت ده‌رده‌كه‌وێت، هه‌موو ئه‌و خۆشییه‌ی تێیدا بووی خۆفریودان و تراویلكه‌ بوو. ئیتر هارون الرشید ده‌ستی كرد به‌ گریان ، ڕاوێژكارێكى هارون وتی: ئایا خه‌لیفه‌ بانگی تۆی كرد ئاوها غه‌مباری بكه‌یت؟ ئه‌و كاته‌ هارون الرشید وتی: لێی گه‌ڕێ، ئه‌و ئێمه‌ی بینی له‌ كوێره‌وه‌ریداین ، نه‌یویست ئه‌وه‌نده‌ی تر به‌رچاومان تاریك بكات.

إحسان برهان الدین

2016-11-30 سلێمانی