- جولەكە لەهەر كوێیەك هەبن دەرد و بەڵاو خراپەن، بەردەوام خەریكی چاندنی توێی فیتنە و دووبەرەكی وهەڵگیرساندنی شەڕن و بەهەموو لایەكدا فەساد و خراپە بڵاودەكەنەوە، بە سوو خواردن ودەست نەپاراستن لە هەموو حەرام و قەدەغەكراوێك ناسراون، دەست بەژیانی دونیاوە دەگرن بەهەر نرخ و شێوازوێك بێت، هەمیشەش بە چروكی و پەرستنی زێڕ و پارە ناسراون، دژایەتی هەموو ئوممەتەكانیش دەكەن و خۆیان لە غەیری خۆیان بە گەورەتر دەزانن وخۆیان بەگەلی هەڵبژێردراو وكوڕان و دۆستی الله دەزانن. 

2- دڕەندەیی ئەوان تەنها تایبەت نییە بە موسوڵمانانەوە، بەڵكو تەنانەت بوێری نیشان دەدەن لە ڕەخنە گرتن لە الله تعالی و پێی دەڵێن ئەو فەقیرە و ئێمە دەوڵەمەندین، هەروەها دەڵێن الله دەستی كۆت كراوەو بەستراوەتەوە و دەڵێن هەندێ شتی بۆ دەردەكەوێت كە پێشتر نەیزانیوە و باوەڕیشیان وایە كە الله هەڵەش دەكات تعالی الله عما یقولون علوا كبیرا. 

3- زۆربەی گەلانی سەر زەوی ڕقیان لە یەهودە وبە گەلێكی نامۆیان دزانن، تەنانەت خەڵكی ئەمریكایش ڕقیان لێیانە. 

4- كاتێك شكسپیر لە شانۆگەری (تاجر البندیقیة)دا ویستی نموونەیەك لەسەر چاوچنۆكی و خۆشویستنی ماڵ و پارە و سووخواردن و خراپەكاری باس بكات، كەسایەتی (شایلۆك)ی كرد بە نموونە كە كەسێكی جولەكەیە. فەیلەسوفی فەرەنسی بەناوبانگیش (ڤۆڵتێر)یەكێك بوو لەو نووسەر و ئەدیبە ڕۆژئاواییانەی كە رقیان لە جولەكە بووە و جولەكەی بە سەرلێشێواو ناو بردووە. 

5- جولەكە بە بێ پەیمانی و هەڵوەشاندنەوەی ڕێككەوتننامەكان و بە درۆ و غەدر و خیانەت ناسراون، هەموان غەدر وناپاكی (بني قینقاع و بني النضیر و بني قریظة) یان بیستووە و هاوچەرخەكانیش ڕێچكەی ئەوانیان ون نەكردووە. 

6- جولەكە وەكو قورئان لێێان دەگێڕێتەوە بكوژی پێغەمبەران بوونە، پێغەمبەرەكەشیان كە موسی بوو علیه السلام ئەوپەڕی فیتنە و ملهوڕی و لاری لەوانەوە تووش بوو، لە ڕووداوی سەربڕینی مانگاكە و لە ڕۆیشتی موسی علیه السلام بۆ دیداری پەروەردگاری و لەو كاتەی كە فەرمانیان پێكرا نیشتەجێی گوندەكە ببن و بڵێن (حطة) و لە مەسەلەی ڕاوكردنی یەهود لە رۆژی شەممە و زۆر مەسەلەی تر كە لە قورئاندا باس كراوە نموونەی ڕوون و ئاشكرایە لەسەر لاساری و خراپی ئەو میللەتە. 

7- ئینجا ئەوان زۆر پیس و حەسوودن، لە هاوچەرخەكاندا هنری كیسنجر نموونەیەكە لە نێوا هەزاران نموونە لەو ناپاكی و چروكی وفێڵ و درۆیانە ، تەنانەت جلەكانی لەماڵەوە دەهێنا بۆ وەزارەتەكەی و لەوێ دەیانی شۆرد بۆ ئەوەی پارەی ئاو كارەبا نەكەوێتەسەرەی. پیسی ئەوان لە ژیانی ڕۆژانەیاندا حاڵەتێكی هەست پێكراوەو لە فەرموودەشدا فەرمانمان پێكراوە كە ماڵكانمان خاوێن ڕابگرین و خۆمان نەچوێنین بە جولەكەكان. 

8- ئەوان لەناو خۆیاندا هەرگیز نكۆڵی لە خراپەی یەكتر ناكەن بۆیە الله لەسەر زمانی داود و عیسای كوڕی مەڕیەم لەعنەتی لەوان كردووە و هەركێیش لە مونكەر وخراپە بێ دەنگ بێت كەواتە سیفەتی یەهودی هەڵگرتووە. خراپترین نموونەش كە الله بۆ ئەوانی هێنابێتەوە نموونەی سەگ و گوێدرێژە كە نموونەی ئەوانەیە حەق دەناسنەوەو كاری پێ ناكەن. 

9- زانای گەورە ابن حزم الظاهري لە ڕەددانەوەی (ابن النغریلة)ی جولەكە كاتێك هەندێ لە پادشاكانی (ملوك الطوائف) ئەویان كردبوو بە وەزیر دەلێت: هەر كەسێك خۆشەویستی بۆ یەهود هەبێت، پشكی لە تووڕەبوون و سەرشۆڕی و سووكایەتی بەردەكەویت كە بەسەر یەهوددا دابەزیوە، ئێستاش هەر دەوڵەتێك بەشێوەیەك لە شێوەكان لە ئیسڕائیل نزیك ببێتەوە و پەیوەندی لەگەڵیدا هەبێت ئەو غەزەبەیان بەردەكەوێت كە بەسەر جولەەدا دابەزیوەو حاڵیان حاڵی ئەوانە. 

10- الله عزوجل لە قورئاندا باسی ئەوەی كردووە كە دوژمنایەتی و ڕق و قینی خستووەتە نێوان جولەكە خۆیانەوە تاكو ڕۆژی قیامەت، ئەوان هەركاتێك ئاگری فیتنەیان هەڵگیرساندبێت الله عزوجل كوژاندوویەتییەوە. ئێستاش ئەوان زۆر جار كە دوو لایەن بەشەڕ دێن چەك بەهەردوولایان دەفرۆشن. 

11- جولەكە سەرچاوەی بازرگانی كردنن بە كاری بێ ڕەوشتی وداوێنپیسی و بە عارەق وسینەما و بە هەموو خراپەیەك، هەروەها سەرچاوەیەكن بۆ بازرگانی كردن بە چەك بۆ ئەوەی هەمیشە سووتەمەنی جەنگەكان دابین بكەن. 

12- یەكێك لە عەقیدەكانیان كە لە قورئاندا باس كراوە ئەوەیە كە ئاگری دۆزەخ مەگەر چەند ڕۆژێكی كەم نەبێت نایانسوتێنێت و پێویستە موسوڵمانانیش وەكو ئەوان ببنەیەهودی، بەو شێوەش ئەوان یەكەمین كەسانێكن كە توێی بیرۆكەی ئیرجائیان لەناو خەڵكیدا چاندووە. 

13- لە شێواندنەكانیان بۆ ڕاستییەكان ئەوەیە دەلێن بتپەرستەكان لەسەر حەقن و ئیمانداران لەسەر باتڵن، ئەمڕۆیش دەبینن چۆن ئیسڕائیل و ئەمریكا خەڵكانێك ئیدیعای ئیسلام دەكەن پێشدەخەنە سەر موسوڵماناندا ، دەبینن ئەمریكا چۆن بەرگری لە كۆریای باشور و یابان دەكات وشەڕی موسوڵمانان لە ئەفغانستان و شوێنانی تر دەكات. 

14- ئەوان كوفریان بە پێغەمبەرمان كرد صلی الله علیه و سلم و وشەی ناشیرینیان بەرانبەری و بەرانبەر دینەكەی بەكاردهێنا، دەیانوت (راعنا) واتە ئەی گەمژە! هەروەها بوختانیان بۆ مەڕیەمی پاكیزە دكرد وباوەڕیشیان وابوو كە مەسیح كوژراوەو لە خاچدراوە، بەلكو ئەوەندە لە تاواندا ڕۆچووبوون دەیانوت الله هیچ پەیامێكی بەسەر كەسدا دانەبەزاندووە، ئینجا ناوی پێغەمبەرمان محمد صلی الله علیه سلم یان دەگۆڕی بۆ (مادماد) بۆ ئەوەی خوێنەرانی تەورات نەیناسنەوە. 

15- جولەكە لە راستیدا شەیتانی ناو مرۆڤەكانن و بەنەفرەت كراون و تاغوت پەرستن و الله هەندێكی لەوان كردووە بە مەیموون و بەراز، درۆ و فیڵیش دروشم و سیفەتی ئەوانە كە پێی دەناسرێن وەكو الله فەرموویەتی: (فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً ۖ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ ۙ ) المائدة:13. 

16- لە درۆكانی جولەكەش لەو ڕۆژگارە ئەوەیە خۆیان بە بنو اسرائیل دەناسێنن لە كاتێكدا زۆربەی ئەوان جولەكەی (الخزر)ن، وەكو لە كتێبەكانی مێژوودا هاتووە. 

17- جولەكە باوەڕیان بە (جبت و طاغوت) هەیە واتە باوەڕیان بە جادوو و بە پەرستنی تاغوت هەیە، هەندێكیشیان تاكو ئێستەش چاك دزانن كە پەیامی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم پەیامێكی ڕاست و حەقە، هەندێكیشیان دان بەوەدا دەنێن و باوەڕیان وایە موسوڵمانان دەوڵەتەكەی ئەوان لەناو دەبەن وەكو چۆن پێغەمبەرمان صلی الله علیه و سلم هەواڵی داوە. 

18- یەكێك لە كارە ناشیرین و نابەجێكانیان ئەوەیە سیخوڕی دەكەن، بەڵكو هەندێ جار جاسووسی دووسەرە دەكەن واتە بۆ هەردوو لایەنەكە ئەو كارە ئەنجام دەدەن، نموونەش لە كۆن و لە هاوچەرخدا لەو بارەوە زۆرە. 

19- بەڵام لەبەر ئەوەی دینی ئیسلام دینی دادگەرییە و سەرەڕای ئەو سیفەتە خراپانەی جولەكە، الله عزوجل فەرمانی پێكردووین ئەگەر دەسەڵاتمان هەبیت بەسەریاندا بەچاكە لەگەڵیاندا ڕەفتار بكەین و ستەمیان لێ نەكەین، ئیسلامیش لەبەر ئەوەی دینی دادگەری ڕەهایە بۆیە لەگەڵ ئەوان و لەگەڵ نەساڕا و بتپەرستیشدا خیانەت بە خیانەت وەڵام ناداتەوە، ستەم بە ستەم وەڵام ناداتەوە، بوختان بە بوختان وەڵام ناداتەوە، ئەگەریش خراپەیەكمان بەرانبەر بكرێت بە هەمان ئەو خراپەی كە لە دژمان كراوە وەڵام ئەدەینەوەو زێدەرەوی ناكەین. 

20- جولەكە هیچ كەسێك خێر لەسەر دەستیان ناكات تەنانەت ئەو دەوڵەتانەش كە ئاشتییان لەگەڵدا دەكەن و لاینگری ئەوانن. 

21- جولەكە هەرچەند بە دەوڵەمەندی لەڕادەبەدەر ناسراون، بەڵام ژیانێكی ناخۆش و بژی و مەمر دەگوزەرێنن و بە ملیۆنان و ملیاراتی زۆر لە بانكەكاندا كۆ دكەنەوە. 

22- ئینجا جولەكە باوەڕیان بە ڕەگەزپەرستی و جیاوازی مامەلكردن هەیە، تەنانەت لەگەڵ هاودینەكانی خۆیشیاندا، لە دەوڵەتە زایۆنییەكەیاندا كە پێی دەڵێن ئیسڕائیل مامەڵەیان لەگەڵ جولەكە ڕۆژهەڵاتییەكان كە (السفاردیم)یان پێ دەوترێت زۆر جیاواز و خراپە و ئەوانیان گۆشەگیر كردوە و بایەخیان پی نادەن، بە پێچەوانەی جولەكە ڕۆژئاواییەكان كە (الأشكناز) یان پێ دەوترێت، ئەوان هەموو پۆست و پلەو پایەكانیان وەرگرتووە و لەگەڕەكە خۆشەكاندا دەژین و كارە بازرگانییەكانیش بەدەستی ئەوانە، ئەمەش لە كاتێكدایە ئەو كارەیان پێچەاونەی حوكمەكانی تەوراتە و بەتایبەتی پێچەوانەی (الوصایا العشر) دە وەسێتەكەیە. تاكو ئێستاش هەرگیز جولەكەیەكی ڕۆژهەڵاتی نەبووەتە سەرۆكی ئیسڕائیل، بەڵكو ڕەگەزپەرستی ئەوان بەوە گەیشتووە كە گۆڕستانی سفاردیم و شاكناز جیابكەنەوە. 

23- جولەكە سیفەتی دڕەندەیییان تێدایە و هەر لە دێر زەمانەوە دڕندە بوونە، ئەوەشیان وەكو فەرمانێك لە تەوراتەكەیانەوە وەرگرتووە بە تایبەتی لە (سفر یشوع)دا بۆ نموونە. لەم سەردەمەشدا بیگن گروپی دڕندەكانی دامەزراند لەوانە (شتیرن و ارغون) وئینجا نەتنیاهو بوو بە هێمای دڕەندەیی و تاوانەكانیشی لە فەلەستیندا دیارە و لەكەس شاراوە نییە، كوشتارگەكانی سەبراو شاتیلا و زۆر كوشتارگەی تریشیان لەم سەردەمە و بەتایبەتی كارە ناڕەوشتی و دڕندانەكانیان لە غەززە و شوێنەكانی تری فەلەستین بەڵگەیە لەسەر دڕەندەی ئەوان. 

24- لەبەر ئەم سیفەتانەی جولەكە كە مشتێكە لە خەرواری سیفەتە ناشیرینەكانیان، ئەركی موسوڵمانە نەیاریان بێت و بەهیچ بەهانەیەك هاوسۆز نەبێت لەگەڵیاندا، نە هیچ پەیوەندییەكیان لەگەڵدا ببەستێت، ئەوە ئەركە بۆ هەر كەس و كۆمەڵ و تەوژم و لایەن و دەوڵەتیك كە خۆی بە موسوڵمان بزانێت. 

بۆ زانیاری و شیكردنەوەی زیاتر بڕوانە: (المسلمون والحضارة الغربیة) ب2 ل 610-627. 

إحسان برهان الدین 

26 ربيع الآخر 1445 

2023-11-10