ئاوێنه و چه‌ند به‌بیردا هاتنێك 1- جێگیر نه‌بووه كه پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم هیچ دوعایه‌كی كردبێت یان هیچ وێردێكی خوێندبێت له كاتی سه‌یركردنی ئاوێنه‌دا، ئهو فه‌رمووده‌ش كه له ناو موسوڵماناندا به‌ناوبانگه كه گوایه سوننه‌ته له كاتی ته‌ماشاكردنی ئاوێنه‌دا بوترێت: "اللهم أنت حسّنت خلقي فحسن خُلقي" فه‌رمووده‌یه‌كی لاوازه له هه‌موو ئهو ڕێگانه‌ی كه لێوەی هاتووه و باسی ئاوێنەی تێدایە هیچ ڕێگه‌یه‌كیان - وه‌كو زانایان فه‌رموویانه - به‌كه‌ڵكی ئه‌وه نایه‌ت بكرێته به‌ڵگه. له زاناكانی هاوچه‌رخ شێخ عبدالقادر الارناۆوط و زانای تر به ڕوونی باسیان له لاوازی ئهو فه‌رمووده‌یە كردووه...فه‌رمووده‌كه وه‌كو محمد صالح المنجد ده‌ڵێت له زۆر كتێبدا ڕیوایه‌ت كراوه وهه‌ندێ له سه‌نه‌ده‌كانی هه‌ڵبه‌ستراو (موضوع) ه وه‌كو له كتێبی "تهذيب التهذيب" (2 /315) دا هاتووه، هه‌ندیكیشی كه‌سی مه‌تروكی تێدایه وه‌كو له كتێبی "الميزان" (2/548) دا باس كراوه، جگه له‌وه‌ش هه‌رچی ئهو سه‌نه‌دانه‌ی له‌لای البزار و الطبراني و المروزي و البیهقي و ئه‌وانی ترهاتوون هه‌مووی یه‌ك له‌یه‌ك لاوازترن. 2- ده‌كرێت مروڤ له كاتی سه‌یركردنی ئاوێنه‌دا سوپاسی په‌روه‌ردگاری بكات كه لاشه‌و ڕوخسارێكی جوان و ڕێك و پێكی پێ به‌خشیوه، به‌ڵام پێویست ناكات وه‌كو وێردێكی به‌رده‌وام هه‌موو جارێك شتێك بڵێت وه‌كو ئهو ده‌قه‌ی له‌سه‌ره‌وه ئاماژه‌مان پێكرد، چونكه له سوننه‌تدا هیچ فه‌رمووده‌و شوێنه‌وارێكی صحیح لهو باره‌وه نه‌هاتووه. 3- هه‌روه‌ها جێگه‌ی ئاماژه‌یه كه هیچ نه‌هی و قه‌ده‌غكردنێك نه‌هاتووه سه‌باره‌ت به سه‌یركردنی خۆت له ئاوێنه‌دا به‌شه‌و، شه‌و و ڕۆژ هیچ جیاوازییه‌كیان نییه لهو مەسەلەدا و هه‌رچی لهو باره‌وه ئه‌وترێت نه له دین و له ڕووی پزیشكی و ده‌رووونییه‌وه ڕاست نین، 4- به‌ڵام زۆر ڕاوه‌ستان به‌رانبه‌ر ئاوێنه بۆ ژنان و بۆ پیاوانیش سیفه‌تێكی جوان نییه و نیشانه‌ی سه‌رسام بوونی كه‌سه‌كه‌یه به خۆی و پێویسته ئاده‌میزاد لاوازییه‌كانی خۆی له‌به‌رچاو بگرێت و له‌بیری نه‌چێت و خۆی لێ نه‌گۆرێت و به‌و ڕوخسارو قه‌دو باڵا جوانه‌ی - كه وه‌كو جوانی به‌هاره وله‌پڕ ته‌واو ده‌بێت و ده‌پوكێته‌وه - تووشی له خۆ باییبوون نه‌بێت. . 5- هه‌روه‌ها شایانی باس كردنه كه ئاوێنه ئامرازێكی ڕاستگۆیه و پێویسته مرۆڤه‌كان وانه‌ی لێوه فێر بن، ئاوێنه ڕاستیه‌كان وه‌كو خۆی ده‌خاته ڕوو، نه ڕووپامایی ده‌زانێت و نه له‌كه‌س ده‌ترسێت و نه منه‌تی به كه‌سیش هه‌یه، هه‌رچیت تێدا بێت له كه‌م و كوڕی و خه‌وش وعه‌یب و نوقسانی به ڕاشكاوی پێت ده‌ڵێت، بۆیه له دێر زه‌مانه‌وه وتراوه دۆست وهاوڕێی باش ئهو كه‌سه‌یه وه‌كو ئاوێنه وا بێت، هه‌رچی عه‌یب و نوقسانیت هه‌یه پێت بڵێت بۆ ئه‌وه‌ی خۆتی لێ بپارێزیت. إحسان برهان الدین 2018-11-26
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:2 ئایا لە ( فضائل الأعمال) دا كار بە فەرموودەی لاواز دەكرێت؟ (ابن حجر العسقلاني) بە وەرگرتن لە زانایانی پێش خۆی، بەوە گەیشتووە كە فەرموودەی لاواز (ضعیف)، بێگومان ئەگەر لاوازییەكی (یسیر) بێت واتە كەم بێت، نەك (شدید) واتە زۆر لاواز نەبێت وەكو هاندان بۆ كردەوەی چاكە كاری پێ دەكرێت. مەسەلەی زۆر و كەمیی لاوازی فەرموودەش بە كورتی ئەوەیە ئەگەر یەكێك لە گێڕەرەوانی فەرموودەكە كەمێك لە بیرچوون یان لێ تیكەڵ بوونی هەبێت، نەك بە درۆ و هەڵبەستنی فەرموودە و ڕیوایەت كردنی هەواڵی مونكەر تۆمەتباربێت، چونكە لەو حاڵەتەدا پێی دەوترێت زۆر لاوازە و بە هیچ شێوەیەك نە لە فضائل الأعمال و نە لە هیچی تردا كاری پێ ناكرێت. شێخ ئەبو ئیسحاقی حوەینی دەربارەی ئەو وتەی ئیبنوحەجەری عەسقەلانی فەرموویەتی: لەڕاستیدا مەرجەكانی ئیبنوحەجەر یەكسانە بەوەی كە فەرموودەی لاواز – ئیتر لاوازییكەی هەرچۆنێك بێت – كاری پێ ناكرێت، تەنانەت لە (فضائل الأعمال) یشدا، چۆن؟ جارێ با سەرەتا بزانین مەرجەكان چین: 1- ئەو فەرموودەی كە (ضعیف) ە و زانایان فەرموویانە درووستە لە (فضائل الأعمال) دا واتە لە كاری چاكەو عیبادەتدا وەكو شەو نوێژ و قورئان خویندن و هاندانی كاری چاكە بە گشتی كاری پێ بكرێت، پێویستە (ضعف شدید) ی نەبێت واتە: لاوازییەكەی زۆر نەبێت، بەڵكو چاوپۆشی تەنها لە (ضعف یسیر) واتە لاوازییەكی كەم دەكرێت، وەكو ئەوەی یەكێك لە ڕاوییەكان بیرچوونەوەیەكی كەمی هەبێت، یان كەمێك لە (ضبط) ی دەقەكاندا كێشەی هەبێت، بەڵام بەهیچ شێوەیەك تۆمەتبار نەبێت بە درۆ و بەڕیوایەتی شتی مونكەر. ئینجا ئایا موسوڵمانان بە گشتی، بەڵكو خوینەر و شەرعزانەكانیش دەتوانن (ضعف یسیر و ضعف شدید) لە فەرموودەدا لەیەكتر جیابكەنەوە، بێگومان نەخێر،تەنها فەرموودەناسەكان توانای ئەو كارەیان هەیە! ئەوەش كێشەیەكی ترە، فەرموودە هەیە مونكەرە و لەگەڵ بنەمایەكی شەرع و عەقیدەدا تیكدەگیرێت، كەچی بەبیانووی ئەوەی زانایان وتوویانە لە (فضائل الاعمال) دا كار بەفەرموودەی لاواز دەكرێت، دەچن بەو فەرموودە مونكەرو هەلبەستراوانە كار دەكەن، ئەوەش بۆ خۆی كارەساتێكە لە دینداریدا شوێنەواری لە فیكرو بۆچوون و عیبادەتی موسولمانی كورددا دەركەوتووە. 2- پێویستە ئەو فەرموودەی كە بە (ضعیف) وەسف كراوە، بچێتە ژێر بنەمایەكی شەرعی كارپێكراوە و لەلایەكی ترەوە بە بەڵگەی كیتاب و سوننەت جیگیر بووبێت، واتە: ئەگەر وا نەبێت كاری پێناكرێت و تۆ لەو حاڵەتەدا وەكو ئەوەیە بە بنەما سەحیحەكە ئیشت كردبێت نەك بە فەرموودە لاوازەكە، بەمەش مەرجەكە بوو بە جۆرێك لە پوچەڵكردنەوەی بنەماكە. 3- ئەو كەسەی كار بەو فەرموودە زەعیفە دەكات، هەرچەند وەكو وتمان نابێت زۆریش زەعیف بێت وبەو شیوەیە لە پیناسەی حەسەنەوە نزیكترە تاكو ضعیف، دەبێت كەسەكە باوەڕی وانەبێت كە ئەم حەدیسە ڕاستەو پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی، بەڵكو دەبێت بە گومانەوە تەماشای بكات و بە شێوازی گومان ودوو دلی بیگێڕێتەوە، وەكو: قیل، روي، حكي..و تەعبیری لەو شیوە، ئیتر بەهای ئیشكردن بەو فەرموودەیە چییە كە زانایان وتبێتیان بۆت نییە باوەڕت بەوە هەبێت كە بەیەقین پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم خاوەنی ئەو فەرموودەیە. بەڵكو لە ڕاستیدا ئەو مەرجە قورسانە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی لە حەقیقەتدا، بۆ ئەحكامی شەرع و عەقیدەو كردەوەی چاكە و فضائل الأعمال تەنها بە فەرموودەی صحیح پیویستە كار بكرێت، نەك فەرموودەیەك كە نازانیت پێغەمبەرەكەت قسەی وای فەرمووە یان هەڵبەستراوو قسەی تێكەڵكراوی ڕاویە متمانە پێنەكراوەكانە. ئەگەر باسی خراپییەكانی شلگیری و چاپۆشی كردن بكەین لە وەرگرتنی فەرموودەی لاواز و مونكەرو هەڵبەستراو بە تایبەتی لە فضائل الأعمال دا بكەین، باسی تەواو نابێت و لە راستیدا ئەركی سەرشانی هەموو خەم خۆرێكی ئەم دینەیە كە كار بۆ نەهێشتن و قەڵاچۆكردنی ئەو دیاردەیە بكات و دین تەنها و تەنها لە هەردوو سەرچاوە سازگارەكەیەوە وەربگیرێت. إحسان برهان الدین 21 شوّال 1441 13 حزیران 2020
240422034406.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:3 ئەم فەرموودە لە رووی سەنەد و واتاوە تەواو نییە! فەرموودەی (شهر رمضان معلق بين السماء والأرض ولا يرفع إلى الله إلا بزكاة الفطر) واتە: ڕۆژووی مانگی ڕەمەزان بە هەڵواستراوی لە نێوان ئاسمان و زەویدا دەمێنیتەوە تاكو ڕۆژووان سەرفترەكەی دەرنەكات..فەرموودەیەكی لاوازە، سەنەدی زەعیفە و ناوەڕۆكیشی مونكەرە و ڕاست نییە وەكو زانایان فەرموویانە! چونكە ڕۆژوو عیبادەتێكی سەربەخۆیە و پەیوەندی بە زەكاتی سەرفیترەوە نییە كە ئەویش عیبادەتێكی تری سەربەخۆیە، وەرگیرانی هیچیان لەسەر ئەوی تریان ڕانەوەستاوە. لە ڕووی سەنەدەوە فەرموودەكە زەعیفە تەنانەت لای ئەوانەش كە بە متساهل ناسراون لە حوكمدان بەسەر فەرموودەدا، كەسێك لەسەنەدەكەیدا هەیە بەناوی (محمد بن عبيد البصري) نەناسراوو مەجهولە، ابن الجوزي لە "الواهيات" هێناوێتی و توویەتی ئەم فەرموودە صحیح نییە، هەروەها السیوطي و المناوي بە هەمان شیوە بە زەعیف وەسفیان كردووە. لە هاوچەرخەكانیشدا شێخی ئەلبانی لە (سلسلة الأحاديث الضعيفة) (43) دا باسی كردووە و وتوویەتی نەسەنەدی و نەواتاكەی ڕاست نییە. بۆیە كەس لە دوای پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ناتوانێت بڵێت فڵانە كەس عیبادەتی وەردەگیردرێت یان وەرناگیردرێت . بەڵام ئەوەی كە سەحیحە و دەربارەی زەكاتی سەرفیترە هاتووە ئەم فەرموودەیە: ( فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ) واتە: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم زەكاتی سەرفیترەی پێویست كرد بۆ ئەوەی ڕۆژووانی پێ پاك ببێتەوە لە قسەی بەتاڵ و كەموكورتی. وەرگرتنی فەرموودەی لاواز بۆ هیچ شتێك باش نییە و كیشەی گەورەش بۆ موسوڵمان درووست دەكات. إحسان برهان الدین 22 شوّال 1441 14 حزیران 2020
فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:4#
فەرموودەیەكی بەناوبانگە بەڵام ڕاست نییە
یەكێك لە باوبانگترین ئەو فەرموودانەی مامۆستایانی ئایینی و وتارخوێنان لە سەر مینبەرەكانەوە ئاماژەی پێ دەكەن سەبارەت بە گەورەیی تاوانی ڕیبا و سوو خواردن، بریتییە لەم فەرمودە: ( الرِّبَا ثَلَاثَةٌ وَسَبْعُونَ بَابًا ، أَيْسَرُهَا : مِثْلُ أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ ..) واتە: ریبا حەفتا و سێ جۆرە، ئاسانترینیان وەكو ئەوەیە كەسێك لە گەڵ دایكی خۆی زینا بكات! ئەم فەرموودە الحاكم لە "المستدرك على الصحيحين" (2/ 43) لە فەرموودەی ابن مسعود دەیگێڕێتەوە، هەروەها زۆر ڕێگەی تریشی هەیە لە موسنەدی ئەحمەد و كتیبی تردا هاتووە.
لە ڕاستیدا ئەگەرچی هەندی لە زانایان بە كۆی ڕێگەكانی ئەم فەرموودەیان بەڕاست زانیوە بەڵام ئەوەی كە ڕاست و پەسەندە ئەم فەرموودەیە صحیح نییە بەڵكو مونكەرە وزانایانیش هۆشدارییان دەربارەی داوە، سێ بەڵگەی سەرەكیش لەسەر لاوازی ونادرووستی ئەم فەرموودە هەیە:
1- هیچ ڕێگەیەك لە ڕێگەكانی ئەم فەرموودەیە صحیح و بێ كێشە نییە و سەلامەت نییە لە ڕەخنە، تەنانەت لەڕێگەی یەك كەسیشەوە ڕیوایەت نەكراوە كێشەی نەبێت و جێگای متمانە بێت، مەسەلەیەكی وا گەورەش ناكرێت لەسەر فەرموودەی بەو شێوە لاواز بونیات بنرێت، ابن الجوزي لە كتێبی الموضوعات دا دەربارەی ئەم فەرموودەو ڕێگەكانی فەرمویەتی: " لَيْسَ فِي هَذِه الأحاديث شيء صَحِيح" واتە: ئەو فەرموودانە هیچ ڕێگەیەكیان صحیح نییە.
عبد الرحمن المعلمي اليماني بە هەمان شێوە دەربارەی وتوویەتی : " والذي يظهر لي أن الخبر لا يصح عن النبي صلى الله عليه وسلم البتة" واتە: ئەوەی بۆم دەركەوتووە ئەو فەرموودە بەهیچ شێوەیەك راست نییە.
شێخ أبو إسحاق الحويني لە كتێبی "غوث المكدود" ل (647) بە دوورودرێژی لەسەر ئەو فەرموودە قسەی كردووە وبەوە گەیشتووە كە " أن الحديث لا يمكن نسبته إلى النبي صلى الله عليه وسلم" واتە: ناكرێت ئەو فەرموودە بدرێتە پاڵ پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم. هەروەها زۆر زانای تر بە وردەكاریەوە بەرپەرچیان داوەتەوە وەكو عبدالكریم الخضیر و دكتۆرعلي الصياح لە توێژینەوەیەكی تایبەت بەو فەرموودانەوە بەناونیشانی: " أحاديث تعظيم الربا على الزنا ، دراسة نقدية".
2- ئەو واتای كە فەرموودەكە لەخۆی گرتووە واتایەكی زۆر نامۆ وشایەنی سەرسوڕمانە! چۆن ئەبێت خواردنی بەشێكی كەم لە ریبا بەرانبەر تاوانیكی وا قێزەون و گەورە بێت كە مرۆڤ لە گەل دایكی خۆیدا زینا بكات! بەڵكو سی وشەش زینا وەكو لە هەندێ ڕیوایەتدا هاتووە! ئەمە لەكاتێكدا لەشەرعدا بەڕوونی باس لە گەورەیی تاوانی زینا كراوە نەخوازەڵا لەگەل دایكیشدا بێت، الله دەربارەی زینا و گەورەیی ئەو تاوانە فەرموویەتی: (وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا ۖ إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا) هەروەها نكۆڵی كردووە لەوەی موسوڵمان توخنی بكەوێت وبەهۆكاری داڕمانی كۆمەڵگای ناساندوە و ئەنجامدەرەكەی ڕووبەڕووی توندترین سزا دەبێتەوە كە تەنانەت دەگاتە بەردبارانكردنیش، ئیتر چۆن دەكرێت و بەچی عەقڵ و نەقڵێك خواردنی درهەمێك ڕیبا لە زینا لەگەل دایكدا گەورەتر بێت؟
الإِمام أحمد فەرموویەتی: "ولا أعلم بعد قتل النفس شيئًا أعظم من الزنى" واتە: لەپاش كوشتن شارەزای تاوانیك نیم لە زینا گەورەتر بێت.
3- ئەوانەی كە وتوویانە ئەم فەرموودەیە ڕێگەی صحیح ی هەیە وبەهەر حاڵ بەڕاستیان زانیوە، مەبەستیان ئەو ڕێگە بووە كە تایبەتە بە (عبد الله بن سلام ، وكعب الأحبار) بووە كە هەردوكیان جولەكە بوونەو بوونەتە موسوڵمان ئەوەش ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی بنچینەی ئەو فەرموودەیە پەیوەندی بەجولەكەوە هەیە، لەوانەیە زانایانی بەنی ئیسڕائیل ئەو قسەیانە كردبێت بۆ ئەوەی جولەكەكان لە سوو خواردن دوور بكەونەوە چونكە ئەوان بەدرێژایی مێژوو بە سوو خواردن ناسراون.
بۆیە داوا لە مامۆستایانی ئایینی دەكەم پێش گێڕانەوەی هەر فەرموودەیەك لێكۆڵینەوە بكەن و خۆیان لە فەرموودەی هەڵبەستراو و لاواز و مونكەر بەدوور بگرن، چونكە لەڕاستیدا ئەوان هیچ پاساویكیان نیە لەلای الله بەبەهانەی ترساندنی موسوڵمانان لە تاوان، قسەی بێ بنەما وفەرموودەی هەڵبەستراو بێ بنەمایان بە نرخی فەرموودەی صحیح بۆ بخوێننەوە، لە كاتێكدا جگە لە قورئانی پیرۆز لە صحیح ی سوننەتدا دەیان دەق دەربارەی ئەو بابەتە هەیە كە راست و درووستن وئەتوانن وەكو بەڵگە لەسەر گەورەیی تاوانی ڕیبا و هەر تاوانیكی تر بهێننەوە.
بڕوانە: هل درهم الربا أشد من ست وثلاثين زنية؟ الاسلام سؤال وجواب/ محمد صالح المنجد.
إحسان برهان الدین
22 ربيع الآخر 1441
19 ديسمبر 2019
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:5 ئه‌م به‌سه‌رهاته به‌ناوبانگه‌ش ده‌رباره‌ی هیجره‌ت ڕاست نییه یه‌كیك لهو فه‌رموودانه‌ی له سه‌ری ساڵی كۆچی وباسه‌كانی هیجره‌تدا مامۆستایان ده‌یگێڕنه‌وه و عاتیفه‌ی موسوڵمانانی پێ ئه‌وروژێنن بریتییه لهو فه‌رمووده‌ی باس له‌وه ده‌كات گوایه لهو كاته‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم و ئه‌بوبه‌كر له ئه‌شكه‌وته‌كه‌دا بوونه ئه‌بو به‌كر ڕه‌زای الله ی لێبیت كونه‌كانی ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌ی به كراسه‌كه‌ی خۆی داخستووه و هه‌ردوو قاچیشی خستووه‌ته سه‌ر دوو كونی تری ناو ئه‌شكه‌وته‌كه ومارێك دواێتی به قاچیه‌وه و ئه‌ویش ئارامی گرتووه‌و نه‌جووڵاوه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم له خه‌وه‌كه‌ی ئاگای نه‌بێته‌وه، ئه‌م فه‌رمووده سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه خۆی لاوازه، وتاربێژان جاری وا هه‌یه شتی تریشی بۆ زیاد ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر كاریگه‌ر بێت. هه‌رله‌و ڕێواته‌ی كه زانایان تضعیف یان كردووه و به‌راستیان نه‌زانیوه ئه‌وه هاتووه كه ئه‌بوبه‌كر رضي الله عنه جاری وا بووه له كاتی ڕێكردندا پێشی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم كه‌وتووه و جاری وا بووه له دوایه‌وه ڕێی كردووه و گوایه كاتێك پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم پێی په‌تی بووه له‌سه‌فه‌ره‌كه‌دا ئه‌بو به‌كر ڕه‌زای الله ی لێبێت ئه‌وی خستوویه‌تی سه‌ر شانی خۆی...له ڕاستیدا هه‌موو ئهو قسانه جێگیر نه‌بوونه و صحیح نین و زانا گه‌وره‌كان ڕه‌تیان كردووه‌ته‌وه. ئه‌مه‌ش ده‌قی فه‌رووده‌كه‌یه له‌لای البیهقي: (أن أبا بكر جعل يمشي بين يدي رسول الله تارة وخلفه أخرى وعن يمينه وعن شماله, وفيه أنه لما حفيت رجلا رسول الله حمله الصديق على كاهله, وأنه لما دخل الغار سد تلك الأجحرة كلها وبقي منها جحر واحد فألقمه كعبه فجعلت الأفاعي تنهشه ودموعه تسيل، فقال له رسول الله: لا تحزن إن الله معنا.) ابن كثير له‌سه‌ر ئه‌م فه‌رمووده فه‌رموویه‌تی: وفي هذا السياق غرابة ونكارة. ئه‌م به‌سه‌رهاته (المناوي) له كتێبی (فيض القدير) دا به‌بێ سه‌نه‌د هێناوێتی و, (علاء الدين علي المتقى الهندي) له كتێبی (كنز العمال) باسی كردووه و, به هه‌مان شێوه (السيوطي) له ته‌فسیری (الدر المنثور), و(ابن كثير) له كتێبی (البداية والنهاية) باسیان كردووه. له ڕیوایه‌ته‌كه‌ی پێشه‌وا البیهقي له دلائل النبوة (٢/٤٧٦) ده‌یگێڕێته‌وه و كه‌سێك له سه‌نه‌ده‌كه‌یدا هه‌یه به ناوی (عبد الرحمن بن إبراهيم الراسبي) الذهبي له میزان الاعتدال (٢/٥٤٥) به تۆمه‌تباری زانیوه و هه‌روه‌ها كه‌سێكی تری له‌سه‌نه‌كه‌دا هه‌یه به‌ناوی (فرات بن السائب) له لایه‌ن سه‌رانی فه‌رمووده‌ناسانه‌وه وه‌كو النسائي له ( الضعفاء والمتروكين ٤٨٨) به مه‌تروك وه‌سف كراوه وهه‌روه‌ها له لایه‌ن بوخاری به منكر ناسێنراوه و (ابن معين) یش ده‌رباره‌ی فه‌رموویه‌تی:: ليس بشيئ ، له‌لایه‌ن أحمد بن حنبل یش به هه‌مان شێوه به كه‌سێكی متهم ناسراوه وه‌كو له كتێبه‌كانی ( الميزان ٣/٣٤١ ولسان الميزان ٣/٥٠٣) دا هاتووه. (محمد صالح المنجد) الله تعالی ڕزگاری بكات ده‌ڵێت: فه‌رمووده زۆرن له فه‌زڵ و چاكه‌ی ئه‌بوبه‌كردا ڕه‌زای الله ی لێبێت، به‌ڵام ئه‌م به‌سه‌رهاته هه‌ره‌چه‌ند گه‌ڕاوم نه‌متوانیوه سه‌نه‌دێكی ڕاست یان وه‌رگیراوی بۆ بدۆزمه‌وه. إحسان برهان الدین 2018-9-14
240422034646.jpg)
#فەرموودە_لاوازو_بێ_بنەماكان:6 ئایا ڕاسته عومه‌ر (رضي الله عنه )به ئاشكرا هیجره‌تی كردووه؟ له باسه‌كانی تایبه‌ت به هیجره‌تی هاوه‌ڵاندا، وا مه‌شهوره كه هه‌موو هاوه‌ڵان به نهێنی كۆچیان كردووه جگه له عومه‌ر نه‌بێت ڕه‌زای الله ی لێبێت به ئاشكرا هیجره‌تی كردووه، ئه‌مه‌ش ئهو ده‌قه‌یه كه ابن الأثير الجزري رحمه الله له " أُسْد الغابة " (4/58) باسی كردووه: ( لم يهاجر أحد من أصحاب النبيّ صلّى الله عليه وسلّم إلاّ مُتَخفِّيا، غيرعمر بن الخطّاب رضي الله عنه ...)، وفيها أنّه قال:" من أراد أن يُثْكِل أمَّه، أو يوتمَ ولده، أو يُرمّل زوجته، فَلْيَلْقَني وراء هذا الوادي .. " ). واته: هه‌موو هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم به نهێنی هیجره‌تیان كردووه جگه له عومه‌ر نه‌بێت ڕه‌زای الله ی لێبێت، هه‌ر لهو ڕیواته‌دا هاتووه كه عومه‌ر فه‌رموویه‌تی: كێ ئه‌یه‌وێت جه‌رگی دایكی بسووتێ یان مناڵه‌كانی هه‌تیو بكه‌ون یان هاوسه‌ره‌كه‌ی بێوه‌ژن بكه‌وێت با لای ئهو دۆڵه ڕێگه‌ی كۆچكۆدنم لێ بگرێت! به‌ڵام ئه‌م ڕیواته ڕاست نییه و سه‌نه‌ده‌كه‌ی له‌سه‌ر سێ كه‌س بونیات نراوه كه هیچیان ناسراو نین و مه‌جهولن، هیچ زانایه‌كیش له زانایانی جه‌رح و ته‌عدیل باسی كه‌سی له ئه‌وان نه‌كردووه. شه‌یخی ئه‌لبانی له ته‌حقیقی كتێبی (فقه السیرة) ی البوطی دا به‌رپه‌رچی داوه‌ته‌وه و فه‌رموویه‌تی ئهو ڕیوایه‌ته صحیح نییه، هه‌روه‌ها دكتۆر أكرم العمري له كتێبه‌كه‌یدا (صحیح السیرة النبویة) ده‌ڵێت: "وأما ما روي من إعلان عمر الهجرة وتهديده من يلحق به فلم يصح ". واته: ئه‌وه‌ی كه باس ده‌كرێت كه گوایه عومه‌ر به ئاشكرا كۆچی كردووه و هه‌ره‌شه‌ی له كافره‌كانی عه‌ره‌ب كردووه ئه‌وه ڕاست نییه. سه‌باره‌ت به ئازایی و نه‌به‌ردی عومه‌ر ڕه‌زای الله ی لێبێت كه‌س گومانی له‌وه نییه، به‌ڵام لێره قسه‌كه له‌سه‌ر سه‌نه‌دی ئهو به‌سه‌رهاته‌یه كه راست نییه. ئینجا گومان له‌ودا نییه خودی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم كه له هه‌موو هاوه‌ڵان ئازاتر بووه، له‌گه‌ڵ ئه‌بوبه‌كری هاوه‌ڵیدا رضي الله عنه به نهێنی هیجره‌تیان كردووه به‌سه‌رهاته‌كه‌ش مه‌علومه. له سه‌حیحی بوخاریشدا ده‌رباره‌ی هیجره‌تی عومه‌ر ره‌زای خوای لێبێت هاتووه: "أول من قدم علينا مصعب بن عمير وابن أم مكتوم وكانوا يُقرئون الناس، فقدم بلال وسعد وعمار بن ياسر رضي الله عنهم . ثم قدم عمر بن الخطاب رضي الله عنه في عشرين من أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم ... ". ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه كه عومه‌ر به‌ته‌نها هیجره‌تی نه‌كردووه به‌ڵكو بیست كه‌سی له هاوه‌ڵان له‌گه‌ڵدا بووه. به‌ڵكو د. محمد عبد الله العوشن ده‌ڵێت: جێگیر بووه له ڕیوایه‌تێكدا كه ابن اسحاق ده‌یگێڕێته‌وه‌و ابن حجر و الوادعي و سلمان العودة له لێكۆڵینه‌وه‌ی فه‌رمووده‌كه‌دا به صحیح یان زانیوه كه عومه‌ر رضي الله عنه به نهێنی هیجره‌تی كردووه. بۆیه ڕاستی مه‌سه‌له‌كه ئه‌وه‌یه كه عومه‌ریش وه‌كو هاوه‌ڵانی تر و پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم به نهێنی كۆچی كردووه و ڕاست نییه كه ته‌نها خۆی له نیو هه‌موو هاوه‌ڵاندا به ئاشكرا هیجره‌تی كردبێت و هه‌ڕه‌شه‌ی له موشریكانی قوره‌یش دابێت و ئه‌وانیش نه‌یانتوانیبێت ڕووبه‌ڕووی ببنه‌وه. له كۆتاییدا ده‌ڵێم: نازانم بۆ كورد ئه‌وه‌نده حه‌زی به ڕیوایه‌تی لاواز و موضوع ه و پێیشی ناخۆشه كه‌س حه‌قیقه‌تی ئهو ڕیوایه‌تانه بخاته ڕوو، یان ته‌نها باسی ڕیواته سه‌حیحه‌كان بكات.. إحسان برهان الدین 2018-09-13او
فه‌رمووده‌ی (دعوها فإنها مأمورة) صحیح نییه! زۆر فه‌رمووده له باسی كۆچی پێغه‌مبه‌ردا صلی الله علیه و سلم ده‌گێڕدرێته‌وه و له نێو موسوڵماناندا ناوبانگیان هه‌یه و مامۆستایان له‌سه‌ر مینبه‌ره‌كانه‌وه بۆ موسوڵمانیان ده‌گێڕنه‌وه، كه‌چی سه‌نه‌دیشیان ڕاست نییه و زانایان هه‌زار ساڵ زیاتر له‌مه‌وبه‌ر وریاییان ده‌رباره‌ی داوه، له‌وانه ئهو فه‌رمووده‌ی كه باس له كاتی گه‌یشتنی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم ده‌كات به سواری وشتره‌كه‌ی بۆ مه‌دینه و گوایه موسوڵمانان هه‌ریه‌كه‌و هه‌وڵیان داوه ڕه‌شمه‌ی وشتره‌كه ڕابكێشن و میوانداری به پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم بكه‌ن، به‌ڵام ئهو فه‌رموویه‌تی واز له وشتره‌كه بێنن چونكه فه‌رمانی پێ كراوه‌و خۆی ده‌زانێت له كوێ ده‌وستێت و دوا جار لای ماڵی ئه‌بو ئه‌ییوبی ئه‌نساری ڕه‌زای خوای لێ بێت وه‌ستاوه. ئه‌مه‌ش ده‌قی فه‌رمووده‌كه‌یه: ( قَالَ أَهْلُ المَدِينَةِ لِرَسُولِ اللهِ صلّى الله عليه وسلّم: اُدْخُلْ المَدِينَةَ رَاشِدًا مَهْدِيًّا، قَالَ: فَدَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلّى الله عليه وسلّم عَلَى المَدِينَةِ. فَخَرَجَ النَّاسُ يَنْظُرُونَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلّى الله عليه وسلّم، كُلَّمَا مَرَّ عَلَى قَوْمٍ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ ! هَهُنُا ! فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلّى الله عليه وسلّم: دَعُوهَا، فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ - يَعْنِي نَاقَتَه ُ-، حَتَّى بَرَكَتْ عَلَى بَابِ أَبِي أَيُّوبٍ الأَنْصَارِي )). ئه‌م فه‌رمووده یان له ڕێگه‌كانی تره‌وه گێڕدراوه‌ته‌وه له‌لایه‌ن ابن عدي له كتێبی " الكامل " (2/424 ) و هه‌روه‌ها ابن القيسراني له كتێبی "ذخيرة الحفاظ " ( 3/1659 ) و ده‌رباره‌شی فه‌رموویانه: باطل. هه‌روه‌ها له‌لایه‌ن ابن اسحاق و ابن عدی و له كتێبی دلائل النبوة ی البیهقي و ابن سعد ( 1 / 236 ، 137 ). به‌ڵام له سه‌حیحی بوخاریدا كتاب مناقب الانصار/ باب هجرة النبي صلی الله علیه و سلم وأصحابه الی المدینة ئه‌وه جێگیر بووه كه پێغه‌مبه‌ر صلی اله علیه و سلم كه هاتووه‌ته مه‌دینه چووه‌ته ماڵی أبو أیوب الأنصاري و به هیچ شێوه‌یه‌ك باسی وشتره‌كه‌ی تێدا نییه كه فه‌رمانی پێكراوه له كوێ بوه‌ستێت. له‌ڕاستیدا ورده‌كاری هیجره‌ت له قورئان و له سوننه‌تدا جێگیر بووه و له سه‌حیحی بوخاری و كتێبه‌كانی تردا وه‌كو موسنه‌دی ئه‌حمه‌د به وردی به‌سه‌رهاتی هیجره‌ت باس كراوه، ئیتر نازانم پێویستی به ڕیوایه‌تی لاوازی و باطل چییه، بڵاوبوونه‌وه‌ی فه‌رمووده‌ی لاواز و بێ بنه‌ما و بێ ده‌نگی شاره‌زایان و وریایی نه‌دانیان هه‌ڵه‌یه‌كی مه‌نهه‌جییه و جۆرێكه له هێشتنه‌وه‌و به چه‌سپاندنی هه‌ڵه و ناشه‌رعی و بیدعه له ناو موسوڵماناندا. إحسان برهان الدین 2018-09-13
240422034818.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:8 (التمس لأخيك سبعين عذراً) فه‌رمووده نييه واتاكه‌ى: حه‌فتا پاساو بۆ(هه‌ڵه‌ى) براكه‌ت بهێنه‌ره‌وه. ئه‌م وته‌يه وه‌كو فه‌رمووده بڵاوبووه‌ته‌وه خۆيشى له ڕاستيدا فه‌رمووده نييه و ته‌نها وته‌ى يه‌كێكه له تابيعييه‌كان كه ناوى (جعفر بن محمد) ه. البيهقي به‌سه‌نه‌دى خۆى له (شُعَب الإيمان) گێڕاويتيه‌وه كه (جعفر بن محمد) وتوويه‌تى: (إذا بلغك عن أخيك الشيء تنكره فالتمس له عذرا واحدا إلى سبعين عذرا، فإن أصبته، وإلا، قل لعل له عذرا لا لأعرفه) .واته: ئه‌گه‌ر شتێكى براكه‌تت پێ گه‌يشت كه به‌لاته‌وه باش نه‌بوو، پاساوێك تا حه‌فتا پاساوى بۆ بهێنه‌وه، ئه‌گه‌ر به‌وه‌ش نه‌تپێكا بڵێ له‌وانه‌يه پاساوێكى ترى هه‌بێت كه من نايزانم. بيگومان ئيماندار هه‌ميشه گومانى باش بێت باشتره‌و تا بۆى بكرێت گومانى خراپ به براكه‌ى نه‌بات باشتره، به‌ڵام ئه‌م وته‌يه مادام فه‌رمووده نييه ئيتر ئێمه ناچار نين پێڕه‌وى بكه‌ن، به تايبه‌تى كه زياده‌ڕه‌وى زۆرى پێوه دياره، چونكه ئه‌گه‌ر نه‌ك حه‌فتا، هه‌ميشه حه‌وت پاساويش به‌ناچارى بۆ هه‌ركه‌سێك بهێنيته‌وه كه خراپه‌ت به‌رانبه‌ر ئه‌كات، ئئيتر پێويستييه‌ك نامێنيت له هيچ تاوان و خراپه‌يه‌ك بكۆڵينه‌وه. به‌ڵام وه‌كو عومه‌ر فه‌رموويه‌تى ڕه‌زاى خواى لێبێت: (لا تظن بكلمة صدرت من أخيك شراً وأنت تجد لها في الخير محملاً) واته: گومانى خراپ به وشه‌يه‌كى خراپى براكه‌ت مه‌به ئه‌گه‌ر له تواناتدا هه‌بێت له ڕووى باشييه‌وه لێكيبده‌يته‌وه‌موفتى پێشووى سعوديه ده‌رباره‌ى ئه‌م وته‌يه پرسيارى لێ كرا فه‌رمووى ئه‌سڵى نييه كه فه‌مووده بيت، به‌ڵام ئيماندار پيويسته تاكو بتوانێت گومانى باش بێت و ئهو وته‌ى عومه‌رى وه‌كو به‌ڵگه هێنايه‌وه. إحسان برهان الدين 19- شعبان-1438 2017-5-15 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:9 فه‌رمووده‌يه‌كى به‌ناوبانگى بێ بنه‌ما (دخل حذيفة بن اليمان على عمر بن الخطاب فسأله:كيف أصبحت يا حذيفة؟ فأجاب حذيفة: أصبحت أحب الفتنة, وأكره الحق, وأصلي بغير وضوء, ولي في الأرض ما ليس لله في السماء, فغضب عمر غضباً شديداً,وولى وجهه عنه, واتفق أن دخل على بن أبى طالب, فرآه على تلك الحال, فسألهعن السبب, فذكر له ما قاله ابن اليمان, فقال علي: لقد صدقك فيما قال ياعمر, فقال عمر: وكيف ذلك؟ قال علي: إنه يحب الفتنة لقوله تعالى: {إنماأموالكم وأولادكم فتنة} فهو يحب أمواله وأولاده, ويكره الحق بمعنى الموت,لقوله تعالى: {واعبد ربك حتى يأتيك اليقين}, ويصلي بغير وضوء, يعني أنه يصلي على محمد صلى الله عليه وسلم, ومعنى أن له في الأرض ما ليس لله في السماء,يعنى أن له زوجة وأولاداً, والله تعالى هو الواحد الأحد, الفردالصمد, الذي لم يلد ولم يولد, فقال عمر: أحسنت يا أبا الحسن..لقد أزلت مافي قلبي على حذيفة) واتاكه‌ى به كورتى: گوايه حذيفة چووه‌ته لاى عمر ڕه‌زاى خوايان لێ بێت عومه‌ر پرسيارى حاڵى حوزه‌يفه‌ى كردووه، ئه‌ويش وتوويه‌تى وام لێهاتووه حه‌زم به فيتنه‌يه و ڕقم له حه‌قه‌و ونوێژ به بێ ده‌ستنوێژ ئه‌كه‌م و ئه‌وه‌ى من له‌سه‌ر زه‌وى هه‌مه خوا له ئاسمان نييه‌تى، ئه‌م قسانه‌ش عومه‌رى توڕه‌ه كردووه، به‌ڵام دواتر عه‌لى دێته‌ژووره‌وه و ده‌ڵێت ئهو مه‌به‌ستى له خۆشويستنى فيتنه ماڵ و مناڵه‌كانيه‌تى و ڕقى له‌حه‌قه يه‌عنى ڕقى له مردنه و سه‌ڵه‌وات له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم به بێ ده‌ستنوێژ ده‌دات و ئهو ژن ومناڵى هه‌يه به‌ڵام خوا نييه‌تى... ئه‌م به‌سه‌رهاته وه‌كو فه‌رمووده ده‌گێڕدرێته‌وه گوێگرى ناشاره‌زاى پێ سه‌رسام ده‌كرێت و هيچ بنه‌مايه‌كيشى نييه له ڕاستى وزياتر له مه‌ته‌ڵ ده‌چێت. ئه‌م گفتۆگۆيه - ئه‌گه‌ر چى له كتێبى هه‌ندێ له ئه‌هلى عيلم دا هاتووه به‌ڵام سه‌نه‌دێكى صحيح ى نييه و، واشده‌رده‌كه‌وێت كه عومه‌ر ڕه‌زاى خواى لێبێت له قسه تێناگات ، له كاتێكدا عومه‌ر ره‌زاى خواى لێبێت يه‌كێك بووه له زانايانى نێو هاوه‌ڵان و ابن مسعود ڕه‌زاى خواى لێێت ده‌رباره‌ى ڕۆژى وه‌فاتى فه‌رموويه‌تى: إ ني لأحسب تسعة أعشار العلم ذهب يوم ذهب عمر . رواه الطبراني ورجاله ثقات كما قال الهيثمي". واته: پێموايه ئهو ڕۆژه‌ى عومه‌رى تيدا وه‌فاتى كرد نۆ له‌سه‌ر ده‌ى زانستى له گه‌ل خۆى برد. بۆيه ئه‌م گفتوگۆيه له كتێبه‌كانى فه‌رمووده له بنچينه‌وه بوونى نييه‌و، ته‌نانه‌ت سه‌نه‌دى موضوع يش نييه تاكو له كتێبى موضوعات دا بۆى بگه‌ڕێيت. إحسان برهان الدين 16- شعبان-1438 2017-5-12 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:10 " لا يكرمهن الا كريم و لا يهينهن الا لئيم " هه‌ڵبه‌ستراوه " لا يكرمهن الا كريم و لا يهينهن الا لئيم " واته: كه‌سێك ڕێزيان لێ ده‌گرێت به‌ڕێزو به‌خشنده بێت و كه‌سێك سووكايه‌تييان پێ ده‌كات سووك و ڕسوا بێت. ئه‌لباني له " السلسلة الضعيفة و الموضوعة "[2/241] باسى ئهو سه‌رچاوانه‌ى كردووه كه ڕيوايه‌تيان كردووه له " الفوائد المنتخبة " (18 / 256 / 2) ، له ڕێگه‌ى ئه‌ويشه‌وه الحافظ ابن عساكر له " تاريخه " (4 / 282 / 1) هه‌روه‌ها بن عساكر له " الأربعين في مناقب أمهات المؤمنين " (ص 101 الحديث 39) و له دواى تاوتوێكردنێكى ورد بۆ سه‌نه‌دى ئهو فه‌رمووده ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: موضوع، واته هه‌ڵبه‌ستراوه‌و ڕاست نييه. بێگومان ئايينى ئيسلام له زۆر ئايه‌ت و فه‌رمووده‌ى صحيح دا جه‌ختى له‌سه‌ر ڕێزگرتن له ئافره‌تان كردووه، به‌ڵام ئه‌مه‌ى لێره باسم كرد ئه‌گه‌ر چى زۆر مه‌شهور و به‌ناوبانگه به‌ڵام هيچ بنه‌مايه‌كى راستى نييه ودرووست نييه كه‌س بيگێڕێته‌وه وه‌كو فه‌رمووده‌و تاوانبار ده‌بێت. إحسان برهان الدين 15- شعبان-1438 2017-5-11 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:11 ( من تعلم لغة قوم أمن مكرهــم ) واته: هه‌ركه‌سێك زمانى ميلله‌تێك فێر بێت له فێڵ و خه‌ڵه‌تاندنيان پارێزراو ده‌بيت. شێخ سليمان العلوان فه‌رموويه‌تى: لا أعلم هذا حديثاً ولا أظن له أصلاً ، واته: نه‌مزانيوه ئه‌مه فه‌رمووده بێت وگومانم وا نييه بنچينه‌يه‌كى هه‌بێت. هه‌روه‌ها شێخ محمد ناصر الدين الألباني ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: لا أعلـــم له أصـــلاً، واته: شاره‌زا نيم بنچينه‌يه‌كى هه‌بێت. هه‌روه‌ها له كۆتايى كتێبى السلسبيل / صالح البلبيهي 3/883 وه‌كو له ملتقى أهل الحديث دا هاتووه : ده‌رباره‌ى ئه‌م وته‌يه فه‌رموويه‌تى: حديث باطل لا أصل له .واته: فه‌رمووده‌يه‌كى باتڵه‌و بنه‌مايه‌كى نييه. شێخ مقبل بن هادي الوادعي كاتێك پرسيارى لێ كرا ده‌رباره‌ى فه‌رمووده‌ى ( من تعلم لغة قوم أمن مكرهم ) به‌م دوو وشه وه‌ڵامى دايه‌وه: ليس بحديث، واته: ئه‌وه فه‌رمووده نييه. به‌ڵام فێربوونى زمان كارێكى باشه و پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رمانى به زه‌يدى كوڕى ثابت كردووه ڕه‌زاى خواى لێبێت كه زمانى يه‌هود فێر بێت و فه‌رموويه‌تى: (إني لا آمن يهود على كتابتنا - أو على سرنا - " فأمره أن يتعلمها فتعلمها في خمسة عشر يوماً) واته: من له فڕوفێڵى يه‌هود دڵنيا نيم به‌رانبه‌ر قورئان يان ده‌رباره‌ى نهێنييه‌كانمان، بۆيه فه‌رمانى به زه‌يد كرد زمانه‌كه‌يان فێر بێت و ئه‌ويش له پانزه ڕۆژدا فێرى بوو . به‌ڵام درووست نييه ئه‌م وته‌يه به ناو پێغه‌مبه‌ره‌وه صلى الله عليه وسلم ڕێوايه‌ت بكريت چونكه فه‌رمووده نييه وده‌بێته درۆ. إحسان برهان الدين 13- شعبان-1438 2017-5-9 سلێمانى
240422035422.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:12 ده‌رخستنى فه‌رمووده‌ى بێ بنه‌ما سه‌رخستنى سوننه‌ته ده‌رخستنى فه‌رمووده‌ى لاوازوهه‌ڵبه‌ستراو كه خه‌ڵكى به (صحيح) ى ئه‌زانن، سه‌رخستنه بۆ سوننه‌ت وپاككردنه‌وه‌يه‌تى له هه‌واڵى ناجێگير و دور له ڕاستى، هه‌روه‌ها ڕێكردن و به‌رده‌وام بوونه له‌سه‌ر ڕێبازى فه‌رمووده‌ناسان و زانايانى ئه‌هلى سوننه‌ت، چونكه ئه‌وان هه‌رگيز له گه‌ڵ قورئانى پيرۆزدا پشتيان به غه‌يرى فه‌رمووده‌ى صحيح نه‌به‌ستووه، هيچ پێويستێيه‌كمان به فه‌رمووده‌ى لاواز و بێ بنه‌ما نييه ته‌نانه‌ت له‌وه‌ش كه پێى ده‌وترێت (فضائل الاعمال)، چونكه له كاتێكدا هه‌زاران فه‌رمووده‌ى ڕاست ودرووستمان هه‌يه له شه‌ش كتيبه صه‌حيحه‌كان و كتێبه‌كانى ترى فه‌رمووده، كارێكى نه‌شياو و ناپه‌سه‌نده په‌نا ببه‌ينه به‌ر فه‌رمووده‌يه‌ك كه له زنجيره‌ى سه‌نه‌ده‌كه‌يدا كه‌سێكى متمانه پێنه‌كراو، يان لاواز بوونى هه‌يه. ئينجا پێويسته ئه‌وه‌ش بزانرێ بڵاوكردنه‌وه‌ى هه‌ر فه‌رمووده‌يه‌ك كه بزانرێت بێبنه‌مايه، يان ڕاست نييه تاوانێكى گه‌وره‌يه، له فه‌رمووده‌يه‌كى صحيح دا كه پێشه‌وا موسليم ده‌يگێڕێته‌وه هاتووه: ( مَـنْ حـدّث عني بحديث يُرى أنه كذب فهو أحــد الكاذبين .) واته: هه‌ركێ فه‌رمووده‌يه‌كم لێ بگێرێته‌وه و بزانێت يان وا بزانێت كه راست نييه، ئهو كه‌سه‌ش ده‌بيته يه‌كيك له دوو درۆزنه‌كان. عبد الله بن مبارك فه‌رموويه‌تى : "في صحيح الحديث شغل عن سقيمه" واته: به بوونى فه‌رمووده‌ى صحيح كارێكت به فه‌رمووده‌ى نادرووست نامێنيت. بۆيه داواكارم كه‌س وا نه‌زانيت له‌م كاته‌دا ئه‌م باسانه گرنگ نين، يان كاتى نييه و، له‌وه دڵنيا بێت كه بڵاوبوونه‌وه‌ى فه‌رمووده‌ى (ضعيف) و (موضوع ) له نێو موسوڵماناندا زيانێكى گه‌وره به ديندارييان ده‌گه‌يه‌نيت و ئه‌وه هۆكارێكه بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ى بيدعه‌و ئه‌فسانه و دوور كه‌وتنه‌وه له سوننه‌تى پاك و پاراوى پيغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم. إحسان برهان الدين 13- شعبان-1438 2017-5-9 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:13 ا" نحن قوم لا نأكل حتى نجوع، وإذا أكلنا لا نشبع " واته: ئێمه كه‌سانێكين خواردن ناخۆين تاكو برسيمان نه‌بێت، كاتێكيش ده‌ست بكه‌ين به خواردن پێش تێربوون ده‌ست له خواردن هه‌ڵده‌گرين. ئه‌م وته‌يه فه‌رمووده نييه و ته‌نانه‌ت له كتێبى (موضوعات) يشدا بوونى نييه، زۆرێكيش له ئه‌هلى عيلم به دوايدا گه‌ڕاون وهيچ بنه‌مايه‌كيان ده‌رباره‌ى ده‌ست نه‌كه‌وتووه، له‌وانه شێخ به‌كر ئه‌بو زه‌يد وكه‌سانى تر، پرسيار له شێخ ابن باز كرا ده‌رباره‌ى له مجموع الفتاوى، له به‌رگى دووه‌م و چواره‌م دا وه‌ڵامێكى لهو شێوه‌ى داوه‌ته‌وه و، ڕتيكردووه‌ته‌وه فه‌رمووده بيت، به هه‌مان شێوه شێخ ئه‌لبانى له السلسة الصحيحة (7/ 1651و1652) فه‌رموويه‌تى: ( لا أصل له). عبد العزيز السدحان: يش ده‌ڵێت: "فتشت عنه كثيراً، وسألت عنه كثيراً، فلم أظفر بشيء غير ما ذكره سماحة الشيخ عبد العزيز بن باز" واته: زۆر گه‌ڕام وزۆر پرسيارم كرد ده‌باره‌ى به‌ڵام به‌هيچ نه‌گه‌شتم جگه له‌وه‌ى كه شێخ ابن باز ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى. شايه‌نى باسه وه‌كو هه‌ندێ له توێژه‌ران باسيان كردووه له هه‌ندێ له كتێبه‌كانى شيعه‌شدا باسكراوه‌و ئه‌حمه‌د زه‌ينى ده‌حلان يش له سيره‌كه‌يدا هێناوێتى. جێگيريش بووه هاوه‌ڵان له‌سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ردا صلى الله عليه وسلم ده‌عوه‌ت كراون و تێريان خواردووه، به‌ڵام ئه‌وه‌ى كه نه‌هى لێ كرا بێت زۆرخواردنه‌و زياده‌ڕه‌وييه له خواردندا، له فه‌رمووده‌ى صحيح يشدا هاتووه كاتێك پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم شيرى بۆ ئه‌هلى سوففه بردووه خواردوويانه‌ته‌وه‌و چه‌ند جار شيركه‌ى به ئه‌بو هوره‌يره داوه تاكو فه‌رموويه‌تى سوێند به‌و كه‌سه‌ى تۆى به حه‌ق ڕه‌وانه كردووه ئيتر هيچم پێ ناخورێت، وه‌كو له فه‌رمووده‌كه‌ه‌دا هاتووه: (.. فسقيتهم حتى رووا ثم قال النبي صلى الله عليه وسلم " اشرب يا أبا هريرة " قال شربت ثم قال " اشرب " فشربت ثم قال " اشرب " فشربت ثم قلت والذي بعثك بالحق لا أجد له مسلكا ثم أخذ النبي صلى الله عليه وسلم ما بقي وشرب عليه الصلاة والسلام.) (البخاري في كتاب الرقائق، باب كيف عيش النبي صلى الله عليه وسلم، برقم 5971.). إحسان برهان الدين 13- شعبان-1438 2017-5-9 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:14 عجلوا بالصلاة قبل الفوت وعجلوا بالتوبة قبل الموت . واته: په‌له له ئه‌نجامدانى نوێژه‌كانتان بكه‌ن پێش ئه‌وه‌ى كاتى تێپه‌ڕێت و په‌له له ته‌وبه كردن بكه‌ن پێش ئه‌وه‌ى مردن بێت. ئه‌م فه‌رمووده فه‌رمووده‌يه‌كى هه‌ڵبه‌ستراوه‌و ڕاست نييه ( موضوع )ه، بڕوانه:الصغاني “ الأحاديث الموضوعة “ ( ص 4 - 5 ) . هه‌روه‌ها ئه‌لبانى به هه‌مان شێوه حوكمى هه‌ڵبه‌ستراوى (موضوع)ى به‌سه‌ردا داوه له السلسلة الضعيفة:( 1 / 174 ) . شايانى باسه ئه‌م فه‌رمووده‌يه هه‌رچه‌ند خۆى فه‌رمووده‌يه‌كى هه‌ڵبه‌ستراوه‌و ئه‌سڵێكى ڕاستى نييه وه‌كو فه‌رمووده، به‌ڵام واتاكه‌ى ته‌واوه، له زۆر فه‌رمووده‌ى صحيح يشدا هاتووه كه چاكترين كرده‌وه ئه‌وه‌يه نويژه‌كانمان له كاتى خوێدا بكه‌ين، هه‌روه‌ها زۆر ئايه‌ت و فه‌رمووده فه‌رمانمان پي ده‌كه‌ن بگه‌ڕێينه‌وه لاى خواى گه‌وره و له تاوانه‌كانمان ته‌وبه بكه‌ين، به‌ڵام ئه‌مه‌ى له‌سه‌ره‌وه باسمان كردووه ئه‌گه‌رچى زۆر به‌ناوبانگ ومه‌شهوره، به‌ڵام قسه‌يه‌كى هه‌ڵبه‌ستراوه‌و فه‌رمووده نييه، بۆيه كه‌سێك بۆى ده‌ركه‌وێت هه‌ڵبه‌ستراوه ئيتر حه‌رامه بيگێرێته‌وه بێ ئه‌وه‌ى ئاماژه بۆ بێ ئه‌سڵى سه‌نه‌ده‌كه‌ى بكات. إحسان برهان الدين 13- شعبان-1438 2017-5-9 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:15" بشر القاتل بالقتل .. ولو بعد حين "ئه‌سڵى نييه ئه‌م وته‌يه وه‌كو فه‌رمووده باس ده‌كرێت و زۆر مه‌شهوره، واتاكه‌ى: موژده به بكوژ بده كه به كوشتن ده‌ڕوات، با ماوه‌يه‌كيشى پێ بچێت. ئه‌م فه‌رمووده، يان به ناو فه‌رمووده ، ئه‌وه نييه (موضوع) بێت و سه‌نه‌دێكى درۆينه‌ى بۆ هه‌ڵبه‌سترابێت، يان سه‌نه‌دێكى لاوازى هه‌بێت زانايان وه‌رينه‌گرن، به‌ڵكو هه‌ر سه‌نه‌دى نييه وله بنچينه‌دا فه‌رمووده نييه، ته‌نانه‌ت فه‌رمووده‌ناسێكى گه‌وره‌ى وه‌كو (السخاوي) كه پرسيارى لێكرا ده‌رباره‌ى ئهو فه‌رمووده‌يه فه‌رمووى : "لا أعرفه " "المقاصد الحسنة" (رقم/93)واته: هيچ ده‌رباره‌ى نازانم. له هه‌ندێ شوێن ئه‌م وته‌يه ته‌اوكه‌رێكى ترى هه‌يه : (الزنا يورث الفقر) واته: زيناوداوێن پيسى ده‌بێته مايه‌ى هه‌ژارى، أبو حاتم له "العلل" (1/ 410-411) ڕيوايه‌تى كردووه. أبو حاتم ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: "هذا حديث باطل" واته: ئه‌م فه‌رمووده به‌تاڵ و ناته‌واوه، الذهبي له"ميزان الاعتدال" (3/ 423) فه‌رموويه‌تى: "منكر" واته فه‌رمووده‌يه‌كى مونكه‌ره. والله أعلم. بێگومان تاوانى كوشتن و داوێن پيسى دوو تاوانى گه‌وره‌ن و ئيسلام زۆر به توندى موسوڵمانانى لێ ورياكردووه‌ته‌وه‌و سزاى توندى بۆ ديارى كردووه له ئايه‌ت و له فه‌روودى صحيح ى زۆردا، به‌ڵام ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى كه زۆر به ناو بانگه و دووباره‌ده‌كرێته‌وه، هيچ بنه‌مايه‌كى نييه. إحسان برهان الدين 13- شعبان-1438 2017-5-9 سلێمانى
240422035927.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:16 موسوڵمانى نه‌شاره‌زا له نێوان دوو مه‌ترسيدا موسوڵمانى نه‌شاره‌زا له دوو لاوه بارى قورس كراوه‌و سته‌مى لێكراوه: يه‌كه‌م: له‌لايه‌ن ئهو مامۆستاو كه‌سايه‌تييانه‌ى چه‌ند ساله فه‌رمووده‌ى (ضعيف )و (موضوع) يان به نرخى (صحيح) پێ فرۆشتووه. دووه‌ميش: له لايه‌ن ئه‌وانه‌ى دژايه‌تى سوننه‌ت ئه‌كه‌ن وبه ناحه‌ق به خۆيان ئه‌ڵێن قورئانى ، كه ئه‌مان نكۆڵى له فه‌رمووده‌ى صحيح يش ئه‌كه‌ن نه‌ك هه‌ر (ضعيف)، جا ئهو كه‌سه‌ى كه تواناى ته‌حقيقى نييه و كه‌وتووه‌ته نێوان ئهو دوو جۆره له خه‌ڵكى، به راستى ئه‌ركى گرانه‌و ڕزگار بوون وده‌ربازبوونيان له زيانى ئهو دوو ده‌سته‌يه ئه‌سته‌مه.
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:17 (( يا جبريل صف لي النار،وانعت لي جهنم: فقال جبريل: إن الله تبارك وتعالى أمر بجهنم فأوقد عليها ألف عام حتى ابيضت، ثم أمر بها فأوقد عليها ألف عام حتى احمرت، ثم أمر فأوقد عليها ألف عامحتى اسودت فهي سوداء مظلمة..الخ)) واته: ئه‌ى جيبريل باسى دۆزه‌خم بۆ بكه، ئه‌ويش فه‌رمووى: خواى گه‌وره فه‌رمانى كرد و ئاگرى دۆزه‌خ هه‌ڵگيرسا و هه‌زار سالى پێ چوو سپييه‌وه بوو، ئينجا هه‌زار ساڵى ترى پێچوو سوور بوويه‌وه، ئينجا هه‌زار ساڵى ترى پێچوو ڕه‌ش بوويه‌وه، بۆيه دۆزه‌خ ڕه‌شه‌و تاريكه..، . ئه‌م فه‌رمووده‌يه ئه‌سڵى نييه‌و هه‌ڵبه‌ستراوه(موضوع)ه، بڕوانه: "الهيثمي" (10/387) . " سلسلة الأحاديث الضعيفة" (910) . سه‌يريش ئه‌وه‌يه لهو هه‌موو ئايه‌ت و فه‌رمووده صه‌حيحانه‌ى كه هه‌يه ده‌رباره‌ى دۆزه‌خ بۆچى هه‌ندێك خوويان به‌م قسه‌هه‌ڵبه‌ستراوانه‌وه گرتووه‌و باسى ده‌كه‌ن و ده‌يگێڕنه‌وه. إحسان برهان الدين 12- شعبان-1438 2017-5-8 سلێمانى
240422040110.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:18 (أيما امرأة ماتت وزوجه عنها راض دخلت الجنة) واته: هه‌ر ئافره‌تێك بمرێت و مێره‌ده‌كه‌ى لێى ڕازى بێت، ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه. ئه‌م فه‌رمووده‌يه فه‌رمووده‌يه‌كى (ضعيف) ه، بڕوانه: السلسلة الضعيفة (1426) ورياض الصالحين تخريج الألباني(292). هه‌روه‌ها ئهو فه‌رمووده‌ى كه تێيدا هاتووه: ( ما استفاد المؤمن بعد تقوى الله خيرا له من زوجة صالحة إن أمرها أطاعته وإن نظر إليها سرته وإن أقسم عليها أبرته وإن غاب عنها نصحته في نفسها وماله) واته: ئيماندار له دواى له خوا ترسان سوودێكى نه‌بينيوه له هاوسه‌رێكى باش باشتر، كاتێك فه‌رمانێكى پێ ده‌كات گوێڕايه‌ڵى ده‌كات، كاتێكيش ته‌ماشاى ده‌كات دڵى پيى خۆش ده‌بيت، ئه‌گه‌ر سوێندێكيشى له‌سه‌ر بخوات سوێنده‌كه‌ى ناشكێنێ، كاتێك ئهو مێرده له ماڵ نابێت ئهو ئافره‌ته له خۆى و ماڵيدا ده‌يپارێزێت. ئه‌م فه‌رمووده‌ش هه‌ر لاوازه، بڕوانه: السلسلة الضعيفة 4421 وسنن ابن ماجه تخريج الألباني(1857) . به‌ڵام له فه‌رمووده‌يه‌كى (صحيح ) دا هاتووه له سنن ابن ماجه 1855 له صحيح مسلم يش به ته‌عبيرێكى نزيك له‌وه كه پێغه‌مبه‌ر صلى الله وعليه وسلم فه‌رموويه‌تى: :(إنما الدنيا متاع وليس من متاع الدنيا شيئ أفضل من المرأة الصالحة) واته: ئه‌م دونيا خۆشى و ڕابواردنه، خۆشيش نييه باشتر له ئافره‌تێكى چاكه‌كار. إحسان برهان الدين 11- شعبان-1438 2017-5-7 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:19(إن لكل شيء قلبا وقلب القرآن يس، ومن قرأ يس كتب الله بقراءتها قراءة القرآن عشر مرات) واته: هه‌موو شتێك دڵێكى هه‌يه، دڵى قورئانيش سوره‌تى ياسينه، هه‌ركێ ئهو سوڕه‌ته بخوێنيته‌وه خواى گه‌وره ده جار ئه‌جرى قورئانخوێندنى ته‌واوى بۆ ده‌نووسێت. ئه‌مه فه‌رمووده نييه و بێ بنه‌ماو ( موضوع)ه ، بڕوانه: ( سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة للألباني حديث رقم 169 ). زۆر فه‌رمووده‌ش ده‌رباره‌ى ئه‌م سوڕه‌ته هاتووه به گشتى سه‌نه‌ده‌كانى لاوازه. بيگومان سوڕه‌تى يس سوڕه‌تيكى مه‌زنه له قورئانى پيرۆز و په‌ندو به‌سه‌رهاتى گرنگ و كاريگه‌رى تێدايه، به‌ڵام فه‌رمووده‌يه‌ك تايبه‌ت ده‌رباره‌ى نه‌هاتووه كه صحيح بيت. إحسان برهان الدين 11- شعبان-1438 2017-5-7 سلێمانى
240422040324.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:20 ((رُبَّ قارئٍ للقرآن والقرآن يلعنه)) واته: كه‌سى وا هه‌يه قورئانخوينه‌و قورئان له‌عنه‌تى لێ ده‌كات. ئه‌م وته‌يه هه‌رگيز جێگير نه‌بووه كه فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم بێت، ته‌نها ئه‌وه‌نده‌يه له كتێبى (إحياء علوم الدين) ى غه‌زالى هاتووه‌و دراوه‌ته پاڵ ئه‌نه‌سى كورى مالك ڕه‌زاى خواى لێبيت، بێ ئه‌وه‌ى سه‌نه‌ديكى هه‌بيت. به‌ڵام به پێى فتاوى اللجنة الدائمة - 2 (3 / 213) تێيدا هاتووه" هذا أثر عن ميمون بن مهران ، وليس بحديثعن النبي صلى الله عليه وسلم . واته: ئه‌مه شوێنه‌وارێكه له مه‌يمونى كورى ميهرانه‌و هاتووه‌و فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر نييه صلى الله عليه وسلم. له (ابن باز) يش پرسيار كرا ده‌رباره‌ى فه‌رمووى ئه‌مه فه‌رمووده نييه وپێويست به‌وه ناكات شه‌رح بكرێت. به له‌فزيكى تريش هاتووه: (رُبَّ تالٍ للقُرآنِ والقُرآنُ يَلعَنُه) ئه‌ويش هه‌ر ئه‌سڵى نييه. له‌وانه‌شه هه‌لبه‌ستنى په‌يوه‌ندى به شيعه‌وه هه‌بيت ، چونكه له كتيبه‌كانى ئه‌واندا زۆر باس ده‌كرێت. إحسان برهان الدين 11- شعبان-1438 2017-5-7 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:21 " لا سلام على طعام " فه‌رمووده نييه واته: سه‌لامكردن نييه له كاتى نانخواردندا، يان جارى وا هه‌يه ده‌سته‌واژه‌يه‌كى عه‌ره‌بى جڵفى هه‌يه ده‌يڵێن: (الزاد ما عليه سلام) له ڕاستيدا ئه‌م وته‌يه فه‌مووده نييه و قسه‌يه‌كى باوه له ناو خه‌ڵكيدا، له‌م باره‌وه پێشه‌وا (الشوكاني) فه‌رموويه‌تى : معناه صحيح إذا كانت اللقمة في فم الآكل كما قيده به النووي في الأذكار ، وسبقه إليه الإمام مع إطلاق النووي المنع في المنهاج تبعا لأصله ، فإن سَلّم عليه والحالة هذه لا يستحق جوابا ، أما إذا كان على الأكل وليست اللقمة في فمه فلا بأس بالسلام ، ويجب الرد . اهـ . واته: واتاى ئهو وته‌يه (نه‌كخودى فه‌رمووده‌كه) ڕاسته ئه‌گه‌ر‌سه‌لامه‌كه له كاتێكدا بێت كه‌سه‌كه سه‌لامى لێ ئه‌كرێت پاروويه‌كى له ده‌مدا بێت، له‌م حاڵه‌ته وه‌كو پيشه‌وا النووي ش پێشتر باسى كردووه، سه‌لام نه‌كرێت باشتره و ئه‌گه‌ريش سه‌لامى كرد كه‌سه‌كه ده‌توانێت وه‌ڵامى نه‌داته‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر وا نه‌بوو ئه‌وه كارێكى چاكه سه‌لام بكات و ئه‌ويش واجبه له‌سه‌رى وه‌ڵامى سه‌لامه‌كه بداته‌وه. ده‌رباره‌ى هه‌مان وته‌ى سه‌ره‌وه پرسيار له ابن عثيمين يش كرا وه‌ڵامێكى نزيكى له‌م وه‌ڵامه‌ى شه‌وكانى دايه‌وه و فه‌رمووى ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌سه‌لام ته‌وقه كردن بيت ئه‌وه وايه سه‌لام نه‌كرێت لهو كاته باشتره چونكه كاته‌كه‌ى گونجاو نييه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ته‌نها سه‌لام بوو بێ ته‌وقه كردن و پرسياركردنى حاڵ و ئه‌حواڵ ئه‌وه هيچ كێشه‌يه‌كى تێدا نييه. به كورتى (لا سلام على الطعام ) وه‌كوفه‌رمووده‌كه ئه‌سڵى نييه و (مصطفى عدوي) ش به هه‌مان وه‌ڵامى ئهو زانيانه‌ى باسمان كرد فه‌رموويه‌تى فه‌رمووده‌كه صحيح نييه و، سه‌لام له كاتى نانخواردندا ئاساييه بكرێت، مه‌گه‌ر لهو كاته‌ى كه كه‌سه‌كه سه‌لامى لێ ئه‌كرێت پاروويه‌كى له ناو ده‌مدا بێت لهو حاڵه‌ته‌شدا كه‌سه‌كه ئه‌توانێت وه‌ڵام نه‌داته‌وه. إحسان برهان الدين 11-شعبان-1438 20117-5-7 سلێمانى
240422062524.jpg)
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:22 "الحكمة ضالة المؤمن" فه‌رمووده‌يه‌كى زۆر لاوازه ئه‌م فه‌رمووده (الكلمة الحكمة ضالة المؤمن فحيث وجدها فهو أحق بها). ڕيوايه‌ت كراوه له لايه‌ن الترمذى ( 5 / 51) و ابن ماجه ( 2 / 1395 ) و القضاعى فى مسند الشهاب ( 1 / 65 ) له ڕێگه‌ى كه‌سێكه‌وه به ناوى( إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْفَضْلِ) كه كێشه‌ى فه‌رمووده‌كه‌يه چونكه كه‌سێكه له لايه‌ن بوخارى و نه‌سائى به (منكر الحديث) وه‌سفكراوه، بڕوانه: التقريب ( 1 / 92 ) . ( تهذيب الكمال 2 /165 ). له كتێبه‌كانى ترى فه‌رمووده‌شدا له چه‌ندين ڕێگه‌ى تره‌وه ڕيوايه‌ت كراوه به‌ڵام هه‌مووى بێ كێشه نييه، بۆيه ئه‌م فه‌رمووده هيچ سه‌نه‌دێكى صحيح ى نييه كه وه‌كو فه‌رمووده بێت يان ته‌نانه‌ت وه‌كو وته‌يه‌ك بدرێت پاڵ هاوه‌ڵان و تابعييه‌كان. پرسياريش له اللجنة الدائمة للافتاء له سعوديه كرا ده‌رباره‌ى ئه‌م فه‌رمووده، وه‌ڵاميان ئه‌وه بووبه فه‌تواى ژماره ( 21010 ) كه ئه‌م فه‌رمووده زۆر لاوازه (ضعيف جدا) چونكه له ئيسنادى فه‌رمووده‌كه كه‌سێك هه‌يه به‌ناوى إبراهيم بن الفضل المدني كه فه‌رمووده ناسان له‌سه‌ر به ضعيف زانينى ئهو يه‌ك ده‌نگن، بۆ نموونه: الإمـام أحمد ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: ليس بقوي في الحـديث، ضـعيف الحديث.واته: كه‌سێكى متمانه پێكراو نييه‌و لاوازه.. يحـيى بن معين فه‌رموويه‌تى : ليس بشيء.واته: هيچ ئيعتيبارێكى نييه، جارێكيش ده‌رباره‌ى فه‌رمووى: ضعيف الحـديث لا يكتـب حديثـه، واته: لاوازه له گێڕانه‌وه‌ى فه‌رمووده‌دا وفه‌رمووده‌ى نانووسرێته‌وه...أبـو حـاتم الـرازي والبخـاري والنسائي فه‌رموويانه: منكر الحديث. به‌ڵام هه‌ندێ له زانايان وتوويانه ئه‌گه‌رچى سه‌نه‌دى ئه‌م فه‌رمووده صحيح نييه، به‌ڵام وه‌كو واتا ته‌واوه ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌وه بێت هه‌ر وته‌يه‌كى جوان و به‌سوود له‌گه‌ل شه‌رعى خوا جياواز نه‌بێت ئيماندار له‌به‌رتره پێى سوودى لێوه‌رگرێت. إحسان برهان الدين 11-شعبان-1438 2017-5-7 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:23 هه‌موو ئه‌م فه‌رموودانه زه‌عيف بن چيمان بۆ ده‌مێنيته‌وه زياتر له به‌رێزێك تاكو ئێستا پێيان وتووم: ئه‌م هه‌موو فه‌رمووده‌يه زه‌عيف بێت و ئه‌سڵى نه‌بيت، ئيتر چيمان بۆ ماوه‌ته‌وه؟ منيش ده‌ڵێم: هه‌زاران فه‌رمووده‌ى صه‌حيح و حه‌سه‌ن مان بۆ ماوه‌ته‌وه كه هيچ گومانێك له ڕاست و درووستياندا نييه و به دڵنيياييه‌وه ده‌توانى دينى خۆتى لێ وه‌رگريت و فێربيت، به‌ڵام كێشه‌ى ئيمه ڕاهاتن و خوو گرتنه له گه‌ل كۆمه‌ڵه فه‌رمووده‌يه‌كدا كه سه‌نه‌ديان ته‌واو نييه‌و زانايان له دێر زه‌مانه‌وه ورياييان ده‌رباره‌ى لاوازى سه‌نه‌ديان ونابه‌جێيى مه‌تنيان داوه، له‌وه‌شدا خه‌تاى خۆمان نييه، مه‌گه‌ر له‌وه نه‌بيت كة ته‌حقيق ناكه‌ين و ته‌نها گوێگرين و وه‌رگرێكى نه‌رێنين، ئه‌وانه‌ى كه فێريان كردين به‌داخه‌وه خؤيان بازاڕى ته‌حقيق كردنى فه‌رمووده‌يان زۆر كه‌ساس بوو، بۆيه ئێسته‌ش خه‌ڵكانێك وا ئه‌زانن ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌موو فه‌رمووده لاوازه دوور خرێنه‌وه زيانى بۆ دينداريمان ده‌بيت. له‌م ماوه‌ى كه باسى ئهو فه‌رموودانه‌م كردووه كه بنةمايان نييه‌و (موضوع )ن و (ضعيف) ن، تێبينى دةكه‌م چه‌ندين به‌ڕێز به ڕاسته‌وخۆ و به‌ناڕاسته‌وخۆ به‌رگرى لهو فه‌رموودانه ده‌كه‌ن و ناتوانن و دڵيان ڕێگه‌يان نادات ده‌ستبه‌رداريان بن، كه ئه‌وه‌ش هه‌ڵه‌يه. ساڵانێك له‌مه‌وبه‌ر له گه‌ل مامۆستايه‌كى ئايينى هه‌ندێ قسه‌و باس له‌سه‌ر ئه‌م جۆره فه‌رموودانه چووه نێوانمانه‌وه ، ئهو زۆر له گه‌ڵم ناكۆك بوو، ده‌يووت: خوا ڕووزه‌رديان بكات ئه‌وانه‌ى ئه‌ڵێن حديث (صحيح و ضعيف )ى هه‌يه، (حديث) كوا زه‌عيف و قه‌ڵه‌وى هه‌يه! هه‌مووى هه‌ر قسه‌ى پێغه‌مبه‌ره صلى الله عليه وسلم ، ئهو له كاتێكدا مامۆستاى مزگه‌وتێك بوو خه‌ڵكێكى زۆريش گوێى لێ ده‌گرت،ئهو پيى وابه‌ه بێ ئه‌ده‌بييه به‌هه‌ر فه‌رمووده‌يه‌ك - به‌ده‌ر له‌سه‌نه‌دى مادام له كتێبه‌كانداهاتبيت - بوترێت لاوازه‌و ئه‌سڵى نييه! هه‌رچه‌ند سوپاس بۆ خوا ئهو جۆره مامۆستايانه كه‌من و ئێستا كه‌متريش بوونه. بۆيه كێشه‌كانى ئێمه له‌بوارى زانستيدا به گشتى و زانستى فه‌رمووده به تايبه‌تى ڕه‌گى هه‌يه و ساڵانێك به هه‌ڵه ئيشى له‌سه‌ر كراوه به ماوه‌يه‌كى كه‌م يان به بێ هه‌وڵ و كۆششى زۆر چاره‌سه‌ر نابێت. إحسان برهان الدين 10- شعبان-1438 2017-5-6 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:24 " حب الوطن من الإيمان " خۆش ويستنى نيشتمان له ئيمانه‌وه دێت. فه‌رمووده‌يه‌كى هه‌ڵه‌به‌ستراوه‌و، درۆيه‌كه له‌سه‌ر زارى پيغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم دانراوه، چونكه خۆشه‌ويستى وه‌ته‌ن په‌يوه‌ندى به ئيمانه‌وه نييه و مه‌سه‌له‌يه‌كى خۆڕسكه و خه‌ڵكى ئيماندار و بێ ئيمان وه‌‌ته‌نى خۆيان خۆشده‌ويت و ئه‌گه‌ر ئهو قسه‌ڕاست بووايه بي باوه‌ڕه‌كانيش به خۆشويستنى نيشتمانه‌كانيان ده‌بوونه ئيماندار، خۆشه‌ويستى وه‌ته‌ن - وه‌كو زانايه‌كى گه‌وره فه‌رموويه‌تى - وه‌كو خۆشه‌ويستى نه‌فس و ماڵ و مناله ، هيچ په‌يوه‌ندييه‌كيشى به ئيمانه‌وه نييه و نيشانه‌ش نييه بۆ ئيمان. ئه‌م فه‌رمووده زۆر كه‌س پێيان وايه فه‌رمووده‌يه‌كى صه‌حيحه، به‌ڵام له ڕاستيدا فه‌رمووده‌يه‌كى بێ بنه‌ماو دانراوه له‌سه‌ر زارى پيغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم وئه‌و لێى بێ به‌رييه. فه‌رمووده‌ناسان ئه‌م فه‌رمووده‌يان به (موضوع) داناوه، بۆ نموونه، له زانا دێرينه‌كان: " الصاغاني له كتێبى (الموضوعات) باسى كردووه ، به هه‌مان شێوه (السخاوي) ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: : "لم أقف عليه" واته هيچم ده‌رباره‌ى نه‌بينيوه كه فه‌رمووده بيت. له زانا هاوچه‌رخه‌كانيش - بۆ نموونه - شێخ ئه‌لبانى و ابن عثيمين هه‌ردوكيان ده‌رباره‌ى فه‌رموويانه: (موضوع)ه. إحسان برهان الدين 10- شعبان-1438 2017-5-6 سلێمانى
#فه‌رمووده_لاواز_و_بێ_بنه‌ماكان:25 ( من لم يهتمَّ بأمر المسلمين فليس منهم ) ئه‌مه‌ش (صحيح) نييه ئه‌م فه‌رمووده يه‌كێكه له فه‌رمووده به‌باوبانگ و مه‌شهوره‌كان، له كۆمه‌ڵێك له هاوه‌ڵانه‌وه ده‌يگێڕنه‌وه، به‌ڵام سه‌رجه‌م ڕێگه‌كانى - وه‌كو محمد صالح المنجد ده‌ڵێت - مونكه‌ره‌و زۆر لاوازه، چونكه هه‌ر ڕێگه‌يه‌كى و كه‌سێكى قسه له‌سه‌ر كراو بووه‌ته كێشه بۆ سه‌نه‌ده‌كه‌ى: 1- عن حذيفة رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال : ( من أصبح والدنيا أكبر همه فليس من الله في شيء ، ومن لم يتق الله فليس من الله في شيء ، ومن لم يهتم للمسلمين عامة فليس منهم ) الحاكم له "المستدرك" (4/352) وابن الجوزي له كتێبى "الموضوعات" (3/132) ڕيوايه‌تيان كردووه، كێشه‌ى ئه‌م سه‌نه‌ده كه‌سێكه ناوى(إسحاق بن بشر) له "ميزان الاعتدال" (1/184) : دا ده‌رباره‌ى هاتووه:" قال ابن حبان: لا يحل حديثه إلا على جهة التعجب .واته: درووست نييه فه‌رمووده له ڕێگه‌ى ئه‌مئيسحاقه‌وه بگێڕدرێته‌وه مه‌گه‌ر له ڕووى سه‌رسوڕمان نه‌بێت.. وقال الدارقطني فه‌رموويه‌تى: كذاب متروك ، واته: درۆزنه‌و فه‌رمووده‌ناسان وازيان لێ هێناوه. يروي العظائم عن ابن إسحاق وابن جريج والثوري..واته: شتى زۆر ناڕه‌وا ده‌گه‌ێڕێته‌وه لهو ابن اسحق و.... هه‌ر بۆيه الذهبي له كتێبى "التلخيص" دا فه‌رموويه‌تى: " أحسب الخبر موضوعا " اواته: پێم وايه ئه‌م فه‌رمووده‌و درۆو هه‌ڵبه‌ستراو بيت. ابن الجوزي ش فه‌رموويه‌تى: " هذا حديث لا يصح ، والمتهم به إسحاق " واته: ئه‌م فه‌رمووده ڕاست نييه و تۆمه‌تبار تيێدا ئيسحاقه.. هه‌روه‌ها (العراقي) له كتێبى "تخريج الإحياء" (2/180) به ضعيف ى داناوه. 2- له ڕێگه‌يه‌كى تره‌وه هاتووه كه أبي العالية له حذيفة ى ده‌گێڕێته‌وه، ئه‌وه‌يان الطبراني له "المعجم الأوسط" (7/270) "والصغير" (2/131) ڕيوايه‌تى كردووه، هه‌ر له ڕێگه‌ى ئه‌ويشه‌وه أبو نعيم له "أخبار أصبهان" (2/252) : له ڕێگه‌ى عبد الله بن أبي جعفر الرازي ، له باوكى ،له الربيع ، له أبي العالية ده‌يگێڕێته‌وه . الطبراني فه‌رموويه‌تى : ئه‌م ئيسناده ته‌نها له ڕێگه‌ى (عبد الله بن أبي جعفر الرازي) هاتووه‌و، سه‌نه‌ده‌كه‌شى زه‌عيف و مونكه‌ره . ژياننامه‌ى ئهو كه‌سه‌ش بڕوانه له: "تهذيب التهذيب" (12/57) وفي (5/177) ڕێگه‌يه‌كى ترى هه‌يه السيوطي له "اللآلئ المصنوعة" (2/266) ده‌يگێڕێته‌وه،و الشيخ الألباني ئهو سه‌نه‌ده‌ى به لاواز ناساندووه به هۆى ئهو تۆمه‌تبارانه‌ى له سه‌نه‌ده‌يدا هه‌يه، هه‌روه‌ها نه‌ناسراويشى تيدايه . 2- له فه‌رمووده‌ى عبد الله بن مسعود ڕه‌زاى خواى لێبێت هاتووه كه‌پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموويه‌تى : ( من أصبح وهمه غير الله عز وجل فليس من الله في شيء ، ومن لم يهتم للمسلمين فليس منهم ) ئه‌م ڕيوايه‌ته له الحاكم في "المستدرك" (4/356) وأبو عبد الله الدقاق في "مجلس إملاء في رؤية الله" (رقم/396) وابن بشران في "الأمالي" (رقم/395) گێڕدراوه‌ته‌وه له ڕێگه‌ى: إسحاق بن بشر ، كه ئهو ئيسحاقه زۆر تۆمه‌تبار كراوه الذهبي له " تلخيص المستدرك " فه‌رموويه‌تى: إسحاق ومقاتل ليسا بثقتين ولا صادقين .واته: اسحق..نه جێگاى متمانه‌يه‌و نه‌ڕاستگۆيه. 3- له فه‌رمووده‌ى أبي ذر ڕه‌زاى خواى لێبێت پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموويه‌تى: ( من أصبح وهمه الدنيا فليس من الله في شيء ، ومن لم يهتم بأمر المسلمين فليس منهم ، ومن أعطى الذلة من نفسه طائعا غير مكره فليس منا ) الطبراني له "المعجم الأوسط" (1/29) له ڕێگه‌ى يزيد بن ربيعة ، له أبي الأشعث الصنعاني ، له أبي عثمان النهدي ، له أبي ذرله‌و ڕێگه‌وه .به‌م ئيسناده‌شه هه‌ر مونكه‌ره، چونكه كه‌سێكى تيدايه ناوى ( يزيد بن ربيعة الرحبي) :بوخاري ده‌رباره‌ى فه‌رموويه‌تى: أحاديثه مناكير . النسائي : متروك . بڕوانه:"ميزان الاعتدال" (4/422) ، هه‌ر بۆيه الهيثمي له كتيبى "مجمع الزوائد" (10/433) به ضعيف ى داناوه، به‌هه‌مان شێوه العراقي له "تخريج الإحياء" (2/180). 4- له‌فه‌رمووده‌ى أنس بن مالك ڕه‌زاى خواى لێبێت پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموويه‌تى :( من أصبح وهمه غير الله فليس من الله ، ومن أصبح لا يهتم للمسلمين فليس منهم ) ابن عدي له كتێبى "الكامل" (7/67) ، البيهقي له كتێبى "شعب الإيمان" (7/361) له ڕێگه‌ى (وهب بن راشد) ئه‌مه‌ش به هه‌مان شێوه ئيسنادێكى مونكه‌ره، چونكه زانايان ده‌رباره‌ى ئهو وه‌هبه فه‌رموويانه: الدارقطني : متروك ، واته: فه‌رمووده‌ناسان وازيان لێيى هێناوه‌و شتى لێ وه‌رناگرن، ابن حبان : لا يحل الاحتجاج به بحال .واته: به هيچ شێوه‌يه‌ك ناشێت بۆ به‌ڵگه و نابێت فه‌رمووده‌ى لێوره‌گيردرێت "ميزان الاعتدال" (4/352) البيهقي فه‌رموويه‌تى: إسناده ضعيف . واته:ئيسناده‌كه‌ى لاوازه..هه‌روه‌ها سه‌نه‌ده‌كه كه‌سيكى ترى تێدايه ئه‌ويش هه‌ر تۆمه‌تباره به ناوى( فرقد السبخي) ضعيف ه وهه‌ڵه‌ى زۆره . هه‌موو ڕێگه‌كانى ئه‌م فه‌رمووده لاوازن و ناشێن بۆ متمانه پيكردن، به‌م شێوه‌ش ده‌رده‌كه‌وێت، فره‌يى ڕێگه‌كانى فه‌رمووده‌كه به هيزى ناكاته‌وه، بۆيه درووست نييه بدرێت پال پيغه‌مبه‌ر صلى اللهعليه وسلم، الألباني له "السلسلة الضعيفة" (ژماره/309-312) هه‌موو ڕێگه‌كانى ئه‌م فه‌رمووده‌ى به لاواز داناوه. به‌ڵام له جياتى ئه‌م فه‌رمووده كه ئه‌سڵێكى ڕاست و درووستى نييه، ده‌كرێت ئاماژه بۆ فه‌رمووده‌ى خواى گه‌وره بكرێت:( إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ ) الحجرات/10 ، يان به‌و فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم : ( مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى ) رواه البخاري (6011) ومسلم (2586) ئه‌م ته‌خريجه محمد صالح المنجد كردوويه‌تى ومن كردوومه به كوردى. إحسان برهان الدين حسان برهان الدين 10-شعبان-1438 2017-5-6 سلێمانى
240505064624.jpg)
