#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:21
چەند تێبینی و ئاگاداركردنەوەیەكی گرنگ
مەبەست لەم زنجیرە نووسینەمان دەربارەی نوێژ ئەوە نەبوو هەرچی ورد و درشتی ئەم بابەتە هەیە بیخەینە بەرباس و لێكۆڵینەوە، بەڵكو ئامانجەكە لەوەدا خۆی بینیەوە كە تیشك بخرێتە سەر هەندی تێبینی بایەخدار و هەڵە و سەرپێچی و لادان لەسوننەت كە نوێژخوێنان لە كاتی نوێژكردندا ئەنجامی دەدەن، لێرەشدا وەكو پاشكۆیەك هەندی تێبینی و وریاكردنەوەی گرنگی تر دەخەینە رو:

1- مەسەلەی گێڕانەوەی نوێژ بە قەزا: تەرك كردنی هەر نوێژێكی فەرز بە ئەنقەست و بە شێوەیەكی عەمدی تاوانێكی گەوەریە هیچ قەرەبووی ناكاتەوە، هیچ بەڵگەیەكیش نییە لەسەر ئەوەی نوێژ كە نەكرا دوای دەرچوونی كاتەكەی بكرێتەوە، بەڵكو پێویستە ئەو كەسە تەوبە بكات و نوێژی سوننەت و نافیلە زۆر بكات بەڵكو الله تعالی لێی خۆش بێت.
ابن رجب فەرموویەتی: ولا یعرف عن احد من الصحابة وجوب القضاء علی العامد شیء، بل ولم أجد عن التابعین أیضا فیه شیئا إلا النخعي) فتح الباري شرح صحيح البخاري/ باب: من نسي صلاة، فلیۆدها إذا ذكرها. واتە: نەزانراوە هیچ هاوەڵێك گێڕانەوەی نوێژی لەسەر كەسێك بەئەنقەست نەیكردبێت بە پێویست زانیبێت، بەڵكو تابیعییەكانیش بەهەمان شێوە جگە لە نەخعی نەبێت.
ئەمەش كە باسكرا تایبەتە بەو كەسەی بەئەنقەست و بەبێ هۆكاری بیرچوونەوە یان خەوتن و یان كەسێك ڕێگر بووبێت نوێژەكەی بكات نەیكردبێت و قورسترین حوكمیشی بەسەردا دراوە لەلایەن زانایانەوە، بەڵام ئەو كەسەی نوێژێكی نەكرد بە هۆی بیرچوونەوە، یان خەو لێكەوتن و بێدارنەبوون لە كاتی خۆیدا، یان بەهۆكارێك كە لە سنووری توانای خۆیدا نەبوو بێت، ئەوانە هەركەی توانیان لە نزیكترین كاتدا نوێژەكەیان دەگێڕنەوە، وەكو لەفەرموودەی صحیح دا هاتووە: (من نام عن الصلاة أو نسيها فليصلها إذا ذكرها لا كفارة لها إلا ذلك) البخاري (597)، ومسلم (684).

2- لە كاتی دەرچوونی موسوڵمان لە ماڵی خۆی بەرەو مزگەوت هیچ فەرموودەیەكی صحیح نییە پشتی پی ببەسترێت بۆ خوێندنەوەی هیچ زیكرو دوعایەك هەرچیش لەوبارەوە هاتووە جێگیر نەبووە بۆ ئەوەی ئیشی پێ بكرێت.

3- ڕۆیشتن بۆ مزگەوت بە پۆشاكی شاییستە: پێویستە موسوڵمان كاتێك دەڕوات بۆ مزگەوت بە جلی ڕێك و پێك و پۆشتەو بۆنی خۆش بڕوات وەكو چۆن دەڕوات بۆ سەردانی جێگایەكی فەرمی یان بۆ سەردانی ماڵێك هەوڵ دەدات بەڕێك و پێكی بڕوات، دەبێت بۆ مزگەوتیش بەو شێوە بێت، الله تعالی فەرموویەتی: "بابني آدم خذوا زينتكم عند كل مسجد" بۆیە ڕۆیشتن بۆ مزگەوت بە جلی تەنك یان جلی خەوتن وەكو بێجامەو تراكسۆت یان بە جلێكی ناڕێك و پەرپووتەوە جگە لەوەی كارێكی نەشیاو ناشیرینە سەرپێچیشە بۆ ئەو ئایەتە.

4- مزگەوتەكان جیاوازییان نییە و هەموویان وەكو یەكن جگە لە سێ مزگەوتەكە نەبێت كە بە بەڵگەی صحیح پاداشتی نوێژكردنی جیاكراوەتەوە، و تایبەتە بۆیە باشترە موسوڵمان لە نزیكترین مزگەوت لە ماڵەكەیەوە جومعەو جەماعەت بكات، مەگەر ڕێگر و هۆكارێكی شەرعی و عەقیدی لەو بارەوە هەبێت.

5- دانانی سوترە: سوننەت وایە نوێژخوین بەتەنها بێت یان پێشنوێژی بكات سوترەیەكی هەبێت، ئیتر شتێك بێت یان دیوارێك یان كەسێك، بەڵام ڕاكێشانی خەتێك بەمەستی سوترە ئەوە درووست نییە و ئەو فەرموودەی كە أحمد و أبو داود ڕیوایەتیان كردووە لەو بارەوە لاوازە.

6- تێپەڕبوون بەبەردەم كەسێكدا كە نوێژ دەكات گوناهەو هەندێ لە زانایانیش بە تاوانی گەورە كەبائیر ناساندوویانە، بۆیە دەبێت موسوڵمان خۆی لەوە بە دوور بگرێت بەبەردەم هیچ كەسێكدا ڕەت ببێت لە كاتی نوێژ كردنیدا، وەكو لە سوننەتدا هاتووە: ( لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيْ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ ) البخاري (510) ومسلم (507).
تێبینی/ هەندێ لە زانایانی سەلەف و هاوچەرخەكان فەرموویانە تەنها نوێژكردن لە حەرمی مەككە جیاوازەو ڕێگەدراوە بەبەردەم نوێژخوێندا تێپەڕ ببیت، ابن باز یش كاتێ پرسیاری ئەم مەسەلەی لێكرا وەڵامی ئەوە بوو كە لە مزگەوتی حەرام لەبەر قەرەباڵغی و لە هەر مزگەوتیكی تر ئەگەر زۆر قەرەباڵغ بێت لە ڕووی ناچارییەوە درووستە بەبەردەم نوێژخوێندا تێپەڕ ببیت، والله اعلم.

7- پێچەوانەی سوننەتە سورەتێك لە نوێژێكدا دووبارە بكرێتەوە واتە لە ڕكاتی یەكەم و دوومیشدا هەمان سورەت بخوێنرێتەوە، بەڵكو سوننەت وایە لە ڕكاتی دووەمدا سورەتێكی تر بخوێنێت و لەوەی یەكەم كورتتر بێت،
ئەم مەسەلەش كوردی خۆمان كەمترەخەمی زۆریان تێدا كردووەو زۆربەی خەڵكی لە ڕكاتی یەكەم و دووەمیشدا تەنها سوڕەتی الإخلاص قل هو الله أحد دەخوێننەوە.

8- پشوودانی دوای سەجدەی دووەم: ئەوە سوننەتێكە زۆر كەس نایزانن و نایكەن، پێویستە نوێژخوێن پاش سەربەرز كردنەوە لە سەجدەی دووەم كەمێك دابنیشێت ئینجا هەڵسێتەوە بۆ ڕكاتێكی تر وەكو لە سەحیحی بوخاریدا جیگیر بووە.

9- وشەی سیدنا: بە هیچ شێوەیەك جێگیر نەبووە لە ناو التحیات دا نوێژخوێن لە كاتی سەڵەواتدا وشەی سیدنا بەكاربهێنیت بۆیە ئەوە پێچەوانەی سوننەتە و پێویست ناكات بڵێیت اللهم صل علی سیدنا محمد.

10- مەكروهە و كارێكی باش نییە لە كاتی نوێژدا شانی نوێژخوین بەدەرەوە بێت و داپۆشراو نەبێت، نموونەی ئەوەش نوێژكردنە بە فانیلەی عەلاگەوە یان شتی هاوشێوە كە شان یان زۆربەی شان بەدەرەوە بێت، هەروەها كارێكی باش نییە و پێچەوانەی سوننەتە نوێژخوێن قۆڵی هەڵماڵێت لە كاتی نوێژ كردندا.

11- نوێژخوێن تاكو بتوانێت باوێشك بگێڕێتەوە و دەمی نەكاتەوە بۆ باوێشكدان، چونكە لەو بارەوە فەرموودەیەك بەڕاشكاوی لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە.

12- نوێژ كردن بە نەعل و پێڵاوەوە درووستە و ئاساییە لە دەشت و دەردا و لەهەر جێگەیەك كە بگونجێت و ئەو كارە لە سەحیحی بوخاریدا جێگیر بووە.

13- تەوقە كردن لە دوای نوێژ وەكو ئەوەی پەیوەندی بە نوێژەكەوە بێت و بڵێیت خوا قبوڵی بكات و ئەویش لەبەرانبەردا سوپاست بكات یان دوعات بۆ بكات بەم شێوە و بەبەردەوامی بیدعەیە و نە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و نە هاوەڵان ئەو كارەیان نەكردووە.

تێبینی/ ان شاء الله لە كاتی چاپكردنی ئەم زنجیرەیە پێكەوە لە گەڵ زنجیرەی هه‌ڵه‌ و بیدعه‌كانی هه‌ینی وەكو كتیبێك، هەموو ئەو سەرچاوانەش دەخەمە ڕوو كە سوودم لێیان بینیوە.
إحسان برهان الدین
20 رجب 1441
2020/3/15

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:20
زیكرەكانی دوای تەواو بوونی نوێژە فەرزەكان
لە دوای سەلامدانەوە لە نوێژە فەرزەكاندا، سوننەت وایە نوێژخوێن سێ جار داوای لێخۆشبوون لە پەروەردگاری بكات و بڵێت: (أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر الله) ئینجا بڵێت: (اللهم أنت السلام ومنك السلام تباركت يا ذا الجلال والإكرام) رواه مسلم (591).
دوای ئەوە بڵێت: (لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير، لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن، لا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون)رواه مسلم (594).
. هەروەها (اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد)رواه البخاري (844)، ومسلم (593).

وتنی ئەم وێردانە لە پاش نوێژە فەرزەكان سوننەتە بۆ نوێژخوێن بەتەنیا بێت یان لەگەڵ جەماعەتدا، پیاو بێت یان ئافرەت، پێشنوێژ بێت یان لە دوای ئیمامەوە نوێژی كردبێت.
مستحب یش وایە جگە لەمانە لە دوای نوێژی مەغریب و فەجرەوە بڵێت: (لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير) ئەمانە هەمووی سوننەتەو فەرموودەی صحیح یان لەسەرە.

لە دوای ئەوانە یان هەندێك لەوانە، سوننەت وایە نوێژخوین سی وسێ جار بڵێت سبحان الله ، سی و سێ جار بڵێت الحمد لله، سی و سێ جار بڵێت الله أكبر، یەك جاریش بڵێت: لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير) رواه مسلم (597).

سوننەتیش وایە ئەم وێردانە بە پەنجە بكرێت و لە فەرموودەی صحیح دا ئەوە هاتووە (رواه أبو داود (1501)، والترمذي (3583)، وأحمد (27089)، وابن حبان (842) قال الترمذيُّ: غريبٌ جود إسناده النووي في ((الأذكار)) (24)، والعراقي في ((تخريج الإحياء)) (1/398)، وحسَّنه ابن حجر في ((الفتوحات الربانية)) (1/248)، والألبانيُّ في ((صحيح أبي داود)) (1501). باشترە بە پەنجەكانی دەسی ڕاست بكرێت و بە پەنجەكانی هەردوو دەستیش بێت هەر درووستە.

2- نزاو پاڕانەوە:
* سونەت وایە نوێژخوین پاش ئەوەی لە نوێژەكەی ئەبێتەوە وەكو پێشتر ئاماژەمان پێكرد سێ جار داوای لێخۆشبوون لە پەروەردگاری بكات و بڵێت: استغفر الله استغفر الله استغفر الله.
* هەروەها بڵێت: (ربِّ قِنِي عذابَك يومَ تبعَثُ عِبادَكَ) واتە: پەرورەدگارم لە سزات بمپارێزە لەو ڕۆژەی كە بەندەكانت زیندووو دەكەیتەوە..رواه مسلم (709)

* (اللهمَّ أعِنِّي على ذِكرِكَ وشُكرِكَ وحُسْنِ عبادتِكَ) رواه أبو داود (1522)، والنسائي (3/53)، وأحمد (5/244) (22172) صحَّح إسنادَه النَّوويُّ في ((المجموع)) (3/486)، وابن الملقِّن في ((الإعلام)) (4/14)، وصحَّحه ابن كثير في ((البداية والنهاية)) (7/97)، وابن حجر في ((الفتوحات الربانية)) (3/55)، والألباني في ((صحيح سنن أبي داود)) (1522)، والوادعي في ((الصحيح المسند)) (1117).

* (اللهمَّ اغفِرْ لي ما قدَّمْتُ وما أخَّرْتُ، وما أسرَرْتُ وما أعلَنْتُ، وما أسرَفْتُ وما أنت أعلَمُ به منِّي، أنتَ المُقدِّمُ وأنتَ المُؤخِّرُ، لا إلهَ إلَّا أنتَ).رواه أبو داود (1509)، وأحمد (803)، والدارقطني (1137) صحَّح إسنادَه النَّوويُّ في ((المجموع)) (3/486) وقال: وهو إسنادُ مسلم. وصحَّحه الألباني في ((صحيح سنن أبي داود)) (1509).

* (اللهمَّ إني أعوذُ بك مِن الجُبْنِ، وأعوذُ بك مِن البُخلِ، وأعوذُ بك مِن أنْ أُرَدَّ إلى أرذَلِ العُمُرِ، وأعوذُ بك مِن فتنةِ الدُّنيا وعذابِ القبرِ).رواه البخاري (6374).

3- حوكمی دەنگ بەرزكردنەوە بە زیكرەكان:
زانایان لەسەر مەسەلەی دەنگ بەرز كردنەوە بە وێردەكانی دوای نوێژە فەرزەكان دوو بۆچوونیان هەیە:
یەكەم/ مستحب وایە دەنگ بەرز بكرێتەوە بە وتنی وێردەكان: ئەمە بۆچوونی هەندێكە لە زانایانی مەزهەبی ئەبو حەنیفە ((حاشية ابن عابدين)) (1/666)، ((حاشية الطحطاوي)) (ص: 214). هەندێك لە زانایانی مەزهەبی ئەحمەد ((كشاف القناع)) البهوتي (1/366).

* ابن تیمیة : ابنُ تَيميَّة دەڵێت: (ويستحبُّ الجهر بالتسبيح والتحميد لا التكبير «في كشاف القناع: والتكبير» عقيبَ الصلاة). واتە: مستحب و باشتر وایە بە دەنگی بیستراو سبحان الله و الحمد لله بكات نەك الله أكبر. بڕوانە: ((الفتاوى الكبرى)) (5/336) هەروەها: ((كشاف القناع)) البهوتي (1/366) و((حاشية الروض المربع)) لابن قاسم (2/84).

* ابن باز دەڵێت: (السنَّة الجهر بالذكر عقبَ الصلوات الخمس وعقب صلاة الجُمُعة بعد التسليم) واتە: سوننەت وایە زیكری دوای نوێژە فەرزەكان و نوێژی جومعە لە دوای سەلامدانەوە بەدەنگی بیستراو بێت. بڕوانە: ((مجموع فتاوى ابن باز)) (11/191).

* ابن عثیمین: وتوویەتی: (الجهرُ بالذِّكر بعد الصلوات المكتوبة سُنَّة... وقد اختار الجهرَ بذلك شيخ الإسلام ابن تيميه - رحمه الله - وجماعةٌ من السَّلف، والخلف؛ لحديثي ابن عباس، والمغيرة رضي الله عنهم، والجهر عامٌّ في كل ذِكر مشروع بعد الصلاة سواء كان تهليلًا، أو تسبيحًا، أو تكبيرًا، أو تحميدًا؛ لعموم حديث ابن عباس، ولم يرِدْ عن النبي صلَّى اللهُ عليه وسلَّم التفريقُ بين التهليل وغيره، بل جاء في حديث ابن عباس أنَّهم يعرفون انقضاءَ صلاة النبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم بالتكبير، وبهذا يُعرَف الردُّ على مَن قال لا جهرَ في التسبيح والتحميد والتكبير. وأمَّا مَن قال: إنَّ الجهر بذلك بدعةٌ فقد أخطأ؛ فكيف يكون الشيءُ المعهود في عهد النبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم بدعة؟) پوختەی قسەكەی ابن عثیمین ئەوەیە زیكری دوای نوێژەكان بە دەنگی بیستراو ئەبێت هەركێیش ئەوەی بە بیدعە زانیوە هەڵەی كردوە، چۆن شتێك لەسەردەمی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەنجام دراوەو بیدعەشە؟. بڕوانە: ((مجموع فتاوى ورسائل العُثَيمين)) (13/247، 248).

تێبینی: ئەم زانایانە لە دەنگ بەرزكردنەوە مەبەستیان ئەوە نییە دەنگەكە زۆر بەرز بیت و كەسانی تر بێزار بكات و تەشویش درووست بكات بۆ كەسانی تر، یان بە كۆمەڵ بێت، بەڵكو تەنها مەبەست لەوەیە بیستراو بێت و نهینی نەبێت تەنها خۆت گوێت لێبێت.

خاوەنی ئەم بۆچوونانە بەڵگەشیان لەسەر ئەم بۆچوونەی خۆیان لە بوخاری (842)، ومسلم (583) هێناوەتەوە.

دووەم/ دەنگ بەرز كردنەوە بە وێردەكانی دوای نوێژە فەرزەكان كارێكی شەرعی نییە و نادرووستە: ئەم بۆچوونەش چەندین زانای گەورە لە سەرین وەكو:

* مالكییەكان: بڕوانە: ((الفواكه الدواني)) (1/492)، هەروەها: ((المدخل)) ابن الحاج (2/276).
* شافیعییەكان: ((المجموع)) النووي (3/487)، هەوەها: ((الأم)) الشافعي (1/150).

* حەنەفییەكان: ((حاشية ابن عابدين)) (1/666)، ((حاشية الطحطاوي)) (لاپەڕە: 214).

* ئەلبانی لەو بارەوە وتوویەتی: (الثابِتُ في السنَّة أنَّه لا يجوز رَفْعُ الصوت بالذِّكْرِ؛ لِمَا يترتَّبُ من وراء ذلك من التشويش) واتە: لە سوننەتدا جێگیر بووە كە درووست نییە دەنگ بەرز بكرێتەوە بە زیكری دوای نوێژەكان چونكە ئەوە دەبێتە مایەی شڵەژان و شپرزەبوون، بڕوانە: ((موقع تفريغات أشرطة الألباني - سلسلة الهدى والنور - الشريط رقم: 428)).

* بەڵكو زۆربەی زانایان لەسەر ئەم بۆچوونەن كە نابێت دەنگ بەرز بكرێتەوە : ابنُ بطَّال دەڵێت: (ولم أجد من الفقهاء من يقول بشىءٍ من هذا الحديث إلَّا ما ذكره ابنُ حبيب فى الواضحة قال: يُستحَبُّ التكبير فى العساكر والثغور بأثَرِ صلاة الصبح، والعشاء تكبيرًا عاليًا ثلاث مرات، وهو قديمٌ من شأن الناس) ((شرح صحيح البخاري)) (2/458).
النَّوويُّ دەڵێت: (نقل ابنُ بطال وآخرون أنَّ أصحاب المذاهب المتبوعة وغيرهم متَّفقون على عدم استحباب رفع الصوت بالذكر والتكبير) ((شرح النَّووي على مسلم)) (5/84). هەروەها بڕوانە: ((الفروع)) لابن مفلح (2/231).
ابن رجب دەڵێت: (وحكي عن أكثرِ العلماء خلاف ذلك، وأنَّ الأفضل الإسرارُ بالذكر) ((فتح الباري)) (5/235).

بەڵگەشیان لە قورئان هێناوەتەوە: (وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا).
هەروەها لە سوننەتیشەوە: (كنَّا مع النبيِّ صلَّى اللهُ تعالى عليه وسلَّمَ، وكنَّا إذا أشرَفْنا على وادٍ هلَّلْنا وكبَّرْنا ارتفعَتْ أصواتُنا، فقال النبيُّ صلَّى اللهُ تعالى عليه وسلَّمَ: يا أيُّها النَّاسُ، اربَعُوا على أنفسِكم؛ فإنَّكم لا تَدْعونَ أصَمَّ ولا غائبًا، إنَّه معكم سميعٌ قريبٌ).

4- حوكمی خوێندنی ایة الكرسي: خوێندنی آیة الكرسي دوای هەموو نوێژێك فەرموودەیەكی لەسەرە فەرموودەناسان یەك دەنگ نین لەسەر ئەوەی صحیح بێت، بەڵام شەیخی ئەلبانی بە كۆی ڕێگەكانی سەنەدەكەی بە حەسەنی زانیوە ((سلسلة الأحاديث الصحيحة)) (972).(مَن قرأَ آيةَ الكُرسيِّ دُبُرَ كلِّ صلاةٍ مكتوبةٍ، لم يمنَعْه مِن دخولِ الجنَّةِ إلَّا الموتُ) زۆرێك لە زانایانیش لەوانە ابن عثیمین و ابن باز بە كارێكی شەرعی و باشیان داناوە پاش هەموو نوێژێك بخوێنرێت، بەڵام بخرێتە دوای ئەو وێردانەوە كە باسمان كرد كە بەڵگەی ڕاست و درووستیان لەسەر هاتووە باشترە.

4- حوكمی زیكری بە كۆمەڵ و جەماعی: زانایانی سەلەف هەر لە هاوەڵانەوە تاكو ئەم سەردەمەی خۆمان یەك دەنگن لەسەر ئەوەی زیكردنی جەماعی هیچ بەڵگەیەكی شەرعی لەسەر نییەو بەڵكو خیلافی سوننەتەو بیدعەیە وهیچ كەسێك لە هاوەڵان و تابیعی و شوێنكەوتوانیان ئەو كارەیان نەكردووە، بەڵكو بە توندی بەرپەرچیان داوەتەوە و نەهیان لێ كردووە.
پرسیاری حوكمی زیكری بە كۆمەڵ لە لیژنەی فەتوا لە گەورە زانایانی سعودیە كرا بەم شێوە وەڵامیان دایەوە:
" الذكر الجماعي بدعة ؛ لأنه محدث ، وقد قال النبي صلى الله عليه وسلم : ( من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد ) ، وقال عليه الصلاة والسلام : ( كل محدثة بدعة ، وكل بدعة ضلالة ) والمشروع ذكر الله تعالى بدون صوت جماعي " واتە: زیكردكردنی بە كۆمەڵ بیدعەیە چونكە كارێكی، پێغەمبەری خوا صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: هەركێ لە ئیسلامدا بیدعەیەك دابهێنێت كە بەو شێوە نەكرابێت كارەكەی بەسەریدا دەدرێتەوە، هەروەها فەرموویەتی: هەموو داهێنراویك بیدعەیە و هەموو بیدعەیەكیش گومڕاییە، ئەوەی كە شەرعییەو ڕێگەپێدراوە ئەوەیە زیكری پەروەردگار بە شێوەیەكی جەماعی نەكرێت.بڕوانە:
"فتاوى اللجنة الدائمة" (24 /268)

إحسان برهان الدین
11 رجب 1441
6/3/2020

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:19
جیاوازی نێوان پیاوان و ژنان لە نوێژدا
بۆچوونی ڕاست ئەوەیە هیچ جیاوازییەك لە نێوان پیاوان و ژنان لە نوێژكردندا نییە، ئەو جیاوازییانەش كە هەندێ لە زانایان باسیان كردووە هیچ بەڵگەیەكی لەسەر نییە، چونكە فەرموودەی (صلوا كما رأيتموني أصلي) كە سەحیحەو بوخاری ڕیوایەتی كردووە، ئەوە بنچینەیەكی گشتیە بۆ پیاوان و ئافرەتان و بەبێ هەبوونی بەڵگە ناتوانرێت ئەو بنەما گشتییە تایبەت بكرێت.

بۆیە سوننەت وایە پیاو چۆن نوێژ دەكات ئافرەتیش بەهەمان شێوە نویژ بكات، ئەمە وەكو كردارەكانی ناو نوێژ، بەڵام لە دەرەوەی ئەوە كە پەیوەندی ناڕاستەوخۆی بە نوێژەوە هەیە، هەندێ جیاوازییان هەیە، وەكو:

1- ئافرەت بانگدان و قامەتی لەسەر نییە، چونكە ئەو دوو كردارە بەرز كردنەوەی دەنگی تێدایە و ئەوەش بۆ ئافرەتان درووست نییە، ابن قدامة رحمه الله فەرموویەتی: (لا نعلم فيه خلافاً)..واتە: ئەو مەسەلە لەلای زانایان خیلاف ی تیدا نییە، بڕوانە: ( 1/438 المغني مع الشرح الكبير ) .

2- بۆچوونی پەسەند ئەوەیە هەموو جەستەی ئافرەت عەورەتە جگە لە دەموچاوی نەبێت، ئەگەریش هەر شوێنێكی تری لە ناو نوێژدا دەربكەوێت لە مەزهەبی مالك والأوزاعي والشافعي نوێژەكەی بەتاڵ دەبێتەوەو پێویستە دووبارەی بكاتەوە.

3- هەروەها ئافرەت لە كاتی ڕكوع و سەجدەدا خۆی كۆ دەكاتەوەو باڵی لە جەستەی دوور ناخاتەوەو بڵاوی بكاتەوە، چونكە ئەوە پۆشتەترە بۆی وەكو لە كتێبی المغني (2/258) دا هاتووە .

پێشەوا النووي لە پێشەوا الشافعي دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی: (ولا فرق بين الرجال و النساء في عمل الصلاة إلا أن المرأة يستحب لها أن تضم بعضها إلى بعض وأن تلصق بطنها بفخذيها في السجود كأستر ما تكون وأحب ذلك لها في الركوع وفي جميع الصلاة ) واتە: هیچ جیاوازییەك لە نێوان ژنان و پیاواندا لە كردارەكانی ناو نوێژدا نییە، بەڵام مستحب و چاكتر وایە خۆی كۆ بكاتەوە و لە كاتی سجدەدا سكی بنووسێنیت بە هەردوو ڕانییەوە ، چونكە بەو شێوە پۆشتتەتر دەبێت...) ( بڕوانە: المجموع (3/429) .

3- مستحب وایە ئافرەتان پێكەوە نوێژی جەماعەت بكەن و یەكیكیان پێشنوێژیان بۆ بكات و درووستە دەنگیش بەرز بكاتەوە ئەگەر پیاوان گوێیان لە دەنگی نەدەبوو، ئەم مەسەلەش هەندێ خیلافی لەسەرە بۆ وردەكارییەكەی بڕوانە: المغني (2/202) والمجموع النووي 4/84-85.

4- ڕێگەپێدراوە ئافرەتان لەماڵەكانیان بۆ نوێژی جەماعەت بۆ مزگەوت دەربچن ، بەڵام ماڵەكانیان باشترە بۆیان، وەكو لەفەرموودەدا هاتووە: " لا تمنعوا النساء أن يخرجن إلى المساجد وبيوتهن خير لهن " رواه أحمد وأبو داود‏.‏

سەبارەت بە ڕۆیشتنی ئافرەتان بۆ نوێژی جەماعەت پێشەوا النووي لە كتیبی المجموع 3/455 هەندێ جیاوازی لە نێوانیاندا باس كردووە :

یەكەم/ جەختیان لەسەر نەكراوەتەوە ئامادەی نوێژی جەماعەت ببن وەكو ئەو جەختكردنەوەی لەسەر پیاوان كراوە.
دووەم/ پێشنوێژی ئەوان لە ناوەڕاستیاندا دەوەستێت نەك لە پیشەوەیان.
سێێەم/ نابێت ودرووست نییە لە مزگەوتدا بەتەنیشت پیاوانەوە نوێژ بكەن، بەڵكو دەبیت لە ڕیزی پشتەوەیان بن.
چوارەم/ دواترین ڕیزیان خێری زۆرترە لە ڕێزی پێشەوەیان كە نزیكە لەڕیزی پیاوانەوە.
تێبینی/ ان شاء الله لە كاتی چاپكردنی ئەم زنجیرەیە پێكەوە لە گەڵ زنجیرەی هه‌ڵه‌ و بیدعه‌كانی هه‌ینی وەكو كتیبێك، هەموو ئەو سەرچاوانەش دەخەمە ڕوو كە سوودم لێیان بینیوە.

إحسان برهان الدین
19رجب 1441

2020/3/14

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:18
چۆنییەتی دانیشتنی "التشهد" و سەلامدانەوەو هەندێ تێبینی
بە كورتی هەندێ حوكم و تێبینی و هەڵە هەیە سەبارەت بە دانیشتنی (التشهد) و خوێندنەوەی التحیات لەم چەند خاڵەدا دەیخەینەروو:
1- چۆنییەتی دانیشتنەكە: لە دانیشتنی یەكەمدا پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەشێوەی (افتراش ) دادەنیشت، واتە قاچی ڕاستی لە سەر پەنجەكانی ڕادەگرت و لە سەر ڕانی چەپی دادەنیشت، بەڵام لە دانیشتنی كۆتاییدا لەو نوێژانەی كە سێ ڕكاتی و چوار ڕكاتین بە شێوەی (تورك) دادەنیشت واتە قاچی ڕاستی بەهەمان شێوە دادەنا و قاچی چەپی دەخستە ژێر قاچی ڕاستی.
بەڵگەی ئەمەش فەرموودەی أبي حميد الساعدي یە رضي الله عنه كە فەرموویەتی : "كنت أحفظكم لصلاة رسول الله صلى الله عليه وسلم … إلى أن قال : "فإذا كان في الركعتين جلس على رجله اليسرى، ونصب اليمنى، فإذا جلس في الركعة الأخيرة قدم رجله اليسرى ونصب الأخرى وقعد على مقعدته" رواه البخاري.
شێوازێكی تری دانیشتن هەیە (إقعاء) ی پێ دەوترێت واتە نوێژخوێن لەسەر هەردوو پاژنەی دانیشێت، لە نێوان هەردوو سەجدەكەدا یان لە كاتی تشهد دا، ئەمە بە هەموو شێوەكانییەوە بەلای زۆربەی زانایانەوە كارێكی باش نییەو نادرووستە .

2- شێوازی ڕاستی (التحیات): (التحيات لله والصلوات والطيبات، السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته، السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين، أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله) ئەمەیان لە هەردوو سەحیحی بوخاری (1/286)و موسلیم (1/301)دا هاتووە و، شێوازی تری صحیح یش هەیە بەڵام ئەمەیان مەشهورترە و ئاساییە بە كامەیان بخوێنرێت.

لە یەكەم دانیشتندا سەڵەواتی تێدا نییە، بەڵام لە دانیشتنی دووەمدا لەو نوێژانەی كە دوو دانیشتنی تێدایە الصلوات الإبراهیمیة ی بۆ زیاد دەكات كە بریتییە لە: (اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد، اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد) ئەم سەڵەواتەش بە پێچەوانەی مەزهەبی حەنابیلە جومهوری زانایان بەلایانەوە سوننەتەو وتنی واجب نییە .
لە هەندێ لە سەلەفەوە دەگێڕنەوە كە لە پاش وەفاتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە التحیات دا وشەی ( السلام علیك )یان گۆڕیوە بە (السلام علی النبي) بەڵام زۆرینەی زانایان لەسەر ئەوەن هیچ گۆڕانكاری لە شێوازی تەحیات نەكرێت چۆن فێركراوین ئاوها ئەنجامی بدەین.

3- ئاماژە كردن بەپەنجە: لە شێوەو چۆنییەتی جوڵاندنەوەی پەنجە لە ناو تشهد دا جیاوازی زۆر لە نێوان زانایاندا هاتووە، بەڵام لە سەحیحی موسلیمدا جێگیر بووە لە ڕێگەی عبدالله بن عمر رضي الله عنه كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە كاتی التحیات دا دەستی چەپی دەكردەوە و لەسەر ڕانی چەپی دایدەنا و پەنجەكانی دەستی ڕاستی كۆدەكردەوە جگە لە پەنجەی شایەتمان نەبیت كە ئاماژەی پێدەكرد و لەسەر رانی راستی دایدەنا.
خیلافیش لە سەر جوڵاندنەیەكەیەتی كە لە مەزهەبی مالیكی و حەمبەلیدا ئیشی پێ دەكرێت، بەڵام عبدالعزیز الطریفي دەڵێت ئەوە بەڵگەی لەسەر نییە و جێگیر نەبووە، ابو بكر بن العربي و زانای تر فەرموویانە فەرموودەكە عیللەی تێدایە، بەڵام ئەوەی كە جێگیرە و بەڵگەی صحیح ی لەسەرە ئەوەیە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تەنها پەنجەی بەرزكردووەتەوەو ئاماژەی پێكردووە بەبێ جوڵاندنی زۆر، ئەوەش مەسەلەیەكی خیلافییە و جێگای نكۆڵی كردن نییە لەسەر كەسێك كە ئەنجامی بدات، چونكە هەردوولا دەستیان بەبەڵگەوە گرتووە و بەرگری زانستی لێ دەكەن و مەسەلەكەش دەچێتە بابەتی شێوەو هەیئەی نوێژەوە، شەیخی ئەلبانی بەناوبانگترین كەسە كە جەختی لەسەر جوڵاندنەوەی پەنجە كردوە لە درێژایی كاتی التحیات خویندندا و لە صفة الصلاة ئەو مەسەلەی شیكردووەتەوە.
تێبینی: هەندێ لە زانایان وتوویانە جوڵاندنەوەی پەنجە نوێژ بەتاڵ دەكاتەوە بەڵام ئەوە قسەیەكی بێ بەڵگەیە و پێشەوا النووي لە كتێبی المجموع دا (3/454) ئەو بۆچوونەی ڕەتكردووەتەوە.

4- دوعای كۆتایی تشهد: لە كۆتایی خوێندنەوەی التحیات و پێش سەلامدانەوە سوننەت وایە نوێژخوێن نزاو پاڕانەوە بكات و هەندێ دوعای سەحیح لەو بارەوە هاتووە وەكو: .(اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ) . صحيح مسلم 588. هەروەها: (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَفِتْنَةِ الْمَمَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ) البخاري 833.

5- سەلامدانەوە: بە ئیجماعی زانایان سەلامی یەكەم لە نوێژدا فەرزەو و دووەمیان سوننەتە، بەڵام هەرگیز نەگێڕدراوەتەوە لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نوێژی بەیەك سەلامەوە كردبێت، بەڵام لە هەندي لە هاوەڵان دەگێڕنەوە كە هەندێ جار بەیەك سەلامدانەوە نوێژیان كردووە، ابن القیم یش لە كتێبی (اعلام الموقعین) دا (2/377) بەرگری لەوە كردووە كە هەردوو سەلامەكە فەرزە.

* هەندێ هەلەی سەلامدانەوە:
* پێویستە بەباشی لە كاتی سەلامدانەوەدا ڕوومەتی بەلای ڕاست و چەپدا وەرگێڕێت بە شێوەیەك كە لە پشتەوە ڕوومەتی ببینرێت لە كاتی سەلامدانەوەكەیدا، ئەویش لەبەر ئەو فەرموودەی كە (عامر بن سعد) لە باوكی گێراوێتیەوە فەرموویەتی : (كنت أرى رسول الله صلى الله عليه وسلم يسلم عن يمينه وعن يساره حتى أرى بياض خده ). رواه مسلم ( 582 ) واتە پێغەمبەرم دەبینی صلی الله علیه وسلم لەو كاتەی سەلامی بەلای ڕاست و چەپدا دەدایەوە تەنانەت سپێتی گۆناییم دەبینی .
- شێوەی ڕاستی وتنی سەلام بریتییە لە: (السلام علیكم ورحمة الله) بەبێ وتنی (وبركاته) چونكە وتنی ئەو وشە لە كۆتایی سەلامەوە ئیتر سەلامی یەكەم بێت یان دووەم ئەسڵی نییە.
- هەڵەیە و درووست نییە لەگەڵ سەلامی یەكەمدا دەستی ڕاست بەرزبكرێتەوەو لە گەل سەلامی دووەمدا دەستی چەپ بەرز بكرێتەوە، بە دەقی فەرموودەی صحیح ئەوە قەدەغە كراوە: ( ما لي أراكم رافعي أيديكم كأنها أذناب خيل شمس ).
- هەڵەیە وشەی السلام علیكم درێژ بكرێتەوە و بكرێتە السلاااااااام علیكم...ابن سید الناس فەرموویەتی: خیلاف نییە لەسەر ئەوەی ئەوە كارێكی نادرووستە.
- جوڵاندنەوەی سەر یان بان و خوار پێكردنی پێش سەلامدانەوە یان لە نێوان هەردوو سەلامەكەدا بیدعەیە و ئەسڵی نییە كە هەندێ نوێژخوێنان ئەو كارە سەیرە دەكەن.
بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوود لە كۆمەڵە سەرچاوەیەك بینراوە لەوانە:
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم/ محمد ناصرالدین الألباني.
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم / عبدالعزیز الطریفي.
- القول المبین في أخطاء المصلین/ مشهور حسن سلمان.
- الاسلام سۆال وجواب/ محمد صالح المنجد.
- مختصرالفقه الاسلامی/ محمد بن ابراهیم التویجري.
- هەندێ فەتوای گەورە زانایان لەسەر ئەم باسە.
سەرچاوەی تریش

إحسان برهان الدین
18 رجب 1441
2020/3/13

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:17
شێوازی ڕاستی سەجدەو وێردەكانی
1- پێویستە نوێژخوێن لەسەر حەوت ئەندام بچێتە سەجدە: نێوچەوان و لووت، هەردوو دەست ، هەردوو ئەژنۆ، پەنجەكانی هەردوو پێ، ئەویش لەبەر ئەو فەرموودەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كە پێشەوا بوخاری دەیگێڕێتەوە: (أمرت أن أسجد علی سبعة أعظم، علی الجبهة -أشار بیده إلی أنفه - والیدین والركبتین وأطراف القدمین.البخاري (1/ 206) (812) ومسلم (2/ 52) (490) (229). بەپێی فەرموودەكەش نێوچەوان و لووت بەیەك ئەندام ژمێردراون و مەرجە بەرزەوی بكەون، جومهوری زانایانیش لەسەر ئەوەن كە تەنها تەوێڵ بەرزەوی بكەوێت نوێژەكە درووستە بەڵام هەردوكیان بن باشترە.

2- نوێژخوێن هەردوو دەستی لە كاتی سەجدەدا لەبەرانبەر شانی دادەنێت یان بەرانبەر نەرمایی گوێی، باڵیشی لە جەستەی دوور دەخاتەوە تا ئەوەندەی عەزێتی كەسی تەنیشتی خۆی نەدات، هەروەها پەنجەكانی دەستیشی كۆ دەكاتەوە و ڕووەو قیبلەیان دەكاتەوە.و ئەمانە هەمووی فەرموودەی سەحیحی لەسەرە.

3- كاتی كڕنوش كاتی گیرابوونی نزاو پاڕانەوەیە ، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: " أقرب ما يكون العبد من ربه وهو ساجد فأكثروا الدعاء " رواه مسلم (482). واتە نزیكترین ساتەكانی بەندە لە پەروەردگاری كاتی سەجدە بردنە بۆیە زۆر بپاڕێنەوە.
كەواتە: هەڵەیە موسوڵمان خۆی ڕانەهێنیت لەگەڵ پاڕانەوە لە ناو سەجدەدا.

4- سوننەتیش وایە لەناو سەجدەدا بوترێت (سبحان ربي الأعلی) و فەرموودەی صحیح ی لەسەرە پێشەوا مسلم دەیگێڕێتەوە، بەڵام زیادەی (وبحمده) نە لە ڕكوع و نە لە سجود دا جێگیر نەبووە و عیللەی تێدایە وەكو ابو داود و زانای تر فەرموویانە.
جگە لەو زیكرە زیكری تریش هاتووەو صحیح ن وەكو: (سبحانك اللهم ربنا وبحمدك) البخاري و مسلم و (سبحانك و بحمدك لا إله إلا أنت)مسلم و (سبحان ذي الجبروت و الكبریاء و العظمة) أبو داود. هەروەها جێگیر بووە لە ركوع و لە سجوددا فەرموویەتی: (سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحِ ) رواه مسلم.
ژمارەی وێردەكانیش بە سێ هاتووە لە هەندێ ڕیوایەتدا كە قسەی لەسەرە، بەڵام درێژی ڕكوع و سجود ی پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەڵگەیە لەسەر ئەوەی ژمارەكەی لە سێ جار زیاتر بووە.

6- كاتی سەجدەش ئەبێت نزیك بێت لە كاتی ڕكوع ەوە، چونكە بەڵگەی لەسەر هاتووە، سوننەتیش وایە نوێژخوین لەناو سجوددا زۆر بپاڕێتەوە.

7- سەبارەت بە جووت كردنی هەردوو پێ لەكاتی سەجدەدا (رص القدمین) ئەویش بەڵگەیەكی صحیح ی لەسەر نەهاتووە، بەڵام بە هیچ شێوەیەك درووست نییە قاچێكی یان هەردوكیان بەرز بكاتەوەو لە زەوی ببڕێت لە كاتی سەجدەدا. چونكە وەكو لەسەرەتای ئەم باسە وتمان فەرمانمان پێكراوە لەسەر حەوت ئەندام سەجدە ببەین كە قاچەكانیش دەگرێتەوە.

8- دانیشتنی نێوان هەردوو سەجدەكەش سوننەتە و پیویستە ماوەیەكی كەم بخایەنێت و هەردوو دەستیشی بەكراوەیی لەسەر ڕانی بێت یان لەسەر ئەژنۆی و بێت و بلێت ( رب اغفر لي) بەڵام وتنی ( اللهم اغفر لي وارحمني واهدني وعافني وارزقني ) فەرموودەیەكی جێگیر نییەو لاوازە، بۆیە ئەگەر رب اغفر لي دووبارە بكاتەوە یان دوعای تر بخوینێت درووستە، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم زۆری پێ دەچوو لە نێوان هەردوو سەجدەكەدا، سوننەتیش وایە لەو كاتەدا افتراش بكات واتە لەسەر قاچی چەپی دابنیشێت و پەنجەكانی قاچی ڕاستی ڕاگرتبێت لە ژێریدا و ڕوویان لە قیبلە بێت، لە دوای هەڵسانەوەش لە سەجدەی دووەم و ئەو پشووە كەمە كە نوێژخوێن ویستی هەڵسێتەوە بۆ ڕكاتێكی تر پێویست ناكات جارێكی تر الله أكبر بكات.
تێبینی: شێوازی (الإقعاء) كە دانیشتنی نوێژخوینە لەسەر پاژنەكانی یان بە شێوەكانی تری مەكروهە و باشتر وایە بەو شێوە نە لە كاتی تشهد و نە لە نێوان هەردوو سەجدەكەدا دانەنیشێت.

8- سەبارەت بە سەجدەی تیلاوە، واتە سەجدەی كاتی قورئان خوێندن هیچ فەرموودەیەكی صحیح نییە كە وێردێكی تایبەتی هەبێت، ئینجا فەرموودەی (سجد وجهي للذي خلقه...) ڕاست نییە و سەنەدەكەی وەكو الدارقطني فەرموویەتی (منقطع) ە، بۆیە هەمان زیكری سەجدەی تێدا دەوترێت (سبحان ربي الأعلی).

9- سەجدەی سەهو بەهەمان شێوە هیچ وێردیكی تایبەتی نییە، ئەوەش كە دەوترێت تێیدا بوترێت: (سبحان الذي لا ینام ولا یسهو ) هیچ بنەمایەكی ڕاستی نییە وەكو فەرموودە و لە هیچ كتێبێكی متمانەپێكراوی فەرموودەدا نەهاتووە.
بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوودم لەم كتیبانە وسەرچاوەی تریش بینیوە:
1- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم/ عبدالعزیز الطریفي.
2- القول المبین في أخطاء المصلین/ مشهور حین.
3- الاسلام سۆال وجواب/ محمد صالح المنجد.

إحسان برهان الدین
18رجب 1441
2020/3/13

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:16
چۆنییەتی دابەزین بۆ سەجدەو هەڵسانەوە؟
ئەم مەسەلە خیلافێكی كۆن و زۆری تێدایە لە نێوان زانایاندا و هەردوو بۆچوونەكە پشتگیری لێ كراوەو نووسین وقسەو باسێكی زۆر دەربارەی كراوە كە هەندێكیان دابەزین بۆ سەجدە لە سەر ئەژنۆ بەڕاست دەزانن و هەندێكی تریان دابەزین لەسەر دەستەكان بەڕاستتر دەزان.
سەرچاوەی ئەم جیاوازیەش لەسەر بنەمای تێگەیشتن و لێكدانەوەی فەرموودەیەكی پێغەمبەرە صلی الله علیه و سلم كە فەرموویەتی: «إذا سجد أحدكم فلا يبرك كما يبرك البعير وليضع يديه قبل ركبيته». أحمد 8598 وأبو داود 714. واتە: كاتێك كەسێك لە ئێوە سەحدە دەبات با وەكو وشتر دانەنیشێت و با هەردوو دەستی پێش هەردوو ئەژنۆی بخاتە زەوی.
فەرموودەیەكی تریش هەیە النسائی 1077 دەیگێڕێتەوە كە ئەمە دەقەكەیەتی: (رأيت النبي ﷺ إذا سجد وضع ركبتيه قبل يديه).

بەڵكو الترمذي لە سونەندا (2/57) ئەو بۆچوونەی داوەتە پاڵ زۆربەی زانایان كە زۆربەیان فەرموویانە ئەژنۆ پێش دەستەكان دەخرێن و لە كاتی هەڵسانەوەشدا یەكەم جار نوێژخوێن دەستی بەرزدەكاتەوە پێش ئەژنۆكانی، بەڵگەشیان فەرموودەی وائل بن حجر ە كە فەرموویەتی (رأيت رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا سجد يضع ركبتيه قبل يديه ، وإذا نهض رفع يديه قبل ركبتيه) رواه أبوداود والترمذي والنسائي وابن ماجة والدارقطني، بەڵام ئەم فەرموودە ئەلبانی بە ضعیف ی زانیوە لە المشكاة (898) و لە، الإرواء (2/75).

بۆیە زۆر جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە ڕاست ئەوەیە نوێژخوێن لەسەر هەر دوو دەستی دابەزێت بۆ سەجدە و بۆ هەڵسانەوەش یەكەم جار ئەژنۆی بەرزكاتەوە.

محمد صالح المنجد بۆچوونێكی ناوازەی ابن تیمیة لەم بارەوە دەگێڕێتەوە كە لە الفتاوى (22/449) فەرموویەتی : (أما الصلاة بكليهما فجائزة باتفاق العلماء . إن شاء المصلي يضع ركبتيه قبل يديه ، وإن شاء وضع يديه ثم ركبتيه وصلاته صحيحة في الحالتين باتفاق العلماء ولكن تنازعوا في الأفضل ). واتە نوێژ بەهەردوو شێوازەكە درووستە و ڕاستە بەڵام زانایان لەوەدا خیلافیان بووە كامەیان ئەفزەل تر و باشترە.
بۆیە لە كۆتایی باسكردنی ئەم قەولە فەرموویەتی: كەسی شارەزا لە زانستی شەرعی كامەی لا پەسەندترو ڕاجح تر بوو كاری پێ بكات،كەسی ناشارەزاش لە زانستی شەرعی ئەتوانێت لەسەر بۆچوون و مەزهەبی زانایەكی دیاری كراو كار بكات.

شایانی باسیشە كە عبدالعزیز الطڕیفي لە صفة الصلاة دا لێكۆڵینەوەی لە هەموو ئەو فەرموودانە كردووە سەبارەت بەدابەزین بۆ سەجدە لەسەر دەست یان بێت یان لەسەر ئەژنۆ و دەڵێت: وەكو سەنەد هیچیان صحیح نین وهەموو فەرموودە مەرفوعەكان لەوبارەوە لە علة بەدەر نین و قسەی زانا گەورەكانی وەكو بوخاری و الترمذي و الدارقطني لە سەر فەرموودەكان باس دەكات بۆ پشتگیری حوكمەكەی بەسەر ئەو فەرموودانەدا، بۆیە وتوویەتی هەرچەند زانایان قسەو باسی زۆریان لەسەر ئەم باسە هەیە بەڵام لەبەر نەبوونی فەرموودەی صحیح ی یەكلاكەرەوە و بە پێی كەسەكان و چۆن بۆیان گونجاوترە بەو شێوە دابەزن بۆ سەجدە و كێشەیەكی نییە، بۆ نموونە كەسی وا هەیە قەڵەوە یان لاوازە حاڵەتەكان بەو پێیە جیاوازی دەبێت.

سەبارەت بە شێوازی ڕاست بۆ هەڵسانەوە بۆ قیام لە پاش تەواو بوونی سەجدەی دووەم، نوێژخوێن سەربەرز دەكاتەوە و بۆ ساتێكی كەم دادەنیشێت و پاشان دەستی دەخاتە سەرزەوی بۆ ئەوەی هەڵسانەوەكەی ئاسان بكات و ئەمەش لە فەرموودەی صحیح ی بوخاریدا دا جێگیر بووە ( 1/ 283).
سەبارەت بە هەڵسانەوە بەو شێوەی وەكو هەویر شێلانە كە لە فەرمودەی العجن دا هاتووە ، زۆرێك لە زانایان تضعیف یان كردووە بۆ نموونە لە زانا كۆنەكان زانای فەرموودەناس ابن الصلاح و ابن رجب، لە هاوچەرخەكانیش بە هەمان شیوە زۆر زانا لاوازیان كردووە.
لە دیارترین ئەو كەسانەی فەرموودەكەیان لە ڕێگەی شەواهیدەوە بە صحیح زانیوە شەیخی ئەلبانییە لە صفة الصلاة دا بەڵام زانای تری هاوچەرخ وەڵامیان داوەتەوە بۆ نموونە شێخ بكر أبو زید لە كتێبی ( جزء في كيفية النهوض في الصلاة وضعف حديث العجن ) لەبەرانبەردا ئەلبانی لە " تمام المنة " ( ص 196 - 207 ) وەڵامی ئەوی داوەتەوە.

بە پێی بۆچوونی زۆربەی زانایان لە كۆن و نوێدا هەڵسانەوە لە پاش پشووی سەجدەی دووەم بە دەست خستنە سەرزەوی ڕاستەو فەرموودەی صحیح ی لەسەرە، بەڵام بە وتەی زۆربەی زانایانی كۆن و هاوچەرخ فەرموودەی العجن كە بریتییە لەوەی وەكو شێوازی هەویر شێلان هەڵسیت صحیح نییە و ضعیف ە.

إحسان برهان الدین
17رجب 1441
2020/3/12

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:15
خوێندنەوەی قنوت پاش هەڵسانەوە لە ركوع
قنوت ی شەرعی لە دوو حاڵەتدا دەبێت:
یەكەم/ لە كاتی نەوازیل: جێگیر بووە لە فەرموودەی صحیح دا كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە كاتی بەڵاو ناخۆشیدا لە پاش ڕاستبوونەوە لە ڕكوعی كۆتایی لە نوێژدا نزاو پاڕانەوەی قنوت ی خوێندووە و دوعای لە بێباوەڕان كردووە و هەروەها پاڕاوەتەوە كە موسوڵمانان لە پیلانی ناحەزانی دینەكەیان پارێزراو بن، بەردەوامیش ئەو كارەی نەكردووە، بەڵكو ماوەیەك بووەو وازی لێ هێناوە بە بێ دیاری كردنی نوێژی فەرزێكی دیاری كراو، نموونەی ئەم جۆرەش ئەوەیە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم بۆ ماوەی یەك مانگ لەناو نوێژدا دوعای لە هۆزەكانی رعل و ذكوان دەكرد چونكە دەستیان چووە خوێنی ئەو هەفتا هاوەڵە و بە غەدر و فێڵ و ئەوانیان كوشت.
ابن حجر العسقلاني فەرموویەتی حیكمەت لەوەی كە ئەو دوعا لە سەجدەدا نەبووە لە كاتێكدا سەجدە جێگای وەڵامدانەوەی دوعایە ئەوەیە كە مەئمومەكانیش لەگەڵ پێشنوێژدا بەشدار بن بە ئامین كردن هەر بۆیە قنوت بە دەنگی بەرز و ئاشكرا دەكرێت.

دوعای ئەم قنوتەش جیاوازە لە دوعای قنوتی وتر كە بە (اللهم اهدني فیمن هدیت..) دەست پێ دەكات، بەڵكو سوننەت وایە دوعاكە تایبەت بێت بەو پرسەی كە پاڕانەوەكەی بۆ دەكرێت، وەكو ابن عثیمین باسی كردووە لە "فتاوى نور على الدرب" (160 /32) .
ئەم قنوتە گومانی تێدا نییە كە سوننەتە و بە فەرموودەی صحیح لە بوخاری و مسلم و لای گێڕەرەوانی تری فەرموودە جێگیر بووە.

سەبارەت بە قنوت لە نوێژی هەینیدا وا دەردەكەویت كە درووست نییە، پێشەوا مالیك پرسیاری لە ابن شهاب الزهري كرد لەو بارەوە فەرمووی كارێكی داهێنراوە و زۆرێك لە زانایان بەكارێكی باشیان نەزانیوە و جیگیر نەبووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كردبێتی.

دووەم/ قنوت لە نوێژی وتردا: سەبارەت بە قنوتی وتر سوننەتە لە پێش ڕكوع یان لە دوای ڕكوع ئەنجام بدرێت و بەردەوامیش نەبیت لەسەری بەڵكو هەندی جار بكرێت و هەندێ جار نەكرێت و بەم دوعایە دەست پێ بكات: ( اللهم اهدني فيمن هديت ، وعافني فيمن عافيت ، وتولني فيمن توليت ، وبارك لي فيما أعطيت ، وقني شر ما قضيت ، فإنك تقضي ولا يقضى عليك ، إنه لا يذل من واليت ، ولا يعز من عاديت ، تباركت ربنا وتعاليت ، لا منجى منك إلا إليك ) أخرجه أبو داود (1213) والنسائي (1725) وصححه الألباني في الإرواء 429 .
بەڵام النووي لە كتێبی المجموع (3/497) فەرموویەتی: (الصحيح المشهور الذي قطع به الجمهور أنه لا تتعين بها ( أي بهذه الصيغة ) ، بل يحصل بكل دعاء) واتە ڕاست ئەوەیە كە مەرج نییە هەر بەو دوعایە قنوت بكرێت ، بەلكو بە هەر دوعایەكی تریش دەكرێت. ئەلبانی ش لەم بارەوە فەرموویەتی: " ولا بأس من الزيادة عليه بلعن الكفرة ومن الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، والدعاء للمسلمين " واتە ئاساییە جگە لەو دوعایە پاڕانەوەی تری بۆ زیاد بكرێت وەكو نەفرەت كردن لە بێباوەڕان و سەڵەواتدان و نزاو پاڕانەوە بۆ موسوڵمانان.

سەبارەت بە ئەنجامدانی قنوت لە نوێژی بەیانی بە بێ هیچ هۆكارێك وەكو ڕوودانی موسیبەت و بەڵا، بەڵگەی لەسەر نییە و پێچەوانە سوننەتە، چونكە ئەوەی لە سوننەت جێگیر بووە ئەوەیە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە نوێژی وتر و لە كاتی ناخۆشی و بارودۆخی خراپ و نائاساییدا لە نویژە فەرزەكاندا لە بەیانی و غەیری بەیانی قنوت ی دەخوێند.

بەڵام جێگای ئاماژە پێكردنە كە هەندێ لە ئەهلی عیلم قونوتیان لە نوێژی بەیانی بە مستحب زانیوە و مەزهەبی شافیعی ش لەسەر ئەوەیە.
بەڵام بە وردبوونەوە لە بەڵگەكانی سوننەت دەردەكەوێت كە بەردەوام بوون لەسەر قنوت لە نویژی بەیانیدا بەبێ هۆكار پێچەوانەی سوننەتەو هەندێك لە زاناكان بەڵكو لە تابعییەكان بە بیدعەیان زانیوە، بۆ نموونە طارق بن أشيم الأشجعي لە باوكی دەربارەی قنوت ی بەیانیان پرسیوێتی كە باوكی نوێژی لە پشت پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و خلیفەكانەوە كردووە، ئەویش لە وەڵامدا فەرموویەتی:(أي بني محدث)، واتە كورم ئەوە بیدعەیە. "قلت لأبي: يا أبت! إنك صليت خلف رسول الله ﷺ، وخلف أبي بكر و عمر و عثمان و علي ، أفكانوا يقنتون في الفجر؟ فقال: أي بني محدث". خرجه الإمام أحمد و الترمذي و النسائي و ابن ماجة بإسناد صحيح.

ئەوەش بەواتای ئەوە نایەت كە شافیعی بیدعەی ئەنجام داوە، چونكە ئەو ئیجتیهادی كردووەو ئەو كارەی خۆی بە سوننەت زانیوە و لای جێگیر نەبووە كە خیلافی سوننەتە ئەگینا ئەنجامی نەدەدا ، لەبەرانبەریشدا جومهوری زانایان بە سوننەتیان نەزانیوە قنوت بەبەردەوامی لە نوێژی بەیاناندا بخوێنرێت..

دەست بەرزكردنەوەش لە كاتی دوعای قنوت دا مەسەلەیەكی خیلافییە و وا دەردەكەوێت بەڵگەیەكی ڕوون و سوننەتیكی ئاشكرا نەهاتووە بە یەكێكیان بۆیە هەركامیان بكرێت بە پێی ئەو خیلافەی لەسەر ئەسڵی دەست بەرزكردنەوەدا هەیە هەر ئاساییە وەكو هەندی لە زانایان فەرموویانە الله اعلم.
ئەگەریش كەسێك لە مزگەوتێكدا نوێژی كرد و پێشنوێژ قنوت ی خویند و دەستی بەرز كردەوە وەكو وتم بە پێی ئەو خیلافە كەهەیە ئەتوانێت دەست بەرز نەكاتەوە، بەڵام ئەگەر مەترسی درووست بوونی فیتنە لە دەست بەرزنەكردنەوكەیدا هەبوو دەست بەرز بكاتەوە باشترە.

إحسان برهان الدین
16 رجب 1441
2020/3/11

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:14
چەند تێبینی و هەڵەیەكی نوێژخوێنان لە كاتی ڕكوعدا
نوێژ خوێن پاش تەواو كردنی ئەو سوڕەتەی كە لە دوای سوڕەتی الفاتحة دەیخوێنێت، بۆ ماوەیەكی زۆر كەم ڕادەوستێت ئەوەندەی هەناسەی وەرگرێتەوە وەكو پێشەوا نەوەوی فەرموویەتی: (سكتة لطيفة جدا ليفصل بها بين القراءة وتكبيرة الركوع) و هەردوو دەستی تاكو لای گوێی بەرز دەكاتەوەو تەكبیرەی دوەمی ناو نوێژەكەی دەكات واتە: دەڵێت الله أكبر و دەڕوات بۆ ڕكوع.سەبارەت بە كاتی دەست بەرزكردنەوەكە - وەكو عبدالعزیز الطریفي دەڵێت - بەڵگە هەیە كە لە پێش تەكبیرەو، هاوكات لە گەڵیدا و، لە دوای وتنی تەكبیرەكەش دەست بەرز كراوەتەوە، واتە بەهەر سێ شێوەكە درووستە.

ئینجا ئەگەر ئەگەر پێشنوێژ لە كاتی نوێژی جەماعەتدا لە ڕكوعدا بوو و مەئموم فریای ئەو ڕكوعە كەوت ئەوا هەموو ڕكاتەكەی بۆ دەژمێردرێت و، ئەگەر فریای ڕكوع نەكەوت ئەبێت یەكسەر بڕواتە ناو نوێژەكەوەو بۆی ناژمێردرێت.

لە ڕكوعدا نوێژخوێن هەردوو دەستی دەخاتە سەر ئەژنۆكانی و پەنجەكانی لەیەكتر جیادەكاتەوەو پێویستە پشتی راست بوەستێنێ بەشێوەیەك وەكو هەندێ لە زانایان فەرموویانە ئەگەر پەرداخیك لەسەر پشتی دابنرێت نەكەوێت، وەكو لە فەرموودەكەی موسلیمدا هاتووە: "وكان إذا ركع لمْ يُشْخِصْ رأسَه ولمْ يُصَوِّبْه ولكن بين ذلك". لێرەشەوە دەتوانین چەند هەڵەیەكی نوێژخوێنان دەستنیشان بكەین لەكاتی ركوعدا :
1- هەڵەیە پشتت ڕێك و راست نەبێت، یان سەربەرز بكرێتەوە ، یان پشت كوڕ بكرێتەوە، مەگەر كەسەكە هۆكارو پاساویكی هەبێت وەكو نەخۆشی و نەتوانین.

2- هەروەها هەڵەیە نوێژخوێن لە ڕكوعدا پەلە بكات و بۆ ساتێكی كەم نەهێڵێت بێ جوڵە بمێنێتەوە، چونكە حاڵەتی (اطمئنان) واتە ڕاوەستان و پشوودان واجیبە لە ڕكوعدا درووست ببێت، وەكو لە فەرموودەی (المسیء فی صلاته) دا لە هەردوو سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە: (ثم اركع حتى تطمئن راكعا).

3- هەڵەیەكی تری نوێژخوێن ئەوەیە، پاش ڕاست بوونەوە لە ڕكوع سەیری سەرەوەی خۆی بكات، چونكە ئەوە لە گەڵ خشوع دا یەكناگرێتەوە، وەكو لە فەرموودەكەی بوخاریدا هاتووە: «مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي صَلَاتِهِمْ فَاشْتَدَّ قَوْلُهُ فِي ذَلِكَ حَتَّى قَالَ لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ» ئەم فەرموودەش هەرەشەیە بۆ ئەوانەی لە كاتی نوێژكردندا چاویان بەرزدەكەنەوەو سەیری ئاسمان دەكەن.

4- هەروەها هەڵەیە لەناو ڕكوعدا هیچ ئایەتێكی قورئان بخوێنرێتەوە چونكە لە صحیح دا هاتووە: " ألا وإني نهيت أن أقرأ القرآن راكعاً أو ساجداً " واتە: لێم قەدەغە كراوە لە كاتی ڕكوع و سجود دا قورئان بخوێنم، بەڵكو سوننەتە نوێژ خوێن لەناو ڕكوعدا سێ جار یا زیاتر بڵێت: " سبحان ربي العظيم " مسلم (772) یان بڵێت: " سبحان ربي العظيم وبحمده " أبو داود دەیگێڕێتەوەو ئەلبانی لە صفة الصلاة ( ص 133 ) صحیح ی زانیوە .

سەبارەت بەو وێردەش كە سونەتە لەناو ڕكوعدا بوترێت نوێژخوێن دەتوانێت بڵێت: " سبوح قدوس رب الملائكة والروح " مسلم (487) یان: " سبحانك اللهم ربنا وبحمدك اللهم اغفر لي " البخاري (794) ومسلم (484)، دەشتوانێت هەرجارەو یەكیك لەم وێردانە بخوێنێت كە بەفەرموودەی صحیح جیگیر بووە، هەندێ لە زانایانیش بە درووستی دەبینن چەند وێردێك لەیەك ڕكوعدا بخوێنرێت.

كاتێك نوێژخوێن لە ڕكوع هەڵسایەوە سوننەت وایە، یان واجبە بەپێی ئەو جیاوازییەی كە لەوبارەوە هەیە، پاش وتنی سمع الله لمن حمده یەكیك لەم وێردانە كە هەموویان سەحیحن بخوێنێت:
- اللهم ربنا ولك الحمد.
- اللهم ربنا لك الحمد.
- ربنا ولك الحمد.
- ربنا لك الحمد.
هەروەها لە فەرموودەی صحیح دا هاتووە كە كەسێك لەدوای پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم نوێژی كردووەو دوای ربنا ولك الحمد وتوویەتی: رَبَّنَا وَلَكَ الحَمْدُ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ..پێغەمبەریش صلی الله علیه وسلم ستایشی كردووەو پیی ڕازی بووە.
هەروەها لە سەحیحی موسیلمدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەكاتی هەڵسانەوە لە ڕكوع فەرموویەتی: ((رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ مِلْءُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ، وَمِلْءُ مَا شِئْتَ مِنْ شَيْءٍ بَعْدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْمَجْدِ، أَحَقُّ مَا قَالَ الْعَبْدُ، وَكُلُّنَا لَكَ عَبْدٌ، اللهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلَا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ ))..وێردی تریش هاتووە لەم بارەوە.
باشترە هیچ وێردێكی زیاد لە ناو ڕكوع و لەكاتی هەڵسانەوە نەوترێت وەكو: (ربنا لك الحمد والشكر) چونكە ئەوەی كە لە فەرموودە سەحیحەكاندا هاتووە بەسە.ئەگەر نویژخوین لەناو نوێژی جەماعەت بوو، جومهوری زانایان فەروموویانە لە پشت ئیمامەوە پێویست بە تەسمیع ناكات واتە پێویست ناكات بڵێت: سمع الله لمن حمده، بەڵكو تەنها كە گوێبیستی ئیمام بوو وتی سمع الله لمن حمده ئەوەندە بەسە بڵێت: ربنا ولك الحمد، بەڵام پێشەوا شافیعی و زاهیرییەكان وتوویانە هەردوكی بكات و مەسەلەكە خیلافییە، السيوطي لە كتێبی "الحاوي للفتاوي" (1/35) بەڵگەكانیانی خستووەتە روو.سەبارەت بەوەی پاش هەڵسانەوە لە ڕكوع و دەست بەرز كردنەوەی دەبیت نوێژخوێن دەستی چۆن بگرێت و چی لێ بكات؟ زانایان خیلاف لەو بارەوە هەیە لە نێوانیاندا لەسەر دوو بۆچوون:
بۆچوونی یەكەم: وەكو ڕاوەستانی نوێژ دەستی ڕاستی دەخاتە سەر دەستی چەپی بەو شێوەی كە لەوێ ڕادەوەستیت و بەڵگەشیان بۆ هێناوەتەوە وەكو: " كان الناس يؤمرون أن يضع الرجل يده اليمنى على ذراعه اليسرى في الصلاة " شێخ بدیع الدین السندي ش كتێبێكی هەیە لەو بارەوە بەناونیشانی " زيادة الخشوع بوضع اليمنى على اليسرى بعد الركوع " هەروەها شێخ ابن باز یش نامیلكەیەكی لەو بارەوە هەیە پشتگیری ئەم بۆچوونە دەكات.

بۆچوونی دووەم: بەڵام زۆرێك لە زانا هاوچەرخ و زانا دێرینەكانیش بۆچوونی یەكەمیان ڕەتكردووەتەوە چونكە وتوویانە هیچ بەڵگەیەكی تایبەت نەهاتووە فەرمان بەوە بكات لە پاش ڕكوع جارێكی تر دەست بگیردرێتەوە، هەرچیش لەو بارەوە وەكو بەڵگە خراونەتە روو، دەقی گشتییە نەك تایبەت و ڕوون، بەڵكو شێخی ئەلبانی ئەوەی بەبیدعەش زانیوە.
بۆیە وەكو پێشەوا احمد بن حنبل فەرموویەتی موسوڵمان سەرپشكە كامیان بكات، هەروەها لەبەر ئەوەی لە سونەن و ئادابەكانی نوێژە نەك واجبەكان درووست نییە ئەو بابەتە بێتە مایەی ناكۆكی و خیلاف لەنێوان موسوڵماناندا.
تێبینی: ئەوەی كە هەندێ كەس پاش هەڵسانەوە لە ڕكوع هەردوو دەستیان بەرز دەكەنەوە وەكو شێوەی بەرز كردنەوەی دەست لە كاتی نزای و پاڕانەوە ئەوە هیچ بنەمایەكی نییە و كارێكی بێ بەڵگەو نادرووستە.
بۆ وردەكاری زیاتر و بینینی بەڵگەكان بە شیكراوەیی بڕوانە:
- صفة صلاة النبي/ محمد ناصرالدین الألباني.
- صفة صلاة النبي / عبدالعزیز الطریفي.
- القول المبین في أخطاء المصلین/ مشهور حسن سلمان.
- الاسلام سۆال وجواب/ این یضع المصلي یدیه بعد الرفع من الركوع..هل يقول المأموم ( سمع الله لمن حمده ) عند رفعه من الركوع ؟؟ محمد صالح المنجد.
- فقه الصلاة وأحكامها/ أحمد مصطفی متولي.
سەرچاوەی تریشإحسان برهان الدین
11 رجب 1441
6/3/2020

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:13
حوكمی پێكه‌نین و ئهم ئهم كردن له‌ ناو نوێژدا
1- حوكمی پێكه‌نین له‌ ناو نوێژدا چییه‌؟
به‌ ئیجماعی زانایان پێكه‌نین نوێژ به‌تاڵ ئه‌كاته‌وه‌، به‌ڵام زه‌رده‌خه‌نه‌ ( ابتسامة) به‌تاڵی ناكاته‌وه‌، ابن المنذر ده‌ڵێت : (أجمعوا على أن الضحك يفسد الصلاة ، وأكثر أهل العلم على أن التبسم لا يفسدها) المغني (1/741).
هه‌ندێ له‌ زانایان باسی ئه‌وه‌یان كردووه‌ ئه‌گه‌ر له‌ پێكه‌نینه‌كه‌ دوو پیت ده‌ركه‌وێت ئیتر نوێژه‌كه‌ی پێ به‌تاڵ ئه‌بێته‌وه‌، به‌ڵام پێكه‌نینی قاقا (قهقهة) به‌هه‌موو حاڵێك نوێژی پێ به‌تاڵ ئه‌بێته‌وه‌و جۆرێكیشه‌ له‌ كرداری ناشیرین و نه‌شیاو له‌ گه‌ڵ هه‌یبه‌ت و مه‌زنی نوێژدا.
به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێكه‌نینه‌كه‌ به‌ ده‌ستی خۆی نه‌بوو و توانای ڕاگرتنی نه‌بوو، ئه‌وا هه‌ندێ له‌ زانایان وتوویانه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ ده‌ستی خۆی نییه‌ نوێژه‌كه‌ی پێ به‌تاڵ نابیته‌وه‌، وه‌كو ابن عثیمین له‌ " الشرح الممتع " (3/366). ده‌ڵێت: "وإن قهقه مغلوبا على أمره ؛ فإن بعض الناس إذا سمع ما يعجبه لم يملك نفسه من القهقهة ، فقهقه بغير اختياره : فإن صلاته ـ على القول الراجح ـ لا تبطل، كما لو سقط عليه شيء فقال بغير إرادة منه : أح فإن صلاته لا تبطل أيضا؛ لأنه لم يتعمد المفسد".
محمد صالح المنجد له‌ النفراوي المالكي نه‌قڵ ده‌كات كه‌ چۆن هه‌ندێك نه‌خۆشی میزه‌ چوركه‌یان هه‌یه‌ وحوكمی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه‌ له‌ نوێژدا، به‌هه‌مان شێوه‌ كه‌سی وا هه‌یه‌ (سلس القهقهة) وه‌كو چۆن بڵێی پیكه‌نینی لا ئیراد یان هه‌یه‌ و به‌ده‌ستی خۆیان نییه‌ له‌ ناو نوێژدا پێكه‌نینیان دێت، ئه‌وانه‌ نوێژیان به‌تال نابێته‌وه‌، وه‌كو ده‌ڵێت: " يظهر صحة [صلاة] من به سلس القهقهة كلما دخل في الصلاة ، ولا يستطيع تركها بوجه ، كما قالوه في معتاد سلس الحدث كلما توضأ" . " الفواكه الدواني " (2/566).2- ئایا حوكمی نه‌رمه‌ كۆكه‌ وئهم ئهم كردن له‌ ناو نوێژدا چییه‌؟
ئه‌م باسه‌ له‌ ژێر ناونیشانی( حكم النحنحة) له‌ كتێبه‌كانی فقه دا باسكراوه‌، پوخته‌ی وه‌ڵامه‌كه‌شی ئه‌مه‌یه‌:
هه‌ندێك له‌ زانایان وتوویانه‌: هه‌ركێ له‌ ناو نوێژدا ئحم ئحم بكات و دوو پیتی ده‌ربكه‌وێت نوێژه‌كه‌ی به‌تاڵ ئه‌بێته‌وه‌، به‌ڵام وا دیاره‌ بۆچوونی په‌سه‌ند ئه‌وه‌یه‌ كه‌ نوێژه‌كه‌ی پێ به‌تاڵ نابێته‌وه‌ چونكه‌ پێی ناوترێت قسه‌كردن.
شيخ الإسلام ابن تیمیة له‌ مجموع الفتاوى 22 / 616 ده‌ڵێت:
".... والقول الأول: أصح، وذلك أن النبي صلى الله عليه وسلم إنما حرم التكلم في الصلاة.... والنحنحة لا تدخل في مسمي الكلام أصلاً، فإنها لا تدل بنفسها ولا مع غيرها من الألفاظ على معنى ولا يُسمى فاعلها متكلماً "واته‌: ئه‌و بۆچوونه‌ی كه‌ ئه‌ڵێت ئهم ئهم كردن نوێژی پێ به‌تاڵ نابێته‌وه‌ ڕاستتره‌، چونكه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم قسه‌كردنی له‌ ناو نوێژدا حه‌رام كردووه‌، ئه‌و نه‌رمه‌ كۆكه‌و ئهم ئهم كردنه‌ش به‌ قسه‌كردن حیساب ناكرێت.
هه‌روه‌ها ابن تیمیة فه‌رموویه‌تی: " فأما ما يغلب على المصلي من عطاس وبكاء وتثاؤب فالصحيح عند الجمهور أنه لا يبطل وهو منصوص أحمد وغيره". واته‌: ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی توانای نوێژخوێنه‌ وه‌كو پژمین و گریان و باوێشك بۆچوونی په‌سه‌ند له‌ لای جومهوری زانایان ئه‌وه‌یه‌ نوێژ به‌تاڵ ناكاته‌وه‌ و ئه‌حمه‌دی كوری حه‌مبه‌ل و زانای تریش له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ن.
به‌ڵام به‌ گشتی نوێژخوێن تا بتوانێت ئحم ئحم و پێكه‌نین و ئه‌و شتانه‌ بگرێته‌وه‌ باشتره‌ و بیر له‌ واتای نوێژه‌كه‌ی و گه‌وره‌یی ئه‌و كه‌سه‌ی به‌رانبه‌ری وه‌ستاوه‌ بكاته‌وه‌ باشتره‌، كه‌ نه‌شیتوانی هیچی له‌ سه‌ر نییه‌ و الله اعلم.
بڕوانه‌:
- (مجموع فتاوى ومقالات الشيخ ابن باز 29/348).
- يعاني من كثرة الضحك في الصلاة/ محمد صالح المنجد/ الاسلام سؤال وجواب.
- النحنحة في الصلاة / د.عبدالله بن حمود الفريح.
إحسان برهان الدین
20 ذو القعدة 1440
23/7/2019

خوێندنی مه‌ئموم بۆ سوره‌تی الفاتحة له‌ نوێژی جه‌ماعه‌تدا؟
له‌ ڕاستیدا ئه‌مه‌ مه‌سه‌له‌یه‌كی خیلافییه‌ و زانایان سێ بۆچوونیان له‌سه‌ری هه‌یه‌ به‌ڵام زیاتر دوو بۆچوونیان به‌ناوبانگه‌‌ وباس ئه‌كرێت:
1- جومهوری زانایان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن مه‌ئموم له‌ نوێژی جه‌ماعه‌تدا ئیتر ئایا نوێژی جه‌هری بێت وه‌كو فه‌جرو مه‌غریب و عیشا، یان سڕی بێت وه‌كو نوێژی نیوه‌ڕۆ و عه‌سر پێویسته‌ و واجبه‌ له‌سه‌ری سوڕه‌تی الفاتحة له‌ نوێژه‌كانیدا بخوێنێته‌وه‌، چونكه‌ نوێژ به‌ بێ خوێندنه‌وه‌ی سوڕه‌تی الفاتحة درووست نییه‌ و به‌ ئیقتیدا كردن له‌سه‌ر مه‌ئموم ناكه‌وێت، به‌ڵگه‌شیان له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌یان هه‌یه‌ له‌وانه‌: ( لا صلاة لمن لم يقرأ بفاتحة الكتاب ) رواه البخاري (الأذان/714)، هه‌روه‌ها كاتێك پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم ئه‌و هاوه‌ڵه‌ی فێری نوێژ كرد له‌ فه‌رمووده‌ی (المسیء في صلاته) فێری كردووه‌ كه‌ سوره‌تی الفاتحة بخوێنێت.
الحافظ ابن حجر له‌ كتێبی فتح الباري دا فه‌رموویه‌تی: " وَقَدْ ثَبَتَ الإِذْنُ بِقِرَاءَةِ الْمَأْمُومِ الْفَاتِحَةَ فِي الْجَهْرِيَّةِ بِغَيْرِ قَيْد , وَذَلِكَ فِيمَا أَخْرَجَهُ الْبُخَارِيّ فِي " جُزْء الْقِرَاءَة " وَاَلتِّرْمِذِيّ وَابْن حِبَّانَ وَغَيْرُهُمَا مِنْ رِوَايَة مَكْحُول عَنْ مَحْمُود بْن الرَّبِيع عَنْ عُبَادَة " أَنَّ النَّبِيَّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - ثَقُلَتْ عَلَيْهِ الْقِرَاءَةُ فِي الْفَجْرِ , فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ : لَعَلَّكُمْ تَقْرَءُونَ خَلْفَ إِمَامِكُمْ ؟ قُلْنَا : نَعَمْ . قَالَ : فَلَا تَفْعَلُوا إِلا بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ , فَإِنَّهُ لا صَلاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِهَا " ا.هـ . واته‌: ڕێگه‌دان به‌ خوێندنه‌وه‌ی فاتیحه‌ له‌لایه‌ن مه‌ئموومه‌وه‌ جێگیر بووه‌ به‌ پێی ئه‌و فه‌رمووده‌ی پێشه‌وایان بوخاری و الترمذي و ابن حبان گێراویانه‌ته‌وه‌ كه‌ جارێكیان پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم له‌ نوێژی به‌یانیدا نوێژه‌كه‌ی له‌سه‌ر قورس بوو فه‌رمووی له‌وانه‌یه‌ ئێوه‌ش له‌ پشت پێشنوێژه‌كه‌تانه‌وه‌ قورئان بخوینن؟ وتیان: به‌ڵێ ده‌یخوێنین، فه‌رمووی: وا مه‌كه‌ن، ته‌نها سوره‌تی الفاتحة نه‌بێت، چونكه‌ هه‌ركێ ئه‌و سوڕه‌ته‌ نه‌خوینیت نوێژه‌كه‌ی ته‌واو نییه‌ یان وه‌كو ئه‌وه‌یه‌ نوێژی نه‌كردبێت.
هه‌روه‌ها ئه‌و فه‌رمووده‌ ئه‌هێننه‌وه‌ له‌ سه‌حیحی موسلیم دا، كه‌ ئه‌بو هوره‌یره‌ رضي الله عنه ده‌یگێڕێته‌وه‌ : «مَنْ صَلَّى صَلاَةً لَمْ يَقْرَأْ فِيهَا بِأُمِّ الْقُرْآنِ فَهِيَ خِدَاجٌ» واته‌ هه‌ركێ نوێژێك بكات بێ ئه‌وه‌ی سوڕه‌تی الفاتحة ی تێدا بخوێنیته‌وه‌ نوێژه‌كه‌ی ناته‌واوه‌.
به‌ڵام هه‌ندێ له‌وانه‌ی له‌سه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌ن مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه‌ له‌ كاتی بێ ده‌نگ بوونی ئیمامدا مه‌ئموم فاتیحه‌ بخوێنیت نه‌ك له‌گه‌ڵ خوێندنه‌كه‌ی ئه‌و.

2- به‌شێكی تر له‌ زانایان وتوویانه‌ خوێندنه‌وه‌ی پێشنوێژ وه‌كو ئه‌وه‌ وایه‌ نوێژخوین سوڕه‌تی فاتیحه‌ی خوێندبێت بۆیه‌ ئیتر پێویست ناكات ئه‌ویش بیخوێنیته‌وه به‌ڵگه‌شیان له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ ئایه‌تێكی قورئانی پیرۆزه‌: ( وإذا قُرِئ القرآن فاستمعوا له وانصتوا لعلكم ترحمون ) الأعراف /204. هه‌ندێ له‌ زانایانی سه‌له‌ف فه‌رموویانه‌ كه‌ ئه‌و ئایه‌ته‌ مه‌به‌ستی نوێژه‌، هه‌روه‌ها وتوویانه‌ ئیمام قورئان بۆ كێ ئه‌خوێنیت ئه‌گه‌ر مه‌ئمووم گوێبیستی نه‌بیت و ئه‌ویش بۆ خۆی خه‌ریكی قورئان خوێندن بێت، به‌ڵگه‌یه‌كی تریش ئه‌هیننه‌وه‌ كه‌ بریتییه‌ له‌م فه‌رمووده‌: ( إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ , فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا , وَإِذَا قَرَأَ فَأَنْصِتُوا ) واته‌: ئیمام بۆ ئه‌وه‌یه‌ ببێته‌ پێشه‌نگ جا ئه‌گه‌ر الله أكبر ی كرد ئیوه‌ش وا بكه‌ن و ئه‌گه‌ر قورئانی خویند ئێوه‌ گوێبیستی بن.رواه مسلم (404) والنسائي (921).
له‌سه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌ش ابن تیمیة به‌ توندی به‌رپه‌رچی ئه‌وانه‌ی داوه‌ته‌وه‌ كه‌ خوێندنه‌وه‌ی فاتیحه‌یان له‌ نوێژی جه‌هریدا به‌ واجب زانیوه‌و به‌هه‌ڵه‌ی خستوونه‌ته‌وه‌.
به‌ڵام فه‌رمووده‌ی: ( من كان له إمام فقراءة الإمام له قراءة ) كه‌ ئه‌ویش یه‌كێكه‌ له‌ به‌لگه‌كانیان، واته‌:هه‌ركێ پێشنوێژێكی هه‌بێت خویندنه‌كه‌ی ده‌بێته‌ خویندنه‌وه‌ بۆی. ئه‌وه‌ فه‌رمووده‌یه‌كی لاوازه‌ و ابن حجر له‌ فتح الباري (2/285) فه‌رموویه‌تی: " حديث ضعيف عند الحفاظ, وقد استوعب طرقه وعلله الدارقطني وغيره" به‌ هه‌مان شێوه‌ به‌ كتیبی التلخيص الحبیر دا (1/569) فه‌رموویه‌تی:" وله طرق عن جماعة وكلها معلولة."

3- بۆچوونی سێیه‌میش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مه‌ئمووم له‌ هیچ حاڵه‌تێكدا نه‌ له‌ نوێژی سڕی و نه‌ له‌ جه‌هری سوڕه‌تی الفاتحة ناخوێنیت چونكه‌ ئیمام له‌ جیاتی ئه‌و ئه‌یخوینیته‌وه‌ و به‌ڵگه‌شیان ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ كه‌ پێشتر باسمان كرد زانایان تضعیف یان كردووه‌ و پشتی پێ نابه‌سترێت.
وه‌كو تێگه‌یشتنی خۆم له‌ ڕۆشنایی قسه‌ی زانایاندا، پێم وایه‌ ئه‌م مه‌سه‌له‌ یه‌كێكه‌ له‌ مه‌سه‌له‌ خیلافییه‌ قوڵه‌كان كه‌ ئاسان نییه‌ یه‌كلا بكرێته‌وه‌، ته‌نانه‌ت زانایایه‌كی وه‌كو عبد الحي اللكنوي كتێبێكی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر ئه‌و خیلافه‌ نووسیوه‌ به‌ ناوونیشانی: (إمام الكلام في قراءة الفاتحة خلف الإمام) زۆر ده‌قی له‌ هاوه‌ڵان و دوای ئه‌وان گواستووه‌ته‌وه‌.
به‌هه‌ر حاڵ هه‌ردوو بۆچوونه‌كه‌ - كه‌ زیاتر بۆچوونی یه‌كه‌م و دووه‌م به‌ناوبانگن - پشتگیری زۆریان هه‌یه‌ له‌ لایه‌ن زانایانه‌وه‌ له‌سه‌رده‌می پێشینان تاكو ئێستا و هه‌ر یه‌ك له‌و دوو بۆچوونه‌ به‌ڵگه‌ی خۆیان هه‌یه‌، به‌ڵام وه‌كو ابن باز له‌ هاوچه‌رخه‌كان ئه‌ڵێت ڕای په‌سه‌ند ئه‌وه‌یه‌ فاتیحه‌ پێویسته‌ له‌ هه‌موو نوێژێكدا بخوینرێته‌وه‌ ئه‌و به‌ڵگانه‌ش كه‌ خاوه‌نی ئه‌و بۆچوونه‌كه‌ پشتی پێ ده‌به‌ستن به‌ڵگه‌ی گشتین و به‌ به‌لگه‌ی سه‌حیحی تر تایبه‌ت كراون وڕای ڕاست ئه‌وه‌یه‌ له‌ سڕی و له‌ جه‌هریدا سوره‌تی الفاتحة هه‌ر بخوینریت با له‌ گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ی ئیمامیشدا بێت، ئه‌وه‌شی من خۆم كاری پێ ئه‌كه‌م و دڵم بۆی ئاسووده‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌: له‌ هه‌موو حاڵێكدا سوڕه‌تی الفاتحة هه‌ر بخوێنرێت و له‌ ڕاستیدا وا ده‌رده‌كه‌وێت زۆربه‌ی زانایان له‌ كۆن و هاوچه‌رخه‌كاندا له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ن والله اعلم.
بۆ زانیاری زیاتر بڕوانه‌:
- قراءة الفاتحة في الصلاة/ محمد صالح المنجد.
- تخريج حديث من كان له إمام فقراءة الإمام له قراءة/ ملتقی اهل الحدیث.
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه وسلم/ عبدالعزیز الطریفي.
- الجامع لاحكام الصلاة وصفة صلاة النبي/ عادل بن سعد.إحسان برهان الدین
14 ذو القعدة 1440
17/7/2019

له‌ چ ته‌مه‌نێكه‌وه‌ مناڵان ببرێنه‌ مزگه‌وت وچه‌ند حوكم وتێبینییه‌كی تر له‌و باره‌وه‌؟

هه‌ڵه‌یه‌ له‌ مزگه‌وتدا له‌ كاتی نوێژی جه‌ماعه‌تدا مناڵان بخرێنه‌ سه‌فێكی سه‌ربه‌خۆ له‌ دواوه‌، ئه‌و فه‌رمووده‌ش كه‌ له‌و باره‌وه‌ هاتووه‌: ( كان رسول الله صلی الله علیه و سلم یجعل الرجال قدام الغلمان والغلمان خلفهم والنساء خلف الغلمان) فه‌رمووده‌یه‌كی لاوازه‌و شێخی ئه‌لبانی به‌ هۆی هه‌بوونی كه‌سێك له‌ سه‌نه‌ده‌كه‌یدا به‌ ناوی (شهر بن حوشب) به‌ ضعیف ی داناوه‌، هیچی تێدا نییه‌و ئاساییه‌ مناڵان له‌گه‌ڵ پیاواندا له‌ سه‌فه‌كاندا بوه‌ستن بۆ نوێژكردن، بگره‌ له‌ هه‌ندێك ڕووه‌وه‌ باشتریشه‌ له‌وه‌ی به‌ته‌نها خۆیان له‌ سه‌فێكدا بووه‌ستن ، ئه‌و فه‌رمووده‌ش كه‌ باسی نوێژكردنی ئه‌نه‌س رضي الله عنه ئه‌كات له‌ گه‌ڵ ئه‌و مناڵه‌ یه‌تیمه‌ له‌ پشت رسول الله صلى الله عليه وسلم: ( ..وقمت أنا واليتيم وراءه وقامت العجوز من ورائنا ، فصلى لنا ركعتين ثم انصرف) واته‌ من و كوڕه‌ یه‌تیمه‌كه‌ له‌ پشت پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ صلی الله علیه و سلم نوێژمان كرد و پیره‌ژنه‌كه‌ش له‌ دوامانه‌وه‌ وه‌ستا، به‌ڵگه‌یه‌كی تره‌ له‌سه‌ر پشتگیری مه‌سه‌له‌كه‌.
هه‌ر له‌م باره‌شه‌وه‌ مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگ هه‌یه‌ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ ئایا ئه‌گه‌ر مناڵ له‌ سه‌فی یه‌كه‌م نوێژی كرد بخرێته‌ سه‌فی دووه‌مه‌وه‌ وه‌كو ده‌بینین زۆر جار ئیمامی مزگه‌وته‌كان یان هه‌ندێ له‌ نوێژخوێنان ئه‌و مناڵانه‌ له‌ سه‌فی یه‌كه‌م ده‌رده‌كه‌ن و جاری وا هه‌یه‌ به‌ شێوازێكی ناخۆشیش لێیان توره‌ ئه‌بن؟ له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ كارێكی هه‌ڵه‌یه‌ و به‌ پێی ئه‌و فه‌رمووده‌ی سه‌ره‌وه‌و و فه‌توای زانایان ئاساییه‌ مناڵ بۆ نموونه‌ ته‌مه‌نی نۆ ساڵ و ده‌ سال له‌سه‌فی یه‌كه‌م نوێژ بكه‌ن و ده‌ركردنیان - وه‌كو ابن عثیمین - ده‌ڵێت له‌وانه‌یه‌ كاریگه‌ری خراپ له‌سه‌ر ئه‌و مناڵه‌ به‌ جێبهێڵێت وباش نییه‌ له‌سه‌فی یه‌كه‌م ده‌ربكرێن، مه‌گه‌ر زۆر مناڵ بن یان به‌ ڕێكوپێكی له‌ ناو سه‌فدا نه‌توانن بوه‌ستن.
به‌ڵكو مناڵ ئه‌گه‌ر له‌ گه‌وره‌كان قورئانی زۆرتر له‌به‌ر بێت و جوان بیخوێنیته‌وه‌ و ته‌مه‌نی له‌ حه‌وت ساڵان كه‌متر نه‌بێت ئاساییه‌ بكرێته‌ پێش نوێژیش و گه‌وره‌كان له‌ دوایه‌وه‌ نوێژ بكه‌ن، وه‌كو له‌ سه‌حیحی بوخاریدا هاتووه‌: (إذا حضرت الصلاة فليؤذن لكم أحدكم، وليؤمكم أكثركم قرآنًا، قال: فنظروا -نظر قومه- فلم يجدوا أحدًا أكثر مني قرآنًا، فقدموني وأنا ابن ست أو سبع سنين) واته‌ عه‌مری كوری سه‌له‌مه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ هه‌موویان قورئانی زۆرتر له‌به‌ر بووه‌ كراوه‌ته‌ ئیمام له‌ نوێژدا له‌ كاتێكدا ته‌مه‌نی شه‌ش حه‌وت ساڵێك بووه‌.
هه‌روه‌كو مه‌سه‌له‌یه‌كی په‌یوه‌ندیداریش به‌م باسه‌وه‌ مناڵی كوڕ ئه‌گه‌ر هه‌ندێ قورئانی له‌به‌ر بێت و بزانێت به‌جوانی نوێژ بكات له‌ماڵه‌وه‌ ئه‌توانیت پێشنوێژی بۆ دایك و خوشكه‌كانی بكات و به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ دایكی یان خوشكی بۆیان نییه‌ پێشنوێژی بۆ بكه‌ن هه‌رچه‌ند ئه‌و كوڕه‌ مناڵه‌ و با ئه‌وان قورئانیان زۆرتریش له‌به‌ر بێت و له‌شه‌رعدا شاره‌زاتر بن، چونكه‌ ئافره‌ت ته‌نها ئه‌توانێت پێش نوێژی بۆ ئافره‌تان بكات و رسول الله صلى الله عليه وسلم فه‌رمانی به‌ (أمَّ ورقة بنت عبد الله بن نوفل) كرد كه‌ پیشنوێژی بۆ ئافره‌تانی ماڵی خۆیان بكات نه‌ك پیاوان وه‌كو له‌ سونه‌نی أبو داود (الصلاة / إمامة النساء/500) هاتووه‌ و ئه‌لبانی له‌ صحيح سنن أبي داود 553 به‌ صحیح ی زانیوه‌. 
به‌ڵام سه‌باره‌ت به‌ وه‌ستانی ژنان به‌ سه‌فێكی سه‌ربه‌خۆ له‌ پشت پیاوانه‌وه‌ ئه‌وه‌ فه‌رمووده‌ی صحیج ی له‌سه‌ره‌ و نابێت تێكه‌ڵی پیاوان ببن، به‌ پێچه‌وانه‌ی وه‌ستانی مناڵان له‌ سه‌فی سه‌ربه‌خۆدا كه‌ به‌ڵگه‌یه‌كی وای له‌سه‌ر نییه‌ پشتی پێ ببه‌سترێت وه‌كو فه‌رمووده‌ناسی ئه‌لبانی ئه‌ڵێت.
سوود: شێخ ابن باز ده‌فه‌رموێت: كارێكی باشه‌ مناڵان له‌ حه‌وت ساڵان به‌ره‌و سه‌ره‌وه‌ ببرێنه‌ مزگه‌وت بۆ فێربوون و ڕاهێنانیان له‌گه‌ڵ نوێژی جه‌ماعه‌ت، به‌ڵام ته‌مه‌نیان له‌ حه‌وت ساڵان مناڵتر بێت نه‌برێن باشتره‌ چونكه‌ به‌هۆی یاری كردن و ده‌نگ به‌رز كردنه‌وه‌یان كه‌شی مزگه‌وت و نوێژخوێنان تیكده‌ده‌ن.
هه‌روه‌ها شیاوی باسكردنه‌ لێره‌دا كه‌ فه‌رمووده‌ی (جنبوا المساجد صبيانكم) واته‌: مناڵه‌نه‌كانتان به‌ دوور بگرن له‌ مزگه‌وته‌كان، فه‌رمووده‌یه‌كی صحیح نییه‌ و شێخ (أبو اسحق الحویني) به‌ فه‌رمووده‌یه‌كی (منكر) ی داناوه‌ له‌ڕووی سه‌نه‌ده‌وه‌.
بڕوانه‌: القول المبین في أخطاء المصلین/ مشهور حسن ص22-223.
- حكم اصطحاب الأطفال إلى المساجد/ موقع الشیخ ابن باز.
- حكم إمامة الصبي/ موقع الشیخ ابن باز.
- قسه‌كردنێكی شیخ ابو اسحق الحویني له‌سه‌ر فه‌رمووده‌ی : (جنبوا المساجد صبیانكم) له‌به‌رنامه‌یه‌كی ته‌له‌فزیونیدا.
إحسان برهان الدین
9 ذو القعدة 1440
12/7/2019

حوكمی وتنی ئامین وچه‌ند تێبینییه‌كی تر
1- له‌ كۆتایی سوره‌تی (الفاتحة) له‌ نوێژدا سوننه‌ته‌ نویژخوێن و پێشنوێژیش بڵێن: ئامین وه‌كو له‌ هه‌ردوو سه‌حیحی البخاري (780) ، ومسلم (410) دا هاتووه‌: ( إِذَا أَمَّنَ الْإِمَامُ ، فَأَمِّنُوا ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلَائِكَةِ ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ ).ئامینه‌كه‌ش له‌ نوێژی جه‌هریدا به‌ جه‌هری ئه‌بێت واته‌ به‌ده‌نگی به‌رز له‌به‌ر فه‌رمووده‌یه‌ك له‌ سونه‌نی أبو داود (932) هاتوه‌و شه‌یخی ئه‌لبانی به‌ سه‌حیحی زانیوه‌: (إذا قرأ ( وَلَا الضَّالِّينَ ) ، قال : آمين ، ورفع بها صوته).
به‌ڵام پێشه‌وا مالیك و ئه‌وانه‌ی هاوڕای ئه‌ون له‌به‌ر ئایه‌تی: (ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً) پێیان وایه‌ نابێت به‌ ئامین ده‌نگ به‌رز بكرێته‌و به‌ڵام زانایانی تر وه‌ڵامیان داونه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌و ئایه‌ته‌ گشتییه‌و فه‌رمووده‌كه‌ تایبه‌تی كردووه‌ له‌و حاڵه‌ته‌دا بۆیه‌ راستتر ئه‌وه‌یه‌ ئامین یان ئه‌مین كه‌ ئه‌ویش درووسته‌ به‌ ده‌نگی به‌رز بوترێت.

2- هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به‌ بێ ده‌نگ بوونی ئیمام له‌ دوای ته‌واوبوونی سوڕه‌تی الفاتحة و وتنی وشه‌ی ئامین بۆ ئه‌وه‌ی نوێژخوێنان سوره‌تی الفاتحة بخوینن ئه‌وه‌ خیلافی له‌سه‌ره‌و خیلافه‌كه‌ش له‌سه‌ر به‌ڕاست زانین و نه‌زانی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ كه‌ له‌ سمرة و عمران ه‌وه‌ رضي الله عنهما له‌وباره‌وه‌ هاتووه‌، له‌به‌ر هه‌بوونی ئه‌و خیلافه‌ش ئه‌گه‌ر پێشنوێژێك له‌ پاش ته‌واوبوونی سوره‌تی الفاتحة كه‌مێك بوه‌ستیت بۆ ئه‌وه‌ی نوێژخوێنان ئه‌و سوڕه‌ته‌ بخوێنن ڕاست نییه‌ كاره‌كه‌یان به‌ بیدعه‌ وه‌سف بكرێت، به‌ڵام زۆرێك له‌ زانایان فه‌رموویانه‌ ئه‌وه‌ی جێگیر بووه‌ بۆ پێشنوێژ ته‌نها دوو بێ ده‌نگییه‌، یه‌كه‌میان دوای ته‌كبیره‌ی ئیحرامه‌ به‌ مه‌به‌ستی خویندنه‌وه‌ی (دعاء الاستفتاح) و دووه‌میان دوای ته‌واوبوونی خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی دوای فاتیحه‌یه‌ له‌ پێش ركوعدا، به‌ مه‌به‌ستی جیاكردنه‌وه‌ی قورئانخوێندنه‌كه‌ له‌ گه‌ڵ ركوع، واته‌: هه‌ڵه‌یه‌ پێشنوێژ له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونی خویندنه‌كه‌ی یه‌كسه‌ر الله أكبر بكات و بچێت بۆ ركوع، فه‌رموویانه‌ سه‌كته‌ی ترمان نییه‌ جگه‌ له‌و دووانه‌ به‌ڵگه‌ی له‌سه‌ر هه‌بێت، سه‌باره‌ت به‌بێ ده‌نگ بوونی دوای ته‌واوبوونی سوڕه‌تی الفاتحة ش له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ پێی ناوترێت سه‌كته‌ چونكه‌ پێشنوێژ ته‌نها ئه‌وه‌نده‌ ئه‌وه‌ستێت كه‌ هه‌ناسه‌ وه‌رگرێته‌وه‌ بۆ خوێندنی داهاتووی، ورده‌كاری زیاتریشی له‌سه‌ره‌ خوێنه‌ر بۆ نموونه‌ ده‌توانێت بۆ كتیبی (زاد المعاد) ی ابن القیم بگه‌ڕێته‌وه‌.

3- هه‌ڵه‌یه‌كی تری نوێژخوێنان هه‌یه‌ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كاتێك ده‌چنه‌ ناو مزگه‌وته‌وه‌و سه‌فی نوێژ به‌ستراوه‌و جێگه‌ی كه‌سی تری تێدا نابێته‌وه‌ كه‌سێك ڕاده‌كێشنه‌ دواوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌ سه‌ره‌كه‌ ته‌نها خۆی نه‌بێت و پێكه‌وه‌ بوه‌ستن! ئه‌وه‌ش هه‌ڵه‌یه‌ و هه‌رچی فه‌رمووده‌ش له‌و باره‌وه‌ هاتووه‌ سه‌حیح نین، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ جێگه‌ی نه‌بوویه‌وه‌ له‌ ناو سه‌فه‌كه‌دا ئاساییه‌ ته‌نها خۆی له‌ دواوه‌ نوێژ بكات و نوێژه‌كه‌ی ته‌واوه‌ چونكه‌ هیچ ڕێگه‌چاره‌یه‌كی تری نییه‌ له‌وه‌ زیاتر: (لايُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا) ئه‌و فه‌رمووده‌ش كه‌ له‌و حاڵه‌ته‌دا داوا له‌ نوێژخوێن ئه‌كات نوێژه‌كه‌ی دووباره‌ بكاته‌وه‌ بۆ كه‌سێكه‌ كه‌ جێگه‌ هه‌بێت له‌ سه‌فه‌كه‌و خۆی به‌ ویستی خۆی بچێت به‌ته‌نها له‌ سه‌فێكی تازه‌ بوه‌ستێت له‌ دواوه‌.

4- جێگیر بووه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم كه‌ لای ڕاستی سه‌فه‌كان باشتره‌ له‌ لای چه‌پی، بۆیه‌ ئاساییه‌ هه‌وڵ بدرێت له‌لای ڕاسته‌وه‌ نوێژ بكرێت و دوای ئه‌وه‌ لای چه‌پ پڕ بكرێته‌وه‌، هه‌ڵه‌شه‌ له‌و حاڵه‌ته‌دا پێشنوێژ داوا له‌ نوێژخوێنان بكات كه‌ سه‌فه‌كه‌یان ڕێك بكه‌نه‌وه‌ به‌ڵكو به‌و شێوه‌ خێری زۆرتره‌.

5- نوێژكردن له‌ نێوان كۆڵه‌كه‌كانی ناو مزگه‌وتدا كارێكی مه‌كروهه‌ ئه‌گه‌ر پێویستییه‌ك نه‌بێت بۆ نوێژ كردن له‌و جێگه‌یه‌دا، مُعَاوِيَةَ بْنِ قُرَّةَ له‌ باوكی ده‌گێڕێته‌وه‌: (كُنَّا نُنْهَى أَنْ نَصُفَّ بَيْنَ السَّوَارِي عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَنُطْرَدُ عَنْهَا طَرْدًا) صححه الألباني في "صحيح ابن ماجة" . واته‌: له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا صلی الله علیه وسلم نه‌هیمان لێده‌كرا و لێمان قه‌ده‌غه‌ ده‌كرا سه‌ف له‌ نێوان ستونه‌كانی ناو مزگه‌وتدا ببه‌ستین و له‌و جێگه‌یه‌ ده‌رده‌كراین. به‌ڵام ئه‌گه‌ر نوێژخوێنان زۆر بن وجێگا له‌ ناو مزگه‌وته‌كه‌دا ته‌نگ بێت له‌و حاڵه‌ته‌دا ئاساییه‌ وه‌كو ابن عثیمین ده‌ڵێت: "الصف بين السواري جائز إذا ضاق المسجد ، حكاه بعض العلماء إجماعاً ، وأما عند السعة ففيه خلاف ، والصحيح : أنه منهي عنه ؛ لأنه يؤدي إلى انقطاع الصف ، لا سيما مع عرض السارية" واته‌: سه‌ف به‌ستن له‌ نێوان كۆڵه‌كه‌كاندا درووسته‌ ئه‌گه‌ر جێگای ناو مزگه‌وت ته‌نگ بێت، هه‌ندێ له‌ زانایان كۆده‌نگی زانایانیان له‌و باره‌وه‌ باس كردووه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر جێگه‌ زۆر بێت و مزگه‌وته‌كه‌ فراوان بێت ئه‌وه‌ خیلافێكی تێدایه‌ ڕاستیش ئه‌وه‌یه‌ نه‌هی له‌سه‌ره‌ چونكه‌ سه‌فه‌كان ده‌پچڕێت به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر كۆڵه‌كه‌كه‌ پان و گه‌وره‌ بێت.
بۆ زانیاری زیاتر بڕاونه‌: 
- زاد المعاد / ابن القیم.
- القول المبین في أخطاء المصلین/مشهور حسن.
- حكم الصف بين سواري المسجد/ محمد صالح المنجد.إحسان برهان الدین
7 ذو القعدة 1440
10/7/2019

نوێژخوێن له‌ كاتی نوێژدا ته‌ماشای كوێ بكات باشه‌؟
له‌م باره‌وه‌ باسه‌كه‌ له‌ دوو ته‌وه‌ره‌دا ده‌خه‌ینه‌ ڕوو، حوكمی چاونووقاندن له‌ نوێژدا و، ئه‌و جێگه‌ی كه‌ نوێژخوین پێویسته‌ له‌ كاتی نوێژكردندا ته‌ماشای بكات:
1- سه‌باره‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی چاو نووقاندن له‌ نوێژدا زۆربه‌ی زانایان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ كۆكن چاونوقاندن له‌ ناو نوێژدا مه‌كروهه‌ و ئه‌و كاره‌ نه‌كرێت باشتره‌، فه‌رموویانه‌: ئه‌وه‌ خیلافی سوننه‌ته‌.
له‌ كتێبی "الروض المربع" (1/95) و هه‌روه‌ها له‌ كتێبی "منار السبيل" ، و"الكافي" هۆكاری كه‌راهه‌ته‌كه‌ی بۆ ئه‌وه‌ گێڕدراوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌وه‌ كاری جوله‌كه‌یه‌ جگه‌ له‌وه‌ش مه‌ترسی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ نوێژخوین خه‌وی لێ بكه‌وێت،وه‌كو له‌ كتێبی "منار السبيل" (1/66) و "الكافي" (1/285) هاتووه‌، یان وه‌كو له‌ كتێبی "الإقناع" (1/127) ، "المغني" (2/30) دا هاتووه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ دیمه‌نێكی ناشه‌رعی به‌به‌رچاوییه‌وه‌ بوو له‌و حاڵه‌ته‌ چاونوقاندنی باشتره‌ .
به‌ڵام هاوكات پێویسته‌ ئه‌وه‌ش باس بكه‌م لێره‌دا هه‌ندێ له‌ گه‌وره‌ زانایان و شه‌رعناسان فه‌رموویانه‌ ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌ك له‌ چاونوقاندندا هه‌بێت نوێژخوێن ئاساییه‌ چاوی بنووقێنێت، بگره‌ هه‌ندێ له‌ زانایان - وه‌كو العز بن عبد السلام - له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌ چاونوقاندنی ناو نوێژیان به‌ جائیزو ڕێگه‌ پێدراو زانیوه‌و هه‌ندێكیان فه‌رموویانه‌‌ ڕه‌نگه‌ له‌ هه‌ندێ حاڵه‌تدا داخستنی چاو له‌ كردنه‌وه‌ی باشتر بێت له‌ ناو نوێژدا، مادام بۆ نوێژخوێن ببێته‌ مایه‌ی خشوع و ملكه‌چی زیاتر.
(ابن القیم) به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت فه‌رموویه‌تی: بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌ ته‌ماشای خشوع ئه‌كرێت، ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ به‌ چاو كردنه‌وه‌ خاشعتر بێت بیكاته‌وه‌، ئه‌گه‌ریش به‌ نوقادنی خاشع تر بوو با بینووقێنێت وله‌و حاڵه‌ته‌دا هیچ كه‌راهه‌تێكی تێدا نییه‌.
به‌ڕای هه‌ندێكی تر له‌ زانایان ئه‌گه‌ر چاونووقاندن هۆكارێك بێت بۆ درووست بوونی خشوع له‌وحاڵه‌ته‌شدا هه‌رئاساییه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بكرێته‌ عاده‌ت و به‌بێ هۆكار ئه‌و كاره‌ بكرێت ئه‌وه‌ كارێكی مه‌كروهه‌ و نه‌كردنی باشتره‌، كاریگه‌ریشی له‌سه‌ر نوێژه‌كه‌ نییه‌ و ئه‌و نوێژه‌ درووسته‌.
2- به‌ پێی فه‌رمووده‌یه‌ك كه‌ خیلاف له‌سه‌ر ڕاست درووستی هه‌یه‌، زۆریك له‌ زانایان له‌ كۆن و نوێدا پێیان وایه‌ نوێژخوێن له‌ كاتی نوێژكردنیدا چاكتره‌ ته‌ماشای جێگای سه‌جده‌كه‌ی خۆی بكات، له‌وانه‌ شه‌یخی ئه‌لبانی له‌ كتیبی صفة الصلاة دا، به‌ڵام مامۆستا عبد العزیز الطریفي له‌ ڕۆشنایی قسه‌ی فه‌رمووده‌ناساندا ئه‌و فه‌رمووده‌ی به‌لاواز زانیوه‌ كه‌ پیغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم ته‌ماشای جێگه‌ی سه‌جده‌ی خۆی كردووه‌ له‌ كاتی نویژكردندا، وتوویشێتی هیچ فه‌رمووده‌یه‌كی ڕاست له‌ سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌ نه‌هاتووه‌و ڕه‌نگه‌ شیاوترین فه‌رمووده‌ له‌و باره‌وه‌ (إذا أشار باصبعه لا یجاوز بصره إشارته) بێت، واته‌ له‌ كاتی ته‌حیاتدا چاوی له‌سه‌ر ئاماژه‌ی په‌نجه‌كه‌ لا نه‌ده‌دا، ئینجا ده‌ڵیت: ئه‌و فه‌رمووده‌ش مه‌علوله‌.
بۆیه‌ وتوویانه‌ نوێژخوین ئه‌توانیت ته‌ماشای هه‌رشتیك بكات له‌به‌رده‌می خوێدا بۆ نموونه‌ ده‌ستی خۆی جیگای سه‌جده‌ی خۆی...كه‌ بۆ خشوعی باشتر بێت، به‌مه‌رجێ سه‌ربه‌رز نه‌كاته‌وه‌و سه‌یری ئاسمان یان سه‌یری ئه‌ملاو ئه‌و لای خۆی نه‌كات، هه‌روه‌ها ڕووی له‌ قیبله‌ وه‌رنه‌گیڕێت چونكه‌ ئه‌وه‌ نوێژه‌كه‌ی به‌تال ده‌كاته‌وه‌، به‌ڵام ته‌نها به‌ چاوی ئه‌گه‌ر ته‌ماشایه‌كی ئه‌ملاو ئه‌و لای خۆی بكات بێ ئه‌وه‌ی لا بكاته‌وه‌ به‌سه‌ری یان به‌ لاشه‌ی له‌به‌ر پیویستییه‌ك ئه‌وه‌ ئاساییه‌.
هه‌ندێكیش له‌ زانایان وه‌كو الطحاوي فه‌رموویه‌تی نوێژخوێن له‌ كاتی ڕاوه‌ستاندا ته‌ماشای جێگه‌ی سه‌جده‌ی خۆی بكات و له‌ كاتی ركوع ته‌ماشای پێی خۆی بكات و له‌ كاتی سه‌جده‌ ته‌ماشای لووتی خۆی بكات و ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی له‌سه‌ر نییه‌، به‌ڵام له‌ هه‌ندێ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم له‌ كاتی تشهد چاوی له‌سه‌ر په‌نجه‌ی شایه‌تمان لانه‌ده‌برد، به‌ كورتی فه‌رمووده‌یه‌كی صحیح نه‌هاتووه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی پێویسته‌ چاوت به‌دیاری كراوی له‌سه‌ر چی بێت، ئه‌مه‌ش بۆچوونی پێشه‌وا بوخاری و ابن عبد البر و زانایای تره‌.
ئه‌وه‌شی وا ده‌كات كه‌ زیاتر حوكم له‌سه‌ر لاوازی دیاریكردنی جێگای سه‌یركردنی نوێژخوێن بۆ شوێنیكی تایبه‌ت بكرێت دوو شته‌:
یه‌كه‌م: پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم هه‌ندێ حاڵه‌تی به‌ كۆتایی چاوی ده‌بینی وه‌كو ئه‌وه‌ی كه‌ فه‌رموویه‌تی: (لا صلاة لمن لا یقیم صلبه في الركوع و السجود) ئه‌ڵین ئه‌گه‌ر ته‌ماشای جێگای سه‌جده‌كه‌ی به‌ دیاركراوی بكردایه‌ ئه‌و حاڵه‌ته‌ی به‌و شێوه‌ نه‌ده‌بینی كه‌ بتوانێت وه‌سفی بكات.
دووه‌م: هاوه‌ڵان رضي الله عنهم وه‌سفی نوێژكردنی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم یان كردووه‌و فه‌رموویانه‌ له‌ نوێژدا له‌ كاتی قورئان خوێندندا ڕیشی ئه‌جولایه‌وه‌، كه‌ ئه‌وه‌ش یه‌كێكه‌ له‌به‌ڵگه‌كانی پێشه‌وا بوخاری له‌ سه‌حیحه‌كه‌یدا...والله اعلم.
بۆ زانیاری زیاتر بڕوانه‌:
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم/ الشیخ عبد العزیز الطریفي.
-ما حكم تغميض العينين في الصلاة ؟ موقع الاسلام سؤال وجواب/ الشیخ محمد صالح المنجد.
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم/ الشیخ الالباني.
إحسان برهان الدین
2 ذو القعدة 1440
5/7/2019

له‌م هه‌ڵانه‌ی ناو نوێژ خۆت بپارێزه‌:
1- به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك له‌ كاتی خویندنه‌وه‌ی سوره‌تی الفاتحة یان وێرده‌كانی تری ناو نوێژ په‌له‌ مه‌كه‌و به‌ هێمنی و له‌سه‌رخۆ بیانخوێنه‌وه‌ و با بیرت لای واتای ئه‌و شتانه‌ بێت كه‌ ئه‌یانخوینیته‌وه‌، الله تعالی فه‌رموویه‌تی: (قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ)..هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی:(وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا)..له‌ فه‌رمووده‌یه‌كیشدا هاتووه‌ كه‌ هه‌ندێك به‌ سه‌حیحی ده‌زانن: (ليس للإنسان من صلاته إلا ما عقل منها)، ئه‌گه‌ر سه‌حیحیش نه‌بێت ئه‌وا مه‌عناكه‌ی ڕاسته‌و ئایه‌تی .( أفلا يتدبرون القرآن) و (ولا تكن من الغافلين ) شایه‌تی بۆ ئه‌و واتایه‌ ده‌ده‌ن، نوێژی به‌په‌له‌ مه‌گه‌ر فه‌رزه‌كه‌ی پێ بكه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌نجامده‌ره‌كه‌ی، ئه‌گینا كاریگه‌ری پێویست بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی درووست ناكات و ره‌نگدانه‌وه‌ی له‌ ژیانیدا نابێت ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و په‌له‌ په‌له‌ خۆی رابێت و به‌رده‌وام بێت.
2- ئه‌گه‌ر چوویته‌ نا مزگه‌وت و پێشنوێژ ڕۆشتبووه‌ ڕكوع بۆ ئه‌وه‌ی فریای بكه‌ویت نابێت یه‌كسه‌ر الله أكبر بكه‌یت و بڕۆیته‌ ڕكوع واته‌ به‌ده‌م ڕۆیشتن بۆ ڕكوع الله أكبر بكه‌یت و ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌ وبه‌ بۆچوونی هه‌ندێ له‌ زانایان نوێژه‌كه‌شی پێ به‌تال ئه‌بێته‌وه‌، به‌ڵكو پێویسته‌ له‌و ماوه‌ی كه‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرام ده‌كه‌یت ڕاوه‌ستابیت و دوای ته‌واو بوونی ئه‌و كاره‌ و مانه‌وه‌ت به‌ڕاوه‌ستاوی بۆ چركه‌ ساتێك ئینجا بچیته‌ ڕكوع، نه‌ك له‌گه‌ل الله أكبر ت كرد یه‌كسه‌ر و ڕاسته‌وخۆ بچه‌مییته‌وه‌ بۆ ڕكوع، چونكه‌ وه‌كو له‌ فه‌رمووده‌ی (المسیء صلاته) و فه‌رمووده‌كانی تر ده‌رباره‌ی نوێژ ده‌رده‌كه‌وێت ته‌كبیره‌ی ئیحرام له‌ كرده‌وه‌كانی ڕاوه‌ستانه‌ نه‌ك ڕكوع .
2- له‌ كاتی خوێندنی سوڕه‌تی فاتیحه‌ و وێرده‌كانی تری ناو نوێژ پێویسته‌ لێوت بجوڵینیته‌وه‌ له‌ گه‌ڵ ده‌ربڕین و نوتقی وشه‌كاندا، نه‌ك له‌ دڵی خۆته‌وه‌ بیخوینیته‌وه‌، ئه‌وه‌ كارێكی هه‌ڵه‌و نادرووسته‌، چونكه‌ نوێژ ته‌نها كردار نییه‌ به‌ڵكو گوفتاریشه‌، ئه‌گه‌ریش ته‌نها له‌ دڵه‌وه‌ بیخوێنیته‌وه‌ ئه‌وه‌ قیرائه‌تی پێی ناوترێت و زانایان نكۆڵیان له‌و كاره‌ كردووه‌ و به‌ڵگه‌ی زۆریان له‌ سوننه‌ت هێناوه‌ته‌وه‌ بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی وه‌كو فه‌رمووده‌ی ( المسیء في صلاته) و فه‌رمووده‌ی تر.
3- بۆچوون و تێگه‌یشتنی ڕاست ده‌رباره‌ی ده‌نگ به‌رز كردنه‌وه‌ به‌ به‌سمه‌له‌ واته‌ (بسم الله الرحمن الرحیم) به‌م شێوه‌ی خواره‌وه‌یه‌:
هه‌رگیز له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی صحیح دا جێگیر نه‌بووه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم له‌ نوێژدا (بسم الله الرحمن الرحیم) ی به‌ جه‌هری و به‌ ده‌نگی بیستراو خویندبێته‌وه‌، هه‌رچیش له‌و باره‌وه‌ هاتوه‌ لاوازه‌ و پشتی پێ نابه‌ستریت وه‌كو هه‌ندێك له‌ زانایان و فه‌رمووده‌ ناسان فه‌رموویانه‌، بۆیه‌ له‌ بوخاری و موسلیمدا هاتوه‌ له‌ فه‌رمووده‌ی ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك رضي الله عنه كه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم و ئه‌بوبه‌كرو عومه‌ر رضي الله عنهما نوێژیان به‌ الحمد الله رب العالمین ده‌ست پێده‌كرد و له‌ ڕیوایه‌ته‌كه‌ی موسلیمیشدا هاتووه‌ (فلم أسمع أحدا منهم یقرأ بسم الله الرخمن الرحیم) ئه‌نه‌سیش یه‌كێكه‌ له‌ شاره‌زاترینی هاوه‌ڵان به‌ حاڵی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم چونكه‌ ده‌ ساڵ له‌ خزمه‌تیدا بووه‌ و نزیكی بووه‌ بیست و پینج ساڵیش له‌گه‌ل ئه‌بو به‌كر وعومه‌ردا بووه‌ رضي الله عنهم، به‌ڵام به‌لای پێشه‌وا شافیعی به‌سمه‌له‌ جه‌هری پێ ده‌كریت و له‌ كتێبی (الام) 1/412 له‌ موعاویه‌ی گێراوه‌ته‌وه‌ رضي الله عنه كه‌ جه‌هری كردووه‌ به‌به‌سمه‌له‌، به‌ڵام له‌كاتی ته‌حقیق و له‌ ڕووی به‌ڵگه‌ی فه‌رمووده‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ به‌ڵگه‌ی به‌ئاشكرا نه‌خویندنی بسم الله الرحمن الرحیم زۆر به‌هێزتره‌ چی بۆ پێشنوێژ له‌ كاتی نوێژی جه‌هریدا یان بۆ نوێژخوین كاتیك نوێژی جه‌هری به‌ته‌نیا خۆی ده‌كات والله اعلم. 4- كه‌ ئه‌چیته‌ ناو مزگه‌وته‌وه‌و پێشنوێژ ونوێژخوێنان له‌ سه‌جده‌دان یان ڕكوعیان ته‌واو كردووه‌و تۆ فریای ركوع نه‌كه‌وتیت، له‌ هه‌ر حاڵێكدا بوون تۆیش الله أكبر بكه‌و له‌گه‌ڵیان نوێژ بكه‌، چاوه‌ڕوان مه‌به‌ تا هه‌ڵده‌ستنه‌وه‌ بۆ ڕكاتێكی تر و ئینجا بچیته‌ ناو نوێژه‌وه‌ له‌ گه‌ڵیان ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌، به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌مه‌ چه‌ندین فه‌رمووده‌یه‌ له‌وانه‌: ( إِذَا جِئْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ وَنَحْنُ سُجُودٌ فَاسْجُدُوا وَلا تَعُدُّوهَا شَيْئًا , وَمَنْ أَدْرَكَ الرَّكْعَةَ فَقَدْ أَدْرَكَ الصَّلاةَ ) رواه أبو داود (893) وحسنه الألباني في صحيح أبي داود .
إحسان برهان الدین
27 شوّال 1440
30/6/2019
هه‌ولێر

جێگاكانی ده‌ست به‌رزكردنه‌وه‌ له‌ ناو نوێژدا
سوننه‌ت وایه‌ نوێژخوێن له‌ چوار جێگه‌ی نوێژه‌كانیدا هه‌ردوو ده‌ستی به‌رز بكاته‌وه‌ :
1- له‌ گه‌ڵ یه‌كه‌م (الله أكبر) دا كه‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرامی پێ ده‌وتریت له‌ سه‌ره‌تای نوێژدا.
2- كاتێك كه‌ نوێژخوێن ده‌چێته‌ ركوع و (الله أكبر) ده‌كات سوننه‌ته‌ هه‌ردوو ده‌ستی به‌رز ده‌كاته‌وه‌.
3- كه‌ له‌ ڕكوع به‌رز ده‌بێته‌وه‌و ده‌ڵێت (سمع الله لمن حمده) له‌و كاته‌شدا سوننه‌ت وایه‌ هه‌ردوو ده‌ستی به‌رز بكاته‌وه‌.
4- كاتێك له‌ ڕكاتی دووه‌م بۆ سێیه‌م هه‌لده‌سێت له‌ كاتی هه‌ڵسانه‌وه‌كه‌ی دیسان هه‌ردوو ده‌ستی به‌رز ده‌كاته‌وه‌ ( ئه‌م حاڵه‌ته‌یان تایبه‌ته‌ به‌و نوێژانه‌ی كه‌ دوو (تشهد) ی تێدایه‌ وه‌كو نوێژی نیوه‌ڕۆ و عه‌سرو مەغریب و عیشا).
به‌ڵگه‌یش له‌سه‌ر ئه‌م ده‌تست به‌رز كردنه‌وانه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌: (عن ابن عمر رضي الله عنهما عن النبي صلى الله علية وسلم أنه كان : إذا دخل في الصلاة ، كبر ورفع يديه ، وإذا ركع رفع يديه ، وإذا قال : سمع الله لمن حمده رفع يديه ، وإذا قام من الركعتين رفع يديه) . رواه البخاري 2/222 وأبو داود1/197 .
ده‌ست به‌رز كردنه‌وه‌ له‌و چوار جێگه‌یه‌ سوننه‌ته‌ و هه‌رگیز نه‌زانراوه‌ كه‌سێك له‌ هاوه‌ڵان رضي الله عنهم ده‌ستیان به‌رز نه‌كردبێته‌وه‌ وه‌كو بوخاری له‌ (جزء رفع الیدین) دا باسی كردووه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ كۆمه‌ڵێك له‌ زانایانه‌وه‌ له‌ كۆن و نوێدا هاتووه‌ كه‌ نكۆڵییان له‌ ده‌ست به‌رز كردنه‌وه‌ كردووه‌ جگه‌ له‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرام نه‌بێت، به‌ڵام ئه‌و فه‌رموودانه‌ی كه‌ پشتیان پێ به‌ستووه‌ لاوازن و سه‌نه‌دیان صحیح نییه‌.
به‌ڵام ده‌ست به‌رزكردنه‌وه‌ له‌ كاتی سجود وڕۆیشتن بۆ سجود جێگیر نه‌بووه‌، پێشه‌وا بوخاری له‌ (جزء رفع الیدین) دا فه‌رموویه‌تی: (ولا یرفع یدیه فی شیء من صلاته وهو قاعد) واته‌: پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم ده‌ستی به‌رز نه‌ده‌كرده‌وه‌ له‌ نوێژه‌كانیدا له‌ كاتی دانیشتندا.
سه‌باره‌ت به‌ شێوازی ده‌ستبه‌رزكردنه‌وه‌كه‌ش له‌ فه‌رمووده‌ی صحیح دا هاتووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم له‌و جێگانه‌ باسمان كرد هه‌ردوو ده‌ستی تاكو به‌رانبه‌ر گوێی یان تاكو ئاستی شانی به‌رز ده‌كرده‌وه‌ : (أنَّ رَسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم كان إذا كبَّرَ رفَعَ يديه حتى يحاذِيَ بهما أذُنَيه، وإذا ركعَ رفَعَ يَدَيه حتى يحاذِيَ بهما أُذُنَيه، وإذا رفَعَ رأسَه مِنَ الرُّكوعِ فقال: سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه، فعَلَ مثلَ ذلك) البخاري (737) مسلم (391). هه‌روه‌ها له‌ فه‌رمووده‌ی أبي حمید الساعدي رضي الله عنه: (كان رسولُ الله صلَّى اللهُ عليه وسلَّم إذا قام إلى الصَّلاةِ اعتَدَل قائمًا ورفَعَ يديه حتَّى يحاذيَ بهما مَنْكِبَيْهِ، ثم يكبِّرُ، فإذا أراد أن يركَعَ رفَعَ يدَيْهِ حتَّى يحاذيَ بهما مَنْكِبَيْهِ، ثم قال: اللهُ أكبَرُ، وركَع...)
بڕوانه‌:
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم/ عید العزیز الطریفي.
- زاد المعاد/ ابن القیم، 2/ 215.
- الاسلام سؤال وجواب/ محمد صالح المنجد.
- الدرر السنیة / الموسوعة الفقهیة.
إحسان برهان الدین
25 شوّال 1440
28/6/2019

حوكمی خوێندنی دوعای (الاستفتاح)
دوعای ئیستیفتاح بریتییه‌ له‌و دوعایه‌ی كه‌ پاش ته‌كبیره‌ی ئیحرام و نوێژدابه‌ستن ده‌خوێنرێته‌وه‌ وئه‌نجامدانی سوننه‌ته‌ و موسته‌حه‌ببه‌، ئه‌گه‌ریش كه‌سێك له‌ بیری بچێت یان نه‌یكات نوێژه‌كه‌ی هیچ كێشه‌و عه‌یبێكی تێدا نییه‌، به‌ڵام بكرێت باشتره‌ و سوننه‌ته‌ و خێری زۆرتره‌، استفتاح چه‌ند شێوازیكی سه‌حیحی هه‌یه‌ له‌ سوننه‌تدا هه‌موویان درووسته‌ بخوێنرێن، بۆ نموونه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ هه‌ردوو سه‌حیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووه‌: (اللهم باعد بيني وبين خطاياي، كما باعدت بين المشرق المغرب، اللهم نقني من خطاياي كما ينقى الثوب الأبيض من الدنس، اللهم اغسلني من خطاياي بالثلج والماء والبرد) البخاري (744) ، ومسلم (598).
هه‌روه‌ها (سبحانك اللهم وبحمدك، وتبارك اسمك، وتعالى جدك، ولا إله غيرك).أبوداود (776) ، والترمذي (243).
به‌ڵام ئه‌و دوعای كه‌ (به‌ وجهت وجهي للذي فطر السموات والارض حنیفا..) ده‌ستی پێكردووه‌ ابن القیم له‌ " زاد المعاد " (1/196) فه‌رموویه‌تی ئه‌وه‌ زیاتر له‌ شه‌ونوێژدا خوێندوویه‌تی به‌تایبه‌ت نه‌ك له‌ هه‌موو نوێژێكدا به‌ گشتی.
گرنگه‌ بوترێت نوێژخوێن بۆی هه‌یه‌ هه‌ر دوعایه‌ك له‌وانه‌ بخوێنیت ئه‌گه‌ر سه‌حیح بێت، به‌ڵام نابێت زیاتر له‌ دوعایه‌ك كۆبكاته‌وه‌ پێكه‌وه‌ له‌ یه‌ك نوێژدا
ئه‌وه‌شی كه‌ ابن تیمیة و السعدي و ابن باز و ابن عثیمین هه‌ڵیانبژاردووه‌ له‌م باره‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ نۆره‌ بكرێت له‌ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و دوعایانه‌ی كه‌ جیگیر بوونه‌و سه‌حیحن له‌ استفتاح دا، واته‌ جارێك ئه‌مه‌ بخوینرێت و جارێك یه‌كیكی تر..
بڕوانه‌: " زاد المعاد " لابن القيم رحمه الله (1/195-199) ، و " صفة صلاة النبي صلى الله عليه وسلم " للشيخ الألباني رحمه الله (ص/91-94) به‌ نه‌قڵ كردن له‌ شیخ محمد صالح المنجد.
هه‌روه‌ها: الدرر السنیة/ الموسوعة الفقهیة. حكم دعاء الاستفتاح.
إحسان برهان الدین
24 شوّال 1440
27/6/2019

تێبینییه‌كی گرنگ ده‌رباره‌ی سوره‌تی (الفاتحة)
زانایان زۆر گرنگییان داوه‌ته‌ جوان خوێندنه‌وه‌ی قورئانی پیرۆز و وردبوونه‌ته‌وه‌ له‌ هه‌موو ورده‌كارییه‌كانی ته‌جوید تێیدا ، بۆ نموونه‌ سوڕه‌تی (الفاتحة) فه‌رموویانه‌ چوارده‌ شه‌دده‌ی تێدایه‌ ( شه‌دده‌ واته‌ دوو پیتی هاوشێوه‌ یه‌كه‌میان ساكینه‌ و دووه‌میان جوڵاوه‌ وه‌كو ربّ ) پێویسته‌ خوێنه‌ر له‌ كاتی نوێژه‌كانیدا هه‌موویان ده‌رببڕێت ، وه‌كو شه‌دده‌ له‌ وشه‌كانی:( الله ، الرّحمن ، الرّحیم ، ربّ ، إیّاك ،الصّراط ، الضّالین) له‌ لای زانایانی هه‌ر چوار مه‌زهه‌به‌كه‌ - كه‌مێك مه‌زهه‌بی حه‌نه‌فییه‌كان نه‌بێت نه‌رمییان ده‌ربڕیوه‌ - هه‌موویان وتوویانه‌ ئه‌گه‌ر نوێژخوێن یه‌ك شه‌دده‌ی نه‌خوینده‌وه‌ و ده‌شیتوانی بیخوێنێته‌وه‌ پێویسته‌ نوێژه‌كه‌ی دووباره‌ بكاته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ش به‌ كورتی هه‌ندیكه‌ له‌ وته‌ی زانایان له‌و باره‌وه‌:
سه‌باره‌ت به‌ ڕێڕه‌وه‌ی (الأحناف):قال في البناية: وعند عامة مشايخنا لو ترك التشديد من إياك، ومن رب العالمين يعيد، والمختار أنه لا يعيد صلاته..واته‌:به‌لای زۆربه‌ی زانایانمانه‌وه‌ ئه‌گه‌ر نوێژخوێن شه‌دده‌یه‌كی له‌ سوره‌تی الفاتحة نه‌خوێندنه‌وه‌ پێویسته‌ نوێژه‌كه‌ی دووباره‌ بكاته‌وه‌، به‌ڵام بۆچوونی په‌سه‌ند ئه‌وه‌یه‌ دووباره‌ی ناكاته‌وه‌.
سه‌باره‌ت به‌ ڕێڕه‌وه‌ی مالكییه‌كان:(الدسوقي) ده‌ڵێت: ( وحاصل المسألة أن اللاحن إن كان عامدا، بطلت صلاته، وصلاة من خلفه، باتفاق؛ وإن كان ساهيا، صحت باتفاق؛ وإن كان عاجزا طبعا لا يقبل التعليم فكذلك، لأنه ألكن، وإن كان جاهلا يقبل التعليم فهو محل الخلاف سواء أمكنه التعلم أم لا، وسواء أمكنه الاقتداء بمن لا يلحن أم لا، ولا فرق بين اللحن الجلي والخفي في جميع ما تقدم. قاله أبو علي المسناوي.) پوخته‌ی قسه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر نوێژخوێن یان پێشنوێژ به‌ئه‌نقه‌ست شه‌دده‌یه‌ك نه‌خوێنیته‌وه‌ نوێژه‌كه‌ی پێ به‌تاڵ ئه‌بێته‌وه‌.
سه‌باره‌ت به‌ ڕێڕه‌وه‌ی شافعییه‌كان (المرداوي الشافعي) له‌ كتێبی الحاوي فه‌رموویه‌تی: (فأما تشديد آيات الفاتحة في الصلاة فهي أربع عشرة تشديدة، فإن ترك التشديد لم يجز, لأن الحروف المشددة تقوم مقام حرفين، فإذا ترك التشديد صار كأنه قد ترك حرفا, فلذلك لم يجز.) پوخته‌ی ئه‌م وته‌یه‌ش به‌هه‌مان شێوه‌ ئه‌وه‌یه‌ شه‌دده‌ واته‌ دوو پیتی هاوشێوه‌ جا ئه‌گه‌ر ته‌شدیدی نه‌كات واته‌ پیتیكی له‌ قورئانی پیرۆز نه‌خویندووه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌ش كارێكی نادرووسته‌ ئه‌گه‌ر نزێژحوێن یان پێشنوێژ یه‌كێك له‌و چوارده‌ شه‌دده‌ی سوره‌تی الفاتخة نه‌خوێنیته‌وه‌ به‌ ئه‌نقه‌ست و له‌گه‌ل توانادا نوێژه‌كه‌ی به‌تاڵ ئه‌بێته‌وه‌
سه‌باره‌ت به‌ ڕێڕه‌وه‌ی حه‌مبه‌لییه‌كان (ابن قدامة) له‌ كتێبی (المغني) فه‌رموویه‌تی: (فصل: يلزمه أن يأتي بقراءة الفاتحة مرتبة مشددة، غير ملحون فيها لحنا يحيل المعنى، فإن ترك ترتيبها، أو شدة منها، أو لحن لحنا يحيل المعنى، مثل أن يكسر كاف (إياك) ، أو يضم تاء (أنعمت) ، أو يفتح ألف الوصل في (اهدنا) ، لم يعتد بقراءته، إلا أن يكون عاجزا عن غير هذا. ذكر القاضي نحو هذا في (المجرد)، وهو مذهب الشافعي) واته‌ پێویسته‌ نوێژخوێن سوڕه‌تی الفاتحة به‌ ڕێكوپێكی به‌بێ هه‌ڵه‌یه‌ك كه‌ واتای ئایه‌ته‌كه‌ بگۆڕێت بخوێنێته‌وه‌ جا ئه‌گه‌ر...شه‌دده‌یه‌كی نه‌خوێنده‌وه‌ یان حه‌ره‌كه‌ی پیتیكی گۆڕی ئه‌وه‌ حیساب بۆ خوێنده‌وه‌كه‌ی ناكرێت مه‌گه‌ر توانای نه‌بێت و نه‌توانێت به‌ته‌واوی بیخوێنیته‌وه‌.
به‌ڵام پێویسته‌ تێبینه‌ ئه‌وه‌ بكرێت هه‌موویان به‌تاڵبوونه‌وه‌ی نوێژیان به‌ستووه‌ته‌ ئه‌وه‌ی توانای هه‌بێت و نه‌یكات یان بتوانێت خۆی فێربكات و نه‌یكات، ئه‌گه‌ر نا ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ نه‌خوینده‌واره‌ یان زمانی توانای گۆكردنی وشه‌كه‌ی به‌باشی نییه‌: (لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا).ئه‌مه‌ سه‌باره‌ت به‌ شه‌دده‌كانی ، سه‌باره‌ت گۆڕینی پیتێك به‌ پیتێكی تر بۆ نموونه‌ (ض) بكرێته‌ (ظ) له‌ (ولا الضالین) واته‌: بكررێته‌ ولا الظالین، یان گۆڕینی سه‌رو بۆره‌كانی بۆ پێشنوێژ یان بۆ كه‌سێك بتوانێت فێربێت و خۆی فێر نه‌كات 
بۆچوونیان توندتر بووه‌ له‌و باره‌وه‌ ، بۆیه‌ گرنگیدان به‌ فێربوونی جوان خوێندنه‌وه‌ی قورئانی پیرۆز به‌ تایبه‌ت سوڕه‌تی (الفاتحة) له‌ ناو نوێژه‌كاندا زۆر كاریكی گرنگ و پێویسته‌ له‌سه‌ر موسڵمان و واجبه‌ له‌سه‌ری خۆی فێر بكات.
تێبینی: ئه‌سڵی ئه‌م پۆسته‌ پێشتر له‌ 2015 بڵاوبووه‌ته‌وه‌ به‌ڵام ده‌ستكاریم كردووه‌و به‌باشم زانی بیخه‌مه‌ نێو ئه‌م زنجیره‌.
إحسان برهان الدین
24 شوّال 1440
27/6/2019

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:4
چۆنیه‌تی وتن و ده‌ربڕینی الله أكبر
سه‌باره‌ت به‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرام ، یان ته‌كبیره‌كانی تری ناو نوێژ ، هه‌ڵه‌یه‌كی باو هه‌یه‌ زۆرێك له‌ نوێژخوێنان و پێشنوێژانیش ئه‌نجامی ئه‌ده‌ن به‌ هۆی ڕاهاتن و دووباره‌ بوونه‌وه‌، یان شاره‌زا نه‌بوونی ته‌واو له‌ بنه‌ماكانی زانستی ته‌جوید وڕاست خوێندنه‌وه‌ی وشه‌كه‌ ، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ هه‌ندێ مه‌ددی نا به‌جێ به‌ هه‌ردوو وشه‌ (الله) و( أكبر)ده‌ردرێت ، نه‌ك هه‌ر جائیز نییه‌ ، به‌ڵكو واتایه‌كی زۆر نه‌شیاو له‌ گه‌ڵ زاتی په‌رورگار ده‌به‌خشێت و به‌ بۆچوونی هه‌ندێ له‌ زانایان نوێژه‌كه‌ش به‌تاڵ ده‌كاته‌وه‌ :
1- جگه‌ له‌ یه‌ك مه‌ددی دوو حه‌ره‌كه‌یی نه‌بێت له‌ وشه‌ی (الله) ئیتر هبچ درێژكردنه‌وه‌یه‌كی تری تێدا نییه‌ ، ئه‌وه‌شی بیكات هه‌ڵه‌ی كردووه‌ ، كه‌ ئه‌مه‌ی خواره‌وه‌ شێوازه‌كانییه‌تی:
2- درێژكردنه‌وه‌ی یه‌كه‌م پیتی وشه‌ی مه‌زنی (الله) واته‌ بكرێت به‌: آآآآلله أكبر ، ئه‌مه‌ زانایان فه‌رموویانه‌ واتاكه‌ی كوفری له‌فزییه‌ ،چونكه‌ ده‌بێته‌ پرسیار به‌م شێوه‌: ئایا الله گه‌وره‌یه‌!
3- ئه‌گه‌ر نێوان هه‌ردوو پیتی لام و ها مه‌دد كرا ، واته‌ به‌م شیوه‌: الـآآآآآه أكبر ئه‌وه‌ش ئه‌گه‌رچی واتای خراپی نییه‌ به‌ڵام له‌ گه‌ڵ یاساكانی زانستی ته‌جوید ناكۆكه‌ و مه‌ددی له‌و شێوه‌مان نییه‌ له‌ ته‌جویددا ، به‌ڵام ئه‌م جۆره‌یان هه‌ندێ قسه‌ی له‌سه‌ره‌ و به‌ شێوه‌یه‌كی عه‌مه‌لی و به‌مه‌به‌ستی ده‌نگ خۆشكردن و ئاوازده‌ركردن له‌ گه‌ڵ ده‌ربڕینی وشه‌كه‌ زۆرێك له‌ بانگده‌رو پێشنوێژو ئه‌وانه‌ی ته‌كبیراتی پێشنوێژه‌كانی حه‌ره‌می مه‌ككه‌و مه‌دینه‌ دووباره‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ ئه‌نجامی ئه‌ده‌ن ،ئه‌گه‌ر چی به‌ڵگه‌شیان نییه‌!
4- ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تای وشه‌ی (أكبر) مان درێژ كرده‌وه‌ ، واته‌ بكرێته‌: آآآكبر ، ئه‌مه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌ وه‌كو واتا ده‌بێته‌ كوفری له‌فزی و به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك جائیز نییه‌ ، چونكه‌ واتاكه‌ی ده‌بێته‌ هه‌مان واتای نه‌شیاوی پێشوو ده‌رباره‌ی الله تعالی
5- ئه‌گه‌ر نێوان هه‌ردوو پیتی (ب) و (ر) درێژكراوه‌یه‌: الله أكبــــار ، ئه‌مه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌ واتاكه‌ی زۆر نه‌شیاوو ناشیرینه‌ چونكه‌ واتای ته‌پڵ ده‌گه‌یه‌نێت.
6- هه‌ندێكیش پیتی ها له‌ وشه‌ی مه‌زنی الله ده‌قرتێنن و ده‌یكه‌ن به‌ : (اللاو أكبر) ئه‌وه‌ش هه‌ر جائیز نییه‌ .
7- له‌ ناو كوردی خۆیشماندا هه‌له‌یه‌كی تری باو هه‌یه‌ نوێژخوینان و بگره‌ هه‌ندێ له‌ مامۆستایانیش ده‌یكه‌ن ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ وشه‌ی كاف به‌ وشه‌ی گ ده‌گۆڕن و ده‌بێته‌ الله ئه‌گبه‌ر ئه‌وه‌ش هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ و جائیز نییه‌.
8- له‌ كۆتاییشدا پێویسته‌ پێشنوێژان ئه‌وه‌ بزانن هه‌ڵه‌یه‌ ئه‌گه‌ر له‌ كاتی دابه‌ستنی نوێژدا الله أكبر درێژ بكه‌نه‌وه‌ و هه‌ندێ له‌ زانایان وه‌كو شیخ محمد صالح المنجد ئه‌ڵێت ئه‌وه‌یان به‌ ناشاره‌زایی ئیمامه‌كه‌ زانیوه‌ چونكه‌ كه‌ ته‌كبیره‌كه‌ درێژ ده‌كاته‌وه‌ سه‌لامدانه‌وه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌ له‌و كاته‌ هه‌ندیك له‌ نوێژ خوینان په‌له‌ ئه‌كه‌ن و الله أكبر ی ته‌حریم ئه‌كه‌ن و پێشی ئیمام ئه‌كه‌ون، بۆیه‌ زانایان فه‌رموویانه‌: (من فقه الامام جزم التكبیر و جزم التسلیم).
كه‌واته‌: ڕاست و درووست ئه‌وه‌یه‌ له‌ ده‌ربڕینی ته‌كبیره‌ی ئیحرام و ته‌كبیره‌كانی تر هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ بڵێی (الله أكبر) و ته‌نها نێوان هه‌ردوو پیتی لام و ها له‌ الله درێژبكه‌یته‌وه‌و هبچی تر ، هاوكات زۆر وریای ده‌ربڕینی هه‌مزه‌ی سه‌ره‌تای الله بین له‌ جێگه‌ی خۆیه‌وه‌ دربچێت و ، هائی هه‌مان وشه‌ نه‌قرتێنرێت و هه‌مس و شیدده‌ی كافی (اكبر) و ده‌ربڕینی پیتی ڕا له‌ أكبر به‌ قه‌ڵه‌وی و مفخم ی بێت بۆ ئه‌وه‌ی نه‌بێته‌ ئه‌كبه‌ر .
..ئه‌مانه‌ی كه‌ باسم كرد زۆرێك له‌ زانایان باسیان كردووه‌ له‌ جێگای جیا جیا، له‌ زانا دێرینه‌كان وه‌كو پێشه‌وا النووي و لێكده‌ره‌وانی هه‌ندێ كتێبی فه‌رمووده‌ ، له‌ هاوچه‌رخه‌كانیش مشهور حسن له‌ كتێبی أخطاء المصلین هه‌ندیكی باس كردووه‌و وریایی داوه‌ ده‌رباره‌یان.
تێبینی ئه‌م پۆسته‌ پێشتر له‌ مانگی هه‌شتی 2016 كراوه‌ به‌ڵام ئێستا به‌ ده‌ستكارییه‌وه‌ به‌باشم زانی بیخه‌مه‌ نیو ئه‌م زنجیره‌یه‌.
إحسان برهان الدین
23 شوّال 1440
26/6/2019

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:3
نیه‌تهێنانی نوێژ به‌ زمان بیدعه‌یه‌
نیه‌ت هێنان بۆ نوێژ به‌ جه‌هری واته‌ به‌ زمان و به‌ ده‌نگی به‌رز و بیستراو هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی ڕاستی له‌سه‌ر نییه‌ و به‌ڵكو ئه‌و كاره‌ پێچه‌وانه‌ی سوننه‌ته‌، چونكه‌ جێگای نیه‌ت دڵه‌ و ده‌نگ به‌رز كردنه‌وه‌ به‌ نیه‌ت بۆ نوێژ بیدعه‌یه‌ و زانایانی ئیسلام له‌ كۆن و نوێدا به‌ توندی ئه‌و مه‌سه‌له‌یان ڕه‌تكردووه‌ته‌وه‌.
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم نوێژی به‌ وشه‌ی الله أكبر ده‌ست پێ ده‌كرد نه‌ك هیچ وشه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌كی تر، وه‌كو ئه‌و فه‌رمووده‌ی له‌ سه‌حیحی موسلیمدا هاتووه‌ كه‌ دایكی ئیمانداران عائیشه‌ رضي الله عنها فه‌رموویه‌تی: ( كان رسول الله صلی الله علیه و سلم یستفتح الصلاة بالتكبیر). واته‌ رسول الله صلی الله علیه وسلم نوێژی به‌ الله اكبر ده‌ست پێ ده‌كرد، هه‌روه‌ها له‌ سه‌حیحی بوخاریدا هاتووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم فه‌رموویه‌تی: (إذا قمت إلی الصلاة فاسبغ الوضوء ثم استقبل القبلة، فكبر، ثم اقرأ بما تیسر معك من القران) واته‌: كاتێك بۆ نوێژ هه‌ڵسایت ده‌ستنوێژێكی ڕێك و پێك بگره‌و ڕوو له‌ قیبله‌ بكه‌و بڵێ الله أكبر....
له‌ ڕاستیدا وتنی نیه‌ت به‌ زمان - وه‌كو ابن تیمیة له‌ الفتاوی الكبری فه‌رموویه‌تی - كێشه‌یه‌كه‌ له‌ ڕووی بیركردنه‌وه‌و له‌ ڕووی دینیشه‌وه‌، كێشه‌یه‌ له‌ بیركردنه‌وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نیه‌ت هێنان به‌ زمان بۆ نوێژ كردن هیچ پێویست ناكات و وه‌كو ئه‌وه‌ وایه‌ كه‌سێك بیه‌وێت نان بخوات و بڵێت: نیه‌تمه‌ ده‌ستم ده‌به‌م بۆ ئه‌و قاپه‌و پاروویه‌كی لێ هه‌ڵ ده‌گرم و ده‌یخه‌مه‌ ناو ده‌مم بۆ ئه‌وه‌ی بیجوم و قووتی بده‌م بۆ ئه‌وه‌ی تێر بم!
كێشه‌یه‌كیشه‌ له‌ دیندا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بیدعه‌یه‌ و پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم و هاوه‌ڵان و زانایانی سێ سه‌ده‌ چاكه‌كان و ئه‌وانه‌ی دوای ئه‌وانیش كه‌س ئه‌و كاره‌ی نه‌كردووه‌ و كه‌ ویستوویانه‌ نوێژ بكه‌ن نیه‌تیان له‌ دڵی خۆیاندا ئاماده‌ كردووه‌ و سه‌ره‌تای نوێژه‌كه‌یان به‌ وشه‌ی الله أكبر ده‌ست پێكردووه‌، وه‌كو له‌ فه‌رمووده‌ی (المسیء فی صلاته) و چه‌ندین فه‌رمووده‌ی صحیح ی تردا دا هاتووه‌.
سه‌باره‌ت به‌وه‌ش كه‌ ئه‌و مه‌سه‌له‌ ده‌درێته‌ پاڵ پێشه‌وا شافیعی گوایه‌ ئه‌و وای فه‌رمووه‌ ئه‌وه‌ ڕاست نییه‌ و هه‌ڵه‌ لێكدانه‌وه‌ و هه‌ڵه‌ تێگه‌یشتنه‌ له‌ وته‌یه‌كی كه‌ له‌ كتێبی الام دا هاتووه‌، وته‌كه‌ی شافیعی بریتییه‌ له‌ : ( إذا نوى حجاً و عمرةً اجزأ , و إن لم يتلفظ , و ليس كالصلاة لا تصح الإ بالنطق ) بۆیه‌ پێشه‌وا نه‌واوی كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ گه‌وره‌ زانایانی ئه‌و مه‌زهه‌به‌ فه‌رموویه‌تی: ( قال اصحابنا : غلط هذا القائل ، و ليس مراد الشافعي بالنطق في الصلاة هذا ، بل مراده التكبير ) واته‌ مه‌به‌ستی شافیعی نیه‌ت هێنان نییه‌ به‌ زمان وه‌كو ئه‌وه‌ی كه‌سێك بڵێت نیه‌تمه‌ نوێژی فه‌رزی به‌یانی ئه‌دا ئه‌كه‌م به‌ جه‌ماعه‌ت و ئینجا بڵێت الله أكبر! به‌ڵكو جێگه‌ی نیه‌ت له‌ دڵدایه‌ و سه‌ره‌تای نوێژیش (الله أكبر) ه‌ وه‌كو چۆن كۆتاییه‌كه‌ی سه‌لامه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێك هه‌ر سوور بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پێشه‌وا شافیعی وای وتووه‌ و مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ بووه‌ یان قه‌ولی تر له‌ شافیعی له‌و باره‌وه‌ بگێڕێته‌وه‌‌، له‌و حاڵه‌ته‌دا ده‌كرێت بوترێت ئیمامی شافیعی چونكه‌ دواجار ئه‌ویش مرۆڤه‌ و مه‌عسوم نییه‌، كه‌واته‌ له‌م مه‌سه‌له‌دا ڕاستی نه‌پێكاوه‌ و هه‌ڵه‌ی كردووه‌.
(ابن أبي العز الحنفي) فه‌رموویه‌تی: ( لم يقل احد من الائمة الاربعة لا الشافعي و لا غيره باشتراط التلّفظ بها و إنما النية محلها القلب بإتفاقهم , إلاّ ان بعض المتأخرين أوجب التلّفظ بالنية و خرج وجها في مذهب الشافعي ! قال النووي : و هو غلط . انتهى . و هو مسبوق بالإجماع ) [ الإتباع صـ 62] واته‌ نه‌ شافیعی و نه‌ هیچ كه‌سێك له‌ چوار پێشه‌واكه‌ نه‌یانفه‌رمووه‌ نوتق كردن به‌ نیه‌ت بۆ نوێژ واجبه‌ جگه‌ له‌ هه‌ندی له‌ زانایانی متأخرین نه‌بێت و ئه‌و وته‌یان داوه‌ته‌ پاڵ شافیعی و نه‌واویش ئه‌وه‌ی به‌ هه‌ڵه‌ زانیوه‌و و ئینجا ئه‌م مه‌سه‌له‌ش پێشتر ئیجماعی له‌سه‌ره‌ كه‌ نیه‌ت ته‌نها جیگه‌ی له‌ دڵدایه‌ نه‌ك له‌ زمان بوترێت.
خولاسه‌ی ئه‌م باسه‌ش - وه‌كو ابن باز فه‌رموویه‌تی - ئه‌وه‌یه‌ نیه‌ت هێنان بۆ نوێژ به‌ زمان بیدعه‌یه‌ و بنه‌مایه‌كی ڕاستی نییه‌ و نیه‌ت جێگای دله‌ نه‌ك زمان، ئه‌و ده‌ڵێت: (هذا لا أصل له، بل هو من البدع التي أحدثها بعض الناس، وإن كان قال ذلك بعض أهل العلم المتأخرين، لكنه ليس بمشروع، والصواب: أنه لا يقول ذلك، ولكن ينوي بقلبه، فلم يكن النبي ﷺ يقول ذلك ولا أصحابه ، ولا الأئمة من العلماء في القرون المفضلة). 
ئه‌م مه‌سه‌له‌ش ئه‌گه‌رچی له‌لای هه‌ندێك له‌ زانایانی مه‌زهه‌بی شافیعی و غه‌یری ئه‌وان خیلافێك ده‌رباره‌ی باسكراوه‌ ئایا ته‌نها به‌دڵ بێت یان له‌فزیشی له‌گه‌ڵ بێت، به‌ڵام زۆرێك له‌ زانایانی هه‌مان ئه‌و مه‌زهه‌بانه‌ ڕه‌تیانكردووه‌ته‌وه‌و نكۆڵییان له‌ ڕاست و درووستی ئه‌و بۆچوون و تیگه‌یشتنه‌ بۆ مه‌سه‌له‌كه‌ كردووه‌ و به‌و شێوه‌ش خیلافه‌كه‌ موعته‌به‌ر نییه‌ ... والله أعلم وأحكـــــم.
بۆ شاره‌زابوونی زیاتر بڕوانه‌:
- القول المبین في أخطاء المصلین، مشهور حسن سلمان.
- صفة صلاة النبي صلی الله علیه و سلم للالباني و الطریفي.
- الفتاوى الكبرى لابن تیمیة ( 1 / 214 ، 215 ).
إحسان برهان الدین
22 شوّال 1440
25/6/2019

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:2
ده‌ستپێك
نوێژنه‌كه‌ر له‌ سه‌ر بۆچوونی په‌سه‌ند له‌لای زۆرێك له‌ زانایان ئه‌گه‌ر نكۆڵیش نه‌كات و باوه‌ڕی به‌ فه‌رز بوونی نوێژیش هه‌بێت و ته‌نها له‌به‌ر ته‌مه‌ڵی نه‌یكات هه‌ر له‌ بازنه‌ی ئیسلام ده‌رده‌چێت، له‌به‌ر كۆمه‌ڵێك ده‌قی قورئانی پیرۆز بۆ نموونه‌: {فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَآَتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ} له‌م ئایه‌ته‌ موسوڵمانێتی و برایه‌تی دین به‌ نوێژه‌وه‌ به‌ستراوه‌، هه‌روه‌ها به‌ زۆر به‌ڵگه‌ی سوننه‌تیش له‌وانه‌ فه‌رموده‌ی: "بين الرجل وبين الكفر ترك الصلاة" واته‌: له‌ نێوان به‌نده‌و ده‌رچوون له‌ ئیسلام ئه‌وه‌یه‌ كه‌ واز له‌ نوێژكردن بهێنێت، زۆربه‌ی زانایانیش له‌ كۆن و نوێدا له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ن، له‌ به‌رانبه‌ریشدا كۆمه‌ڵێكی تر له‌ زانایان فه‌رموویانه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ باوه‌ڕی به‌ فه‌رزبوونی نوێژ هه‌بوو و (جحود)ی نه‌كرد و به‌ هۆی ته‌مه‌ڵی نوێژی نه‌كرد ئه‌وه‌ فاسق ه‌ و پێی كافر نابێت، به‌ڵام كۆمه‌ڵێك ئه‌حكامی دونیایی قورسیشی ئه‌كه‌وێته‌ سه‌ر كه‌ ئێره‌ جێگه‌ی ڕوون كردنه‌وه‌ی نییه‌.
به‌ڵام ئه‌وه‌ی گرنگه‌ ولێره‌دا مه‌به‌ستمه‌ بزانرێتئه‌وه‌یه‌، ئه‌و كه‌سه‌ی ته‌نها نوێژه‌كان و عیباده‌ته‌كانی كرد واتای ئه‌وه‌ نییه‌ ئیتر موسوڵمانێكی ته‌واوه‌ و شایانی چوونه‌ به‌هه‌شته‌، ڕه‌نگه‌ نوێژیش بكات و عیباده‌ته‌كانی تریش ئه‌نجام بدات به‌ڵام به‌ هۆی نه‌بوونی مه‌رجی ته‌وحید و یان به‌ هۆی هه‌بوونی یه‌كێك یان زیاتر له‌ هه‌ڵوه‌شێنه‌ره‌وه‌كانی (لا إله إلا الله) جێگه‌ی دۆزه‌خ بێت، چونكه‌ مه‌رجه‌ پێش هه‌موو شتێك ئه‌و كه‌سه‌ عه‌قیده‌ی ته‌واو بێت و له‌سه‌ر ڕێبازی ته‌وحید بێت و له‌ هه‌موو شیركێكی گه‌وره‌ سه‌لامه‌ت و به‌ری بێت، الله تعالی فه‌رموویه‌تی: ﴿ وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ ﴾ واته‌:...ئه‌گه‌ر شیرك ئه‌نجام بده‌یت هه‌رچی عه‌مه‌لی چاكه‌ت هه‌یه‌ پوچه‌ڵ ده‌بێته‌وه‌ كه‌ نوێژیش یه‌كێكه‌ له‌و كرده‌وانه‌.
هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی: ﴿ وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا ﴾ ئه‌وانه‌ی له‌ دونیادا شیركیان ئه‌نجام داوه‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا عه‌مه‌لیان هه‌مووی به‌زایه‌ ده‌چێت و وه‌كو خۆڵه‌مێش به‌بادا ئه‌درێت، با نوێژیان كردبێت و عیباده‌تیان ئه‌نجام دابێت، شیركیش چه‌ندین جۆری هه‌یه‌ و هه‌ر ئه‌وه‌ نییه‌ سه‌جده‌ بۆ بت ببرێت وه‌كو زۆر كه‌س وا گومان ئه‌به‌ن، به‌داخه‌وه‌ ئه‌مڕۆ له‌ ناو موسوڵمانان جۆره‌ها شیرك ته‌شه‌نه‌ی كردووه‌ و له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هۆشیاری بیروباوه‌ڕ ته‌واو لاواز بووه‌و موسوڵمانان به‌و لایه‌نه‌ زۆر جاهیلن، ده‌بینین جۆره‌كانی شیركیش تییاندا بڵاوبووته‌وه‌و به‌خۆیشیان نازانن و مامۆستایانی ئایینی و بانگخوازانیش له‌به‌ر هه‌ندێ هۆكاری جیاواز ئه‌و باسه‌یان پشتگوێ خستووه‌و ته‌نها خه‌ریكی باسی پاداشتی عیباده‌ته‌كان و ته‌زكیه‌ی نه‌فس و هه‌ندێ بابه‌تی فیقهین بۆ موسوڵمانان! هه‌موو جه‌ختكردنه‌وه‌یه‌كی ئه‌و مامۆستا و بانگخوازانه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ نوێژه‌كانت بكه‌ و ڕۆژوو بگره‌ و وێدی و به‌یانیان و ئێواران بخوینه‌ و ته‌زكیه‌ی نه‌فسی خۆت بكه‌ و ئیتر هیچی ترت له‌سه‌ر نییه‌! له‌ مه‌سه‌له‌ی عه‌قیده‌شدا زیاتر ئه‌وه‌یان تێگه‌یاندوون كه‌ موسوڵمان كرنووش بۆ بت و دارو به‌رد نه‌بات و وه‌كو موشریكانی سه‌رده‌می جاهلی لات و عه‌ززرا به‌په‌رستێت ئیتر هیچی له‌سه‌ر نییه‌، له‌ كاتێكی ده‌یانی شێوازی شیرك و له‌ دین ده‌رچوونی هاوچه‌رخ سه‌ریهه‌ڵداوه‌و موسوڵمانان لێی بێ ئاگان، به‌وه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی مه‌نهه‌جی گه‌وره‌ له‌ ناویاندا درووست بووه‌ و نوێژ وه‌كو عیباده‌تێكی بێ گیانی دابڕاو له‌ بنه‌مای عه‌قیده‌و بیروباوه‌ڕ ئه‌نجام ئه‌درێت، زۆر جاریش ئه‌بینرێت نوێژخوێن نوێژی جه‌ماعه‌تی نافه‌وتێت و له‌ ڕێزه‌كانی پێشه‌وه‌ش له‌ مزگه‌وتدا ئاماده‌ ده‌بێت، هاوكات له‌ یه‌كێك یان زیاتر له‌ بنه‌ماكانی ئیمان و ته‌وحیددا تێكه‌وتووه‌ بێ ئه‌وه‌ی به‌ خۆی بزانێت، چونكه‌ هه‌میشه‌ باسی نوێژی وه‌كو عیباده‌تیكی موجه‌ره‌د بۆ كراوه‌و به‌ هیچ بنه‌مایه‌كی بیروباوه‌ره‌وه‌ نه‌به‌ستراوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ ڕاستیدا ئیسلام وه‌كو ته‌لارێكه‌ ته‌وحید و عه‌قیده‌ی وه‌رگیراو له‌ كیتاب و سوننه‌ت بریتییه‌ له‌ بنچینه‌ و بنه‌ماكه‌ی، به‌ كورتی: هه‌موو كرده‌وه‌یه‌كی باش له‌ ئیسلامدا بۆ ئه‌وه‌ی وه‌رگیراو بێت پێویسته‌ هه‌ڵقوڵاوی عه‌قیده‌یه‌كی پاك بێت و ئیمانێكی ڕاست و درووست و ته‌وحیدێكی پاراوی له‌ پشته‌وه‌ بێت، ئه‌گه‌ر نا شیرك و هه‌ڵوه‌شێنه‌ره‌وه‌كانی ئیمان و ته‌وحید كرده‌وه‌كان هه‌لده‌وه‌شێننه‌وه‌و پوچه‌ڵیان ده‌كه‌نه‌وه‌ ئه‌گه‌ر به‌ ئه‌ندازه‌ی چیاكانیش بن.
إحسان برهان الدین
20 شوّال 1440
23/6/2019

#هه‌ندێ_له‌_ئه‌حكام_و_هه‌ڵه‌_و_بیدعه‌كانی_نوێژ:1
پشتیوان به‌ الله تعالی و به‌ گوێره‌ی كات و توانا، هه‌وڵ ئه‌ده‌م پوخته‌یه‌ك له‌ ئه‌حكامه‌ پێویسته‌كانی نوێژ باس بكه‌م و هه‌روه‌ها دیارترین ئه‌و هه‌ڵانه‌ی له‌ ناو نوێژدا ئه‌نجام ئه‌درێن ڕوون بكه‌مه‌وه‌ به‌ پێی به‌ڵگه‌كانی فه‌رمووده‌ی صحیح و له‌ ڕۆشنایی قسه‌و تێگه‌یشتنی زانایاندا به‌بێ ئه‌وه‌ی بچمه‌ ناو هیچ تفصیلات و ورده‌كارییه‌كی مه‌زهه‌به‌كانه‌وه‌، به‌ڵكو مه‌زهه‌بی جه‌لیل جه‌كه‌ینه‌ مه‌زهه‌بمان و ئه‌وه‌ش ڕێگه‌ی سه‌رفرازییه‌، هۆكاری هه‌ڵبژاردنی ئه‌م باسه‌ش ئه‌وه‌یه‌ زۆرێك له‌ موسوڵمانان نوێژه‌كانیان كه‌ كۆڵه‌كه‌ی دینه‌كه‌یانه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی هه‌ڵه‌ ئه‌نجام ئه‌ده‌ن، باسه‌كه‌ له‌ بنچینه‌دا په‌یوه‌ندی به‌ فیقهو فه‌رمووده‌وه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام ڕه‌نگه‌ به‌ پێی توانا - جاروبار - فراوانتری بكه‌مه‌وه‌ و بیبه‌ستمه‌وه‌ به‌ هه‌ندێ ڕه‌هه‌ندی عه‌قیده‌شه‌وه‌، چونكه‌ له‌گه‌ڵ هه‌بوونی كه‌موكورتی و هه‌ڵه‌ له‌ عه‌قیده‌دا هه‌موو كرده‌وه‌كانی مرۆڤ مه‌ترسی وه‌رنه‌گیرانیان له‌سه‌ر درووست ده‌بێت..ئێوه‌ش - ئه‌گه‌ر پێتان خۆش بوو - ئه‌توانن پێشنیارم بۆ بكه‌ن سه‌باره‌ت به‌م زنجیره‌یه‌ هه‌ر له‌ ناونیشانه‌كه‌ی تاكو سه‌ره‌باس و بابه‌ت و ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی، كه‌ داواكارم له‌ الله بیكاته‌ مایه‌ی سوود بۆ نووسه‌رو خوێنه‌ری... والحمد لله الذي بنعمته تتم الصالحات.
إحسان برهان الدین
19 شوّال 1440
22/6/2019