#ڕوونكردنه‌وه‌ی_زاراوه‌كانی_عه‌قیده‌:19 پێناسه‌ و جۆره‌كانی كوفر أ‌- پێناسه‌كه‌ی: (الكفر) له‌ زمانه‌وانیدا واته‌: داپۆشین. له‌ ڕووی شه‌رعیشه‌وه‌ دژی ئیمانه‌، چونكه‌ كوفر واته‌: باوه‌ڕ نه‌هینان به‌ خوای گه‌وره‌ و پیغه‌مبه‌ره‌كان ئیتر ئایا به‌درۆخستنه‌وه‌ (تكذیب)ی له‌گه‌ڵدا بێت یان نه‌بێت، به‌ڵكو ته‌نها گومان وپشت هه‌ڵكردن ، یان ئێره‌ يی و شوێنكه‌وتنی هه‌ندێك ئاره‌زووی كه‌ ببێته‌ ڕێگر له‌ شوێنكه‌وتنی ئیسلام، ئه‌گه‌ر چی ئه‌و كه‌سه‌ی به‌ درۆ خستنه‌وه‌ ( تكذیب)ی هه‌بێت كوفره‌كه‌ی گه‌وره‌تره‌، به‌ هه‌مان شێۆه‌ نكۆڵیكه‌ر(الجاحد) یان به‌ درۆخه‌ره‌وه‌ له‌ ڕووی ئێره‌یی و حه‌سوودییه‌وه‌ سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ش كه‌ چاك له‌ڕاستگۆیی پێغه‌مبه‌ران سه‌لامی خوایان لێبێت دڵنیایه‌. ب ـ جۆركانی: كوفر دوو جۆره‌: جۆری یه‌كه‌م: كوفری گه‌وره‌ كه‌ خاوه‌نه‌كه‌ی له‌ ئیسلام ده‌رده‌كات، ئه‌ویش ده‌بێته‌ پێنج به‌شه‌وه‌: به‌شی یه‌كه‌م: كوفری به‌درۆ خستنه‌وه‌ (التكذیب)، به‌ڵگه‌كه‌ی فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌یه‌: {وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْكَافِرِينَ} العنكبوت: 68. به‌شی دووه‌م: كوفری ڕه‌تدكرنه‌وه‌و خۆبه‌زلزانین، وێڕای هه‌بوونی باوه‌ڕ: به‌ڵگه‌كه‌ی فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌یه‌: {وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ} البقرة‌/34. به‌شی سێيه‌م : كوفری گومان، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م ئایه‌تانه‌: {وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هَذِهِ أَبَدًا (35) وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِنْ رُدِدْتُ إِلَى رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْرًا مِنْهَا مُنْقَلَبًا (36) قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا (37) لَكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَدًا} الكهف/35ـ38. به‌شی چواره‌م: كوفری پشت هه‌ڵكردن، به‌به‌ڵگه‌ی فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌: {وَالَّذِينَ كَفَرُوا عَمَّا أُنْذِرُوا مُعْرِضُونَ} الأحقاف/3. به‌شی پێنجه‌م: كوفری نیفاق: به‌به‌ڵگه‌ی ئایه‌تی: {ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آَمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ} المنافقین/ 3. جۆری دووه‌م: كوفری بجووك كه‌ خاوه‌نه‌كه‌ی له‌ ئیسلام ده‌رناكات، كه‌ كوفری كرده‌يی( الكفر العملي) پێ ده‌وترێت، ئه‌م جۆره‌ ناگاته‌ ئاستی كوفری گه‌وره‌، وه‌كو كوفری نیعمه‌ت كه‌ باسی له‌ قورئان و سوننه‌تدا هاتووه‌: {وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آَمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ} النحل/112. هه‌روه‌ها له‌ سوننه‌تدا: ((سباب المسلم فسوق وقتاله كفر)) رواه البخاری ومسلم .هه‌روه‌ها: ((لا ترجعوا بعدي كفاراً يضرب بعضكم رقاب بعض)) رواه الشيخان. یان: ((من حلف بغیر الله كفر أو أشرك)) رواه الترمذي وحسنه وصححه الحاكم . خوای گه‌وره‌ ئه‌نجامده‌ری تاوانی گه‌وره‌ی به‌ ئیماندار داناوه‌، وه‌كو فه‌رموویه‌تی: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ} البقرة‌/178. واته‌: بكوژه‌ كه‌ له‌ نیۆ ئیمانداراندا ده‌رنه‌ چوو، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ به‌ برای خاوه‌ن كوژراوه‌كه‌ی داناوه‌. {فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ} البقرة‌ /178. بێگومان مه‌به‌ستیش له‌ برایه‌تی ئیسلامه‌. خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی: {وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ} الحجرات/9. هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی: {إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ} الحجرات/10. پوخته‌ی جیاوازییه‌كانی نێوان كوفری گه‌وره‌ و كوفری بچووك: 1ـ كوفری گه‌وره‌ خاوه‌نه‌كه‌ی له‌ ئیسلام ده‌رده‌كات و كرده‌وه‌كان پووچه‌ڵ ده‌كاته‌وه‌، به‌ڵام كوفری بچووك خاوه‌نه‌كه‌ی له‌ ئیسلام ده‌رناكات و كرده‌وه‌ی پووچه‌ڵ ناكاته‌وه‌، به‌ڵام به‌ ئه‌ندازه‌ی خۆی كه‌می ده‌كاته‌وه‌ و خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌خاته‌ به‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی سزا . 2ـ ئه‌نجامده‌ری كوفری گه‌وره‌ به‌ هه‌میشه‌یی له‌ دۆزوخدا ده‌مێنێته‌وه‌ به‌ڵام كوفری بچووك ئه‌گه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ی بچێته‌ دۆزه‌خه‌وه‌ به‌هه‌میشه‌یی تێیدا نامێنێته‌وه‌، له‌وانه‌شه‌ خوای گه‌وره‌ لیێ خۆش بێت و هه‌ر نه‌جێته‌ دۆزه‌خه‌وه‌. 3ـ كوفری گه‌وره‌ خوێن وماڵ حه‌ڵاڵ ده‌كات، به‌ڵام كوفری بچووك خوێن وماڵ حه‌ڵاڵ ناكات. 4ـ كوفری گه‌وره‌ ده‌بێته‌ مایه‌ی دوژمنایه‌تی له‌ نێوان ئه‌نجامده‌ركه‌ی و ئیمانداران، بۆیه‌ ئیمانداران بۆیان نییه‌ خۆشیان بوێت یان یارمه‌تی بده‌ن با نزیكترین كه‌ سیش بێت، به‌ڵام خاوه‌نی كوفری بچووك حاڵی به‌م شێوه‌ نیه‌ و ئه‌وه‌نده‌ ڕقی لێ هه‌ڵده‌رگردرێت به‌ پێی تاوانه‌كه‌ی. سه‌رچاوه‌ی بابه‌ت: عقيدة التوحید وبيان ما يضادها من الشرك الأكبر والأصغر والتعطيل والبدع وغير ذلك. إحسان برهان الدین