/كتێب و سه‌رچاوه‌كان/
(مصنف ابن أبي شیبة) مەوسووعەیەكی ناوازەیە
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :64
(مصنف ابن أبي شیبة) مەوسووعەیەكی ناوازەیە
یەكێك لە چاكترین ئەو كتێبانەی لە پێشانگای ئەمساڵی كتێبدا لە سلێمانی بە دەستم كەوت، كتێبی: (المصنف لابن أبي شیبة) بوو لە 26 بەرگدا، كە دەمێك بوو بە ئاواتی بەدەستهێنان وكڕینی ئەو كتێبە مەزنە بووم.
(مصنف)ی پێشەوا ابن ابي شیبة، یەكێكە لە باشترین ئەو كتێبانەی كە ئەهلی ئیسلام نووسیویانە وكۆیان كردووەتەوە، چونكە بە كورتی مەوسووعەیەكی مەزنە لە وتە و فەتوا و زانست و شوێنەواری سەلەفی چاكی ئەم ئومەتە و ئاوێنەیەكی پاك وپاراوە بۆ تێگەیشتنی ئەوان لە كیتاب و سوننەت. زێدەڕەوی نییە ئەگەر بڵێم كتێبەكە وەكو كامێرایەكە و تەسویری عیبادەت و كۆڕو وانەكانی ئەوانی كردووە، سەبارەت بە حوكمە شەرعی و بابەتەكانی بیروباوەڕ وزۆر بواری تریش وتۆیش لەڕیگەی خویندنەوەی كتێبەكە ئەو دیمەنانە دەبینیت!
ئەم كتێبە لە نووسینی (أبو بكر ابن أبي شیبة)یە، كە یەكێكە لە زانا دیارەكان و سەرانی فەرموودەناسان لە ئیسلامدا و لە هاوئاست و هاوتەمەنی (أحمد بن حنبل و إسحق بن راهویه و علي بن المدیني) بووە، برای الحافظ (عثمان ابن أبي شیبة) بووە، لە ساڵی 235ی كۆچی وەفاتی كردووە.
لە كتێبەكەیدا هەڵساوە بە كۆكردنەوەی وتەو فەتوا و زانستی هاوەڵان و شوێنكەوتوانیان لە تابیعی و سەرانی زانایانی سەلەفی چاكی ئەم ئوممەتە. كتێبەكەی لەسەر بابەتە فیقهییەكان ڕێكحستووە، واتە لە بابی الطهارة و الصلاة دەست پێ دەكات و بە بابی (الفتن) كۆتایی بە كتێبە ناوازەكەی دەهێنێت.
كتێبەكە بیست و شەش بەرگەو بە پێی ئەم چاپەی كە بە تەحقیقی محمد عوامة كراوە، زیاد لە (39000) سی ونۆ هەزار دەقی لە نێوان (مرفوع و موقوف و مقطوع) بەسەنەدەوە لە خۆ گرتووە، خۆی زۆربەی دەقەكان مقطوع ن، لەوەش كەمتر موقوف و، و لەوەش كەمتر مرفوع ە.
لە تایبەتمەندییەكانی (مصنف ابن أبي شیبة) ئەویە:
- زۆربەی دەقەكانی دەربارەی فیقهو ئەحكامە و هەروەها دەقی زۆریشی لەسەر عەقیدەو مێژوو و فضائل وزهد و بواری تر تێدایە.
- دانەر بە پێی بابەتە فیقهییەكان كتێبەكەی بۆ كۆمەڵێكی زۆر لە (كتاب) وژمارەیەكی زۆر لە (أبواب) پۆلێن كردووە و بۆ هەموویشی ناونیشانی گونجاوی داناوە كە ئەوەش - هاوشێوەی سەحیحی بوخاری - بەشێكە لەو زانستەی خوێنەر لێی سوودمەند دەبێت.
- زۆر وردەكارانە سەنەدەكانی باس كردووە و جیاوازی كردووە لە شێوازی خستنەرووی سەنەدەكان بە گوێرەی جیاوازی جۆری دەقەكان،
- لە كوێ پێویست بە ڕونكردنەوە بكات ڕوونكردنەوە دەدات.
- هەندیك جار - بوخاری ئاسا - مەتنی دەقەكان دەكات بە چەند بەشێكەوە و بە گوێرەی ئەبوابەكان وەكو بەڵگە دەیانهێنیتەوە.
- بەڵام دانەر خۆی پابەندی ئەوە نەكردووە هەرچی لە كتێبەكەیدا دەهێنیتەوە تەنها صحیح بێت، ئەوەش لە ڕێگەی تەخریج و تەحقیقی فەرموودەكانەوە، هەروەها پەراوێزەكانی خۆیشی، تا ڕاددەیەك چارەسەر دەبێت.
- كتێبەكە سەرەڕای ئەوەی تەحقیق و تەخریج كراوەو ئاسانكارییەكی باش بۆ خوێنەری كراوە بۆ ئەوەی سوودی باشتری لێ ببینێت، سەرەڕای ئەوەی چەند تەحقیق و خزمەتێكی تریشی بۆ كراوە، بەڵام هێشتا زانایان و فەرموودەناسان و لێكۆڵەرەوانی كتێب و خزمەتكارانی سوننەت، قەرزاری خزمەتێكی ناوازەو لەمانە باشتر وشاییستەترن بۆ كتێبی المصنف، كە دانەرەكەی خزمەتێكی گەورەی بە نووسینی ئەو كتێبە بە تەواوی موسوڵمانان كرد.
كتێبەكە لە چاپی دار القبلة و مؤسسة علوم القران ی سعودیە،
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ.
سوپاس بۆ مامۆستا عەلی تاهیر كە وێڕای لوتف و ڕێزیكی زۆر كە نواندی بەرانبەرم، كتێبەكەشی بە نرخێكی زۆر گونجاو پێ فرۆشتم، جزاه الله خیرا.
(مسائل الجاهلیة التي خالف فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم أهل الجاهلية)
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :63
(مسائل الجاهلیة التي خالف فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم أهل الجاهلية)
(مسائل الجاهلیة التي خالف فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم أهل الجاهلية) كتێبێكی گرنگە لە كتێبەكانی عەقیدە، باس لە سەدو بیست مەسەلە دەكات لەو مەسەلانەی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تێیدا پێچەوانەی جاهیلییەتی كردووە و نكۆڵی لێیان كرووە و ئێمەش بە هەمان شێوە دەبێت لەو مەسلانە خۆمان بە دوور بگرین بۆ ئەوەی دین و عەقیدەمان سەلامەت بێت.
كتێبەكە زۆر بایەخدارە و هەموو مەسەلەكانی شایانی ئەوەن موسوڵمان بە تێروتەسەل لە گەڵیاندا بوەستێت و لێیان تێبگات و بیریان لێ بكاتەوە و كاریان پێ بكات، دانەری كتێبەكە هیچ مەسەلەیەكی باس نەكردووە بەبێ ئەوەی ئایەت و فەرموودە و بەڵگەی سەحیحی لەسەر نەهێنابێتەوە، كتێبەكە شەرح و پەراوێزی زۆری لەسەر دانراوە، كۆنترینیان شەرحەكەی محمود شكري الآلوسی یە بە ناونیشانی: (فصل الخطاب في شرح مسائل الجاهلية) هاوچەرخەكانیش بە هەمان شێوە هەندیێ شەرحیان لەسەری هەیە، دیارترینیان بریتییە لە شەرحەكەی دكتۆر يوسف بن محمد السعيد، بە ناونیشانی (شرح مسائل الجاهلیة) لە دووبرگدا.
نازانم ئەو هەلەم بۆ دەرخسێت یان نا؟ بەڵام ئەگەر بتوانم - إن شاء الله - لە كاتێكی گونجاودا ئومێدم وایە بە دەنگ بێت یان بە ڤیدیۆ، بە كوردی ئەو كتێبە یان بەشێكی شەرح بكەم
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :62 معارج القبول بشرح سلم الوصول إلى علم الأصول
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :62
معارج القبول بشرح سلم الوصول إلى علم الأصول
ئەم كتێبە لە بنچینەدا بریتییە لە هۆنراوەیەك كە لە چاكترین ئەو مەتنانەی دەربارەی عەقیدەی تەوحید لە سەردەمی هاوچەرخدا نووسراون، دانەرەكەی شێخ (حافظ الحكمي) لە ساڵی ( 1342- 1924) لە دایك بووە و لە ساڵی (1377- 1958) وەفاتی كردوە، حافظ بریتییە لە ناوی ئەو زانایە و پەیوەندی بە نازناوە زانستییەكەوە نییە كە دەوترێت الحافظ فلان.
ئەسڵی هۆنراوی سلم الوصول كە لەم كتێبەدا دانەر خۆی لێكدانەوەی بۆ كردووە، بریتییە لە 290 دێڕی شیعر لە بوارەكانی عەقیدەو تەوحیددا نووسراوە، شێخ حافظ وەكو لەناو هۆنراوەكەیدا ئاماژەی كردووە لەسەر داوای مامۆستاكەی عبد الله القرعاوي نووسیوێتی و بە ئوسلوبێكی خۆش و ئاسان زۆربەی بابەتەكانی عەقیدەی تێدا كۆكردووەتەوە و بە جوانی خستوویەتە ڕوو، بۆیە فێرخوازانی زانست زۆر بایەخی پێدەدەن و زانایانیش چەندین شەرح و لێكدانەوەیان بۆ كردوە.
لەم كتێبەدا شێخ بە خۆی هەڵساوە بە شەرحی هۆنراوەكەی خۆی و شەرحەكەی یەكێكە لە باشترین ئەو سەرچاوانەی لەم سەردەمەدا نووسراون كە موسوڵمانان دەتوانن عەقیدەی ڕاستی بە ئاسانی لێوە فیربن.
جیاوازی و باشی ئەم كتێبە - وەكو شێخ محمد صالح المنجد دفەرموێت - لەوەدایە كە:
بە شێوازێكی ئاسان و جوان نووسراوە.
زۆربەی بابەتەكانی عەقیدەی لە خۆ گرتووەو بە ڕوونی و لە ڕۆشنایی بەڵگەكانی كیتاب و سونەتدا خراونەتەڕوو.
لە باسكردنیدا بۆ بابەتەكانی عەقیدە زۆر گرنگی بە سوننەت و شوێنەرای سەلەف داوە.
زۆرێك لە بنەما زانستیەكانی ابن تیمیة ی باسكردووە هاوكات لەگەڵ باسكردنی ڕاو بۆچوون و تیگەیشتنی سەلەفدا لەو بابەتانەی كە جێگای مشتومڕن.
پشتی بە فەرموودەی صحیح بەستووە لەو بەڵگانەی كە بەكاری هێناوە لە كتێبەكەیدا.
زۆرێك لە بابەتەكانی عەقیدەی باس كردوە كە لە كتێبەكانی العقيدة الطحاوية والعقيدة الواسطية والعقيدة التدمرية و كتێبەكانی شيخ محمد بن عبد الوهاب دا هاتووە .
جەختی كردووەتەوە لەسەر باسكردنی ئەو شتانەی كە پێچەوانەی عەقیدەی راست و درووستن.
شایانی باسە ئەم كتێبە لەبەر ئاسانی خستنەڕووی بابەتەكانی و بە هۆی ئەو شێوازە ئاسانەی كە ڕەچاوی كردووە لە نووسینەكەیدا هەر فێرخوازێكی زانست بە بێ مامۆستایش دەتوانێت لێی سوودمەند بێت، بە مەرجێك خۆی هەندێ ئاستی سەرەتایی بڕیبێت.
ئەم كتێبە چاپی زۆری لێكراوە لەوانە چاپی دار ابن الجوزي بە تەحقیقی محمد صبحی الحلاق، چاپی دار ابن حزم بە تەحقیقی عمر محمود ابو عمر و زۆر چاپی تریش.
شایانی باسە كە حافظ الحكمي سەرەڕای ئەوەی تەمەنێكی كەمی كرد و لە سی و پێنج ساڵیدا وەفاتی كرد، بەڵام بەكۆمەڵێك كتێبی ناوازە لە بواری عەقیدە و سوننەتدا خزمەتی باشی بە دینەكەی و بە موسوڵمانان كرد، ئەمەش بەشێكە لە نووسینەكانی:
1 - سلم الوصول. إلى علم الأصول. في توحيد الله واتِّباع الرسول صلى الله عليه وسلم.
2 - معارج القبول. بشرح سلم الوصول.
3 - أعلام السنة المنشورة. لاعتقاد الطائفة الناجية المنصورة.
4 - الجوهرة الفريدة. في تحقيق العقيدة، ئەوەش بە یەكیك لە چاكترین كتێبەكانی دەژمێردرێت.
5 - دليل أرباب الفلاح. لتحقيق فن الاصطلاح.
6 - اللؤلؤ المكنون. في أصول الأسانيد والمتون.
7 - السبل السوية. لفقه السنن المروية.
8 - وسيلة الحصول. إلى مهمات الأصول في أصول الفقة كە بریتییە لە (640) دێڕی شیعر.
إحسان برهان الدین
5 ربيع الأول 1443
11ی تشرینی یەكەم 2021
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :61 صحیح مسلم
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :61
صحیح مسلم
دووه‌م كتێبه - له دوای سه‌حیحی بوخاری - كه ته‌نها له فه‌رمووده‌ی صحیح پێكهاتووه، ناوی كتیبه‌كه هه‌رچه‌ند به (صحیح مسلم) ناوبانگی ده‌ركردووه، به‌ڵام له بنچینه‌دا ناوی كتێبه‌كه بریتییه له : «المسند الصحيح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم» پێشه‌وا موسلیم ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت له ماوه‌ی پانزه ساڵدا كۆی كردووه‌ته‌وه و له سالی 250ی كۆچی ته‌واوی كردووه.
پاش ته‌واوكردنی كتێبه‌كه‌ی خستیه به‌رده‌ستی گه‌وره‌ترین فه‌رمووده‌ناسانی سه‌رده‌می خۆی وه‌كو (أبي زرعة الرازي) وپێشه‌وایانی تر، پێشه‌وا موسلیم كتێبه‌كه‌ی له‌سه‌ر شێوازی كتیبه‌كانی فقه نووسی له ڕووی بابه‌ته فیقهیكانه‌وه، فه‌رمووده‌كانیشی له نێو سێ سه‌د هه‌زار فه‌رمووده‌ی ڕاست و درووستی بیستراودا هه‌ڵبژارد، زۆریش له زنجیره‌ی سه‌نه‌ده‌كان و له مه‌تنه‌كان ورد بوویه‌وه و هه‌موو ڕێگه‌كانی فه‌رمووده‌كانیشی له یه‌ك جێگه داده‌نا بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ڕانه‌وه بۆیان ئاسان بێت.
موسلیم له كتێبه‌كه‌یدا زۆر پشتی به‌و شوێنه‌واره موقوفانه نه‌به‌ست كه له هاوه‌ڵان و تابعییه‌كانه‌وه هاتووه، بۆیه باسی ته‌فسیری قورئانیش له كتێبه‌كه‌یدا زۆر كه‌مه چونكه به زۆری ته‌فسیر له ڕێگه‌ی شوێنه‌واری (موقوف) ه‌وه هاتووه‌و كتێبه‌كه‌ی ته‌نها دوانزه فه‌رمووده‌ی (موقوف) ی تێدایه.
هه‌روه‌ها له سه‌حیحه‌كه‌یدا ئه‌وه‌شی باس كردووه ئه‌و فه‌رموودانه‌ی كه هێناوێتی بریتین له‌و فه‌رموودانه‌ی كه به گشتی كۆده‌نگی فه‌رمووده‌ناسانی له‌سه‌ر بووه كه (صحیح) بوونه و خۆی هه‌موو مه‌رجه‌كانی صحیح بوونی ی تێدا بینیوه ئه‌گه‌رچی جارجاره هه‌ندێك له زانایان له ڕوویه‌كه‌وه تێبینییه‌كی هه‌بووبێت.
ژماره‌ی فه‌رمووده‌كانی كتێبی (صحیح مسلم ) به بێ ئه‌و فه‌رموودانه‌ی دووباره بوونه‌ته‌وه ده‌گاته (4000) فه‌رمووده، به بژاردنی هه‌ندێكیش له زانایان به دوباره بووه‌كانه‌وه ژماره‌یان ده‌گاته (12000)، به‌ڵام به پێی ژماردنی مامۆستا محمد فؤاد عبد الباقي به بێ دووباره‌بوو ژماره‌یان (3033) فه‌رمووده‌یه و به دووباره‌بوو ژماره‌یان ( 5777) فه‌رمووده‌یه، واته هه‌مووی بریتییه له ( 7388) فه‌رمووده‌یه كه ئه‌م ژماره‌ش نزیكه له ژماره‌ی فه‌رمووده‌كانی سه‌حیحی بوخاری كه ده‌گاته (7393) به‌و پێیه‌ی كه پێشه‌وا (ابن حجر العسقلانی) ئاماری كردووه.
كتێبی (صحیح مسلم) نزیكه‌ی په‌نجا شه‌رحی‌هه‌یه، له گرنگترینیان:
1-المعلم فێ شرح صحیح مسلم، محمد بن علي المازري 536 ك
2- إكمال المعلم بفوائد شرح صحیح مسلم، عیاض بن موسی الیحصبي 544 ك.
3- شرح صحیح مسلم، ابن الصلاح 643 ك.
4- المنهاج في شرح صحیح مسلم بن الحجاج، یحیی شرف الدین النووي 676 ك.
5- السراج الوهاج، صدیق حسن خان، 1890ز.
6- البحر المحيط الثجاج شرح مقدمة مسلم بن الحجاج ، محمد بن علي الإثيوبي.
7- الكوكب الوهاج والروض البهاج في شرح صحيح مسلم بن الحجاج، محمد الامين بن عبدالله الهرري.
كتێبی (صحیح مسلم) چاپی زۆری هه‌یه، له چاكترین چاپه‌كانی چاپی ( دار إحیاء الكتب العربیة) بووه له قاهیره كه له ساڵی 1375 ك له پێنج به‌رگدا به لێكۆڵینه‌وه‌ی مامۆستا محمد فۆاد عبد الباقي ئه‌نجام دراوه، به‌رگی پێنجه‌میشی بۆ پێرست و ئاسانكاری گه‌ڕانه‌وه بۆ فه‌رمووده‌كان ته‌رخان كردبوو ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت.
بڕوانه:
- الوجیز فی تعریف كتب الحدیث/ ماجد الغوري.
- ملخص عن كتاب صحیح مسلم، موقع نداء الایمان.
- نبذة عن صحیح مسلم، له پێشه‌كی كتاب صحیح مسلم كه محمد فؤاد عبدالباقي هه‌ڵساوه به (ترقیم و ترتیب) كردنی.
إحسان برهان الدین
10 شعبان 1439
2018-04-26
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان:60 حركة العصر الجديد، مفهومها ونشأها وتطبيقاتها
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان:60
حركة العصر الجديد، مفهومها ونشأها وتطبيقاتها
كتێبێكى زۆر گرنگه، له نووسينى ئافره‌تێكى زاناو به‌توانايه كه ناوى دكتۆره (هيفاء بنت ناصر الرشيد) ه، مامۆستايه و ئه‌ندامى ده‌سته‌ى وانه‌وتنه‌يه له به‌شى العقيدة والمذاهب المعاصرة له زانكۆى محمد بن سعود له شاري الرياض، جگه له‌م كتێبه‌ى خاوه‌نى كتێب و نووسينى تره.
بزوتنه‌وه‌ى سه‌رده‌مى نوێ تۆڕێكى زۆر گه‌وره‌و زه‌به‌لاحه له چه‌ندين بازنه‌ى تاك و كۆمه‌ڵ پێكهاتوون كه خاڵى هاوبه‌ش له ديدو بۆچوون و بنه‌ماى سه‌ره‌كى بيركردنه‌وه كۆيان ده‌كاته‌وه.
بنه‌ماكانى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ى باتنى و ڕۆژهه‌ڵاتى و ڕۆژئاواويى بونيات نراوه، هه‌روه‌ها له‌سه‌ر بيروباوه‌ڕى وحدة الوجود دامه‌زراون، پوخته‌ى ديدى ئه‌وان بريتييه له تێڕوانينيان بۆ سه‌رده‌مێكى نوێ جۆرێك له ڕوناكبيرى جيهانى به پێناسه‌ى حۆيان بێته كايه.
سه‌ره‌تاى درووستبوونى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابوردوو، كۆمه‌ڵه فه‌لسه‌فه‌و بزوتنه‌وه‌يه‌كى تر له پشت دروستبونيانه‌وه بوون كه بريتى بوون له (الفلسفة المتعالية، المذهب الروحي، والثيوصوفي، حركة "الفكر الجديد"، ثقافة الهبِّي، حركة "القدرات البشرية الكامنة"،)جگه له‌مانه‌ش (مؤسسة فندهورن) له سكتلاندا ڕۆڵى له درووستبوونياندا هه‌بووه.
له سهرچاوه ده‌ره‌كييه‌كانيشيان: ئايينه بتپه‌رستييه كۆنه‌كان و، ته‌وژمى باتنى له فه‌لسه‌فه‌ى يۆنانى و غه‌ننوصى و يهوديه‌ت و نه‌سرانييه‌ت و، هه‌روه‌ها ته‌سه‌ووفى ئيسلامى و ئايينه بتپه‌رستييه تازه‌كانيش.
ئم بزوتنه‌وه‌يه باوه‌ڕى هه‌يه به: بيروباوه‌ڕى ( وحدة الوجود، وتناسخ الأرواح) هه‌روه‌ها باوه‌ڕى به‌وه هه‌يه مرۆڤ خۆى بكرێته خوا و، باوه‌ڕى به بيردۆزه‌يه‌كى تريش هه‌يه پێى ده‌وترێت (النسبة المطلقة في الحقائق والقيم).
ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه كه نووسه‌رى كتێبه‌كه به جوانى هه‌موو زانيارييه‌ك ده‌رباره‌يان ده‌خاته ڕوو، كۆشش ده‌كه‌ن پێناسى ئايينى ونه‌ته‌وايه‌تى له ژيانى خه‌ڵكيدا بسڕنه‌وه، هه‌روه‌ها له ڕێگه‌ى دروشمى خۆشه‌ويستى و ئاشتى شانازى به ئايين و به عه‌قيده بسڕنه‌وه.
ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه هه‌وڵ ده‌دات شيرازه‌ى خێزان بڕۆخێنێت وچه‌مكه‌كانى ده‌ربازبوون له كۆته‌كانى دين و داب و نه‌ريت بڵاوبكاته‌وه.
هزرى بزوتنه‌وه العصر الجديد به شێوه‌يه‌كى به‌ربڵاو له تۆڕى جاڵجاڵۆكه‌يى ئێنته‌رنێت ته‌شه‌نه‌ى كردووه‌و چه‌ندين سايت و مونته‌داى تايبه‌ت به‌و فيكره بوونى هه‌يه بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ى بيروديده‌كانيان.ه ه‌روه‌ها بيروبۆچوونه‌كانيان له هه‌ندێ ياريدا ده‌بينرێت كه له‌نێو گه‌نجاندا له جيهان به كارده‌برێت.
ئه‌مانه چه‌ند ئاماژه‌يه‌كى خێرا بوون بۆ ئه‌و بابه‌تانه‌ى كه ئه‌م كتێبه گرنگه له خۆى گرتووه، به شێوه‌يه‌كى گشتى دكتۆره (هيفاء بنت ناصر الرشيد) كتێبه‌كه‌ى له سێ ته‌وه‌ره‌دا ڕێكخستووه، به‌م شێوه‌ى خواره‌وه.
مفهوم حركة "العصر الجديد" ونشأتها ومصادرها.واته: چه‌مك و واتاى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه.
• أفكار حركة "العصر الجديد" وعقائدها الباطنية.واته: بيروباوه‌ڕو تێڕوانينه‌كانى بزوتنه‌وه‌ى العصر الجديد.
• أبرز تطبيقات حركة "العصر الجديد" وآثارها في الواقع.واته: ديارترين ئه‌و بوارانه‌ى كه ئه‌م بزوتنه‌وه‌ى تێدا جێبه‌جێ ده‌كرێت له‌سه‌رزه‌مينه‌ى واقع.
بۆ نووسينى ئه‌م پێناسه سوودم له بابه‌تێكى محمد خير رمضان يوسف كرد،به ناونيشانى: كتب جديدة مفيدة له تۆڕى الالوكة، هه‌روه‌ها پێشتريش له ڕێگه‌ى مامۆستايه‌كى ئافره‌تى به‌ڕێزه‌وه كه زانيارى و هۆشيارييه‌كى باشى له‌م باره‌وه دابوو سوودم بينى خوا پاداشتى بداته‌وه‌و نموونه‌ى له ناو ئافره‌تانماندا زۆر بكات.
ئم كتێبه له لايه‌ن مركز التأصيل للدراسات والبحوث له جدة چاپ كراوه‌وزياتر له 600 لاپه‌ڕه‌يه.
http://www.books4arab.com/2017/02/New-Age-Movement.html
إحسان برهان الدين
2017-7-9 سلێمانى
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان : 59 نهج البلاغة
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان : 59
نهج البلاغة
ناونيشانى ئه‌م كتێبه له دانانى الشريف الرضي يه، كه وا بڵاوه له‌و كتێبه‌دا هه‌ڵساوه به كۆكردنه‌وه‌ى وتارو ونامه و په‌ندو قسه نه‌سته‌قه‌كانى پێشه‌وا عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت، نسبه‌تى ئه‌م كتێبه بۆ عه‌لى به‌لاى شيعه‌كانه‌وه قابيلى گومان نييه‌و ئه‌ڵێن هه‌موو ناوه‌ڕۆكى نه‌هجولبه‌لاغه له‌سه‌ر حه‌قيقه‌ت قسه‌ى ئه‌وه‌و بوارێك نييه بۆ گومان كردن له‌و باره‌وه ، .به‌ڵكو محمد جعفر آل كاشف الغطاء له كتيبى كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغراء لاپه‌ڕه 16 وتوويه‌تى: لو لم يكن في البرية قران لكان نهج البلاغة قرانهم. واته: ئه‌گه‌ر قورئان بوونى نه‌بوايه ئه‌و كتێبه وه‌كو قورئان ده‌بوو بۆ شيعه‌كان. شايانه باسه به پله‌يه‌ك له‌وان كه‌متر هه‌ندێ له ئه‌هلى سوننه، يان ئه‌وانه‌ى له سه‌ر ئه‌هلى سوننه ده‌ژمێردرێن هه‌ر پێيان وايه ئه‌م كتێبه ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ى له فه‌رمووده‌ى عه‌لى يه ڕه‌زاى خواى لێبێت
سه‌ره‌تا پێويسته ئه‌وه بزانين كه كتێبى نهج البلاغة له لايه‌ن الشريف الرضي پاش سێ سه‌ده له وه‌فاتى عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت كۆكراوه‌ته‌وه و، هيچ سه‌نه‌دێكيشى نييه و بێ دياريكردنى زنجيره‌ى سه‌نه‌د وتارو نووسراوه‌كان ده‌درێته پاڵ ئه‌و هاوه‌ڵه.
مێژووناسان له كۆن و نوێدا الشريف الرضي و المرتضي برايان به هه‌ڵبه‌ستنى ئه‌و كتێبه تۆمه‌تبار كردووه، به تايبه‌تى الشريف الرضي خۆى شيعه بووه‌و شاعيرێكى به توانا بووه والمرتضى براشى به‌هه‌مان شێوه موعته‌زيليش بووه‌و خاوه‌ن نووسين و تواناى ئه‌ده‌بى و به‌لاغى باڵا بوونه، هه‌ندێ له توێژه‌ران پێيان وايه ئه‌گه‌ر بێت الشريف الرضي به سه‌نه‌ديشه‌وه ئه‌و كتێبه‌ى ڕيوايه‌ت بكردايه جێگاى گومان بوو ، نه‌خوازه‌ڵا هه‌وره‌ها به بێ هيچ سه‌نه‌دێكيش.
زۆرن ئه‌وانه‌ى به وردى و به توندى به‌رپه‌رچى ئه‌و بيرۆكه‌يان داوه‌ته‌وه كه نهج البلاغة وتارو نووسراوى عه‌لى بن ڕه‌زاى خواى لێبێت، له‌وانه التعالبي و الخطيب البغدادي و الذهبي و ابن خلكان و،ابن تيمية واليافعي والزركلي وعلي السالوس و محمد أحمد العباد و الصلابي وصالح بن فوزان و سه‌دان زانا و توێژه‌رى تر.
جگه له نه‌بوونى سه‌نه‌د بۆ ئه‌و كتێبه كه ئه‌گه‌ر كه‌سێك باوه‌ڕى پێ بكات ته‌نها له‌سه‌ر متمانه‌ى الشريف الرضي شيعه و المرتضى موعته‌زيلى براى مه‌گه‌ر متمانه‌ى بكات ، كۆمه‌ڵێك به‌ڵگه‌ى تر له ميانه‌ى به‌رپه‌رچ دانه‌وه‌ى كتێبه‌كه باس ده‌كرێت ، له‌وانه:
1- له چه‌ندين خوتبه‌ى ئه‌و كتێبه‌داهاتووه كه عه‌لى به ڕاشكاوى تانه له هاوه‌ڵان ده‌دات و تۆمه‌تباريان ده‌كات و قسه‌ى نابه‌جێيان پێ ئه‌ڵێت، بۆ نموونه خوتبه‌ى (الشقشقية) ئه‌مه‌ش له هاوه‌ڵێكى وه‌كو عه‌لى ناوه‌شێته‌وه قسه به پياوانێك بكات خواى گه‌وره له سه‌د ئايه‌تدا باسى فه‌زڵى ئه‌وانى كردووه.
2- وتاره‌كانى نهج البلاغة زۆر دوورو درێژه و كۆمه‌ڵگه‌ى هاوه‌ڵان به وتارى له‌و جۆره ئاشنا نه‌بوونه.
- هه‌ندێ له وشه و زاراوه‌كانى موعته‌زيله‌ى تێدايه كه هه‌رگيز زاراوه‌ى له‌و شێوه له‌سه‌رده‌مى هاوه‌ڵاندا نه‌بيستراوه و به‌وه‌ش مۆركى دانه‌ره ڕاسته‌قينه‌كه له‌سه‌ر وتاره‌كان ده‌رده‌كه‌وێت كه مورته‌زاى شيعى موعته‌زيلييه.
3- نهج البلاغة به ڕاشكاوى نكۆڵى كردنى تێدايه له سيفاته‌كانى خواى گه‌وره و بگره ئينكارى بينينى خواى گه‌وره‌شى تێدايه له ڕۆژى قيامه‌ت و هه‌موو ئه‌وانه‌ش هه‌م له عه‌لى ناوه‌شێته‌وه و له لايه‌كى تريشه‌وه به ئاشكرا دياره كه بيروباوه‌ڕى دانه‌ره‌كه‌يه‌تى كه خۆى موعته‌زيلى بووه.
4- نهج البلاغة چه‌ندين فه‌رمووده‌ى له‌سه‌ر زارى عه‌لى له خۆ گرتووه‌و له ڕاستيدا خۆى فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ره صلى الله عليه وسلمو له كتێبه‌كانى فه‌رمووده ڕيوايه‌ت كراوه.
5- هه‌روه‌ها زۆر وته‌ى ترى تێدايه كه جێگير بووه وته‌ى هاوه‌ڵانى تره يان وته‌ى ناودارانى تره دراوه‌ت ه‌پاڵ عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت.
6- شێوازو ئوسلوبى ئه‌و وتارو نووسين و نامانه‌ى له نهج البلاغة دا هاتووه ته‌واو جياوازه له شێوازى قسه‌و خوتبه له‌سه‌رده‌مى عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت.
7- ئه‌م بڕه وتارو نامه‌و وتانه‌ى له نهج البلاغة دا هاتووه زۆر زۆرن به‌راورد به‌و چه‌ند ساڵه كه‌مه‌ى عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت به ئه‌ركى خيلافه‌ت هه‌ڵساوه‌و له‌و شه‌ڕو ئاژاوانه‌ى له‌سه‌رده‌ميدا ڕوويانداوه مه‌حاڵه گێڕه‌ره‌وان توانبێتيان ئه‌و هه‌موو وتارانه به‌و وردييه كۆ بكه‌نه‌وه.
8- ئينجا وتاره‌كان زۆر وشه‌ى نامۆ و به‌كارنه‌هاتوويان تێدايه‌و ، هه‌ندێ باسى فه‌لسه‌فى و باسى ترى تێدايه له سه‌رده‌مى عه‌باسييه‌كان سه‌ريهه‌ڵداوه‌و، جگه له‌وانه‌ش گرنگييه‌كى له راده‌به‌ده‌رى تێدايه به سه‌جع و به‌ديع و هه‌ندێ باسى ڕه‌وانبێژى كه له ڕاستيدا پێش سه‌رده‌مى عه‌باسييه‌كان كه‌س ئه‌وانه‌ى نه‌بيستبوو.
ئينجا وه‌كو ابن تيمية فه‌رموويه‌تى ئه‌و واتا درووستانه‌ى له نهج البلاغة دا هاتوون له وته‌ى غه‌يرى عه‌لى ش هاتووه‌و وا دياره هه‌ردوو دانه‌رى كتێبه‌كه هه‌ر وته‌يه‌كى جوانيان بينێبێت داويانه‌ته پاڵ ئه‌و هاوه‌ڵه به‌ڕێزه.
هه‌روه‌ها توێژه‌ران كۆمه‌ڵێك به‌ڵگه‌ى ئاشكرايان له كتێبى نهج البلاغة ده‌رهێناوه كه دژ به هه‌ندێكى تره له وتاره‌كانى نێو هه‌مان و كتێب و ده‌كرێت له هه‌ندێ له‌و وتانه‌ى ده‌ردرێته پاڵ عه‌لى ناڕاستى ئه‌و كتێبه بسه‌لمێنرێت.
ده‌مێنێت ئاماژه بۆ ئه‌وه بكه‌ين هه‌ندي له غه‌يرى شيعه‌كان ئه‌و كتێبه‌يان به وته‌و نووسراوى عه‌لى زانيوه ڕه‌زاى خواى لێبێت له‌وانه محمد عبده كه هه‌ڵساوه به شه‌رح و ڕوونكردنه‌وه‌ى وشه‌كانى ئه‌و كتێبه به‌بێ ئه‌وه‌ى هيچ تێبينييه‌كى له‌سه‌رى هه‌بێت، ئه‌وه‌ش له ڕاستيدا سه‌ير نييه له محمد عه‌بدو چونكه خۆى له ڕووى بيروباوه‌ڕو تصور ه‌وه بارى لاره و تێبينى زۆرى له‌سه‌ره، هه‌روه‌ها عبد الفتاح محمد الحلو له كتێبى: " نهج البلاغة بين الإمام علي والشريف الرضي " به‌رگرى له كتێبه‌كه كردووه‌و صالح الفوزان ڕه‌ددى داوه‌ته‌وه، جگه له‌وانه‌ش چه‌ند كه‌سێكى تريش هه‌مان بۆچوونيان بووه وه‌كو محمد محي الدين عبد الحميد.
كتێبى (نهج البلاغة) 241 وتارو، 79 نامه و، و480 په‌ندو قسه‌ى نه‌سته‌قى له خۆ گرتووه كه هه‌مووى ده‌دريته پاڵ عه‌لى ڕه‌زاى خواى لێبێت، كتێبه‌كه له لايه‌ن شيعه‌وه به تايبه‌ت شه‌رح و لێكدانه‌وه‌ى زۆرى بۆ كراوه، ديارترين شه‌رحيش كه ناوبانگى هه‌يه شه‌رحى (ابن أبي الحديد) ى موعته‌زيلييه، كه‌سێكيش به ناوى محمد باقر المحمودي كتێبێكى له هه‌شت به‌رگدا نووسيوه به ناونيشانى: (نهج السعادة في مستدرك نهج البلاغة) وتوويه‌تى ئه‌مانه‌ش هه‌ر وتارو فه‌رمووده‌ونووسراوى عه‌لى ن ڕه‌زاى خواى لێبێت به‌ڵام الشريف الرضي لێى ڕه‌تبووه‌و كۆى نه‌كردووه‌ته‌وه.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته گه‌ڕاومه‌ته‌وه بۆ چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك له‌وانه:
- نقد مختصر لكتاب نهج البلاغة/ محمد بن علي جميل المطيري.
- كتب حذر منها العلماء/ مشهور حسن.
- كتاب نهج البلاغة في ميزان اهل السنة/ عبد الله زقيل.
- سايتى ويكيپيديا.
إحسان برهان الدين
8- - شوال - 1438
1-7-2017 سلێمانى
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :58 (كتاب الأعلام) ى الزركلي
(كتاب الأعلام) ى الزركلي
فه‌رهه‌نگێكى مه‌وسووعى بايه‌خداره، ژياننامه‌ى زۆرێكى له ناوداران و زانايان و نووسه‌ران و كه‌سايه‌تى جۆراوجۆر له خۆ گرتووه، يه‌كێكه له چاكترين و زانستى ترين ئه‌و فه‌رهه‌نگانه‌ى له‌م سه‌رده‌مه بۆئه‌و بابه‌ته نووسراوه، ڕه‌نگه له گرنگيدا - به تايبه‌تى بۆ توێژه‌ران و نووسه‌ران و زانايان - له‌م سه‌رده‌مه‌ى خۆمان به پله‌ى يه‌كه‌م بێت.
دانه‌رى كتێبه‌كه ناوى (خير الدين بن محمود بن محمد بن علي بن فارس الزِرِكْلِيّ ) وا ده‌رده‌كه‌وێت بنچينه‌ى وشه‌كه كوردى بێت و له زيره‌كه‌وه هاتبێت، چونكه خۆى به‌ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بووه، له ساڵى 1893 له به‌يروت له دايكبووه و، له ساڵى 1976اله قاهيره وه‌فاتى كردووه، به‌م كتێبه‌ى كه لێره باسى ده‌كه‌ين و به كتێبه‌كانى ترى و نووسين و هه‌ڵوێسته‌كانى له دژى داگيركه‌رى فه‌ره‌نسى بووه‌ته يه‌كێك له كه‌سايه‌تييه مێژوويه به‌ناوبانگه‌كان. شايانى باسه كه بۆ ماوه‌يه‌ك وه‌زير بووه‌و سه‌فير بووه‌و ئه‌ندامى (المجمع اللغوي السوري و العراقي والمصري) ش بووه.
كتێبى (الاعلام) ژياننامه‌ى ژماره‌يه‌كى زۆر له ناودارو كه‌سايه‌تى تێدايه له سه‌رده‌مى جاهيلييه‌ت تاكو پێش وه‌فاتى دانه‌ره‌كه‌ى گرتووه‌ته‌وه، شايانى باسه كتێبه‌كه تايبه‌ت نييه ته‌نها به ژياننامه‌ى زانايان و كه‌سايه‌تييه موسوڵمانه‌كان، به‌ڵكو ژياننامه‌ى زۆرێكى له ناودارانى ڕۆژهه‌ڵاتناسان و تاقمه گومڕاكان و كه‌سايه‌تى ترى تێدايه، ئينجا دانه‌ر ئاواتى ئه‌وه بوو ژياننامه‌ى هه‌موو كه‌سێك كه باسى هاتبێت له كتێبێكدا بكات، به‌ڵام كه ئه‌وه كارێكى ئه‌سته‌م بوو، هه‌ڵسا به نووسينى ژياننامه‌ى به ناوباگترين كه‌سايه‌تى پياوان و ژنان له عه‌ره‌ب و غه‌يرى عه‌ره‌ب.
خۆيشى له پێشه‌كى كتێبه‌كه‌ى وتوويه‌تى كه ئه‌و كه‌سايه‌تييانه‌ى ده‌رباره‌ى نووسيوێتى ئه‌وانه‌ن كه خاوه‌ن ناوو نووسين و پله‌و پايه‌ى وه‌زاره‌ت وسه‌رۆكايه‌تى ڕه‌وت و ڕێڕه‌ون، يان خاوه‌ن هونه‌رێك بوونه، پێوه‌رى هه‌موو ئه‌وانه‌ش ئه‌وه‌يه ناوى هه‌بێت و باس كرابێت له مێژوودا.
دانه‌ر كتێبه‌كه‌ى به پێى پيته‌كان ڕێكخستووه، بۆ نمونه آدم پێش آمنة هاتووه، هه‌روه‌ها وشه‌كانى ( أب ،أم،ابن وبنت) ى لابردووه‌و به‌وشه‌ى دواى ئه‌وانه‌وه ده‌ستى پييكردووه، بۆ نموونه: أبو بكر له بكر ئه‌دۆزرێته‌وه.
هه‌روه‌ها كتێبه‌كه ژماره‌يه‌كى زۆر وێنه‌ى له خۆ گرتووه، له گه‌ڵ زۆر نموونه له خه‌تى كه‌سايه‌تييه‌كان كه به ده‌ستى خۆيان نووسيويانه و له مۆزه‌خانه‌و كتێبخانه‌كانى جيهان كۆى كۆدوونه‌ته‌وه.
كتێبه‌كه تا بڵێت ناياب و گرنگه به‌ڵام له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زانايان كۆمه‌ڵێك ڕه‌خنه‌يان لێ گرتووه كه بزانرێت باشتره‌و به‌هه‌ر حاڵ له بايه‌خيشى كه‌م ناكاته‌وه ، له‌وانه:
- زيره‌كلى به هيچ شێوه‌يه‌ك باسى ژياننامه‌ى كه‌سى له سوڵتانه عوسمانييه‌كان نه‌كردووه، كه ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ى پلانه‌كه‌ى خۆيه‌تى له كتێبه‌كه‌يدا.
شێخ (بكر أبو زيد) گرتگترين ئه‌و تێبينيانه‌ى له‌سه‌ر كتێبى الأعلام هه‌يه خستوويه‌تى ڕوو له كتێبى (النظائر) دا له لاپه‌ڕه64 فه‌رموويه‌تى : " أصبح كتاب الأعلام للزركلي مرجعا مهما للباحثين والراغبين في التعرف على التراجم ، وهو مع معاناة مؤلفه الدقة والإتقان يرد عليه أمران : الأول : أن الزركلي لم يترجم لأحد من أساطين الدولة العثمانية ، فهل هذه نزعة قومية عربية أم ماذا ؟ ، الثاني : فيه مجموعة من الأوهام والأغاليط " واته: يه‌كه‌م هه‌ڵه‌و تێبينى ئه‌وه‌يه باسى سولتانه عوسمانييه‌كانى نه‌كردووه، دووه‌ميش ئه‌وه‌يه هه‌ندێ هه‌ڵه‌و سه‌هوو ليتيكه‌ڵبوونى تێدايه.
دانه‌رى الاعلام كه‌سێكى ناسيۆناليزم بووه و له‌وانه‌شه هۆكارى باسنه‌كردنى بۆ عوسمانييه‌كان ئه‌وه بێت ئه‌وان ئازاريان دابوو به هۆى هه‌ندي نووسينى له‌و باره‌وه كه به‌و ڕه‌وته تۆماركرابوو.
تێبينييه‌كى تريش له‌سه‌ر كتێبه‌كه ئه‌وه‌يه كه وه‌كو هه‌ندێك ناودارى به جێهێشتووه‌و باسى نه‌كردوون، ژياننامه‌ى كۆمه‌لێك كه‌سى ترى نه‌ناسراوى باسكردووه، وه‌كو:محمد هادي 7/127، والحسيني 7/129، والحلاق 7/156، والكشميري 7/123، ومهدي الكاظمي 7/312، والنوري 7/.
كتێبيش هه‌يه وه‌كو ته‌واوكه‌ر بۆ كتێبى أعلام نووسراوه، وه‌كو: تتمة الأعلام للزكلي
/ محمد خير رمضان يوسف
كتێبه‌كه پێنج چاپى سه‌ره‌كى كراوه تاكو ئێستا، دواتريينان چاپى دار العلم للملايين بووه له ساڵى 2002، له حه‌وت به‌رگدا و چاپى ترى هه‌يه له هه‌شت به‌رگدا.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته بۆ چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك گه‌ڕاومه‌ته‌وه له‌وانه: نبذة مختصرة عن كتاب الأعلام للزركلي/ رأفت مجاهد التميمي و ، سايتى وێكيبديا وسه‌رچاوه‌ى تر.
إحسان برهان الدين
21- شعبان -1438
2017-5-17 سلێمانى
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :57 (المقدمة) ى ابن خلدون
#زنجيره‌ى_كتێب_و_سه‌رچاوه‌كان :57
(المقدمة) ى ابن خلدون
له بنچينه‌دا ئه‌م كتێبه به ناو بانگه‌ى ابن خلدون، ته‌نها پێشه‌كييه‌ك بوو بۆ كتێبێكى مێژوويى گه‌وره كه ئه‌ويش هه‌ر خۆى نووسيوێتى به ناونيشانى: "كتاب العبَر وديوان المبتدأ والخبر والخبر في تاريخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوي الشّأن الأكبر"
المقدمة دواتر وه‌كو كتێبێكى سه‌ربه‌خۆ مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ل كرا و له هه‌موو شوێنيكى جيهان و له‌و ڕۆژه‌وه كه نووسراوه تاكو ئه‌م ڕۆژگاره‌ى خۆمان،شوهره‌ت و بايه‌خ پێدانێكى زۆرى بۆ درووست بووه.
كتێبه‌كه هه‌وڵێكى ناياب و كه‌م وێنه‌يه بۆ تێگه‌يشتنى مێژووى جيهان و به تايبه‌تى له زانستى كۆمه‌ڵناسيدا به خاڵێكى وه‌رچه‌خان دانراوه له مێژووى نووسيندا.
المقدمة له شه‌ست فصل پێكهاتووه، به‌ڵام باسه‌كانى له‌سه‌ر شه‌ش ته‌وه‌رى سه‌ره‌كى دابه‌ش بوونه به‌م شێوه‌ى خواره‌وه:
الباب الأول: في العمران البشري على الجملة وأصنافه وقسطه من الأرض.
الباب الثاني: في العمران البدوي وذكر القبائل والأمم الوحشية.
الباب الثالث: في الدول والخلافة والملك وذكر المراتب السّلطانية.
الباب الرابع: في العمران الحضري والبلدان والأمصار.
الباب الخامس: في الصنائع والمعاش والكسب ووجوهه.
الباب السادس: في العلوم واكتسابها وتعلّمها.
كتێبى المقدمة كۆمه‌ڵێك بيردۆزه‌و ميتۆدى له بوارى زانستى كۆمه‌ڵناسى به تايبه‌ت و هه‌ندێ بوارى زانستى تر به گشتى له خۆگۆتووه، به‌ڵكو به پيچه‌وانه‌ى بانگه‌شه‌ى ڕۆژئاوا بۆ ئوگه‌ست كۆنت كه دامه‌زرێنه‌رى زانستى كۆمه‌ڵناسى بێت، ابن خلدون به دانانى كتێبى المقدمة له ديدو باوه‌ڕى زۆر له زانايان و توێژه‌رانه‌وه خۆى دامه‌زرێنه‌رى ئه‌و زانسته‌يه.
ابن خلدون له پێشه‌كييه‌كه‌يدا ئه‌وه‌ى خستووه‌ته ڕوو كه كۆمه‌ڵگاكان به پيى ياساو ڕێسايه‌كى ديارى كراو ڕێ ده‌كه‌ن كه تێگه‌يشتن له‌و ياساو ڕێسايانه ڕێگه ده‌دات پێشبينى داهاتووى بۆ بكرێت.
هه‌روه‌ها ئه‌و زانسته‌ى كه به زانستى (العمران) ناوى بردووه، ناكه‌وێته ژێر كاريگه‌رى تاكه كه‌سه‌كانه‌وه به‌ڵكو به شێوه‌يه‌كى گشتى كۆمه‌ڵگاكان كاريگه‌رييان له‌سه‌رى هه‌يه.
دانه‌رى ئه‌م كتێبه ناوى: (عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي)ه، مێژوونووسێكى عه‌ره‌به‌و به ڕه‌چه‌ڵه‌ك ئه‌نده‌لوسييه، به‌ڵام له تونس و له ولاتانى باكورى ئيفريقيا ژياوه، گه‌شتى به‌وڵاتاندا زۆر كردووه و جێگاى ڕێزو مه‌زن ڕاگرتنى خه‌ڵكى و سه‌ران و ناودارانى سه‌رده‌مى خۆى بووه، قازى ماليكيه‌كان بووه‌و، له 732 ى كۆچى له دايكبووه‌و له 808 كۆچى وه‌فاتى كردووه.
كتێبى المقدمة سێ جار له لايه‌ن دانه‌ره‌كه‌يه‌وه نووسراوه‌و زيادو كه‌مى بۆ كراوه، بۆيه زۆربه‌ى ئه‌و چاپانه‌ش كه ده‌ستاوده‌ستيان پێ ده‌كرێت له‌سه‌ر كۆتا نوسخه‌ى دانه‌ر وه‌رگيراوه، بيگومان چاكترين ته‌حقيقيش كرابێت ته‌حقيقى الدكتور علي عبد الواحد وافي يه، چونكه هه‌ندێك په‌راوێژى نايابى له‌سه‌رى تۆمارى كردووه، هه‌ندێك پێيان وايه چاپى دار نهضة مصر چاكترين چاپه، هه‌ندێكيش چاپى المكتبة العصرية به چاپێكى چاك ده‌زانن كه درويش جويدي ته‌حقيقى كردووه، هه‌روه‌ها چاپێكى ترى هه‌يه دار العلوم والفنون والآداب له سێ به‌رگدا به ته‌حقيقى عبد السلام الشدادي كردوويه‌تى و چاپى زۆرى ترى هه‌يه.
له كۆتاييدا ده‌ڵێم: من ته‌نها ويستوومه كتێبه‌كه به شێوه‌يه‌كى كشتى بناسێنم و هانى خوينه‌ر بده‌م خۆى بيخوێنيته‌وه‌و ده‌رباره‌ى المقدمة زانيارى به‌ده‌ست بهينيت، ئه‌گه‌رنا ئه‌و كتيبه له‌و ڕۆژه‌وه دانه‌ره‌كه‌ى بڵاوى كردووه‌ته‌وه جيهانى به خۆيه‌وه سه‌رقاڵ كردووه‌و ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا قسه‌ى له‌سه‌ر ده‌كه‌ن ولێكۆڵينه‌وه‌ى ده‌رباره ده‌نوسن و، له‌چه‌ند دێڕێكدا ناناسريت به باشى، يه‌كيك له‌و كه‌سانه‌ى كه له يوتيوب بينيم به قوڵى و به وردى باس له فيكرى ابن خلدون و كتێبه‌كه‌ى ده‌كات، شێخ عمر محمود بوو كه به دورو درێژى ئه‌و كتێبه شيده‌كاته‌وه، بۆ نموونه له‌وێ وتوويه‌تى: ناتوانم له كه‌سێك تێبگه‌م به خۆى بڵێت بانگخواز و ئه‌و كتيبه‌ى نه‌خوێندبێته‌وه.
ئه‌وه‌نده‌ش به‌سه بزانيت بيرمه‌ندى به‌ناوبانگى موسوڵمان دوكتۆر عمادالدين خليل ئه‌ڵێت سێ ساڵ ئه‌و كتێبه‌م له زانكۆ به وانه وتووه‌ته‌وه‌و ئه‌وه‌شى بۆ ده‌ركه‌وتووه له مێژووى دونيادا سێ كه‌س زۆرترين باس كراون: يه‌كه‌ميان پيغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم و دووه‌م شيكسپيرو سێيه‌ميان ابن خلدون.
ئه‌وه‌شم لا مه‌به‌سته بڵێم: باسكردنم بۆ ابن خلدون و كتێبه‌كه‌ى به‌و واتا نييه ڕه‌خنه‌م له‌سه‌رى نه‌بيت ، به‌ڵكو واقيعى حاڵ ئه‌وه‌يه كه باسم كرد و له كاتى گونجاويشدا له‌وانه‌يه ئه‌و ڕه‌خنانه‌ى له‌سه‌رێتى باسى بكه‌م.
http://waqfeya.com/book.php?bid=7988
إحسان برهان الدين
17- شعبان-1438
2017-5-13 سلێمانى
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان:56 كتێبی (شمس المعارف الكبری)
كتێبی (شمس المعارف الكبری)
به‌ناوبانگترین كتێبه له بواری سیحرو جادودا، به گشتی له ڕێگه‌ی بانگ كردنی جنۆكه‌و به كارهێنانیان وه‌سفه‌كانی دیاری ده‌كات،هه‌روه‌ها له زۆر چاره‌سه‌ره‌كانیدا بۆ نه‌خۆشی و كێشه‌و گرفتدا ئایه‌ت و فه‌رموده‌و و ناوه‌كانی خوای گه‌وره‌و به هێما و هێڵ راكێشان و دابه‌شكردنی وشه‌كانی ئه‌و سوڕه‌تانه‌ی دیاری ده‌كات له نێو چوارگۆشه‌و سێ گۆشه و خشته و به شێوازی تایبه‌ت به كاریان ده‌هێنیت، ئه‌م كتێبه له زۆربه‌ی ده‌وڵه‌ته ئیسلامیه‌كان قه‌ده‌غه كراوه ، به‌ڵام هه‌ر چاپیش ده‌كرێت و كۆمه‌ڵه بابه‌تێكیان لێ قرتاندووه ،به گشتی ئه‌وه‌ی ئێستا له بازاردا هه‌یه نوسخه ئه‌سڵیه‌كه نییه و لێی كه‌م كراوه‌ته‌وه به‌ڵام هه‌ر هه‌مووی باسی سیحرو جنۆكه‌و چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی و كێشه‌یه له‌و ڕێگه‌یه‌وه، هه‌موو نووشته نووس و جادوو بازه‌كان پشتی پێ ئه‌به‌ستن له كاره‌كانیاندا ، زۆر قسه‌ی ئه‌فسانه‌ش ده‌رباره‌ی هه‌یه بۆ نموونه ده‌ڵێن هه‌ركه‌سێك ئه‌و كتێبه بخوێنێته‌وه‌و ته‌واوی نه‌كات شێت ئه‌بیت و شتی له‌و جۆره.نووسه‌ره‌كه‌ی ناوی أحمد بن علي البوني یه و له ساڵی 622ك وه‌فاتی كردووه و ده‌وترێت یه‌كیك بووه له مامۆستاكانی ئه‌بو یه‌زیدی بوستامی، (حاجي خلیفة) له كتێبی (كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون) ده‌رباره‌ی ئه‌و كتیبه وتوویه‌تی:" والمقصود من هذا الكتاب بذلك السحر وطريقته وأسماء مردة الجن وطرق تحضيرهم. واته: مه‌به‌ست له‌و كتیبه شێوازه‌كانی جادوو و ناوی جنۆكه یاخیبوه‌كان و ڕێگاكانی ئاماده‌كردنیان.
زانایان فه‌رموویانه: ئه‌م كتیبه خویندنه‌وه‌و چاپ كردن و فرۆشتن و بڵاوكردنه‌وه‌ی حه‌رامه ،چونكه باسه‌كانی ده‌رباره سیحره‌و نووسه‌ره‌كه‌شی ساحیرێكی زۆر شاره‌زاو سۆفیه‌كی گومڕایه، ئه‌گه‌رچی به ناوی خوا و سه‌ڵه‌واتدان ده‌ست پێده‌كات و له ناوه‌ڕۆكه‌كه‌شیدا ئایه‌ته‌كانی قورئان به پچراوه‌یی و له جێگای دیاریكراودا له قورئان به كارده‌هێنی.
إحسان برهان الدین
2016-3-26 سلێمانی
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان:55سه‌رچاوه‌كانی ئه‌ده‌بی عه‌ره‌بی
سه‌رچاوه‌كانی ئه‌ده‌بی عه‌ره‌بی
(ابن خلدون) له كتێبه به ناوبانگه‌كه‌یدا كه به (مقدمة ابن خلدون) ناسراوه ده‌ڵێت: له كۆره‌كانی زانستدا له مامۆستاكانمان بیستوومانه ، كۆڵه‌كه‌ی هونه‌ری ئه‌ده‌ب و كتێبه سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌و بواره بریتین له چوار سهرچاوه:
1- أدب الكاتب ی (ابن قتیبة).
2- كتاب الكامل ی (أبو العباس المبرد).
3- البیان والتبین ی (الجاحظ).
4- النوادر ی (أبو علي القالي).
بۆیه هیچ پسپۆڕیك یان كه‌سێك بیه‌ویت له ئه‌ده‌بی عه‌ره‌بی باش تێبگات و قسه‌ی تێدا بكات پێویسته ئه‌و چوار سه‌رچاوه‌ی خویندبێته‌وه.
إحسان برهان الدین
2016-3-23 سلێمانی
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان:54 كتێبی: التحریف المعاصر في الدین
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان:54
كتێبی: التحریف المعاصر في الدین
دوێنێ پێنج شه‌ممه 14-4-2016 سه‌ردانی پێشانگای نێوده‌وڵه‌تی كتێبم كرد له هه‌ولێر وكۆمه‌ڵه كتێبێكم كڕی ، یه‌كێكیان ئه‌م كتێبه‌ی عبدالرحمن حسن حبنكة بوو كه زۆر به جوانی و به شێوازێكی زانستی حه‌قیقه‌تی دكتۆر محمد شحرور باس ده‌كات ، ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌تم هه‌بێت و بۆم بگونجێ هه‌ندێكی بۆ خوێنه‌رانم وه‌رده‌گێڕم ان شاء الله.
إحسان برهان الدین
2016-4-14 سلێمانی
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان: 53 :مذاهب التفسیر الإسلامي
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان: 53
كتێبی :مذاهب التفسیر الإسلامي یه‌كێك له‌و كتێبانه‌ی كه ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی چه‌واشه‌كارانه‌یه‌و ئامانجێكی نازانستیانه ڕه‌چاو ده‌كات، كتێبی:(مذاهب التقسیر الإسلامی)ی اجنتس كولد تسیهه‌ره ، ئه‌م كتێبه له نووسراوی به‌كێكه له سه‌رسه‌ختترین ناحه‌زانی ئیسلام ، له سه‌ره‌تاوه تاكو كۆتایی كتێبه‌كه نووسه‌ر هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌ی به‌هانه‌ی جۆراوجۆر ده‌دات بۆ لێدانی ئیسلام له ڕێگه‌ی دروستكردنی گومان له زانستی قیرائاتی قورئانی و كتێبه دێرینه‌كانی ته‌فسیر و باسه‌كانی عه‌قیده ، بێگومان بۆ كه‌سێك خوێندنه‌ی كه‌م بێت خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و كتێبه باش نییه ، به‌ڵام ئه‌وه‌ی بنه‌مایه‌كی تۆكمه‌ی هه‌بیت له زانستی شه‌رعی و بنچینه‌ی فیكری و ویڕای نه‌بوونی زیان له‌وانه‌یه سوودیشی هه‌بێت ، وه‌كو خۆم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كولد تسیهه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتناسێكی سه‌رسه‌خته له دژایه‌تی ئیسلامدا ، به‌ڵام به نه‌فه‌س درێژی و زۆر خوێندنه‌وه‌كه‌ی و ڕۆچوونی له نێو كتێبه‌كانی ته‌فسیرو فه‌رمووده‌و عه‌قیده‌دا سه‌رسامم ، چاكیش ده‌زانم ئه‌و هه‌موو خوێندنه‌وه‌ی به‌مه‌به‌ستی لێدانی ئیسلام و گومان درووستكردن بووه بۆ موسوڵمانان ، خۆزگه ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌وان به مه‌به‌ستی تێكدانی دینه‌كه‌مان پشوو درێژن له خوێندنه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌كاندا ، ئێمه بۆ دینداری و شاره‌زابوون و وه‌رگرتنی زانست له دینه‌كه‌مان شاره‌زای ئه‌و سه‌چاوانه بووینایه. إحسان برهان الدین 2016-8-9 سلێمانی240430031936.jpg)
كتێبی :مذاهب التفسیر الإسلامي
كتێبی :مذاهب التفسیر الإسلامي
یه‌كێك له‌و كتێبانه‌ی كه ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی چه‌واشه‌كارانه‌یه‌و ئامانجێكی نازانستیانه ڕه‌چاو ده‌كات، كتێبی:(مذاهب التقسیر الإسلامی)ی اجنتس كولد تسیهه‌ره ، ئه‌م كتێبه له نووسراوی به‌كێكه له سه‌رسه‌ختترین ناحه‌زانی ئیسلام ، له سه‌ره‌تاوه تاكو كۆتایی كتێبه‌كه نووسه‌ر هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌ی به‌هانه‌ی جۆراوجۆر ده‌دات بۆ لێدانی ئیسلام له ڕێگه‌ی دروستكردنی گومان له زانستی قیرائاتی قورئانی و كتێبه دێرینه‌كانی ته‌فسیر و باسه‌كانی عه‌قیده ، بێگومان بۆ كه‌سێك خوێندنه‌ی كه‌م بێت خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و كتێبه باش نییه ، به‌ڵام ئه‌وه‌ی بنه‌مایه‌كی تۆكمه‌ی هه‌بیت له زانستی شه‌رعی و بنچینه‌ی فیكری و ویڕای نه‌بوونی زیان له‌وانه‌یه سوودیشی هه‌بێت ، وه‌كو خۆم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كولد تسیهه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتناسێكی سه‌رسه‌خته له دژایه‌تی ئیسلامدا ، به‌ڵام به نه‌فه‌س درێژی و زۆر خوێندنه‌وه‌كه‌ی و ڕۆچوونی له نێو كتێبه‌كانی ته‌فسیرو فه‌رمووده‌و عه‌قیده‌دا سه‌رسامم ، چاكیش ده‌زانم ئه‌و هه‌موو خوێندنه‌وه‌ی به‌مه‌به‌ستی لێدانی ئیسلام و گومان درووستكردن بووه بۆ موسوڵمانان ، خۆزگه ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌وان به مه‌به‌ستی تێكدانی دینه‌كه‌مان پشوو درێژن له خوێندنه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌كاندا ، ئێمه بۆ دینداری و شاره‌زابوون و وه‌رگرتنی زانست له دینه‌كه‌مان شاره‌زای ئه‌و سه‌چاوانه بووینایه.
إحسان برهان الدین
2016-8-9 سلێمانی
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٥٢- حركة العصر الجديد، مفهومها ونشأتها وتطبيقاتها
كتێبێكى زۆر گرنگه، له نووسينى ئافره‌تێكى زاناو به‌توانايه كه ناوى دكتۆره (هيفاء بنت ناصر الرشيد) ه، مامۆستايه و ئه‌ندامى ده‌سته‌ى وانه‌وتنه‌يه له به‌شى العقيدة والمذاهب المعاصرة له زانكۆى محمد بن سعود له شاري الرياض، جگه له‌م كتێبه‌ى خاوه‌نى كتێب و نووسينى تره.
بزوتنه‌وه‌ى سه‌رده‌مى نوێ تۆڕێكى زۆر گه‌وره‌و زه‌به‌لاحه له چه‌ندين بازنه‌ى تاك و كۆمه‌ڵ پێكهاتوون كه خاڵى هاوبه‌ش له ديدو بۆچوون و بنه‌ماى سه‌ره‌كى بيركردنه‌وه كۆيان ده‌كاته‌وه.
بنه‌ماكانى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ى باتنى و ڕۆژهه‌ڵاتى و ڕۆژئاواويى بونيات نراوه، هه‌روه‌ها له‌سه‌ر بيروباوه‌ڕى وحدة الوجود دامه‌زراون، پوخته‌ى ديدى ئه‌وان بريتييه له تێڕوانينيان بۆ سه‌رده‌مێكى نوێ جۆرێك له ڕوناكبيرى جيهانى به پێناسه‌ى حۆيان بێته كايه.
سه‌ره‌تاى درووستبوونى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابوردوو، كۆمه‌ڵه فه‌لسه‌فه‌و بزوتنه‌وه‌يه‌كى تر له پشت دروستبونيانه‌وه بوون كه بريتى بوون له (الفلسفة المتعالية، المذهب الروحي، والثيوصوفي، حركة "الفكر الجديد"، ثقافة الهبِّي، حركة "القدرات البشرية الكامنة"،)جگه له‌مانه‌ش (مؤسسة فندهورن) له سكتلاندا ڕۆڵى له درووستبوونياندا هه‌بووه.
له سهرچاوه ده‌ره‌كييه‌كانيشيان: ئايينه بتپه‌رستييه كۆنه‌كان و، ته‌وژمى باتنى له فه‌لسه‌فه‌ى يۆنانى و غه‌ننوصى و يهوديه‌ت و نه‌سرانييه‌ت و، هه‌روه‌ها ته‌سه‌ووفى ئيسلامى و ئايينه بتپه‌رستييه تازه‌كانيش.
ئم بزوتنه‌وه‌يه باوه‌ڕى هه‌يه به: بيروباوه‌ڕى ( وحدة الوجود، وتناسخ الأرواح) هه‌روه‌ها باوه‌ڕى به‌وه هه‌يه مرۆڤ خۆى بكرێته خوا و، باوه‌ڕى به بيردۆزه‌يه‌كى تريش هه‌يه پێى ده‌وترێت (النسبة المطلقة في الحقائق والقيم).
ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه كه نووسه‌رى كتێبه‌كه به جوانى هه‌موو زانيارييه‌ك ده‌رباره‌يان ده‌خاته ڕوو، كۆشش ده‌كه‌ن پێناسى ئايينى ونه‌ته‌وايه‌تى له ژيانى خه‌ڵكيدا بسڕنه‌وه، هه‌روه‌ها له ڕێگه‌ى دروشمى خۆشه‌ويستى و ئاشتى شانازى به ئايين و به عه‌قيده بسڕنه‌وه.
ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه هه‌وڵ ده‌دات شيرازه‌ى خێزان بڕۆخێنێت وچه‌مكه‌كانى ده‌ربازبوون له كۆته‌كانى دين و داب و نه‌ريت بڵاوبكاته‌وه.
هزرى بزوتنه‌وه العصر الجديد به شێوه‌يه‌كى به‌ربڵاو له تۆڕى جاڵجاڵۆكه‌يى ئێنته‌رنێت ته‌شه‌نه‌ى كردووه‌و چه‌ندين سايت و مونته‌داى تايبه‌ت به‌و فيكره بوونى هه‌يه بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ى بيروديده‌كانيان.ه ه‌روه‌ها بيروبۆچوونه‌كانيان له هه‌ندێ ياريدا ده‌بينرێت كه له‌نێو گه‌نجاندا له جيهان به كارده‌برێت.
ئه‌مانه چه‌ند ئاماژه‌يه‌كى خێرا بوون بۆ ئه‌و بابه‌تانه‌ى كه ئه‌م كتێبه گرنگه له خۆى گرتووه، به شێوه‌يه‌كى گشتى دكتۆره (هيفاء بنت ناصر الرشيد) كتێبه‌كه‌ى له سێ ته‌وه‌ره‌دا ڕێكخستووه، به‌م شێوه‌ى خواره‌وه.
مفهوم حركة "العصر الجديد" ونشأتها ومصادرها.واته: چه‌مك و واتاى ئه‌م بزوتنه‌وه‌يه.
- أفكار حركة "العصر الجديد" وعقائدها الباطنية.واته: بيروباوه‌ڕو تێڕوانينه‌كانى بزوتنه‌وه‌ى العصر الجديد.
- أبرز تطبيقات حركة "العصر الجديد" وآثارها في الواقع.واته: ديارترين ئه‌و بوارانه‌ى كه ئه‌م بزوتنه‌وه‌ى تێدا جێبه‌جێ ده‌كرێت له‌سه‌رزه‌مينه‌ى واقع.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٥١- كتاب الأعلام ى الزركلي
فه‌رهه‌نگێكى مه‌وسووعى بايه‌خداره، ژياننامه‌ى زۆرێكى له ناوداران و زانايان و نووسه‌ران و كه‌سايه‌تى جۆراوجۆر له خۆ گرتووه، يه‌كێكه له چاكترين و زانستى ترين ئه‌و فه‌رهه‌نگانه‌ى له‌م سه‌رده‌مه بۆئه‌و بابه‌ته نووسراوه، ڕه‌نگه له گرنگيدا - به تايبه‌تى بۆ توێژه‌ران و نووسه‌ران و زانايان - له‌م سه‌رده‌مه‌ى خۆمان به پله‌ى يه‌كه‌م بێت.
دانه‌رى كتێبه‌كه ناوى (خير الدين بن محمود بن محمد بن علي بن فارس الزِرِكْلِيّ ) وا ده‌رده‌كه‌وێت بنچينه‌ى وشه‌كه كوردى بێت و له زيره‌كه‌وه هاتبێت، چونكه خۆى به‌ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بووه، له ساڵى 1893 له به‌يروت له دايكبووه و، له ساڵى 1976اله قاهيره وه‌فاتى كردووه، به‌م كتێبه‌ى كه لێره باسى ده‌كه‌ين و به كتێبه‌كانى ترى و نووسين و هه‌ڵوێسته‌كانى له دژى داگيركه‌رى فه‌ره‌نسى بووه‌ته يه‌كێك له كه‌سايه‌تييه مێژوويه به‌ناوبانگه‌كان. شايانى باسه كه بۆ ماوه‌يه‌ك وه‌زير بووه‌و سه‌فير بووه‌و ئه‌ندامى (المجمع اللغوي السوري و العراقي والمصري) ش بووه.
كتێبى (الاعلام) ژياننامه‌ى ژماره‌يه‌كى زۆر له ناودارو كه‌سايه‌تى تێدايه له سه‌رده‌مى جاهيلييه‌ت تاكو پێش وه‌فاتى دانه‌ره‌كه‌ى گرتووه‌ته‌وه، شايانى باسه كتێبه‌كه تايبه‌ت نييه ته‌نها به ژياننامه‌ى زانايان و كه‌سايه‌تييه موسوڵمانه‌كان، به‌ڵكو ژياننامه‌ى زۆرێكى له ناودارانى ڕۆژهه‌ڵاتناسان و تاقمه گومڕاكان و كه‌سايه‌تى ترى تێدايه، ئينجا دانه‌ر ئاواتى ئه‌وه بوو ژياننامه‌ى هه‌موو كه‌سێك كه باسى هاتبێت له كتێبێكدا بكات، به‌ڵام كه ئه‌وه كارێكى ئه‌سته‌م بوو، هه‌ڵسا به نووسينى ژياننامه‌ى به ناوباگترين كه‌سايه‌تى پياوان و ژنان له عه‌ره‌ب و غه‌يرى عه‌ره‌ب.
خۆيشى له پێشه‌كى كتێبه‌كه‌ى وتوويه‌تى كه ئه‌و كه‌سايه‌تييانه‌ى ده‌رباره‌ى نووسيوێتى ئه‌وانه‌ن كه خاوه‌ن ناوو نووسين و پله‌و پايه‌ى وه‌زاره‌ت وسه‌رۆكايه‌تى ڕه‌وت و ڕێڕه‌ون، يان خاوه‌ن هونه‌رێك بوونه، پێوه‌رى هه‌موو ئه‌وانه‌ش ئه‌وه‌يه ناوى هه‌بێت و باس كرابێت له مێژوودا.
دانه‌ر كتێبه‌كه‌ى به پێى پيته‌كان ڕێكخستووه، بۆ نمونه آدم پێش آمنة هاتووه، هه‌روه‌ها وشه‌كانى ( أب ،أم،ابن وبنت) ى لابردووه‌و به‌وشه‌ى دواى ئه‌وانه‌وه ده‌ستى پييكردووه، بۆ نموونه: أبو بكر له بكر ئه‌دۆزرێته‌وه.
هه‌روه‌ها كتێبه‌كه ژماره‌يه‌كى زۆر وێنه‌ى له خۆ گرتووه، له گه‌ڵ زۆر نموونه له خه‌تى كه‌سايه‌تييه‌كان كه به ده‌ستى خۆيان نووسيويانه و له مۆزه‌خانه‌و كتێبخانه‌كانى جيهان كۆى كۆدوونه‌ته‌وه.
كتێبه‌كه تا بڵێت ناياب و گرنگه به‌ڵام له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زانايان كۆمه‌ڵێك ڕه‌خنه‌يان لێ گرتووه كه بزانرێت باشتره‌و به‌هه‌ر حاڵ له بايه‌خيشى كه‌م ناكاته‌وه ، له‌وانه:
- زيره‌كلى به هيچ شێوه‌يه‌ك باسى ژياننامه‌ى كه‌سى له سوڵتانه عوسمانييه‌كان نه‌كردووه، كه ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ى پلانه‌كه‌ى خۆيه‌تى له كتێبه‌كه‌يدا.
شێخ (بكر أبو زيد) گرتگترين ئه‌و تێبينيانه‌ى له‌سه‌ر كتێبى الأعلام هه‌يه خستوويه‌تى ڕوو له كتێبى (النظائر) دا له لاپه‌ڕه64 فه‌رموويه‌تى : " أصبح كتاب الأعلام للزركلي مرجعا مهما للباحثين والراغبين في التعرف على التراجم ، وهو مع معاناة مؤلفه الدقة والإتقان يرد عليه أمران : الأول : أن الزركلي لم يترجم لأحد من أساطين الدولة العثمانية ، فهل هذه نزعة قومية عربية أم ماذا ؟ ، الثاني : فيه مجموعة من الأوهام والأغاليط " واته: يه‌كه‌م هه‌ڵه‌و تێبينى ئه‌وه‌يه باسى سولتانه عوسمانييه‌كانى نه‌كردووه، دووه‌ميش ئه‌وه‌يه هه‌ندێ هه‌ڵه‌و سه‌هوو ليتيكه‌ڵبوونى تێدايه.
دانه‌رى الاعلام كه‌سێكى ناسيۆناليزم بووه و له‌وانه‌شه هۆكارى باسنه‌كردنى بۆ عوسمانييه‌كان ئه‌وه بێت ئه‌وان ئازاريان دابوو به هۆى هه‌ندي نووسينى له‌و باره‌وه كه به‌و ڕه‌وته تۆماركرابوو.
تێبينييه‌كى تريش له‌سه‌ر كتێبه‌كه ئه‌وه‌يه كه وه‌كو هه‌ندێك ناودارى به جێهێشتووه‌و باسى نه‌كردوون، ژياننامه‌ى كۆمه‌لێك كه‌سى ترى نه‌ناسراوى باسكردووه، وه‌كو:محمد هادي 7/127، والحسيني 7/129، والحلاق 7/156، والكشميري 7/123، ومهدي الكاظمي 7/312، والنوري 7/.
كتێبيش هه‌يه وه‌كو ته‌واوكه‌ر بۆ كتێبى أعلام نووسراوه، وه‌كو: تتمة الأعلام للزكلي
/ محمد خير رمضان يوسف
كتێبه‌كه پێنج چاپى سه‌ره‌كى كراوه تاكو ئێستا، دواتريينان چاپى دار العلم للملايين بووه له ساڵى 2002، له حه‌وت به‌رگدا و چاپى ترى هه‌يه له هه‌شت به‌رگدا.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته بۆ چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك گه‌ڕاومه‌ته‌وه له‌وانه: نبذة مختصرة عن كتاب الأعلام للزركلي/ رأفت مجاهد التميمي و ، سايتى وێكيبديا وسه‌رچاوه‌ى تر .
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٥٠- (المقدمة) ى ابن خلدون
له بنچينه‌دا ئه‌م كتێبه به ناو بانگه‌ى ابن خلدون، ته‌نها پێشه‌كييه‌ك بوو بۆ كتێبێكى مێژوويى گه‌وره كه ئه‌ويش هه‌ر خۆى نووسيوێتى به ناونيشانى: "كتاب العبَر وديوان المبتدأ والخبر والخبر في تاريخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوي الشّأن الأكبر"
المقدمة دواتر وه‌كو كتێبێكى سه‌ربه‌خۆ مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ل كرا و له هه‌موو شوێنيكى جيهان و له‌و ڕۆژه‌وه كه نووسراوه تاكو ئه‌م ڕۆژگاره‌ى خۆمان،شوهره‌ت و بايه‌خ پێدانێكى زۆرى بۆ درووست بووه.
كتێبه‌كه هه‌وڵێكى ناياب و كه‌م وێنه‌يه بۆ تێگه‌يشتنى مێژووى جيهان و به تايبه‌تى له زانستى كۆمه‌ڵناسيدا به خاڵێكى وه‌رچه‌خان دانراوه له مێژووى نووسيندا.
المقدمة له شه‌ست فصل پێكهاتووه، به‌ڵام باسه‌كانى له‌سه‌ر شه‌ش ته‌وه‌رى سه‌ره‌كى دابه‌ش بوونه به‌م شێوه‌ى خواره‌وه:
الباب الأول: في العمران البشري على الجملة وأصنافه وقسطه من الأرض.
الباب الثاني: في العمران البدوي وذكر القبائل والأمم الوحشية.
الباب الثالث: في الدول والخلافة والملك وذكر المراتب السّلطانية.
الباب الرابع: في العمران الحضري والبلدان والأمصار.
الباب الخامس: في الصنائع والمعاش والكسب ووجوهه.
الباب السادس: في العلوم واكتسابها وتعلّمها.
كتێبى المقدمة كۆمه‌ڵێك بيردۆزه‌و ميتۆدى له بوارى زانستى كۆمه‌ڵناسى به تايبه‌ت و هه‌ندێ بوارى زانستى تر به گشتى له خۆگۆتووه، به‌ڵكو به پيچه‌وانه‌ى بانگه‌شه‌ى ڕۆژئاوا بۆ ئوگه‌ست كۆنت كه دامه‌زرێنه‌رى زانستى كۆمه‌ڵناسى بێت، ابن خلدون به دانانى كتێبى المقدمة له ديدو باوه‌ڕى زۆر له زانايان و توێژه‌رانه‌وه خۆى دامه‌زرێنه‌رى ئه‌و زانسته‌يه.
ابن خلدون له پێشه‌كييه‌كه‌يدا ئه‌وه‌ى خستووه‌ته ڕوو كه كۆمه‌ڵگاكان به پيى ياساو ڕێسايه‌كى ديارى كراو ڕێ ده‌كه‌ن كه تێگه‌يشتن له‌و ياساو ڕێسايانه ڕێگه ده‌دات پێشبينى داهاتووى بۆ بكرێت.
هه‌روه‌ها ئه‌و زانسته‌ى كه به زانستى (العمران) ناوى بردووه، ناكه‌وێته ژێر كاريگه‌رى تاكه كه‌سه‌كانه‌وه به‌ڵكو به شێوه‌يه‌كى گشتى كۆمه‌ڵگاكان كاريگه‌رييان له‌سه‌رى هه‌يه.
دانه‌رى ئه‌م كتێبه ناوى: (عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي)ه، مێژوونووسێكى عه‌ره‌به‌و به ڕه‌چه‌ڵه‌ك ئه‌نده‌لوسييه، به‌ڵام له تونس و له ولاتانى باكورى ئيفريقيا ژياوه، گه‌شتى به‌وڵاتاندا زۆر كردووه و جێگاى ڕێزو مه‌زن ڕاگرتنى خه‌ڵكى و سه‌ران و ناودارانى سه‌رده‌مى خۆى بووه، قازى ماليكيه‌كان بووه‌و، له 732 ى كۆچى له دايكبووه‌و له 808 كۆچى وه‌فاتى كردووه.
كتێبى المقدمة سێ جار له لايه‌ن دانه‌ره‌كه‌يه‌وه نووسراوه‌و زيادو كه‌مى بۆ كراوه، بۆيه زۆربه‌ى ئه‌و چاپانه‌ش كه ده‌ستاوده‌ستيان پێ ده‌كرێت له‌سه‌ر كۆتا نوسخه‌ى دانه‌ر وه‌رگيراوه، بيگومان چاكترين ته‌حقيقيش كرابێت ته‌حقيقى الدكتور علي عبد الواحد وافي يه، چونكه هه‌ندێك په‌راوێژى نايابى له‌سه‌رى تۆمارى كردووه، هه‌ندێك پێيان وايه چاپى دار نهضة مصر چاكترين چاپه، هه‌ندێكيش چاپى المكتبة العصرية به چاپێكى چاك ده‌زانن كه درويش جويدي ته‌حقيقى كردووه، هه‌روه‌ها چاپێكى ترى هه‌يه دار العلوم والفنون والآداب له سێ به‌رگدا به ته‌حقيقى عبد السلام الشدادي كردوويه‌تى و چاپى زۆرى ترى هه‌يه.
له كۆتاييدا ده‌ڵێم: من ته‌نها ويستوومه كتێبه‌كه به شێوه‌يه‌كى كشتى بناسێنم و هانى خوينه‌ر بده‌م خۆى بيخوێنيته‌وه‌و ده‌رباره‌ى المقدمة زانيارى به‌ده‌ست بهينيت، ئه‌گه‌رنا ئه‌و كتيبه له‌و ڕۆژه‌وه دانه‌ره‌كه‌ى بڵاوى كردووه‌ته‌وه جيهانى به خۆيه‌وه سه‌رقاڵ كردووه‌و ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا قسه‌ى له‌سه‌ر ده‌كه‌ن ولێكۆڵينه‌وه‌ى ده‌رباره ده‌نوسن و، له‌چه‌ند دێڕێكدا ناناسريت به باشى، يه‌كيك له‌و كه‌سانه‌ى كه له يوتيوب بينيم به قوڵى و به وردى باس له فيكرى ابن خلدون و كتێبه‌كه‌ى ده‌كات، شێخ عمر محمود بوو كه به دورو درێژى ئه‌و كتێبه شيده‌كاته‌وه، بۆ نموونه له‌وێ وتوويه‌تى: ناتوانم له كه‌سێك تێبگه‌م به خۆى بڵێت بانگخواز و ئه‌و كتيبه‌ى نه‌خوێندبێته‌وه.
ئه‌وه‌نده‌ش به‌سه بزانيت بيرمه‌ندى به‌ناوبانگى موسوڵمان دوكتۆر عمادالدين خليل ئه‌ڵێت سێ ساڵ ئه‌و كتێبه‌م له زانكۆ به وانه وتووه‌ته‌وه‌و ئه‌وه‌شى بۆ ده‌ركه‌وتووه له مێژووى دونيادا سێ كه‌س زۆرترين باس كراون: يه‌كه‌ميان پيغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم و دووه‌م شيكسپيرو سێيه‌ميان ابن خلدون.
ئه‌وه‌شم لا مه‌به‌سته بڵێم: باسكردنم بۆ ابن خلدون و كتێبه‌كه‌ى به‌و واتا نييه ڕه‌خنه‌م له‌سه‌رى نه‌بيت ، به‌ڵكو واقيعى حاڵ ئه‌وه‌يه كه باسم كرد و له كاتى گونجاويشدا له‌وانه‌يه ئه‌و ڕه‌خنانه‌ى له‌سه‌رێتى باسى بكه‌م.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٩- بدع القراء القديمة والمعاصرة
كتێبێكى بچووكه‌له نووسينى زاناى گه‌وره شێخ به‌كر ئه‌بو زه‌يد ه ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت، كتێبه‌كه به شێوه‌يه‌كى گشتى ده‌رباره‌ى ئه‌و بيدعه‌و داهێنراوانه نووسراوه كه قورئانخوێنان ئه‌نجامى ئه‌ده‌ن، كتێبه‌كه له پێنج به‌ش پێكهاتووه:
1- باسى گرنگترين ئه‌و پرسانه‌ى كه خوێنه‌رانى قورئان بيدعه‌يان تييدا ئه‌نجام داوه.
2- باسى حوكمى لاسايى كردنه‌وه‌ى خوێنه‌رێك بۆ خوێنه‌رێكى تر.
3- خۆ جووڵاندنه‌وه‌و خۆ لار كردنه‌وه له كاتى قورئانخوێندندا.
4- خوێندنه‌وه‌ى قورئان له لايه‌ن وتاربێژه‌وه به شێوه‌يه‌ك له‌گه‌ل باسى خوتبه‌كه‌ى بگونجێت.
5- گۆرينى شێوازى ده‌نگ به پيى ناوه‌ڕۆكى ئايه‌ته‌كه.
دانه‌رى كتێبه‌كه دوكتۆر بكر بن عبدالله أبو زيد يه‌كێكه له زانا به‌توانا و ناوداره‌كانى ئه‌م سه‌رده‌مه، ئه‌ندامى المجمع الفقهي بووه‌و يه‌كێكيش بووه له ده‌سته‌ى گه‌وره زانايانى سعوديه، ژماره‌يه‌كى زۆر كتێبى نووسيوه له بواره جياجياكاندا،له ساڵى ١٩٤٥ له‌دايكبووه‌و، له‌ساڵى ٢٠٠٨ وه‌فاتى كردووه.
كتێبه‌كانى به‌شێوه‌يه‌كى گشتى به سودن، به‌تايبه‌تى:
- حلية طالب العلم.
- فقه لنوازل.
- تغريب الالقاب العلمية
- السبحة.....
كتێبى بدع القراء لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كى شه‌رعييه بۆ زۆر پرس كه قورئانخوێنان ئه‌نجامى ده‌ده‌ن و ئه‌سڵى نييه، بۆيه خوێندنه‌وه‌ى كتێبه‌كه گرنگى خۆى هه‌يه، به‌تايبه‌تى بۆ ئه‌وانه‌ى خه‌ريكى قورئانخوێندنن به مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى ئيجازه.
كتێبه‌كه چاپێكى به باش وبڵاوى هه‌يه كه دار الفاروق چاپى كردووه. چاپى تريشى هه‌يه وه‌كو چاپى دار السنة.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٨- ڕۆمانى أولاد حارتنا
ڕۆمانى (أولاد حارتنا) - له ڕووى فيكرى و فه‌لسه‌فييه‌وه - يه‌كێكه له خراپترين ڕۆمانه‌كانى نووسه‌رى به‌ناوبانگى ميسرى (نجيب محفوظ ) كه جه‌نگيكى فيكرى تێدا له دژى ئيسلام ڕاگه‌ياندووه، سووكايه‌تييه‌كى ئاشكرا به خواى گه‌وره ده‌كات كه ناوى ناوه جه‌به‌لاوى وهه‌ره‌ها سووكايه‌تى به پێغه‌مبه‌ران ده‌كات و هه‌ريه‌كه له ئه‌وان و كه‌سايه‌تييه‌كانى تر ناوێكى زۆر نزيكى له ناوه ڕه‌سه‌نه‌كه‌ى خۆيان بۆيان داناوه به شێوه‌يه‌كى ئاشكرا، بۆ نموونه: أدهم:آدم، قدري: قابيل، همام: هابيل، قنديل: جبريل، جبل: موسى ، رفاعة: عيسى، قاسم: پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم، قمر: خديجة....
هه‌روه‌ها ناوى إدريس ى به‌رانبه‌ر ناوى إبليس به‌كار هێناوه، سه‌يريش ئه‌وه‌يه زۆر جار له‌سه‌ر زارى ئيبليس هه‌ندێ بێ ئه‌ده‌بى به‌رانبه‌ر خواى گه‌وره ئه‌كات خودى ئيبليس نه‌يكردووه، بۆ نموونه پێش ئه‌وه‌ى جه‌به‌لاوى (كه مه‌به‌ستى خواى گه‌وره‌يه) ئيدريس ده‌ربكات (كه مه‌به‌ستى ئيبليسه) له ماڵه‌كه‌ى و له‌باخه‌كه‌ى ،ئيدريس پيى ده‌ڵێت: ئايا ئافره‌تێك به‌و شێوه توانى يارى به‌عه‌قڵت بكات وبيكه‌يته هاوسه‌رى خۆت (مه‌به‌ستى ئافره‌تێكى ڕه‌ش پێسته كه دايكى ئاده‌مه له ڕۆمانه‌كه)، له كاتێكدا ئيبليس ئه‌و قسه‌ى نه‌كردووه ونجيب محفوظ خۆى بۆى هه‌ڵبه‌ستووه، بۆيه له زۆر جيگه‌ى ترى ڕۆمانه‌كه‌يدا تێبينى ئه‌كرێت له خودى ئيبليس بێ ئه‌ده‌ب تر بووه به‌رانبه‌ر خواى گه‌وره.
ڕۆمانه‌كه بريتييه له 114 به‌ش وه‌كو ژماره‌ى سوڕه‌ته‌كانى قورئانى پيرۆز و، وه‌كو وتم جه‌نگێكى دوور له ئه‌ده‌به به ناو ئه‌ده‌به‌وه له دژى ئيسلام ڕايگه‌ياندووه‌و، سه‌ركه‌وتن و ده‌ره‌نجاميش له كۆتاييدا بۆ كه‌سايه‌تييه‌ك ده‌بيت به ناوى عه‌ره‌فه كه هێمايه بۆ زانستى مادى و باوه‌ڕى به جه‌به‌لاوى نييه‌و ته‌نها باوه‌رى به زانست وداهێنانه، له كۆتاييشدا ڕۆمانه‌كه‌ى به مردنى جه‌به‌لاوى كۆتايى پێ ده‌هێنيت وبه‌سه‌ركه‌وتنى عه‌ره‌فه وه‌كو هێمايه‌ك بۆ شارستانى ڕۆژئاوا ته‌واو ده‌بێت.
ڕۆژئاوايش له نێو هه‌موو ڕۆمانه‌كانى ئه‌و نووسه‌ره هه‌ڵسان به په‌سه‌ندكردنى ڕۆمانى (أولاد حارتنا) - له گه‌ڵ سێ ڕۆمانى تر - بۆ ئه‌وه‌ى گه‌وره ترين خه‌ڵاتى جيهانى له بوارى ئه‌ده‌بدا بۆ بكه‌ن به ديارى و ده‌ستخۆشى ئه‌وان بۆ كارێكى ئه‌ده‌بى، كه تێيدا هه‌موو سنووره‌كانى ئايين و ره‌وشتى به‌رانبه‌ر ئيسلام و موسوڵمانان به‌زاندووه‌و، پێش ئه‌وه‌ى له جيهاندا له‌سه‌ر ئه‌و ڕۆمانه خه‌ڵات بكرێت، له ميسر و له هه‌موو وڵاته عه‌ره‌بييه‌كان، له‌سه‌ر ئاستى ڕه‌سمى و نا ڕه‌سمى به پاڵه‌وانى يه‌كه‌مى ئه‌ده‌بى عه‌ره‌بى ناوزه‌د كرا و،هه‌روه‌ها له ميسر و له وڵاته‌كاندا په‌يكه‌رى بۆ درووستكرا.
ڕۆمانى (أولاد حارتنا) پاش پێنج ساڵ دابڕانى ئه‌ونووسه‌ره له نووسين وله سالى 1957 نووسراوه‌و له ساڵى 1959 له‌سه‌رده‌مى جمال عبدالناصر وبه شێوه‌ى زنجيره‌يه‌ك له ڕۆژنامه‌ى (الاهرام) بڵاوكراوه‌ته‌وه، به‌ڵام دواى ئه‌وه‌ى هه‌رايه‌كى گه‌وره‌ى لێ كه‌وته‌وه ئيتر له ميسر قه‌ده‌غه كرا و ڕێگه نه‌دارا چاپ بكرێت وخۆيشى ئه‌وه‌ى راگه‌ياند كه به‌بێ ڕه‌زامه‌ندى ئه‌زهه‌ر چاپى ناكات، به‌ڵام ئه‌زهه‌ر جگه له هه‌ڵوێستى تاكه كه‌سى هه‌ندي له زانايانى و، به‌هۆى ئه‌وه‌ى له ژێر كاريگه‌رى عبدالناصر بوو - كه زۆر دژايه‌تى ئيسلامى ده‌كرد - هيچ هه‌ڵوێستێكى فه‌رمى تونديان نه‌بوو هاوشێوه‌ى هه‌ڵوێسته‌كانى تريان به‌رانبه‌ر هه‌ندێ كتێب و كه‌سايه‌تى له دژى ئيسلام كه ئه‌نجاميان دابوو، ڕۆمانه‌كه له دار الآداب له ساڵى 1967له به‌يروت چاپ كراو له جيهاندا بڵاو كرايه‌وه‌و وه‌رگێڕدراو بايه‌خى زۆرى پيدرا.
شايه‌نى باسه پاش وه‌رگرتى خه‌ڵاتى نۆبڵ، هه‌ر به هۆى ئه‌و ڕۆمانه‌وه له ساڵى 1995نجيب محفوظ له‌لايه‌ن دوو گه‌نجه‌وه - كه وه‌كو ده‌وترێت ڕۆمانه‌كه‌شيان نه‌خويندبوويه‌وه - هه‌وڵى كوشتنى درا به‌ڵام ڕزگارى بوو نه‌مرد، بۆ ماوه‌يه‌كى زۆريش له نه‌خۆشخانه مايه‌وه ، له‌و ماوه‌يه‌ش له لايه‌ن زۆر كه‌سايه‌تى عه‌لمانى و ئيسلاميش سه‌ردان كرا، هه‌ردوو گه‌نجه‌كه‌ش دواتر له سيداره دران.
شايه‌نى ئاماژه پێكردنه، موسوڵمانان بێ ئاگان له‌وه‌ى دژايه‌تى ئيسلام به شێوه‌يه‌كى گشتى له جيهاندا بووه‌ته مايه‌ى ده‌ستخۆشى و ڕێزلێنان وپيدانى خه‌ڵات..
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٧- المنار المنيف في الصحيح والضعيف
ئه‌م كتێبه له دانانى (أبو عبد الله محمد بن أبي بكر) ناسراو به (ابن قيم الجوزية)ه، كه له ساڵى (751 هـ) وه‌فاتى كردووه، له ڕاستيدا ئه‌م كتێبه‌ى ابن القيم كورتكراوه‌ى كتێبى (الموضوعات) ى (ابن الجوزي) ه، له گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك بنه‌ماو پێوه‌ر بۆ ناسينى فه‌رمووده‌ى هه‌ڵبه‌ستراو(موضوع) كه شێخ بۆى زياد كردووه.
ئه‌م كتێبه سه‌ره‌ڕاى بچووكى قه‌باره‌كه‌ى ، به يه‌كێك له باشترين كتێبه‌كانى ناسينى فه‌رمووده‌ى موضوع داده‌نرێت، كتێبه‌كه له په‌نجا به‌ش پێكهاتووه، يه‌كه‌مين به‌شى به چوار پرسيار ده‌ست پێ ده‌كات كه ئاڕاسته‌ى خودى (ابن القيم) كراوه‌و له سێ به‌شى دواى ئه‌وه وه‌ڵاميان ده‌داته‌وه، له به‌شى دواى ئه‌وه باسى پرسيارێك ده‌كات كه ئاڕاسته‌ى كراوه كه چۆن بتوانرێت فه‌رمووده‌ى هه‌ڵبه‌ستراو بناسرێت بي ئه‌وه‌ى ته‌ماشاى سه‌نه‌ده‌كه‌ى بكرێت، ئينجا له‌به‌شى شه‌شه‌م له‌گه‌ڵ نموونه وه‌ڵامى تێروته‌سه‌لى ئه‌و پرسياره ده‌داته‌وه‌و پێوه‌ره‌كان ده‌خاته ڕوو.
به شێوه‌يه‌كى گشتى ئه‌م كتێبه هه‌وڵێكه بۆ دانانى هه‌ندێ پێوه‌رى زانستى بۆ ناسينى فه‌رمووده‌ى (موضوع) وخزمه‌تێكه بۆ كه‌سه سه‌ره‌تاييه‌كان به شيوه‌يه‌كى تايبه‌ت بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن ئه‌وجۆره فه‌رمووده بێ بنه‌مايانه بناسنه‌وه.
ئه‌م كتێبه چاپه‌كانى به‌م شێوه‌يه:
- چاپێكى هه‌يه به ناوى "المنار" تحقيق الشيخ محمد حامد الفقي, چاپخانه‌ى (السنة المحمّديّة).
- چاپێكى ترى هه‌يه به ناوى "نقد المنقول, أو المنار في الصحيح والضّعيف". له چاپخانه‌ى (مكتبة الشامي) له ساڵى 1383ك چاپكراوه.
- چاپێكى ترى هه‌يه به ناوى "المنار المنيف في الصحيح والضّعيف" تحقيق: محمد مهدي استانبولي.
- هه‌روه‌ها چاپێكى ترى هه‌يه به ته‌حقيقى: عبد الفتاح أبو غدَّة، چ2 1403 هـ بڵاوكراوه‌كانى (ر مكتب المطبوعات الإسلاميَّة) له حلب.
- له (دار العاصمة) ش چاپێك كراوه به ته‌حقيقى (المعلِّمي) و ئاماده‌كردنى: منصور السماري.
- دوا چاپيشى به ته‌حقيقى( يحيى الثّمالي) و سه‌رپه‌رشتى ( بكر أبو زيد) به ڕه‌حمه‌ت بيت, له لايه‌ن (دار عالم الفوائد)له ساڵى 1428ك ئه‌نجام دراوه.
شايانى باسه، چه‌ند كتێبێكى ترى گرنگ له هه‌مان ئه‌م بابه‌ته هه‌يه ئه‌مه ناونيشانه‌كانيانه:
1- تذكرة الموضوعات :الحافظ محمد بن طاهر المقدسي له ساڵى (507 ك) وه‌فاتى كردووه.
2- كتاب الأباطيل " الموضوعات من الأحاديث المرفوعات " : أبو عبد الله الحسين بن إبراهيم الجوزقاني (543 ك)
3- الموضوعات : أبو الفرج عبد الرحمن بن الجوزي (597 كـ)
4- المغُنْيِ عن الحفظ والكتاب ، بقولهم : لم يَصحَّ شيء في هذا الباب : الحافظ ضياء الدين أبو حفص عمر بن بدر الموصلي ة (622 كـ)
5- اللآلئ المصنوعة في الأحاديث الموضوعة : الحافظ السيوطي (911 هـ)
6- تنزيه الشريعة المرفوعة عن الأخبار الشنيعة الموضوعة : الحافظ أبو الحسن على بن محمد بن عراق الكناني ، ة (963 كـ)
7- المصنوع في معرفة الحديث الموضوع : المحدث الفقيه على القاري الهروي المكي ، (1014 كـ)،
8- الفوائد المجموعة في الأحاديث الموضوعة :الإمام الشوكاني أبو عبد الله محمد بن علي الشوكاني اليماني، ك (1255 ك) ،
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٦- درء تعارض العقل والنقل
ئه‌م كتێبه يه‌كێكه له گه‌وره‌ترين و به‌سوودترين كتيبه‌كانى شيخ الإسلام ابن تيمية يه، هۆكارى نووسينى كتێبه‌كه به‌رپه‌رچدانه‌وه‌و پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ى بۆچوونى ئه‌شعه‌رييه‌كانه سه‌باره‌ت به پێش خستى عه‌قڵ له‌سه‌ر ده‌قه شه‌رعييه‌كان له كاتى جياوازيياندا، كه ئه‌مه وه‌كو ياسايه‌كى بێ كێشه له لاى ئه‌شعه‌رييه‌كانى وه‌كو (الرازي والغزالي والجويني والقاضي أبو بكر بن العربي والباقلاني) ته‌ماشا ده‌كرێت .
ئه‌م كتێبه هه‌ر له سه‌رده‌مى نووسه‌ره‌كه‌يدا شوهره‌ت و ناوبانگێكى زۆرى په‌يدا كرد و، تاكو ئه‌م ڕۆژگاره‌ى خۆمان موسوڵمانان سوودى لێ ده‌بينن بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى فه‌يله‌سوف و ئه‌هلى كه‌لام و ئه‌و موبته‌ديعانه‌ى كه عه‌قڵى خۆيان له ده‌قه شه‌رعييه‌كان به‌په‌سه‌ندتر ده‌زانن.
(ابن القيم) ى قوتابى ابن تيمية ده‌رباره‌ى ئه‌و كتێبه له كتێبى (طريق الهجرتين) دا فه‌رموويه‌تى:
(كتاب لم يطرق العالم له نظير في بابه، فإنه هدم فيه قواعد أهل الباطل من أساسها، فخرت عليهم سقوفه من فوقهم، وشيد فيه قواعد أهل السنة والحديث، وأحكمها ورفع أعلامها، وقررها بمجامع الطرق التي تقرر بها الحق من العقل والنقل والفطرة، فجاء كتابا لايستغنى من نصح نفسه من أهل العلم عنه، فجزاه الله عن أهل العلم والإيمان أفضل جزاء، وجزى العلم والإيمان عنه كذلك).واته: كتێبێكى بێ هاوتايه، بناغه‌ى بونيادى ناحه‌قى ڕوخاند و بنه‌ماو بنچينه‌كانى ئه‌هلى سوننه‌تى له‌سه‌رى بونياد نا...
نووسينى ئه‌م كتێبه گرنگه له لايه‌ن پێشه‌وايه‌كى گه‌وره‌ى وه‌كو ابن تيمية، كه ناسراوه به غيره‌ت وداكۆكى كردن له‌سه‌ر بيروباوه‌ڕه‌كانى ئه‌هلى سوننه‌ت، له‌وه سهرچاوه ده‌گرێت كه په‌سه‌ندكرنى عه‌قڵ و تێگه‌يشتنى تاكه كه‌سه‌كان له‌سه‌ر ده‌قه شه‌رعييه‌كان ده‌رگايه‌ك بوو بۆ ده‌ستكارى كردن و يارى كردن به بنه‌ما جێگيره‌كانى ئيسلام له لايه‌ن ناحه‌زانى ئه‌هلى سوننه‌ت و هه‌موو ئه‌وانه‌ى له خودى ئيسلاميش به گومانن، نموونه‌ى ئه‌وانه‌ش كه شێخ به‌رپه‌رچى داونه‌ته‌وه له سه‌رده‌مى خۆيدا ، ئه‌مڕۆ له ڕۆژگارى خۆماندا ديارترين نموونه‌ى ئه‌وا هه‌ندێ نووسه‌رو كه‌سايه‌تى ئيسلامين كه داكۆكى له فيكرى موعته‌زيله ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها زۆرێك له ئه‌شعه‌رييه‌كان و، تاقميكى ترى گومڕاش كه دژه سوننه‌ته‌كانن كه به ناحه‌ق به خۆيان ده‌ڵێن قورئانى، بۆيه له‌م كوردستانه‌ى خۆمان كه خه‌ڵكى سه‌رقاڵى كێشه‌ى ئابوورى و سياسى وكۆمه‌ڵايه‌تى خۆيانن وكاتى خه‌مخواردنى دينى خوايان نه‌ماوه وگۆڕه‌پان بۆ دژه سوننه‌ته‌كان چۆڵكراوه بۆ دژايه‌تى ئيسلام ، هاوكات به هۆى دووركه‌وتنه‌وه‌ى نه‌ك ته‌نها خه‌ڵكى به شيوه‌يه‌كى گشتى، به‌ڵكو ئه‌وانه‌ش به خۆيان ده‌ڵێن ئيسلامى له زانستى شه‌رعى ڕاسته‌قينه، گرنگيدان به كتێبێكى وه‌كو (درء تعارض العقل والنقل) و بگره زۆربه‌ى كتێبه‌كانى (ابن تيمية) كه چاره‌سه‌رى ئه‌م جۆره كێشانه ده‌كات، خوێندنه‌وه‌يان و وردبوونه‌وه له تێگه‌يشتنيان له ئه‌وپه‌ڕى گرنگيدايه.
ابن تيمية له‌و توێژينه‌وه نايابه‌يدا كه بۆ مێژوو نووسيوێتى، سه‌لماندوويه‌تى كه عه‌قڵى صريح واته قسه‌ى ڕاست و مه‌عقول مه‌حاڵه له گه‌ڵ ده‌قێكى شه‌رعى صه‌حيحدا تێكبگيرێت.
شايانى باسه ابن تيمية ئه‌م كتێبه‌ى له ئاستێكى زانستى زۆر به‌رز و ڕێڕه‌وه‌يه‌كى زانستى چڕ نوووسيوه، بۆيه هه‌ندێ له زانايان پێيان وايه ئه‌م كتێبه بۆ هه‌موو كه‌سێك به‌سوود نييه‌و كه‌سانى خۆى هه‌يه كه قۆناغێكى باشيان له تێگه‌يشتنى زانستى ئيسلامى و فه‌لسه‌فى بڕيبێت تاكو بتوانن سوودى باشى لێ وه‌رگرن، ئه‌و كه‌سه‌ش بيه‌وێت بيخوێنيته‌وه پێويسته هيچ نه‌بيت زۆرێك له كتێبه‌كانى خودى ابن تيمية ى خوێندبيته‌وه وه‌كو التدمرية و الحموية و الواسطية و كۆمه‌ڵێك كتێبى بچووكى ترى ابن تيمية و دواى ئه‌وه بچێته سه‌ر كتێبێكى وا گه‌وره له ڕووى زانستييه‌وه.
كتێبه‌كه چاپێكى كۆنى هه‌يه، به‌ڵام (جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية) له يانزه به‌رگدا و به ته‌حقيقى (محمد رشاد سالم) چاپێكى نوێى كردووه.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته بۆ چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك گه‌ڕامه‌ته‌وه، له‌وانه:
- التعريف بكتاب درء تعارض العقل والنقل لشيخ الإسلام ابن تيمية/موسى بن سليمان السويداء.
-هه‌ندێ پرسيارو وه‌ڵام له سايتى ملتقى اهل التفسير ده‌رباره‌ى كتێبه‌كه‌و سه‌رچاوه‌ى تر.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٥- التحدث بنعمة الله
له‌م كتێبه‌دا پێشه‌وا (جلال الدين عبدالرحمن السيوطي) به پێنووسى خۆى باسى ژياننامه‌ى خۆى ده‌كات، ئه‌م كتێبه به كتێبێكى زۆر گرنگ ده‌ژمێردرێت به هۆى ناودارى و گرنگى نووسه‌ره‌كه‌ى، كه زانايه‌كى مه‌وسوعى بووه، به شێوه‌يه‌كى چالاك به‌شدارى نووسينى زۆربه‌ى بواره‌كانى زانست له سه‌رده‌مى خۆيدا كردووه.
ئه‌م كتێبه باس له ژياننامه‌ى زانايه‌كى گه‌وره‌ى ئيسلام ده‌كات، كه هێمايه‌كه له هێماكانى شارستانى ئيسلامى، جياوازى و بايه‌خى كتێبه‌كه‌ش له‌وه‌دايه كه به پێنووسى خۆى نووسراوه‌و. به شێوه‌يه‌كى قۆناغ به قۆناغ ڕوداوه گرنگه‌كانى ژيانى خۆى ده‌خاته‌ڕوو.
ئه‌م كتێبه له لايه‌ن إليزابث ماري سارتين (E.M.Sartain) ته‌حقيق كراوه‌و له ساڵى 1972ز بڵاوكراوه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها هه‌مان ئه‌م توێژه‌ره ئافره‌ته لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كى له‌سه‌ر سيوطي نووسى به زمانى ئينگليزى به ناونيشانى: "Jalal al din al-Syuti, “Al Tahaduth bini’mat Allahو به مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى بڕوانامه‌ى دوكتۆرا به زانكۆى (كمبردج) پێشكه‌ش كرا.
كتێبى (التحدث بنعمة الله) له ميانه‌ى باسكردنى سيوطى دێت بۆ نيعمه‌ته‌كانى خواى گه‌وره به سه‌ر ئه‌و زانايه‌وه، له ڕوانگه‌ى فه‌رمووده‌ى خواى گه‌وره (وأما بنعمة ربك فحدث) ، له كتێبه‌كه‌شيدا باسى ئه‌وه‌ى كردووه كه زانايانى پێش خۆى ژياننامه‌ى خۆيانيان نووسيوه بۆ ئه‌وه‌ى خه‌ڵكى له كاره باشه‌كانيادا شوێنپێيان هه‌ڵگرن، سيوطي هه‌وڵيداوه له‌و كتێبه‌يدا به شێوه‌يه‌كى ڕێك و پێك و وه‌كو گێڕانه‌وه‌ى به‌سه‌رهاته‌كانى ژيانى به پێى كاته‌كانى ته‌مه‌نى ، گه‌شتى زانستى ژيانى خۆى بخاته ڕوو، هاوكات ڕه‌هه‌نده مرۆڤايه‌تييه‌كانى كه‌سايه‌تى ئه‌و زانايه وه‌كو شاره‌زايه‌كى شه‌رع و زمان و ميژوو و ئه‌ده‌ب وزۆر بوارى تر به ڕوونى ده‌رده‌كه‌ويت.
سيوطي له كتێبه‌كه‌يدا باس له وێستگه‌كانى ژيانى خۆى ده‌كات، باسى وه‌رگرتنى زانست و نووسينى كتێب و وتنه‌وه‌ى وانه‌كانى كردووه، باسى گه‌شته‌كانى خۆى له پێناو وه‌رگرتنى زانست وخاڵى ناكۆكى خۆى و هه‌ندێ له زانايانى سه‌رده‌مى خۆى باس ده‌كات، له گه‌ڵ زۆرى پرسى په‌يوه‌ندارى به بابه‌تى كتێبه‌كه‌ى.
كتێبه‌كه نزيكه‌ى 400 لاپه‌ره‌يه‌كه، له ته‌حقيق و بڵاوكردنه‌وه‌ى توێژه‌رێكى ئافره‌ته به ناوى (إليزابيث ماري سارتين) و له لايه‌ن (المطبعة العربية الحديثة) له ساڵى 1972 چاپ كراوه.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٤- عودة الحجاب
ئه‌م كتێبه له نووسينى (محمد إسماعيل المقدم) ه، پزيشك وزانايه‌كى ميسرييه، له ساڵى 1952ز له‌دايكبووه، كتێب و وانه‌ى ده‌نگى زۆرى هه‌يه.
كتێبى (عودة الحجاب) كتێبێكى به ناوبانگه و بريتييه له سێ به‌رگ، به شێوه‌يه‌كى گشتى باس له مێژووى سه‌رهه‌ڵدانى دژايه‌تى سه‌رپۆش ده‌كات و، ژياننامه‌ى سه‌رانى ئه‌و بانگه‌شه‌يه ئاشكرا ده‌كات، كتێبه‌كه زانيارييه‌كى زۆرى له خۆ گرتووه، خاڵى هاوبه‌ش له نێوان هه‌ر سي
سێ به‌رگى كتێبه‌كه، پرسى ئازادكردنى ئافره‌ته له سنووره‌كانى ئيسلام و باسى ئافره‌ت ده‌كات له ڕوانگه‌ى كۆمه‌ڵايه‌تى و ڕۆشنبيرى و شه‌رعى و سياسييه‌وه.
له به‌رگى يه‌كه‌مى كتێبه‌كه نووسه‌ر باس له پرسى ئازادى ئافره‌تان ده‌كات وهه‌ڵوێستى ئيسلام ڕوون ده‌كاته‌وه له سه‌رانى ئه‌و بانگه‌شه‌يه، هه‌روه‌ها ئه‌ركى موسوڵمانان له‌و باره‌وه، پاشان باسێكى جه‌نگى سه‌رپۆش ل توركيا و له ميسر ده‌كات ، به هه‌ندێ مژده‌ى گه‌ڕانه‌وه‌ى سه‌رپۆش كۆتايى به‌و به‌شه ده‌هێنيت.
له به‌شى دووه‌مى كتێبه‌كه نووسه‌ر به باسى غه‌ريبى ئيسلام له‌م سه‌رده‌مه ده‌ست پيده‌كات و هانى موسوڵمانان ده‌دات به‌سه‌ر ئارام گرتن، ئينجا باسى ڕۆڵى له خشته‌چوونى ئافره‌تان ده‌كات له هاتنى سزاى خوايى، هه‌روه‌ها باس سووكايه‌تى شارستانييه‌كان به ئافره‌ت ده‌كات ، له‌لاى ئيغريق و ڕۆمان و عه‌ره‌بى سه‌رده‌مى نه‌فامى وئينجا باس له هه‌ڵاتى خۆرى ئيسلام ده‌كات، دواتر به دوورو درێژى باسى ڕۆڵى ئافره‌ت له مێژووى ئيسلام ده‌كات، ناوى زۆر ئافره‌تى ديار له مێژووى ئيسلام ده‌خاته ڕوو.
له به‌شى سێيه‌م باسى چاكييه‌كانى سه‌رپۆش ده‌كات و به‌رپه‌رچى ئه‌وانه ده‌داته‌وه كه سفور و خۆده‌رخستنى ئافره‌تيان پێ درووسته، له‌م به‌شه‌ى كتێبه‌كه نووسه‌ر ده‌چێته ورده‌كارى بابه‌ته فيقهييه‌كانه‌وه، وشه‌ى حجاب و مێژووى و باشييه‌كانى و مه‌رجه‌كانى ده‌خاته ڕوو و ڕه‌خنه‌ش له واقيعى حجاب له‌م ڕۆژگاره‌دا ده‌گرێت.
له هه‌موو ئه‌م باسانه‌شدا نووسه‌ر قسه‌كانى خۆى به ئايه‌ت و فه‌رمووده‌و وته‌ى زانايان به هێز ده‌كات.
نووسه‌ر ئه‌وه‌ش له بير ناكات ڕه‌ددى هه‌ندێ شوبهه‌و گومان ده‌رباره‌ى سه‌رپۆش بداته‌وه‌و، له كۆتاييدا باسێك له مه‌سه‌له‌ى حجاب و نقاب ده‌كات.
ئه‌م كتيبه شايانى ئه‌وه‌يه هه‌موو كتێبخانه‌يه‌ك نوسخه‌يه‌كى تيدا بيت و هه‌موو خوشكێكى موسوڵمانيش پێويستى به خوێندنه‌وه‌ى هه‌يه، گه‌نجينه‌يه‌كه له زانست و ڕوناكبيرى، پڕه له زانيارى گرنگ و به‌سوود، بوێره له خستنه ڕووى باسه‌كاندا به ڕوونى و به جوانى، لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كى زانستيانه‌ى شه‌رعى مێژوويى نايابه.
كتێبه‌كه دوو چاپى به ناوبانگى هه‌يه هه‌ردوكيان دار طيبة كردوويه‌تى، به‌ڵام يه‌كێكيان ته‌جليدى به‌يروت و ئه‌وى تريان ته‌جليدى مصر، چاپى تريشى هه‌يه،هه‌روه‌ها له تۆڕى ئێنته‌رنێت و له المكتبة الشاملة ش هه‌يه .
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٣- أباطيل وأسمار
نووسه‌رى ئه‌م كتێبه شێخ (محمود محمد شاكر)، يه‌كێكه له بانگخوازه به توانا و به غيره‌ته‌كانى سه‌ده‌ى بيسته‌م، خۆى و (أحمد شاكر) ى براى هه‌ر يه‌كه‌و له بوارى خۆياندا باشترين ڕۆڵيان گێڕاوه بۆ خزمه‌ت ى دينى خوا، (محمود شاكر) ئه‌ديب و بيرمه‌ند و شاعيرێكى زۆر به توانا بووه، خاوه‌نى كۆمه‌ڵه كتێبێكى ده‌گمه‌ن وباشه، له‌وانه: ئه‌م كتێبه‌ى كه لێره‌دا ده‌يناسێنين، له ئيسكه‌نده‌رييه له ساڵى 1327ك له دايكبووه‌و ، له ساڵى 1418ك وه‌فاتى كردووه.
كتێبى (أباطيل وأسمار) به شێوه‌يه‌كى گشتى يه‌ك ئامانجى سه‌ره‌كى هه‌يه، ئه‌ويش بريتييه له به‌رگرى كردن له زمانى عه‌ره‌بى و فيكرى ئيسلامى له ڕووى ئه‌و شاڵاوه‌ى له دژى ده‌كرێت له لايه‌ن ڕۆژهه‌ڵاتناس و شوێنكه‌وتووه‌كانيان له ميسر و وڵاتانى تر.
كتێبه‌كه ئه‌گه‌ر چى زۆر جار به‌رپه‌رچى كه‌سايه‌تييه‌كى عه‌لمانى ميسرى ده‌داته‌وه كه ئه‌ويش (لويس عوض) ه، كه دژايه‌تى زمانى عه‌ره‌بى و بانگه‌وازى ئيسلامى له ميسردا كردووه، به‌ڵام باس و خواسى گرنگى ترى زۆر له خۆ گرتووه و،هاوكات له ڕووى نووسينى عه‌ره‌بييه‌وه ، شێوازو ئوسلوبێكى له نووسيندا هه‌يه ، چێژ به‌خش و به هێز و تايبه‌ته، واته خوێنه‌رى عه‌ره‌بيزان جگه له‌وه‌ى له خوێندنه‌وه‌ى ئه‌و كتێبه سوودى ناوه‌ڕۆك ده‌بينێت، سوودى ڕواڵه‌تى و زمانه‌وانى باشيشى ده‌ست ده‌كه‌وێت.
به كورتى كتێبى (أباطيل وأسمار)، كتێبێكى بايه‌خدار و به‌سووده، هه‌موو فێرخوازانى زانست به شێوه‌يه‌ك له شێوه‌كان ئه‌توانن لێى به‌هره‌مه‌ند بن.
كتێبه‌كه له بنچينه‌دا كۆمه‌ڵه وتارێكه بڵاوى كردووه‌ته‌وه‌و، دواتر وه‌كو كتێبێك چاپ كراوه، زۆر ته‌وه‌رى فيكرى و بابه‌تى تايبه‌ت به په‌رده هه‌ڵماڵين له‌سه‌ر پيلانى ناحه‌زانى ئيسلام له ميسر و شوێنه‌كانى تر هه‌ڵده‌ماڵێت، له باسه‌كانى ئه‌و كتێبه:
1- قسه ده‌رباره‌ى مه‌نهه‌ج و ڕێبازى ئيسلام ده‌كات.
2- باسى ڕۆژهه‌ڵاتناسه‌كان و شێوازه‌كانى دژايه‌تييان بۆ فيكرى ئيسلامى ده‌كات.
3- باس له مێژووى دژايه‌تى كردنى زمانى عه‌ره‌بى و مێژووى سه‌رهه‌ڵدانى بانگه‌شه كردن بۆ قسه كردن به شێوه‌زارى عامى ميسرى ده‌كات.
4- باسى به‌شێك له ژياننامه‌ى خۆى ده‌كات.
5- به شێوه‌يه‌كى گشتى باسى دين و پێناسه‌ى دين ده‌كات.
6- به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى زۆر كه‌سايه‌تى ميسرى تێدايه كه بانگه‌شه‌ى دژايه‌تيان له دژى زمانى عه‌ره‌بى ڕاگه‌ياندووه، وه‌كو (لويس عوض) و باس له هه‌ڵوێستى هه‌ندێكى ترى وه‌كو (سلامة موسى وأحمد لطفي السيد و محمد مندور) ده‌كات.
كتێبه‌كه چاپێكى كۆنى هه‌يه له لايه‌ن (دار العروبة) چاپ كراوه، به‌ڵام ئه‌وه‌يان كۆنه‌و له بازاڕه‌كاندا نه‌ماوه، چاپێكى ترى هه‌يه كه چاپى (الخانجي) پێ ده‌وترێت و چاپێكى باشه.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته له چه‌ند سه‌رچاوه‌يه‌ك سوودم وه‌رگرتووه، ديارترينيان بابه‌تێكه له (ملتقى اهل الحديث) نووسراوه ده‌رباره‌ى كتێبه‌كه.
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤٢- حادي الأرواح إلى بلاد الأفراح
ئه‌م كتێبه له نووسينى زاناى به ناوبانگ: (ابن قيم الجوزية) يه، تايبه‌ته به وه‌سف و باسكردنى خۆشييه‌كانى به‌هه‌شت، به شێوه‌يه‌كى سه‌رنج ڕاكێش و چێژبه‌خش و به به‌ڵگه‌ى ئايه‌ت و فه‌رمووده باسه‌كان ده‌خاته ڕوو.
دانه‌ر له كتێبه‌كه‌يدا مه‌به‌ستى ئه‌وه‌يه مژده به ئيمانداران بدات به باسكردنى ئه‌و خۆشييانه‌ى خواى گه‌وره بۆ ئيماندارانى له به‌هه‌شتدا ئاماده كردووه.
ابن القيم كتێبه‌كه‌ى بۆ حه‌فتا بابه‌ت دابه‌ش كردووه، به شێوه‌يه‌كى ورد و به تێروته‌سه‌ل به‌ڵگه‌كانى ئايه‌ت و فه‌رمووده‌و شوێنه‌وارى مرفوع باس ده‌كات، له باسه‌كانى كتێبه‌كه:
- ڕوونكردنه‌وه‌ى هه‌بوونى به‌هه‌ست
- ناكۆكى زانايان ئايا ئه‌و به‌هه‌شته‌ى ئاده‌مى تيدا بوو سه‌لامى خواى لێبێت، به‌هه‌شتى ئاسمان بووه، يان به‌هه‌شتى سه‌ر زه‌وى.
- باسى ژماره‌ى ده‌رگاكانى به‌هه‌شت.
- باسى جێگاى به‌هه‌شت.
- باسى كليله‌كانى به‌هه‌شت.
- داواكردنى به‌هه‌شت بۆ نيشته‌جێبووه‌كانى و تكاكردنى بۆيان.
- ژماره‌ى به‌هه‌شته‌كان و شوێنه‌كانيانا.
- باسى ده‌رگاوانه‌كانى به‌هه‌شت.
- باسى يه‌كه‌مين كه‌س كه له ده‌رگاى به‌هه‌شت ده‌دات ويه‌كه‌مين ئوممه‌ت ده‌چنه به‌هه‌شته‌وه.
- باسى پێشكه‌وتنى هه‌ژاره‌كان بۆ چوونه به‌هه‌شت له پێش ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان.
- باسى دواهه‌مين كه‌س كه ده‌چێته به‌هه‌شت...زۆر باسى تر
كتێبه‌كه چاپى زۆرى هه‌يه، له‌وانه چاپێكى (دار الفكر) به ته‌حقيق و ته‌خريجى (عبد اللطيف الفواعير)، هه‌روه‌ها چاپێكى ترى هه‌يه له لايه‌ن (دار عالم الفوائد ) چاپ كراوه به ته‌حقيقى (زائد بن أحمد النشيري) و به سه‌رپه‌رشتى شێخ (بكر أبو زيد).
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٤١- مفتاح الجنة فى الاحتجاج بالسنة
ئه‌م كتێبه له نووسينى زاناى مه‌وسوعى به ناوبانگ (جلال الدين السيوطى)يه، مه‌به‌ست له نووسينى ئه‌وه بووه ڕوونى بكاته‌وه كه سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم به‌ڵگه‌يه و ئه‌ويش وه‌كو قورئان سه‌رچاوه‌يه و ئه‌سڵه.
سه‌ره‌تا باس له هۆكارى نووسينى كتێبه‌كه ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: كه‌سێكى شيعه وتوويه‌تى ته‌نها قورئان به‌لگه‌يه‌و سوننه‌ت به‌ڵگه نييه، ئيتر ئه‌ويش وه‌كو وه‌ڵامدانه‌وه ئه‌و كتێبه‌ى داناوه.
له كتێبه‌كه‌يدا سيوطى باس له ده‌ستپێوه‌گرتنى هاوه‌ڵان ده‌كات به سوننه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها ڕاوبۆچوون و وته‌ى زۆر له هاوه‌ڵان و تابعين و پێشه‌وايانى ئيسلام ده‌رباره‌ى مه‌زن ڕاگرتنى سوننه‌ت ده‌گێڕێته‌وه، كه هه‌موويان يه‌ك ده‌نگ بوونه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى سوننه‌ت وه‌كو قورئان به‌ڵگه‌و حوججه‌ته.
كتێبه‌كه به قه‌باره بچووكه، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له لايه‌ن زانايه‌كى گه‌وره‌ى وه‌كو سيوطى نووسراوه، له بابه‌ت و بوارى خۆيدا بايه‌خ و گرنگى خۆى هه‌يه.
ئه‌وه‌ى من بينيومه له چاپه‌كانى چاپێكى المنيرية ى هه‌يه كى چاپێكى كۆنه، كتێبه‌كه له تۆڕى ئێنته‌رنێت و كتێبخانه‌ى الشاملة هه‌يه، سه‌رچاوه‌يه‌كه بۆ بوارى خۆى گرنگه.
2023-10-28
2023-05-18
2023-10-28
240325061534.jpg)
2023-10-28
240502041149.jpg)
2018-04-25
2023-05-04
