ناوي (حسن عبدالله الترابي) ه‌ ، سودانیه‌ و له‌وێ له‌ ساڵی 19322ز له‌ دایكبووه‌ ،دكتۆرای له‌ یاسای نێو ده‌وڵه‌تی هه‌یه‌ له‌ زانكۆی سۆربۆن له‌فه‌ره‌نسا ، چوار زمان به‌باشی ده‌زانێت: عه‌ره‌بی و ئینگلیزی و فه‌ره‌نسی و ئه‌ڵمانی.مامۆستا ودواتر ڕاگری كۆلێجی ماف بووه‌ له‌ زانكۆی خه‌رتوم و دواتر وه‌زیری داد وده‌ره‌وه‌و و سه‌رۆكی په‌رله‌مان بووه‌ له‌سالی 1996ز ،نووسینی زۆری هه‌یه‌ ، له‌وانه‌: (تجدید الدین) (تجدید الفكر)( التفسیر التوحدی).بیرۆبۆچوونی زیاتر له‌گه‌ڵ موعته‌زیله‌ و قورئانییه‌كان ده‌گونجێ و لاده‌كانی له‌ عه‌قیده‌ و شه‌رع وفیكری ئیسلامی ئه‌وه‌نده‌ زۆرن مه‌گه‌ر له‌ كتێبێكی سه‌ربه‌خۆ باسی بكه‌ین ، به‌ڵام ده‌كرێ لێره‌ ته‌نها به‌ ئاماژه‌كردن ئاماژه‌ بكه‌ین بۆ هه‌ندێكیان كه‌ ئه‌و پێی وایه‌: 1- موسوڵمان بۆی هه‌یه‌ له‌ ئیسلام پاشگه‌زبێته‌وه‌. 2-كۆبوونه‌وه‌ی ئایینه‌كان پێكه‌وه‌ له‌ ژێر یه‌ك ناودا! 3- ده‌ڵێت قورئان و سوننه‌ت به‌سمان نییه‌ و ئه‌و بۆچوونه‌ وه‌همه‌! 44- دین شێوازی كۆتایی خۆی له‌ هیچ سه‌رده‌مێكدا وه‌رنه‌گرتووه‌ ته‌نانه‌ت له‌ سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم. 5- بانگه‌شه‌ كردنی ئاشكرای بۆ ڕێڕه‌وی موعته‌زیله‌. 66- ڕه‌تكردنه‌وه‌ی بۆ ته‌فسیری پێغه‌مبر صلی الله علیه وسلم بۆ ئه‌م سه‌رده‌مه‌، وه‌كو وتوویه‌تی:(الرسول بشر مثلنا يُوحى إليه، ما حَيْفَسر القرآن لهذا اليوم، لأنه لا يعرف هذا اليوم). 7- لێكدانه‌وه‌ی قورئان به‌شێوازێكی تازه‌و جیاواز. 8- باوه‌ڕی به‌تازه‌گه‌ری هه‌یه‌ له‌ عه‌قیده‌. 9- بانگه‌شه‌كردن بۆ ئه‌وه‌ی دیموكراسیه‌ت بكرێته‌ دادوه‌ر بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌موو كێشه‌كان. 10- باوه‌ڕی به‌ ته‌فسیرێكی پێشكه‌وتوو هه‌یه‌ بۆ ئیسلام كه‌ - بۆ نموونه‌- سزای حه‌دی تێدا نییه‌. 11- ده‌ڵێت جیهاد حاڵه‌تێك بوو ڕابورد و ته‌وا بوو. 12- پێی وایه‌ یاری تۆپی پێ جیهاده‌ له‌ پێناو خوای گه‌وره‌! 13- سوكایه‌تی كردنی به‌و كه‌سانه‌ی بایه‌خ به‌ پرسه‌كانی عه‌قیده‌ ده‌ده‌ن. 14- تانه‌دانی له‌ دادگه‌ریی هاوه‌ڵان. 15- ئیجتیهاد مه‌رج نییه‌ پابه‌ند بێت به‌ ده‌قه‌ شه‌رعییه‌كانه‌وه‌! 16- پێی وایه‌ ئیجماع به‌واتای ڕاپرسی گشتی دێت. 17- پێی وایه‌ شیعه‌و سوننه‌ 95 له‌ سه‌د ته‌بان ناكۆكی نییه‌ له‌ نێوانیاندا. 18- ده‌ڵێـ من سوننی نیم و نازانم سوننی و شیعه‌ چییه‌! 19- پێی وایه‌ عاره‌ق خواردن نابێته‌ تاوان ئه‌گه‌ر ده‌ستدرێژی تێدا نه‌بێ. 20- پێشنوێژی ئافره‌تان بۆ پیاوان به‌ جائیز ده‌زانێ. 21- ته‌وقه‌كردنی پێ جائیزه‌ له‌گه‌ڵ ئافره‌ت و هه‌روه‌ها پێی جائیزه‌ ئافره‌ت بكرێت به‌ سه‌روك. 222- تانه‌دان له‌ كتێبه‌كانی ته‌فسیر و ئینكاركردنی زۆر پرسی جێگیر له‌ قورئان وسوننه‌ت ...له‌گه‌ڵ ده‌یان شتی تری له‌م شێوه‌و خراپتر.، له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌م بۆچوونانه‌شی به‌ڵگه‌ی ڕاشكاوم لایه‌ له‌ قسه‌ی خۆی به‌ڵام دوورودرێژن ناشێن بۆ ئێره‌.