القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 17) 6 - ئەو كەسەی كە باوەری بە پەكخستنی سیفەتەكان هەیە كە پێی دەوترێت (تعطیل) هەندێ شت لەسەر خۆی (لازم ) پێویست دەكات و واتاكەی دەكات بە ماڵ بەسەر خۆیدا، جا كە ئەو شتانەش كە پێویستی كردوون لەسەر خۆی نادرووست و پوچەڵ بوون، ئەوا (ملزوم) واتە پێویست كراوەكەش هەر نادرووست و پوچەڵە، وەكو: یەكەم/ ئەوانەی كە رواڵەتی دەقەكانی سیفاتیان (تعطیل) كردووە، واتە: كاری پێ ناكەن و واتاكانیان دەگۆڕن، بۆیە ئەو كارەیان كردووە چونكە باوەڕیان وایە ڕواڵەتی دەقەكان گومانی ئەوەی لە خۆ گرتووە كە لێچواندنی الله ی بەبەندەكانی تێدا بێت، بۆ نموونە، جێگیر كردنی دوو دەست بۆ الله وەكو لە دەقەكاندا هاتووە، ئەوان دەڵێن ئەگەر جێگیر بكەین واتە دوو دەستمان وەكو دەستی درووستكراوەكان بۆ الله جێگیر كردووە، ئەوەش هەڵە تێگەیشتنە چونكە باوەرهێنان و جێگیر كردنی ئەو دوو دەستە بەو شیوەیە كە شاییستە و گونداو بێت بۆ زاتی مەزنی الله نەك وەكو دەستی مرۆڤ و درووستكراوەكانی تر. (نعيم بن حماد )كە یەكێكە لە مامۆستاكانی بوخاری فەرموویەتی: (من شبه الله بخلقه فقد كفر، ومن أنكر ما وصف الله به نفسه فقد كفر، وليس ما وصف الله به نفسه تشبيها) واتە: هەركێ لێچواندنی الله بە درووستكراوو مەخلوقەكانی بكات بەوە كافر دەبێت، ئەو كەسەش كە نكۆڵی لەوە بكات كە الله تعالی خۆی پێی وەسف كردووە ئەوەش كافر دەبێت، ئەوەش كە الله عزوجل خۆی پێ وەسف كردووە تەشبیهو لێچواندنی تێدا نییە. دووەم/ ئەوان بە (تعطیل) كردنی سیفەتەكانی الله تعالی وەكو ئەوەیە بڵێن الله تعالی قورئانێكی دانەبەزاندووە جیاوازی لە نیوان حەق و باتڵ و ڕاست و ناڕاستدا بكات، بەڵكو مەسەلەكان بۆ مرۆڤەكان بەجێهێڵراوە چییان پێ باش و پەسەند بوو جێگیری بكەن، چیشیان پێ ناپەسەند بوو نكۆڵی لێ بكەن! پووچەڵ بوونی ئەو باوەڕەش ئاشكرایە. سێیەم/ هەروەها بە (تعطیل) كردن و پەكخستنی دەقەكانی سیفات، ئەو واتا دەبەخشێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و هاوەڵان و سەلەفی ئەم ئوممەتە نەزان بوونە و حەقیان لێ ئاشكرانەبووە، یان زانیویانە و كەمتەرخەم بوونە لە گەیاندنی ئەو حەقە، هەردوو ئەو بۆچوون و گریمانەش باتڵ و هەڵەن.   چوارەم/ یان كارەكەیان ئەوە دەگەیەنێت كە فەرموودەكانی الله تعالی و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم سەرچاوەیەك نین بۆ بیروباوەڕی موسوڵمانان سەبارەت بە الله كە ناسینی بۆیان گرنگترین مەبەستەكانی شەریعەتن و ئامانجی هەموو پەیامەكانی الله یە بۆ مرۆڤەكان، بەڵكو سەرچاوە عەقڵی پڕ لە كەموكورتی مرۆڤەكانە! پێنجەم/ هەروەها ئەو ڕێڕەوەی ئەوان ئەوە ەگەیەنێت كە درووستە كە نكۆڵی لەو دەقەكانە بكرێت كە لە الله و لە پێغەمبەرەكەیەوە صلی الله علیه و سلم جێگیر بوونە! بۆ نموونە الله تعالی فەرموویەتی: ( وَجَاءَ رَبُّكَ) ئەو ئەڵێت نەخێر نایەت و واتای ئەوە نییە! یان كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (‏يتنزل ربنا تبارك وتعالى كل ليلة إلى السماء الدنيا حين يبقى ثلث الليل الآخر فيقول من يدعوني فأستجيب له، من يسألني فأعطيه من يستغفرني فأغفر له‏)‌‏.‏ رواه البخاري. ئەوان دەڵێن نەخێر ئەوە بەو شێوە نییە كە ئێوە لێی تیدەگەن و بەواتای دابەزینی ڕاستەقینە نایەت! لە ڕاستیدا نكۆڵی كردن لەوەی كە الله تعالی و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم جێگیریان كردووە پووچەلە و نادرووستە چونكە هەرگیز ناتوانن بە تەئویل كردن و لادانی ڕواڵەتی دەقەكان لە واتاكانیان لەو مەسەلە دەربچن! چونكە لەناو دەقەكاندا هیچ بەڵگەیەك نییە ڕێگە بەو تەئویل و لادانە لە واتاكانی بدات. ئینجا هەندێ لەوانەی كە (تعطیل) دەكەن ئەوەیان كردووەتە بنەمایەكی جێگیر و نەگۆڕ بۆ هەموو سیفەتەكان، هەندێ جاریش (تعطیل) ەكەیان ناوەكانیش لەگەڵ سیفەتەكاندا دەگرێتەوە و، هەندێكیشیان وەكو ئەشعەری و ماتوردییەكان هەندێ لە سیفەتەكان بۆ الله جێگیر دەكەن و نكۆڵی لە هەندێكی تری دەكەن، لەو كارەشیاندا واتە لە نكۆڵی جێگیر كردن و ڕەتكردنەوە، دەڵێن ئەوەمان بە پێی ئاماژەی عەقڵ و بیركردنەوە كردووە. بۆ نموونە هاتنی الله (وجاء ربك) یان ڕەتكردوەتەوە و دەڵێن عەقڵ ئەوە قبوڵ ناكات، لەو كارەشیاندا دەكرێت پێیان بوترێت: نكۆڵی كردنتان لەوەی كە نكۆڵیتان لێ كردووە بەبەهانەی ئەوەی كە عەقڵ ئاماژەی بۆ ناكات! هەر بەڕێگەی عەقڵەوە دەكرێت ڕەتبكرێتەوە، بۆ نموونە: ئەوان سیفەتی (الإرادة) یان جێگیر كردووە لەبەر ئەوەی زۆر ئایەتی لەسەر هاتووە و هاوكات سیفەتی (الرحمة) واتە بەزەییان رەتكردووەتەوە چونكە بەزەیی پێهاتنەوە نیشانەی نەرمی كەسی خاوەن بەزەییە بەرانبەر ئەو كەسەی كە جێگای بەزەییە و ئەوەش مەحاڵە الله ی پێ وەسف بكرێت و هەرچی بەڵگەكانی سیفەتی (الرحمة) لە دەقەكاندا هاتووە هەمووی تەئویل دەكەن و دەڵێن مەبەستی دەقەكان ئەوە نییە! خۆیشی لە ڕاستیدا ئایەتی زۆری لەسەر هاتووە و بەڵگەكانی جێگیربوونی سیفەتی (الرحمة) لە ( الإرادة) زۆرترن و لە رێگەی عەقڵیشەوە هەر دەكرێت ئەوە جێگیر بكرێت و بسەلمێنرێت. بەڵكو بە پێی ئەو بیركردنەوەو عەقڵ بەكارهێنانەی ئەوان بێت چۆن سیفەتی (الرحمة) واتە بەزەیی ڕەتدەكەنەوە، دەكرێت بەهەمان مەنتیق و بیركردنەوە سیفەتی (الإرادة) و ویستنیش ڕەتبكرێتەوە، چونكە ویستن بریتییە لە حەزو ئارەزووی كەسی خاوەن ویست بۆ گەیشتن بە شتێك وەكو بەەستهێنانی بەرژەوەندی یان ڕزگاربوون لە زیان كە الله تعالی لەو جۆرە نیازانە دوور و پاراوە، ئینجا ئەگەر ئەوان بەوە وەڵام بدەنەوە كە ئەوە ویستی مرۆڤەكانە بەو شێوەیە نەك پەروەردگار، بەوە وەڵام دەدرێنەوە كە سیفەتی (الرحمة)ش، كە كەموكورتی تێدایە ئەوە بەزەیی مرۆڤەكانە بەو شیوەیە نەك بەزەیی پەروەردگار. بەوەش پووچەڵی ڕێڕەوی ئەوانەی پێیان دەوترێت )المعطلة) دەردەكەوێت، ئیتر چی (تعطیل) ەكەیان گشتی بێت یان تایبەت بێت بە هەندێ لە سیفەتەكان. هەروەها ئاشكرایش دەبێت كە ئەو ڕێگەی ئەشاعیرە و ماتوریدیە گرتوویانەتەبەر لە تێگەیشتنی مەسەلەی ناوو سیفەتەكانی الله تعالی و ئەو بەڵگانەش كە دەیهێننەوە گومانی موعتەزیلەو جەهمییەكانی پێ ڕەتناكرێتەوە لەبەر دوو هۆكار: 1- ئەو ڕێگەو مەنهەجەی ئەوان بەرپای دەكەن ڕێگەو مەنهەجێكی داهێنراوە و بیدعەیە، نە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نە هاوەڵانی و شوێنكەوتووانیان لەسەری نەبوونە، بیدعەش بە سوننەت بەرپەرچ دەدرێتەوە نەك بە بیدعەیەكی تر. 2- موعتەزیلەو جەهمییەكان دەتوانن پاڵپشت بە هەمان ڕێگەو مەنهەجی ئەشاعیرەو ماتوریدییە وەڵامیان بدەنەوە و سەبارەت بە نكۆڵی كردن لە سیفەتەكانی الله تعالی ئەوان بەچی بەڵگەیەك نكۆڵییان لێ كردووە ئەوانیش بەهەمان ئەو بەڵگانە نكۆڵی لێ بكەن، مەسەلەكە لەلای ئەشاعیرەو ماتوردییە زیاتر نییە لە بەكارهینانی عەقڵ و تێگەیشتنی كەسێتی و تەئویلكردنی دەقەكان بۆ ڕەتكردنەوەی هەندێ لە سیفەتەكان، موعتەزیلەو جەهمییەكانیش بەهەمان شێوە دەتوانن هەموو سیفەتەكان بەو مەنهەج و تێگەیشتنە ڕەتبكەنەوە. موعتەزیلەو جەهمییەكان دەتوانن بە ئەشاعیرەو ماتوریدییەكان بڵێن: ئێوە بەبەهانەی شوێنكەوتنی عەقڵ ڕێگەتان بە خۆتان داوە ئەو سیفەتانەی كە باوەڕتان وایە پێویستە لەسەر حەقیقەتەكەی لابدرێت و واتای ڕواڵەتی ئایەتەكانتان تەئویل بكرێت (تعطیل) تان كردووە، ئیتر بۆچی ڕەخنە لە ئێمە دەگرن كە ئێمەش هەروەكو ئێوەمان كردووە و بەبەڵگەی عەقڵ كارمان كردووە و ئایەتەكانمان وەكو ئێوە تەئویل كردوە بۆ واتای تر؟ ئەگەر پێمان دەڵێن عەقڵی ئێوە هەڵە لە مەسەلەكە تێگەیشتووە، ئەی كێ دەڵێ عەقڵی ئێوە پێكاوێتی وباش تێگەیشتووە؟ ئەوان دەتوانن پێیان بڵێن ئێوە هیچ بەڵگەیەكی زانستیتان بەرانبەر ئێمە نییە جگە لە شوێنكەوتنی ئارەزووی خۆتان نەبێت. ئەو ڕەخنەی جەهمی و موعتەزیلەكان لە دژی ئەشاعیرەو ماتوردییەكان لە ڕاستیدا ڕەخنەیەكە لە جێی خۆیدایە و ڕێگای ڕاستیش ئەوەیە بۆ تیگەیشتنی ئایەت و فەرموودەكانی دەربارەی سیفەتەكانی الله تعالی بگەڕێینەوە بۆ تێگەیشتنی پێشینانی چاكی ئەم ئومەتە و ئەوەی الله تعالی لە قورئاندا یان لە سەر زاری پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم بۆ خۆی جێگیری كردووە ئێمەش جێگیری بكەین بەبێ لێچواندن و شێوە بۆ دانان و بەبێ تەئویل و تعطیل و لابردنی ڕواڵەتی ئایەتەكان بۆ واتای تر كە بەهیچ شێوەیەك نە لە قورئان و نە  لە سوننەتدا نەهاتووە، بەڵكو تاقمە لادەرەكان خۆیان ئەو شێواندنەیان بەلاوە باش و پەسەند بووە، ڕاستی فەرمووە الله تعالی: ( وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ) النور/40. پرسیار 13/ ئایا هەموو (معطل) ێك ( ممثل) و بە پێچەوانەشەوە هەر ڕاستە و بەڵگەش چییە لەسەری؟ وەڵام/ بەڵێ ئەو قسە درووستە و ڕاستە، چونكە ئەو كەسەی كە دەقەكانی سیفات پەكدەخات و كاری پێ ناكات، لەبەر ئەوە كاری پێ ناكات و وەریناگرێت، چونكە بە شیاوی نازانێت و باوەڕی وایە ئەگەر دەقەكانی سیفات وەكو خۆی وەربگرێت لێچواندنی لە نێوان الله و درووستكراوەكانیدا كردووە، كەواتە یەكەم جار لێچواندنی كردووە و دووەم جار دەقەكانی لە كارخستووە! هەموو كەسێكیش كە لێچواندن بۆ سیفاتەكان بكات (معطل)ه  و دەقەكانی پەكخستووە، ئەویش لە چەند ڕووەیەكەوە: - لە كارخستنی خودی دەقەكە كە سیفەتەكەی پێ جێگیر كردووە و وای لێكردووە ئاماژە بۆ لێچواندن بكات و لە واتا ڕاستەقینەكەی خۆی دووری خستووەتەوە. - پەكخستنی هەموو دەقێك ئاماژەیە بۆ نكۆڵی كردنی هاوشێوە بوون لەگەڵ الله تعالی دا. - لێچواندنی خالق بە درووستكراوەكانی، پەكخستنە بۆ تەواویی و بێ عەیب و خەوشی الله تعالی تعالی كە واجبە باوەڕمان وابێت كە الله عزوجل لە ئەوپەڕی تەواویی و بێ عەیبیدایە. [caption id="attachment_4553" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 16) پرسیار 1/ سەبارەت بە ناو و سیفەتەكانی الله تعالی، بنچینەی چوارەم چییە كە پێویستە دەربارەی بەڵگەكانیان بیانزانین؟   وەڵام/ ڕواڵەتی دەقەكان بریتییە لەو واتایانەی كە بۆ یەكەم سات خوێنەر لێی تێدەگات، ئەوەش بە پێی قسەو دەربڕینەكان دەگۆڕێت، وشەی وا هەیە لە جێگەیەكدا و لە شێوازێكی دەربڕیندا واتایەكی هەیە، لە جێگەی تر و لە شێوازێكی تری دەربڕیندا هەمان وشە واتایەكی تری هەیە، بۆ نموونە: وشەی القریة لە ئایەتی: ( وَإِن مِّن قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِيدًا ۚ كَانَ ذَٰلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا) الإسراء/ 58. لە گەڵ هەمان وشەی القریة لە ئایەتی: ( وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَىٰ قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْيَةِ ۖ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ) العنكبوت/ 31.  وەكو دەردەكەویت وشەكە لەیەكەم ئایەتدا بەواتای ماڵەكان هاتووە و لە دووەم وشەدا بەواتای دانیشتوانی ناو ماڵەكان هاتووە. هەروەها سازكردن و پێكهێنانی قسەیەك بە شێوازێك واتایەك دەبەخشێت و بە شێوازێكی تر واتایەكی تر دەبەخشێت. پرسیار 2 / ویست و ئیرادەی الله تعالی دەبن بە دوو بەشەوە، كامانەن ئەو دوو بەشە؟ وەڵام/  - یەكەم : ئەوەیە كە پێی دەوترێت ( الإرادة الكونیة) كە پەیوەستە بە قەدەری الله عزوجل، چی بوێت دەبێت و چی نەوێت نابێت، هەموو بوونەوریش لە چوارچێوەی ئەو ئیرادەو ویستنەی الله تعالی ن، چاكە و خراپەش لەو ئیرادە و ویستنە بەدەر نین.   - دووەم : دووەم جۆری ویستن ئەوەیە كە پێی دەوترێت: ( الإرادة الشرعیة) ئەوەش پەیوەستە و تایبەتە بەوەی كە الله تعالی پێی خۆشە و حەزی پێ دەكات و پێی ڕازی دەبێت كە پێیشی دەوترێت: (الإرادة الدینیة). پرسیار 3 /  ئایا وشەی (الجهة) واتە جێگە و لایەن و ئاراستە، جێگیر بوە بۆ الله تعالی؟ وەڵام/ وشەی (الجهة) نە لە قورئان و نە لە سوننەتدا، بە بوون و بە نكۆڵی لێكردن جێگیر نەبووە، بۆیە پێویستە تەنها پابەند بین بەوەی كە لەو دوو سەرچاوەدا جێگیر بووە ئەویش ئەوەیە الله تعالی لە ئاسمانە. پرسیار 4/ سەبارەت بەوەی كە نە لە قورئان و نە لە سوننەتدا جێگیر نەبووە، ئەركی ئێمە وەكو موسوڵمان چییە؟ وەڵام/ وەكو وشە ڕادەوەستین و هیچ ناڵێین! بەڵام وەكو واتا شیكردنەوەی بۆ دەكەین، ئەگەر واتاكەی شیاوبوو بۆ الله تعالی وەردەگیردرێت، ئەگەر نا ڕەتدەكرێتەوە. پرسیار 5/ ئایا ئەو دەقانەی دەربارەی سیفەتەكانی الله تعالی هاتوون واتاكانیان دیارەو ڕوونە و بەڵگەش چییە لەسەر ئەوە؟ وەڵام/ بەڵێ واتای ئەو ئایەتانە ڕوون و ئاشكرایە، الله تعالی فەرموویەتی: - ( إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ) الزخرف/ 3. وشەی (تَعْقِلُونَ) واتە: لە مەعناو واتاكانی تێبگەن، چونكە الله تعالی بە شتێك گوتاری ئاڕاستە نەكردووین كە لەواتاكانی تێنەگەین. - (كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ ) ص/ 29. قورئان بۆ ئەوە دابەزیوە لێی تێبگەین و لەسەر ئایەتەكانی تێڕامانمان هەبێت ، جا ئەگەر واتاكانی روون و ئاشكرا نەبن تێڕامان و بیركردنەوەی تێدا ناكرێت. تێڕامان و (تدبر) لە شتێكدا دەبێت كە گەیشتن بە واتاكەی كارێكی ئاسان بێت.         پرسیار 6/ كێن ئەوانەی پێیان دەوترێت( المفوضة)؟ وەڵام/ (المفوضة) ئەوانەن كە زانینی واتای سیفەتەكان هەواڵەی الله تعالی دەكەن و دەڵێن ئێمە نازانین مەعنای چییە و تەنها الله تعالی واتاكانی دەزانێت. پرسیار 7/ بە بەڵگەی شەرعی، حوكمی ئەو كەسانە چییە كە پێیان دەوترێت  (المفوضة) ؟ وەڵام/ ڕێڕەوی (المفوضة) پووج و بەتاڵە، چونكە ئەوان واتای دەقەكانی سیفاتیان پەكحستووە، لە كاتێكدا الله تعالی فەرمانی پێكردووین بیر لەواتاكانی بكەینەوەو لێیان تێبگەین، ئیتر چۆن دەگونجێت ڕوویان لێ وەرگێڕین و لەواتاكانیان تێنەگەین؟ پرسیار 8 / ئایا ئەهلی سوننەت لە مەسەلەی (التفویض) واتا هەواڵە كردنی واتاكان بۆ الله تعالی بە شێوەیەكی ڕەها ڕەتدەكەنەوە؟ وەڵام/ نەخێر ئەهلی سوننەت لەو مەسەلەدا شیكردنەوەو پۆلێن كردنیان هەیە، (تفویض) لە واتای سیفەتەكانی الله تعالی ڕەتدەكەنەوە و نكۆڵی لێ دەكەن، بە پێچەوانەی چۆنێتییەكەی ئەوە قبوڵ دەكەن، واتا واتاكاكەی مەعلومە و شێواز و چۆنێتی نادیارە و تەنها الله تعالی خۆی دەزانێت چۆنە. پرسیار 9 / ڕێڕەوی ئەهلی سونەت سەبارەت بە زاهیر و ڕواڵەتی دەقەكانی سیفات چییە؟ وەڵام / ئەهلی سوننەت لەسەر ئەوەن كە زاهیر و ڕواڵەتی ئایەتەكان لە سیفاتدا وەردەگرن و ئاماژەكەی وەكو خۆی دەهێڵنەوە. ئەمەش ڕێڕەوی ڕاست و حەقە لە بەر دوو هۆكار: 1- ئەوە جێبەجێكردنێكی تەواوە بۆ ئاماژەكانی كیتاب و سونەت سەبارەت بە وەرگرتن و كارپێكردنی ئایەتەكانی پەیوەندیدار بە ئەسمائو سیفات. 2- لەم بارەوە حەق یان لەوەدایە كە پێشینانی چاكی ئەم ئوممەتە وتوویانە، یان لەوەدایە كە غەیری ئەوان وتوویانە، بێگومان یەكەم حەقە و دووەم بەتاڵە، چونكە بە پێی گریمانەی دووەم بێت هاوەڵان و شوێنكەوتوانیان لە حەق لایانداوە و بۆ جارێكیش ئەو حەقەی كە پێویستە لەوبارەوە باوەڕمان پێی هەبێت ئەوان نەیاندركاندووە!   پرسیار 10/ ڕێڕەوی ئەوانەی پێییان دەوترێت ( الممثلة) دەربارەی دەقەكانی سیفات چییە؟ وەڵام/ ئەوان لێچواندن بۆ سیفەتەكان دەكەن، واتایەكی نەشیاویان بۆ زاتی الله  لە ڕواڵەتی دەقەكانەوە  دیاری كردووە. پرسیار 11/ حوكمی ڕێڕەوی (الممثلة) چییە؟ وەڵام/ ڕێڕەوی ئەوان لە چەندین ڕووەوە پووچ و بەتاڵە: 1- ئەوەی ئەوان دەیكەن تاوانێكە بەرانبەر بە دەقەكانی سیفات ئەنجامی دەدەن و جۆرێكە لە پەكخستنی دەقەكان. الله تعالی بە خۆی فەرموویەتی:( لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ) الشوری/11. 2- ئاماژەی عەقڵ بۆ ئەوەیە كە (خالق) لە زات و لە سیفاتیدا جیاوازە لە درووستكراوەكانی خۆی، ئیتر چۆن لێچواندن لە نێوان خالق و مەخلوقەكانیدا دەكرێت؟! ئەگەر ئەو كەسەی لێچواندنی سیفەتەكانی الله بە سیفەتی بەندەكانی دەكات وتی: من ناتوانم لە واتای دەست و لە واتای دابەزین بۆ نموونە تێبگەم وەكو دابەزین و دەستی مرۆڤەكان نەبێت،  بەمانەی خوارەوە وەڵام دەدرێتەوە: * الله كە ئەو گوتارەی ئاراستە كردووین، هەر خۆیەتی كە فەرموویەتی: ( لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ) الشوری/11. لە بەندەكانیشی قەدەغە كردووە كە نموونەی بۆ بهێننەوە و فەرموویەتی: (فَلَا تَضْرِبُواْ لِلَّهِ ٱلْأَمْثَالَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ) النحل/74. هەروەها فەرموویەتی: (فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ) البقرة/ 22. فەرموودەكانیش الله یش هەمووی ڕاستن و لە نێوان یەكتردا دژوار نینی. * دەكرێت پێی بوترێت: ئایا تۆ باوەڕت وا نییە كە الله زاتێكی جیاوازی هەیە كە لە كەسی تر ناچێت، كە وتی بەڵێ، پێی بڵێ قسەكردن دەربارەی سیفەتەكانی الله وەكو قسەكردنە دەربارەی زاتی مەزنی و هەركێ جیاوازی لە نیوان ئەو دوو مەسەلەدا بكات لە حەق و راستی لایداوە. * هەروەها دەكرێت پێی بوترێت:  ئایا لە بوونەوەردا هیچ نابینیت كە لە ناودا یەكدەگرنەوە و لە چۆنێتیدا جیاوازن؟ كە وتی بەڵێ، پێی بڵێ، بۆچی ئەو حاڵەتە لە بوونەوەردا بە ئاسایی دەزانیت و لە نێوان الله و بەندەو درووستكراوەكانیدا بەلاتەوە ئاسایی نییە؟! ئەمە لە كاتێكدایە كە جیاوازی نێوان الله و بەندەكانی زۆر گەورەترە لە جیاوازی نێوان بەندەو درووستكراوەكان خۆیان! 3- ئەو تێگەیشتنەی ئەوان نامۆیە و دژوارە لەگەڵ تێگەیشتنی پێشینانی چاكی ئەم ئوممەتەدا . پرسیار 11/ ڕێڕەوی ئەوانەی كە پێیان دەوترێت ( المعطلة) سەبارەت بە ڕواڵەتی دەقەكانی سیفات چییە؟ وەڵام/ ڕێڕەوی ئەوان بریتییە لە كارنەكردن و وەرنەگرتنی ڕواڵەتی دەقەكانی سیفات و لە بەرانبەردا بە عەقڵی خۆیان واتای تریان بۆ دیاریكردووە!     پرسیار 12/ حوكمی ڕێڕەوی (المعطلة) چییە؟ /  ڕێڕەوی ئەوان لە چەندین ڕووەوە پووچ و بەتاڵە: 1- ئەوەی ئەوان دەیكەن تاوانێكە بەرانبەر بە دەقەكانی سیفات ئەنجامی دەدەن و جۆرێكە لە پەكخستنی دەقەكان. 2- لابردنی واتای ڕواڵەتی ئایەتەكانە بۆ واتای تر بەبێ هەبوونی بەڵگەیەكی شەرعی. 3- قسەكردن و بڕیاردانە دەربارەی الله تعالی بەبێ زانست و بەڵگە. الله تعالی فەرموویەتی: ( قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّىَ ٱلْفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَٱلْإِثْمَ وَٱلْبَغْىَ بِغَيْرِ ٱلْحَقِّ وَأَن تُشْرِكُواْ بِٱللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِۦ سُلْطَٰنًا وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ) الاعراف /33. 4- كارنەكردن بە زاهیری دەقەكان ناكۆك و دژوارە لە گەڵ ڕێڕەوی سەلەفی ئەم ئوممەتەدا. 5- دەكرێت بەو كەسەی كە (تعطیل) دەكات لە سیفەتەكانی الله پێی بوترێت: ئایا تۆ لە الله زاناتری بە خۆی؟ پێت دەڵێت نە خێر. پێی بڵێ: ئایا ئەوەی كە دەربارەی خۆی باسی كردووە راستەو حەقە؟ پێت دەڵێت بەڵێ. ئینجا پێی بڵێ ئایا وتەیەك هەیە لە وتەی الله پاراوتر و ڕوونتر؟ پێت دەڵێت نەخێر. پێی بڵێ ئایا الله تعالی ویستوویەتی حەق لە بەندەكانی بشارێتەوە و تێگەیشتنی قورس بكات تاكو خۆیان ماندوو بكەن و بە بیركردنەوەی زۆر بتوانن لە ڕواڵەتی ئایەتەكان تێبگەن؟ لە ڕووی سوننەتیشەوە پێی بڵێ ئایا تۆ لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم زاناتری بە الله تعالی؟ پێت دەڵێت نەخێر. پێی بڵێ: ئایا ئەوەی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كە دەربارەی الله تعالی وتوویەتی ڕاستەو حەقە؟ پێت دەڵێت بەڵێ. پێی بڵێ: ئایا شارەزای كەسێكی لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم زمانپاراوتر بۆ گەیاندنی واتاكان؟ پێت دەڵێت نەخێر. پێی بڵێ: ئایا كەس هەیە لە پێغەمبەر صلی الله علیە وسلم دڵسۆرتر لە ئامۆژگاریدا بۆ ئوممەتەكەی؟ پێت دەڵێت نەخێر. ئەو كاتە پیی دەوترێت ئەی ئیتر بۆچی ئەوەی كە الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لەبارەی ناووسیفەتەكانی الله تعالی جێگیریان كردووە تۆیش جێگیری ناكەیت؟ [caption id="attachment_4552" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1628328508771","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 15) دانەری كتێبی القواعد المثلی پاش ئەوەی بنەما و بنچینەكانی مامەڵە كردنی لە گەڵ (الأسماء و الصفات)دا خستە ڕوو، ئینجا هەڵسا بە خستنەڕووی چەند بنەمایەكی تر بۆ  چۆنیتی مامەڵە كردن لە گەڵ بەڵگەگانی ئەو بنەمایانە كە لێرەدا ئێمەش بە شێوازی پرسیار و وەڵام دەیانخەینەڕوو: پرسیار 1/  سەبارەت بە ناو و سیفەتەكانی الله تعالی، چین ئەو چوار بنچینەیە كە پێویستە دەربارەی بەڵگەكانیان بیانزانین؟ وەڵام/ دانەری (القواعد المثلی) چوار بنچینەی لەو بارەوە داناوە كە بریتین لەمانەی خوارەوە: بنچینەی یەكەم: ئەو بەڵگانەی كە لە ڕێگەیانەوە ناو سیفەتەكانی الله تعالی ی پێ جێگیر دەكەین، بریتین لە كیتاب و سوننەت، بۆیە هیچ ناوو  سیفەتێك جێگیر ناكەین بەبێ بەڵگەی ئایەتێك، یان فەرموودەیەكی ڕاست و درووست. هەرچی لە قورئان و سوننەتدا بۆ الله تعالی جێگیر بووە لە ناو و سیفەتەكانی، واجبە بۆی جێگیر بكرێت، ئەوەشی نكۆڵی لێكراوە، پێویستە نكۆڵی لێ بكەین و پێچەوانەكەشی لە ئەوپەڕی تەواویدا جێگیر بكەین، ئەوەشی نە بە جێگیر بوون و نە بە نكۆڵی لێكردن هیچ لە قورئان و سوننەتدا دەربارەی نەهاتبێت، پێویستە لەو وشەو لەفزەدا بوەستین و هیچ نەڵێین، چونكە بەڵگەی جێگیر كردن و نكۆڵی لێكردنیمان نییە. بەڵام سەبارەت بە واتاكەی دەبێت شیبكرێتەوە، ئەگەر واتایەكی شیاو بوو بۆ الله تعالی وەریدەگرین، ئەگەر واتایەكی نەشیاو بوو بۆ الله تعالی ڕەتیدەكەینەوە. سەبارەت بەوانەی كە بۆ الله تعالی جێگیر دەكرێت، هەموو سیفەتێك كە ناوێك لە ناوەكانی الله تعالی ئاماژەی بۆ بكات لە ڕێگەی (المطابقة و التضمین و الإلتزام) كە پێشتر ئەوەمان باس كردووە لەم زنجیرەیەدا. - هەروەها هەر سیفەتێكی الله تعالی كە كردارێك لە كردارەكانی ئاماژەی پێ بكەن، وەكو (الاستواء علی العرش) ( المجیء یرم القیامة للفصل بین العباد) و(النزول إلی السماء الدنیا). وەكو الله تعالی فەرموویەتی: " ويفعل الله ما يشاء " إبراهیم/27. - هەروەها سیفەتی (الوجه و العینان و الیدان) ڕوخسار و چاو و دەست. -  هەروەها (الكلام والمشیئة والإرادة الكونیة و الشرعیە) واتە سیفەتی قسەكردن و ویستن و بە هەردوو جۆری الكوني ئەوەی كە دەوێت بیكات و الشرعي ئەوەی كە پێی خۆشویستن دیت ئەمانەش دانەر ئاماژەی بەوە كردووە كە بەڵگەكاتی لە كتێبەكانی عەقیدەدا هاتووە. - هەروەها سیفەتەكانی (الرضی والمحبة و الغضب و الكراهة...) واتە ڕازیبوون و خۆشەویستی و تورەبوون و ڕق لێبوون و ...هتد. - سەبارەت بەو سیفەتانەش كە پێویستە نكۆڵی لێ بكرێت بۆ الله تعالی و پێچەوانەكەی بەتەواوی جێگیر بكرێت، وەكو: (الموت و النوم و السنة و العجز و والإعیاء و الظلم و الغفلة عن أعمال العباد، وان یكون له مثیل أو كفۆ ونحو ذلك) واتە: مردن و خەوتن و وەنەوز و بێتوانایی و ماندوو بوون و ستەم و بی ئاگایی لە كردەوەی بەندەكان و هەروەها ئەوەی كە الله تعالی هاوشێوە و هاوتای هەبێت و شتی لەو شیوە. هەموو ئەو سسیفەتانە دەبێت سەبارەت بە الله تعالی نكۆڵی لێ بكرێت و پێچەوانەكەشی بە ئەوپەڕی كامڵی و تەواوی بۆی جیگیر بكرێت. - ئەوەشی كە لە قورئان و سوننەتدا نە بە جێگیر بوون و نە بە نكۆڵی لێكردن هیچی لەسەر نەهاتووە، وەكو وشەی (الجهة) واتە ئاراستە و لایەن، ئەگەر كەسیك پرسیار بكات: ئایا دەتوانین جیهەت و ئاراستە بۆ الله تعالی دیاری بكەین؟ پێی دەڵێن وشەی جیهەت و ئاراستە لە قورئان و سوننەتدا نەهاتووە و ئەوەندە بەسە كە بوترێت الله تعالی لە ئاسمانە وەكو جێگیر بووە، بۆیە وەكو وشە بەكاری ناهێنین، بەڵام وەكو واتا دەڵێین: ئەگەر مەبەست بەو (جهة) و ئاراستەو جێگەیە شوێنێكی نزمی بێت، واتە شتێك وەكو ئاسمانەكان لە سەروویەوە بن، بۆ نموونە لەو كاتەی كە الله دیتە ئاسمانی دونیا ناوترێت و درووست نییە بوترێت ئاسمانی دووەم لەسەرووی الله ەوەیە، بۆیە ئەوە باتڵە و درووست نییە وا بوترێت بەبەڵگەی كیتاب و سوننەت و ئیجماع و فیترەت. یان مەبەست لە بەرزییەك بێت كە دەوری الله تعالی ی دابێت ئەو بەرزییە، ئەوەش بە هەمان شیوە هەر باتڵە و درووست نییە وا بوترێت، چونكە الله تعالی لەوە مەزنتر و گەورترە شتێك دەورەی بدات. یان مەسەت لە (جهة) بەرزییەكە كە هیچ دەورەی نەدابێت، ئەوەیان حەقە و الله تعالی لە سەرووی درووستكراوەكانێتی و هیچ شتیك نییە بتوانێت دەورەی الله بدات. بەڵگەی ئەم بنچینەیەش واتەی بنچینەی یەكەم بریتییە لە ئەو بەڵگانەی پێی دەوترێت سەمعی لە دەقەكانی كیتاب و سوننەت، هەروەها بەڵگەكانی عەقڵ، سەبارەت بە دەقەكان: - (وَهَٰذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) الأنعام/155. - (فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) الأعراف/  (158). - «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» الحشر/7. - (مَّن يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ ۖ وَمَن تَوَلَّىٰ فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا) النساء/ 80. - (فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا) النساء/ 59. - (وَأَنِ ٱحْكُم بَيْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ) المائدة/ 49. لەگەل زۆر ئایەتی تر كە هەمووی ئاماژەیە بۆ باوەڕ هێنان بەوەی لە قورئان و سوننەتدا هاتووە. هەموو دەقێكیش فەرمانی تیدا بێت بۆ شوێنكەوتنی قورئان لە هەمان كاتدا فەرمانە بە شوێنكەوتنی سوننەتیش، باوەڕ نەهینان و رەتكردنەوەی سوننەت وەكو باوەڕنەهینان و رەتكردنەوەی قورئانە. - لە ڕووی عەقڵیشەوە بەڵگە ئەوەیە كە قسەكردن و شیبكردنەوەی باسەكان سەبارەت بە الله تعالی چی ئەبێتو نابێت ئەوە غەیب و نادیارە و بە عەقڵ و بە مەوندە ناتوانرێت هیچ حەقیقەتێك بەدەست بهێنرێت ، بۆیە پێویستە لەوانەدا بگەرێینەوە بۆ دەقەكانی قورئان و سوننەت و بە عەقڵی خۆمان دەربارەی الله و ناوو سیفەتەكان شتەكان لێكنەدەینەوە بە تێگەیشتنی خۆمان چەمكە و واتاكان دیاری نەكەین. پرسیار/ سەبارەت بە ناو و سیفەتەكانی الله تعالی، بنچینەی دووەم چییە كە پێویستە دەربارەی بەڵگەكانیان بیانزانین؟ وەڵام/ بنچینەی دووەم:  ( الواجب في نصوص القرآن والسنة إجراؤها على ظاهرها دون تحريف لا سيما نصوص الصفات حيث لا مجال للرأي فيها) واتە: سەبارەت بە ئایەتەكانی قورئان و فەرموودەكان دەربارەی ناوو سیفەتەكانی الله تعالی پێویستە لەسەرمان لەسەر ڕواڵەتەكانیان بڕۆین و واتای ئایەتەكان نەگۆڕین بۆ واتای تر، بە تایبەت ئایەتەكانی سیفات، چونكە هیچ بوارێكی بۆ عەقڵی مرۆڤەكان تێدا نییە ئئیش لەو مەسەلە بكات. بەڵگەش لەسەر ئەوەی كە پێویستە لەسەر ڕواڵەتی ئایەتەكان  و لە ڕۆشنایی بنەماكانی زمانی عەرەبی لە قورئان تێبگەین - مەگەر بەڵگەیەكی شەرعی ڕێگر بێت - ئەم ئایەتانەیە: - (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ  عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ) الشعراء/ 193-195. - (  إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ). یوسف/2. - (إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ). الزخرف/ 3. ئینجا اله تعالی سەركۆنە و زەمی جولەكەی كردووە لەسەر ئەوەی ئایەتەكانی تەوراتیان لە ڕواڵەت و زاهیری واتاكانی گۆڕیوە و فەرموویەتی: (أَفَتَطْمَعُونَ أَن يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ) البقرة/ 75. پرسیار/ نموونە چیە لەسەر ئەوەی هەندێ جار ئەگەر بەڵگەی شەرعی هەبێت بە زاهیری ئایەتەكە ئیش نەكەین؟ وەڵام / بۆ نموونە ئایەتی: (فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ) النحل/ 98. بەڵگەی شەرعی هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پێش دەستپێكردنی قورئانخوێندن دەیفەرموو: (أعوذ بالله من الشیطان الرجیم )نەك لە دوای تەواوبوونی! هەندی لە زانایانیش  وەكو داود الظاهري بە پێی ڕواڵەتی ئایەتەكە لەسەر ئەوەن كە (أعوذ بالله من الشیطان الرجیم ) لە كۆتایی قورئانخوێندنەكەدا دەبێت و خیلافێك لەو بارەوە هەیە. لە ڕووی عەقڵیشەوە كە پێویستە لەسەرمان بە ڕواڵەتی ئایەتەكان كار بكەین و تێبگەین ئەوەیە كە الله تعالی خۆی لە هەموو كەس باشتر دەزانێت كە مەبەستی چییە و هەر خۆیشی بە زمانی عەرەبی فەرموودەكانی خۆی ئاراستە كردووین و دەبێت ئێمەش بەو شێوە لێی تێبگەین. پرسیار/ سەبارەت بە ناو و سیفەتەكانی الله تعالی، بنچینەی سێیەم چییە كە پێویستە دەربارەی بەڵگەكانیان بیانزانین؟ وەڵام/ ئەو بنچینەیە بریتییە لە: (ظواهر نصوص الصفات معلومة لنا باعتبار، ومجهولة لنا باعتبار آخر فباعتبار المعنى هي معلومة، وباعتبار الكيفية التي هي عليها مجهولة. ) واتە: ڕواڵەتی ئەو دەقانەی پەیوەندییان بە سیفاتی الله تعالی هەیە، لە ڕوویەكەوە زانراوو ئاشكرایە لەلامان، لە ڕوویەكی ترەوە نەزانراوو نادیارە لەلامان، لە ڕووی واتاوە ڕوونە و دیارە، بەڵام لە ڕووی چۆنێتی و شێوازەوە نادیار و نەزانراوە بۆ ئێمە. بەڵگەی ئەم بنچینەیە لە ڕووی ئایەتەكانەوە: - (كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ ) ص/ 29. - (إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ) الزخرف /3. - (وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ) النحل/44. ئەم ئایەتانە باسی تێرامان و بیركردنەوە دەكەن وەكو دیارە، بیركردنەوەو تێڕامانیش لە شتێكدا دەبێت كە لەتوانای مرۆڤدا هەبێت لێی تێبگات و پەند وەربگرێت لەوەی كە تیگەیشت، ئینجا لەبەر ئەوەش كە قورئانی پیرۆز بە زمانی عەرەبی هاتووە وبۆئەوەی كە سێك توانای تێگەیشتنی زمانی عەرەبی هەبێت لێی تێبگات، بەڵگەیە لەسەر ئەوەی مەعناو واتاكانی مەعلوم و دیارن، ئەگەرنا جیاوازییەك نەدەبوو لە نێوان ئەوەی بە زمانی عەرەبی یان بەهەر زمانێكی تر بوایە. ڕوونكردنەوەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم یش بە شێوەیەكی گشتگیر بووە بۆ وشەكان و بۆ واتاكانی قورئانی پیرۆز. لە ڕووی عەقڵیشەوە، مەحاڵە الله تعالی ئەو قورئانەی كە دایبەزاندووە و، ئەو فەرموودانەی كە پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی، كە مەبەست لێیان ڕێنوینی كردنی خەڵكە، لە مەسەلەیەكی وا هەستیار و پێویستدا واتاكانی نەزانراو بن و تەنها بریتی بن لە هەندێ پیتی نادیار لە ڕووی واتاوە! ئەوە كارێكە لەگەڵ حیكمەت و دانایی الله تعالی یەكناگرنەوە. الله تعالی فەرموویەتی: (الر ۚ كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ) هود /1. ئەمانە ئاماژەی دەقەكان بوون لە ڕووی زانینمان بۆ واتای دەقەكانی تایبەت بە سیفەتەكان،  سەبارەت بە ئاماژەكانیشیان لەسەر نەزانینمان بۆ شێوازەكەی ئەوە لە بنچینەی شەشەم لە بنچینەكانی سیفەتەكانی الله تعالی باسمان كرد، ئالێرەشەوە هەڵەی ڕێڕەوی ئەوانەی كە پێیان دەوترێت (المفوضة) مان دەردەكەوێت كە زانینی واتای سیفەتەكان هەواڵەی الله تعالی دەكەن و دەڵێن ئەوە ڕێڕەوی هاوەڵان بووە و لەڕاستیدا هاوەڵان و پێشینان لەو تێگەیشتنە بەرین و دوورن، لە ڕێگە زۆریشەوە لەوانەوە پێمان گەیشتووە كە ئەوان واتای سیفەتەكانیان هەندێ جار بە تێكڕا جێگیریان كردوە و هەندێ جاری تر بە شیكراوەیی ئەو دەقانەیان جێگیر كردووە، بەڵام زانینی چۆنێتییەكەیان هەواڵەی الله تعالی كردووە.   [caption id="attachment_4551" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1628328415432","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 14) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی حەوتەمی سیفاتەكان ئەمە حەوتەمین بنچینەو كۆتا بنچینەیە سەبارەت بە سیفاتەكانی الله تعالی، پێشتریش بە پرسیار  و وەڵام حەوت بنچینەی ترمان خستەڕوو سەبارەت بە ناوەكانی الله تعالی و، بەمشێویەش فێرخوازی زانست بنچینە پێویست و سەرەتاییەكانی زانی دەربارەی ئەسمائوسیفاتەكانی الله تعالی. پرسیاری 1/ حەوتەمین بنچینە چییە كە پێویستە دەربارەی سیفەتەكانی الله عزوجل بیزانین؟ وەڵام/ ئەو بنچینەیە بریتییە لە: (صفات الله تعالى توقيفية لا مجال للعقل فيها) واتە: سیفەتەكانی الله تعالی هەمووی ڕاوەستاوە لەسەر دەقە شەرعییەكان و لەڕێگەی قورئان و سوننەتەوە دەزانرێت و جێگیر دەكرێت، بوارێك نییە بۆ عەقڵ لە دەرەوەی دەقەكانەوە ئیشی تێدا بكات. پێشەوا أحمد بن حنبل رحمه الله فەرموویەتی: ( لا یوصف الله إلا بما وصف به نفسه أو وصفه به رسوله، لا یتجاوز القران والحدیث). الفتوی الحمویة 271. واتە: الله تعالی تەنها بەوە وەسف دەكرێت كە خۆی خۆی پێ وەسف كردووە، یان پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه وسلم ئەوی پێ وەسف كردووە، نابێت لەو بارەوە لە بەڵگەی قورئان و سوننەت دەربچین. پرسیاری2 / بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی سیفەتەكانی الله تعالی تەوقیفیە و تەنها لەڕێگەی ئایەت و فەرمودەوە وەردەگیرێت؟ وەڵام/ بەڵگەی ئایەتی قورئانی پیرۆزە: ﴿قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ الأعراف: 33. ئەم ئایەتە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی مرۆڤ بۆی نییە شتێك دەربارەی پەروەرگاری بڵێت بەبێ بەڵگەیەكی قورئان و سوننەت. پرسیار 3/ سەبارەت بە سیفەتەكانی الله عزوجل، ئاماژەكانی قورئان و سوننەت سێ ئاراستەیان هەیە، ئەو ئاراستانە چین؟ وەڵام/ 1- بریتییە لە باسكردنی سیفەتەكە بەڕاشكاوی، وەكو سیفەتی (العزة) لە ئایەتی: ﴿فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا﴾ [النساء: 139]، هەروەها سیفەتی (البطش) لە ئایەتی: ﴿إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ ﴾ [البروج: 12]،  هەروەها سیفەتی (اليدين )لە ئایەتی: ﴿ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ ﴾ [المائدة: 64. 2- ناوەكان سیفەت لە خۆ دەگرن، بۆ نمونە: ناوی (الغفور) سیفەتی (المغفرة) واتە لێخۆشبوون لە خۆ دەگرێت، ناوی (السمیع) سیفەتی (السمع) واتە بیستنی لە خۆ گرتووە، ناوی ( العزیز) سیفەتی (العزة) ی لە خۆ گرتووە واتە بەهێز و بەتوانا. 3- دەربڕینی ڕاشكاوانە بە كردارو وەسفێك كە ئاماژە بۆ ناوو سیفەتێك بكات، وەكو: * (الاستواء على العرش) واتە: چوونە سەر عەرش. (الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى). [طه:5] . * (والنزول إلى السماء الدنيا) واتە: دابەزین بۆ ئاسمانی دونیا: (ينزل ربنا إلى السماء الدنيا) رواه البخاري (1145)، ومسلم (758). *  (المجيء للفصل بين العباد يوم القيامة) واتە: هاتنی الله تعالی بۆ لێپرسینەوەو یەكلاكردنەوە لە نێوان بەندەكانیدا. (وَجَاء رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا) سورة الفجر/ 22. * (الإنتقام من المجرمین) واتە: تۆڵەسەندنەوە لە تاوانباران. (إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ). [السجدة:22]. [caption id="attachment_4550" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1628325792651","subsource":"done_button","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 13) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی شەشەمی سیفاتەكان پرسیار 1/ شەشەمین بنچینەیە چییە كە پێویستە سەبارەت بە سیفاتەكانی الله تعالی بیزانین؟ وەڵام/ سەبارەت بە جێگیر كردنی سیفاتەكان پێویستە خۆمان لەدوو مەترسی و نەهی لێكراو بەدووربگرین. پرسیار 2/ ئەو دوو مەترسییە چین كە پێویستە بەدووربین لێی و خۆمانی لێ بپارێزین؟ وەڵام/ یەكەمیان (التمثیل) واتە: لێچواندن ، دووەمیشیان )التكییف) واتە: چۆنیتی دیاری كردن. پرسیار 3/ واتاو چەمكی (التمپیل) لێچواندن چییە؟ وەڵام/ (التمپیل) واتە: ئەو كەسەی كە سیفەتەكە جێگیر دەكات، باوەڕی وابێت، ئەو سیفەتانەی كە بۆ الله تعالی جێگیری كردووە، وەكو سیفەتی مرۆڤ و درووستكراوەكانە. بۆ نموونە وا بزانێت كە الله دەستی هەیە، دەستی وەكو مرۆڤەكانە والعیاذ بالله، الله تعالی فەرموویەتی: ﴿ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ) الشوری/ 11. پرسیار 4/ بەبەڵگەوە، حوكمی ئەو كەسە چییە كە باوەڕی بەو شێو بێت؟ وەڵام/ ئەو باوەڕە باوەڕێكی پووچ و بەتاڵە بە بەڵگەی چەندین ئایەت، وەكو: ﴿لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾ الشورى: 11، هەروەها فەرموودەی الله تعالی: ﴿أَفَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لَا يَخْلُقُ ۗ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾ النحل: 17، هەورەها ئایەتی: ﴿هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا ﴾ مريم: 65. پرسیار 5/ بەڵگەی عەقڵی چییە لەسەر ئەوەی ئەو بیروباوەڕە هەڵەیە و بەتاڵە؟ وەڵام/ بەڵگەی عەقڵی دەتوانین لە چەند ڕوویەكەوە بخەینە ڕوو: 1- مشتومڕ وناكۆكی هەڵناگرێت كە جیاوازی لە نێوان زات و سیفاتی خالق و درووستكراوەكانیدا هەیە، ئەوەش وا دەكات كە جیاوازی لە سیفەتەكانیشیاندا هەبێت، چونكە هەر یەك لە خالق و مەخلوق سیفاتی شاییستە و شیاوی بە خۆی هەیە. 2- ئایا بەدیهێنەر و خالیقی بێ عەیب و بێ نوقسانی چۆن دەگونجێت سیفاتەكانی  هاوشێوەی سیفاتی درووستكراوەكانی خۆی بێت، كە ئەوان هەمیشە نیازیان بە كەسێكە كە نوقسانی وكەم و كورتییان بۆ پڕ بكاتەوە، لێچواندنی پەروەردگاری بێ عەیب و نوقسانی بە مەخلوقی پڕ عەیب و نوقسانی جۆرێكە لە عەیب و خەوش كە الله تعالی لەوە بەرییە. 3- یەكگرتنەوە لە ناودا واتای ئەوە ناگەیەنێت یەكگرتنەوە لە حەقیقەتیشدا هەبێت، الله ژیان و توانا و زانست و بینین و بیستنی هەیە و مرۆڤەكانیش هەیانە، ئەگەرچی وەكو ناو یەكدەگرنەوە ، بەلام وەكو حەقیقەت زۆر جیاوازن. پرسیار 6/ واتای (التكییف) و شێوە بۆ دیاریكردن چییە؟ وەڵام/ واتە ئەو كەسەی كە سیفەتێك بۆ الله جێگیر دەكات باوەڕی وابێت كە سیفەتێكە ئاوها و ئاوهایە بێ ئەوەی بیبەستێتەوە بە هاوشێوەیەك. پرسیار 7/ بەڵگە چییە لەسەر پووچەڵی بیروباوەڕی (التكییف)؟ وەڵام/ بەڵگە ئایەتی قورئانی پیرۆزە: ﴿ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا﴾ طه110 . هەروەها ئایەتی:﴿ وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا ﴾ الإسراء36 بێگومان كە ئێمە ئاگادار نین لە چۆنێتی ئەو سیفەتانەی باوەڕمان پێیەتی چونكە الله تعالی خۆی حەقیقەتی شێوەكەی بۆ دەرنەخستووین، بۆیە هەر دیاری كردنێك بۆ شیوازی ئەو سیفەتانە جۆرێكە لە سنوور بەزاندنی شەرعی و قسە كردنی بێ بەڵگە. پرسیار 8/ بەڵگەی عەقڵی چییە لەسەر ئەوەی ئەو بیروباڕە بەتاڵە؟ وەڵام/ بەڵگە ئەوەیە كە هیچ شتێك حەقیقەتی سیفەتەكانی نازانرێت تاكو: زانستی تەواوت دەربارەی زاتی ئەو شتە یان بەهاوشان و هاوشێوەیەكی  نەبێت، یان هەواڵێكی ڕاست و درووست لەو بارەوە هەبێت. هیچیش لەم ڕێگایانە سەبارەت بە سیفەتەكانی الله تعالی بەردەست نین، بۆیە بیروباوەڕی (التكییف) واتە دیاری كردنی شێوەو چۆنێتی بۆ سیفەتەكانی الله بیروباوەڕێكی ناڕاست و بەتاڵە. تێبینی: - بنەمایەك هەیە دەڵێت: (كل ممثل مكیف ولیس كل مكیف ممثلا) واتە سەبارەت بە ئەسمائو سیفات، هەركێ حاڵەتی لێچواندنی تێدا بوو بۆ سیفەتەكانی الله تعالی ئەوە (تكییف) و دیاری كردنی شێوەو چۆنێتیشی تێدایە، بەڵام پێچەوانەكەەی ڕاست نییە. - (تكییف) ئەوەیە باسی چۆنێتی شتەكە بكرێت، ئیتر ئەو چۆنیتییە ڕەها بێت، وەكو ئەوەی بۆ نموونە كەسێك بڵێت: سەیارەیەكم كڕی چۆنێتی و شێوازی ئاوها و ئاوهایە، بێ ئەوەی باسی سەیارەیەكی تری هاوشێوەی بكات! یان بەستراوەتەوە بە شتێكی ترەوە وەكو ئەوەی بڵێت: سەیارەیەكم وەكو ئەم سەیارەیە كڕی. - پێشەوا مالیكی كوڕی ئەنەس بە رەحمەت بێت، كاتێك پرسیاری ئەم ئایەتەی لێكرا: {الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى} [طه:5] ، فەرمووی: ( الاستواء غير مجهول، والكيف غير معقول، والإيمان به واجب، والسؤال عنه بدعة،) واتە: (استواء) و چوونە سەرعەرشەكە لەلایەن الله تعالی نەزانراو نییە، چۆنیتییەكەشی لە توانای عەقڵدا نییە لێی تێبگات، باوەڕ پێ هینانی پێویست و واجیبە، پرسیار كردنیش دەربارەی ئەم مەسەلە بیدعە و داهێنراوە . زانایانی ئەهلی سوننەت لەسەر ئەم بنەمایە كاریان كردووە سەبارەت بە هەردوو جۆری سیفاتە  (ذاتي) و(فعلي) یەكاندا. [caption id="attachment_4549" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 12) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی پێنجەمی سیفاتەكان پرسیار 1/ پێنجەمین بنچینە چییە كە پێویستە سەبارەت بە سیفاتەكانی الله عزوجل بیزانین؟ وەڵام/ ئەو بنچینە بریتییە لەوەی: سیفاتە (ثبوتي) یەكان، واتە ئەو سیفاتانەی كە پێویستە بۆ الله تعالی جێگیرییان بكەین، دەبن بە دو بەشەوە: (ذاتي) واتە: خۆیی، و (فعلي) واتە: كردەیی. پرسیار 2/ سیفاتە (ذاتي) خۆییەكان چین؟ وەڵام/ سیفاتی (ذاتي) بریتییە لەو سیفاتانەی كە الله تعالی لە ئەزەلەوە و هەمیشە ئەو سیفەتانەی هەیە، لەبەر ئەوەش ناونراوە (ذاتي) خۆیی چونكە وابەستەی پەروەردگارە و لێی جیانابیتەوە.   پرسیار3/ سیفاتە (ذاتي) خۆییەكان دەبنە چەند بەشەوە؟ وەڵام/ دەین بە دوو بەشەوە: (ذاتية معنویة) واتە: خۆیی واتایی، و (ذاتیة خبریة) واتە: خۆیی هەواڵی. پرسیار 4/ واتا و پێناسەی سیفاتی (ذاتية معنویة) چییە؟ وەڵام/  بەواتای ئەوە دیت ئاماژە بۆ واتاو مەعنایەك بكات، وەكو (السمع) بیستن، ئەوە سیفەتێكی خۆیی واتاییە. هەروەها ( العلم، القدرة، البصر، العزة، العلو، العظمة). پرسیار 5/ واتا و پێناسەی سیفاتی (ذاتیة خبریة) چییە؟ وەڵام/ ئەم جۆرە سیفەتانە بۆ ئەوە پێیان وتراوە خەبەری لەبەر ئەوەی لە ڕێگەی دەقەكانەوە پێمان گەیشتووە، ناشتوانین ناوی لاوەكی یان هەر تەعبیرێكی تری هاوشێوەی لێ بنێین لەبەر نا شاییستەیی لە ئاستی الله تعالی دا. سیفاتی خەبەری بۆ نموونە وەكو: - الوجه: (وَيَبْقَىٰ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ). -  الیدین: (وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ ۚ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا ۘ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ ۚ ). - العینین: (وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّي وَلِتُصْنَعَ عَلَىٰ عَيْنِي ). پرسیار 6/ سیفاتە كردەییەكان (الصفات الفعلية) مەعنای چییە؟ وەڵام/ سیفاتی فیعلی، هەروەها ( الصفات الطارئة) و (الصفات الاختیاریة) شی پێ دەوترێت، واتای ئەوەیە ئەو سیفەتانە پەیوەندی بە ویست و ئیرادەی پەروەردگارەوە هەیە، بیەوێت دەیكات و نەیەوێت نایكات، وەكو (الإستواء) لەسەر عەرش و وەكو (النزول إلی السماء الدنیا) دابەزین بۆ ئاسمانی دونیا. پرسیار 7/ ئایا دەگونجێت سیفەتێك (ذاتي فعلي) بێت، واتە سیفەتێكی خۆیی كردەیی بێت. وەڵام/ بەڵێ دەگونجێت سیفەتێك خۆیی و كردەیی بێت لەیەك كاتدا بەڵام بە دوو ئیعتیبار، وەكو سیفەتی (الكلام) بە ئئیعتیباری ئەسڵ و بنچینەكەی سیفەتێكی زاتی خۆییە، چونكە الله تعالی هەمیشە هەر سیفەتی قسەكردن و كەلامی هەر بووە، بەڵام بە ئیعتیباری قسەی دیاریكراوو تاكەوە، ئەوە لەسەر مەشیئەت و ویستی خۆی ڕادەوەسنتێت، كەی بیەوێت و چۆن بیەوێت بەو شیوە قسە دەكات. تێبینی: 1- ڕەنگە كەسێك بڵێت ئەم دابەشكردنەی سیفاتەكان بەم شێوە پێویستی چییە؟ وەڵامیش ئەوەیە كە ئەمە بۆ بەرانگاربوونەوەی ئەهلی كەلامە بۆ ئەوەی ڕیگەی ڕاست و حەقیان بۆ روون بكرێتەوە، واتە بەزمانی خۆیان وەڵام بدرێنەوە. لەلایەكی تریشەوە ئەم دابەشكردنە مەسەلەیەكی زانستی زاراوەییە بۆ ڕوونكردنەوەو نزیككردنەوەی زنستە لە عەقڵی كەسەكانەوە، زانایانیش فەرموویانە (لا مشاحة في الاصطڵاح). 2- هەموو سیفەتێك پەیوەست بێت بە ویست و ئیرادەی الله تعالی، واتە پەیوەست و پەیوەندیدارە بە حیكمەتی خۆیەوە، جا ئەو حیكمەتە لەوانەیە ئاشكرا بیت بۆ مان و لەوانەشە ئێمە نەتوانین پەی بەو حیكمەتە ببەین، بەڵام ئیمان و باوەڕمان وایە كە الله عزوجل ویستی لەسەر شتێك نابێت بەبێ ئەوەی حیكەمتێكی تێدا بێت،  وەكو خۆی فەرمویەتی: (وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا) الانسان/30. [caption id="attachment_4548" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1627236876589","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 11) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی چوارەمی سیفاتەكان پرسیاری 1/  چوارەمین ینچینە چییە كە پێویستە سەبارەت بە سیفاتەكانی الله عزوجل بیزانین؟ وەڵام/ سیفاتە (ثبوتي)یەكان، واتە ئەو سیفاتانەی كە پێویستە جێگیریان بكەین، سیفاتی ستایش و تەاویی و بێ عەیبین. پرسیاری 2/ ئەو سیفاتانە چۆن دەبنە سیفاتی ستایش و بێ نوقسانی؟ وەڵام/ ئەو سیفەتانە تا زۆرتر بن و ئاماژەكانیان هەمەجۆرتر بێت، مەزنی و بێ كەموكورتی ستایشكراوەكەی زیاتر پێ دەدەكەوێت. پرسیار 3/ ئایا سیفاتە (پبوتي) یەكان واتە ئەوانە كە پێویستە جیگیریان بكەین بۆ الله زۆرترن، یان سیفاتە (سلبة) كان، واتە ئەو سیفەتانەی كە پێویستە نكۆڵی لێ بكەین و الله تعالی ی پێ وەسف نەكەین؟ وەڵام/ سیفاتە (ثبوتیة) كان، زۆر لە (سلبیة) كان زۆرترن، لەبەر ئەوەی جۆری یەكەم ئاماژە بۆ مەدح و ستایشی اله دەكات، بەڵام جۆری دووەم تەنها لە هەندێ حاڵەتی كەم باس كراوە. پرسیاری 4/ ئایا سیفاتە (سلبي) نەرێنیەكان، بە رەهایی باس دەكرێن؟ وەڵام/ سیفاتە سەلبییەكان تەناه لە هەندێ حاڵەتدا باس ەكرێن. پرسیار 5/  ئەو حاڵەتانە چین كە ئەو سیفەتانەیان تێدا باس كراوە؟ وەڵام/ لە چەند حاڵەتێكدا باسكراون وەكو: یەكەم: بۆ خستنەڕووی گشتگیری بێ عەیب و خەوشی و كەمالی الله تعالی بۆ نموونە: ﴿ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾ الشورى: 11. واتە: هیچ شتێك نییە هاوشێوەو هاوتای الله تعالی بێت لە درووستكراوەنی، نە لە زاتی و نە لە سیفاتی و نە لە كردارەكانیدا، الله تعالی هیچ شتێكی لێ شاراوە نییە لە گوفتارو كرداری بەندەكانی و لەسەر هەمووی پاداشتیان دەداتەوە. دووەم: بۆ نكۆڵی كردن لەوەی كە بێ باوەڕان و درۆزنەكان دەیانوت و بانگەشەی ئەوەیان دەكرد كە الله تعالی كوڕی هەیە: ﴿أَنْ دَعَوْا لِلرَّحْمَنِ وَلَدًا * وَمَا يَنْبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَدًا ﴾ مريم: 91 – 92. سێیەم: بۆ لابردنی هەر گومانێك دەربارەی توانا و سیفەتە تەاوو بەرزەكانی: ﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ﴾ ق: 38. واتە: ئێمە ئاسمانەكان و زەوی و ئەوەی لە نێوانیاندا هەیە لە بوونەوەری هەمەجۆر مان درووست كردووە و لەو درووستكردنەوەشدا تووشی هیچ ماندوو بوونێك بەبووین، ئەمەش بەڵگەیەكی لە پێشترە لەسەر توانای الله تعالی بۆ زیندوو كردنەوەی مردووەكان. تێبینی: پێویستە بۆ الله تعالی جێگیری بكەین، شیدەكەنەوەو درێژەی پی دەدەن، بەڵام لە سیفاتە سەلبییەكاندا، بە خێرایی بەسەرباسەكاندا تێدەپەڕن و شیناكەنەوە، بۆ نموونە ئەگەر كەسێك بە سەرۆكێك یان سەرگەورەیەك بڵێت: بەڕێزت نە خزمەتكاری نە غەدر وناپاكی دەكەیت نە خائینی نە گەمژەیت نە داوێن پیسیت...هتد خەڵكی پێی دەڵێن بەشێوازێكی نەشیاوو ناشاییستە قسەی لەگەڵ ئەو سەرۆك و سەركردەیە كردووە. واتە: تەنها ئەوەندە بەسە پێی بڵێت تۆ لە هەموو سیفەت و ئاكارێكی ناشاییستەو ناشیرین دووریت. [caption id="attachment_4547" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1627236704213","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 10) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی سێیەمی سیفاتەكان پرسیاری 1/  سێیەم بنچینە چییە كە پێویستە سەبارەت بە سیفەتەكانی الله تعالی بیزانین؟ وەڵام/  سیفاتەكانی الله عزوجل دەبنە دوو بەشەوە: هەندێكیان پێیان دەوترێت: سیفاتی (ثبوتي) ، واتە: پێویستە جێگیریان بكەین. هەندێكیشیان پێیان دەوترێت: سیفاتی (سلبي)، واتە: پێویستە نكۆڵی لێ بكەین ودرووست نییە الله تعالی ی پێ وەسف و ستایش بكرێت لەبەر ئەوەی ناشاییستەیە. پرسیاری 2/  (الصفات الثبوتیة) واتا و پێناسەی چییە؟ وەڵام/  (الصفات الثبوتیة) بریتییە لەو سیفەتانەی كە الله تعالی لە قورئاندا بۆ خۆی جێگیری كردووە، یان لەسەر زمانی پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لە سوننەتدا جێگیر بووەو پێویستە ئێمەیش وەكو خۆیان جێگیریان بكەین و باوەڕیان پێ بهێنین. پرسیاری 3 / بەڵگە چییە لە قورئانی پیرۆزدا  لەسەر ئەوەی كە پێویستە ئەو سیفەتانە وەكو خۆیان لەسەر حەقیقەت جێگیر بكەین، واتە: تەئویلیان نەكەین و واتاكانیان نەگۆڕین؟ وەڵام/ بەڵگە ئەوەیە كە الله تعالی فەرموویەتی: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ ۚ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا﴾ النساء: 136. - باوەڕ بوون بە الله تعالی باوەڕ بوون بە سیفەتەكانی لە خۆ دەگرێت. - باوەڕ بوونیش بەو كتێبابەی كە دایبەزاندووەتە سەر پێغەمبەرەكەیدا صلی الله علیه وسلم، باوەڕبوونی لەخۆ گرتووە بەوەی كە دەبارەی نێرەرەكە هاتووە كە الله یە. - لەبەر ئەوەش كە محمد صلی الله علیه و سلم، نێردراوی رب العالمین ە، واتە: باوەڕهێنان بە هەموو ئەوەی كە دەربارەی الله تعالی فەرموویەتی. پرسیاری 4/ بەڵگەی عەقڵی چییە لەسەر جێگیركردنی سیفەتەكانی الله تعالی؟ وەڵام/  ئەو سیفەتانە الله تعالی خۆی بۆ خۆی جێگیری كردووەو باسی فەرمووە، بۆیە پێویستە بەو شێوەی كە خۆی جێگیری كردووە ئێمەش باوەڕی پێ بهێنین. پرسیار 5/ مەرجەكانی وەرگرتنی هەواڵ (خبر) چییە؟ وەڵام/ مەرجەكانی وەرگرتنی هەواڵ (خبر) بریتین لە: * (العلم) واتە: زانست كە پێچەوانەی نەزانین و جەهلە. * (الصدق) واتە: ڕاستگۆیی كە پێچوانەی درۆیە. * (الفصاحة) واتە: وتەی ڕوون وپاراو،  كە بەپێچەاونەی بە نەتوانینی دەربڕین دێت...ئەمانەش هەندێك وردەكاری و شیكردنەوە هەڵدەگرن ئێرە جێگەیان نییە. پرسیاری 6/ مەبەست لە (الصفات السلبیة) چییە و بەواتای چی دێت؟ وەڵام/ مەبەست لە (الصفات السلبیة) ئەو سیفاتانەیە كە الله تعالی خۆی یان پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم نكۆڵییان لەوە كردووە سیفەتی الله بێت. بۆنموونە: مردن، خەوتن، نەزانین، ماندوو بوون، بێ دەسەڵاتی ، لەبیرچوونەوە. پرسیار 7/ ئایا دروستە بە هیچكام لەو سیفاتە سەلبیانە الله تعالی وەسف بكرێت؟ وەڵام/ نەخێر درووست نییە، لەبەر ئەوەی ئەو سیفەتانە هەمووی سیفاتی كەموكورتی و عەیب ونوقسانین و ناگونجین الله یان پێ وەسف بكرێت. پرسیار 8/ ئایا تەنها ئەوەندە بەسە كە ئەو سیفاتە سەلبیانە نكۆڵی لێ بكرێت لە حەقی پەروەردگاردا؟ وەڵام/ نەخێر تەنها ئەوە بەس نییە، بەڵكو پێویستە پێچەوانەكەشی جێگیر بكەین و باوەڕمان پێی هەبێت، چونكە نكۆڵی كردن تەنها خۆی نیشانەی بێ عەیبی و بێ كەم وكورتی نییە، بەڵكو نیشانەی نەبوون و عەدەمە، نەبوون و عەدەمیش واتە هیچ نییە. پرسیار 9/ بۆچی الله تعالی نابێت بە (النفي المحض) واتە: نكۆڵی كردنی پەتی وەسف بكرێت، هۆكار چییە لە قەدەغەبوونی ئەوە؟ وەڵام/ لەبەر چەند هۆكارێك: یەكەم:  لەبەر ئەوەی نكۆڵی كردنی پەتی یان ڕەها واتای نەبوون و عەدەمە، ئەوەش هیچ فەزل و چاكەیەكی تێدا نییە، چجای ستایشیش بێت. دووەم: لەبەر ئەوەی نكۆڵی كردن لە شتێك هەندێ جار بە هۆكای ناشاییستەیی و نەگونجان دێت، بۆ نموونە بوترێت: (الجدار لا یظلم) واتە: دیوار ستەم ناكات! ئەوەش نابێتە هیچ وەسف و ستایشێك بۆ دیوار كە كە ستەم ناكات. سێیەم/ لەبەر ئەوەش نكۆڵی كردن هەندێ جاری تر لە واتای بێ توانایی و عەجزەوە دێت كە ئەوەش عەیب و نوقسانییە، هەموو ئەو سیفەتانەش قەدەغەیە بەكارهێنانی لە حەقی الله تعالی دا. بۆ نموونە الله تعالی فەرموویەتی: ( وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ) الفرقان/58. واتە: پشت بە الله ببەستە كە نامرێت وهەموو واتاكانی ژیانی تەواو وكامڵی هەیە بەو شێوەی كە شیاوێتی. لێرەدا نكۆڵی كردن لە مردن بەواتای ژیانی تەواو دێت. یان كە الله تعالی فەرموویەتی: ( وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا) الكهف/ 49. نكۆڵی كردن لەوەی كە الله ستەم ناكات بەواتای تەواوی دادگەری دێت.   [caption id="attachment_4546" align="alignnone" width="1536"] {"source_sid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1627147633181","uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 9 ) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی دووەمی سیفاتەكان پرسیار 1/ دووەمین بنچینە چییە كە پێویستە سەبارەت بە سیفاتەكانی الله تعالی بیزانین؟ وەڵام/ دووەمین بنچینەی پێویست لەم بارەوە ئەویە كە بابەتی سیفاتەكانی الله عزوجل لە بابەتی ناوەكانی فراوانترە. پرسیار 2/ هۆكاری چییە كە بابەتی سیفاتەكان لە بابەتی ناوەكانی الله تعالی فراوانترە؟ وەڵام/ هۆكارەكەی بۆ دوو مەسەلە دەگەڕێتەوە: 1- لەبەر ئەوەی هەموو ناوێك لە ناوەكانی الله عزوجل سیفەتێكی لە خۆ گرتووە. 2- لەبەر ئەوەی هەندێ لە سیفاتەكانی الله تعالی پەیوەندی بە ئەفعال و كردارەكانییەوە هەیە، كردارەكانی الله تعالی ش كۆتایی نییە، وەكو چۆن وتەكانی بە هەمان شێوە كۆتایی نییە. پرسیار 3/ بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی كردارو گوفتارەكانی الله تعالی كۆتاییان نییە؟ وەڵام/  بەڵگە ئەوەیە كە الله خۆی فەرموویەتی: وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ لقمان: 27. واتە: ئەگەر هەموو دارو درەختەكانی سەرزەوی دابدرێن وەكو پێنوس و دەریاكانیش ببەن بە مەرەكەب بۆیان، حەوت دەریای تریش بە دوایانەوە بێت و بەو پێنوس و مەرەكاەبانە وشەكانی الله بنوسرێتەوە، ئەو پێنوسانە دەشكان و مەرەكەبەكان تەواو ەبوون، بەڵام وشە تەواو بێ عەیبەكانی الله تعالی كۆتاییان نەدەهات، الله تعالی بەهێزە لە تۆڵەسەندن لە موشریكان و دانایە لە بەڕێوەبردنی درووستكراوەكانیدا. لەم ئایەتەدا سیفەتی كەلام و قسەكردنی تێدایە بۆ الله تعالی بەو شێوەی كە شاییستەی مەزنی خۆیەتی. پرسیار 3/ هەندێ نموونە بخەرە ڕوو سەبارەت بە سیفەتەكانی الله تعالی، لەگەڵ بەڵگە هێنانەوە بۆ هەموو نموونەیەك. وەڵام/ * سیفەتی (المجيئ) واتە: هاتن.  الله تعالى فەرموویەتی: ﴿ وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا﴾ الفجر: 22. واتە: لەوكاتەی سەرزەوی هەموو تێكدەشكێت و پەروەردگارت دیت بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكان لە نێوان بەندەو درووستكراوەكانیدا. * سیفەتی (النزول) واتە: دابەزین. پێغەمبەر  صلى الله عليه وآله وسلم فەرموویەتی: «ينزل ربنا إلى السماء الدنيا »متفق عليه. واتە: پەروەردگارمان بۆ ئاسمانی دونیا دادەبەزێت. پرسیار 4/ كەواتە بە پێی ئەو دوو نموونە: ئایا بۆمان هەیە بە الله بڵێین: (الجائی) واتە: هاتوو. یان (الآخذ) واتە: وەرگر، یان: (النازل) واتە: دابەزیو؟ وەڵام/ نەخێر  وەكو ناو درووست نییە ناوی لەو شێوە لە الله تعالی بنەین، بەڵام وەكو باس كردن و هەواڵدان درووستە باسی بكەین وبڵێین الله تعالی ئەو سیفەتانەی هەیە لە هاتن و تۆڵەسەندن ودابەزین و سیفەتەكانی تر. ڕوونكردنەوە: هەندێ لە مامۆستایان كە شەرحی ئەم بابەتەیان كردووە بۆ ڕونكردنەوەی زیاتر وتوویانە: بۆ ئەوەی جوان لەمەسەلەی فراوانی سیفاتەكان بەراورد بەناوەكانی الله تعالی تێبگەیت، بازنەیەكی بچووك درووست بكە وتێیدا بنووسە ناوەكانی الله، بە دەوری ئەو بازنەیەدا بازنەیەكی گەورەتر درووست بكە و تێیدا بنووسە سیفاتەكانی الله، بەدەوری ئەو بازنەیەشدا بانەیەك لە هەردوو بازنەكە گەورەتر درووست بكەو تێیدا بنووسە هەواڵەكان دەربارەی الله تعالی. ئینجا هێڵێك لە بازنە بچووكەكەوە بەرەو بازنەی دووەم و سێیەم ڕابكێشە، بۆ ئەوەی تێبگەیت، كە ئەوەی ناو بێت بۆ الله تعالی لە هەمان كاتدا سیفەت و هەواڵیشە، بەڵام پێچەوانەكەی ڕاست نییە، واتە: هێڵەكە یان سەهمەكە نابێت لە سێیەم بازنەی گەورەوە بگەڕێتەوە بۆ دوو بازنە بچووكترەكە، بە واتایەكی تر، مەرج نییە هەموو سیفەتێك ناوی الله ی لێ دەربكرێت، هەروەها  هەواڵ سیفەت و ناوی لێ دەرناكرێت.  بۆ نموونە: ئایەتی: (أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ) وشەی الزارعون هەواڵە، لە بازنە گەوەركەدا دایدەنێین، واتە: نە ناوە بۆ الله و نە سیفەتە. یان وشەی (الكلام) ئەمە سیفەتە، لەبازنەی دووەمدا دایدەنێین و نابێت بێینە خوارەوە بۆ بازنە بچوكەكە و ناوی بۆ الله لێ  لێ دابتاشین، چونكە وتمان هێڵەكە یان سەهمەكە لە بازنە گەورەكانەوە ناگەڕێتەوە بۆ بازنە بچووكەكان، بەڵا م ناوی (القوي) لەبازنە بچووكەكەدا دادەنرێت بۆیە دەگونجێت ببێتە سیفەت و دەگونجێت وەكو هەوالیش باس بكرێت. [caption id="attachment_4543" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

#القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: ( 8 ) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی یەكەمی سیفاتەكان پاش ئەوەی لە حەوت بەشی ڕابردوودا، بە وەرگرتن لە كتێبی ( القواعد المثلی) ، بە شێوەی پرسیارو وەڵام حەوت بنچینەی ناوەكانی الله تعالی مان خستەڕوو ، لە شێوەی پرسیارو وەڵامدا سەبارەت بە سیفەتەكانی الله تعالی ش، بەهەمان شێوە حەوت بنچینەی تر دەخەینە ڕوو . پرسیاری 1/ سەبارەت بە سیفاتەكانی الله عزوجل ، یەكەمین بنەما چییە كە پێویستە بیزانین؟ وەڵام/ سیفاتەكانی الله تعالی هەموی سیفاتی تەواو و بێ عیب و خەوشن و لە هیچ ڕوویەكەوە ئەو سیفاتانە هیچ نوقسانی و ناتەواوییەكیان تێدا نییە. وەكو سیفەتی: ( الحیاە، العلم، القدرة، السمع ، البصر، الرحمة، العزة ، الحكمة، العلو، العظمة) و سیفەتەكانی تریش. پرسیار 2/ بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی الله تعالی بە تەواوترین سیفەت ستایش و وەسف كراوە؟ وەڵام/ بەڵگە ئایەتی قورئانی پیرۆزە كە الله تعالی فەرمویەتی: ﴿لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ ۖ وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَىٰ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾ النحل: 60. (المثل الأعلی) واتە: سیفەت و ستایشی بەرزە. پرسیار 3/ لە ڕووی عەقڵییەوە بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی ئەو سیفەتانە سیفەتی بەرزو بێ عەیب و بێ خەوشن؟ وەڵام/ لە ڕووی عەقڵییەوە دەكرێت دوو وەڵام بدرێتەوە: 1- هەمو بوونەوەرێك لە ڕاستیدا پێویستە هەندێ سیفەتی هەبێت كە پێوە بناسرێتەوە، ئیتر ئەو سیفەتانە سیفەتی تەواویی و بێ عەیبی بن، یان سیفەتی ناتەواویی بن، بێگومان الله تعالی پاراوە لەوەی سیفەتی عەیبدار و ناتەواویی هەبێت، بۆیە ئەوەی شایان و شاییستەی الله یە كە خاوەن سیفەتی تەواو وبەرز بێت. 2- لە ڕێگەی هەست و بینینەوە دەركەوتوە، كە بەندەو درووستكراوەكان سیفەتی بێ عەیبیییان تێدایە، سەرچاوەی ئەو سیفەتانەش الله یە، بۆیە بەخشەری ئەو سیفەتە تەواوانە لە پێشترە كە خاوەنی سیفاتی بەرز و بێ عەیب بێت. تێبینی: - سەبارەت بە (المثل الأعلی) بە پێنج تەفسیرو بۆچوونی لەیەكتر نزیك تەفسیر کراوە: 1- واتای كلمة الإخلاص دەگەیەنێت: (لا إله إلا الله). 2- مەبەست لە تەوحید و بەتەنها الله پەرستنە. 3- مەبەست لەو نموونانەیە كە الله تعالی بۆ خۆی بەكاری هێناوە، وەكو: (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ). 4- بەواتای پاراوتر و چاكتر و جوانتر دێت، كە ئەوەش ملكەچبوونە بۆی بە تەوحید و بە (لا إله إلا الله)، ئەمەش وتەی پێشەوا ( الطبري )یە. 5- بە واتای سیفەتی هەرە بەرز دێت، ئەمەش بۆچوونی پێشەوا ( ابن القیم) ە. - سەبارەت بەوەی كە بەندەو درووستكراوەكان هەندێ جار سیفەتی بێ عەیبی و تەواوییان هەیە، لەم بارەوە پێویستە ئەوە بزانرێت، وەكو دانەر خۆی لەشەرحەكەی لەسەر العقیدة الواسطیة وتوویەتی(1/98) (قیاس) كە لێردا مەبەست پێی بەراوركردنە، دەبێتە سێ بەشەوە: : یەكەم: قیاس الشمول: واتە بەراودكردنی گشتگیر، بۆ نموونە، كە باسی سیفەتی (الحیاة) دەكرێت، ژیانی الله بە ژیانی بەندەكانی بەراورد ناكرێت، چونكە وەكو ناو ئەو ناوە دەیانگرێتەوە، بەڵام ژیانی الله جیاوازە لە ژیانی درووستكراوەكانی. دووەم: قیاس التمثیل، واتە: بەراوردكردنی لێچواندن. ئەم جۆرەش بەهەمان شێوەی جۆری یەكەم مەبەست لێی ئەوە نییە كە هەرچی بۆ داهێنەر جێگیر كرا، هەمان ئەو سیفەتانە وەكو ئەو بۆ بەندەكانیشی جیگیر بكرێت. سێیەم: قیاس الأولویە، واتە: بەراوردكردنی لە پێشتر بوون: واتە هەموو سیفەتێك لە سیفەتە تەواو بێ عەیبەكانی الله تعالی وەكو (السمع والبصر والعلم و القدرة ..) لە بەندەكانیشیدا هەیە، بەڵام ئەو سیفەتانە بە بەرزتر و بە كامڵتر و تەواوتر لە الله تعالی دا بوونی هەیە، زانایان فەرموویانە ئەم جۆرە لەبەراورد كردن بۆ الله تعالی تعالی بەكارهاتووە لەبەر ئەوەی فەرمویەتی: (ولله المثل الاعلی).     [caption id="attachment_4542" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

  #القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (7) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی حەوتەم پرسیار/ چییە حەوتەمین بنەما لەبنەماكانی ناوەكانی الله تعالی؟ وەڵام/ (الإلحاد) واتە: لادان لەوەی كە پێویستە بەرانبەر ئەو ناوانە ئەنجام بدرێت، ئەویش دەبێتە چەند جۆرێكەوە. پرسیار 2/ جۆرەكانی لادان و ئیلحاد كردن لەناوەكانی الله تعالی چین؟ وەڵام/ ئیلحاد كردن لەناوەكانی الله تعالی دا ( كە ئەم ئیلحادە واتاكەی جیاوازە و بەمەعنای نكۆلی كردن لە وجود وبوونی الله نایەت) دەبێت بە چەند بەشێكەوە: 1- نكۆڵی كردن لە ناوێك لەو ناوانە، یان لەو حوكم و سیفەتانەی كە دەیگەیەنن. بۆ نموونە جەهمیەكان نكۆڵییان كرد لە ناوو سیفەتەكانی الله تعالی و لەبەرانبەردا وتیان الله بوونی ڕەها (الوجود المطلق)ی هەیە، نابێت ببەسترێتەوە بەناو و سیفەتەوە! 2- وابزانرێت ئاماژە بۆ هەندێ سیفەت دەكات لە چەشنی سیفەتی مرۆڤ و درووستكراوەكان، چونكە الله تعالی جیاوازە لە درووستكراوەكانی خۆی و هیچی لە ئەوان ناچێت. 3- ناونانی الله تعالی بەناوێك كە خۆی بۆخۆی دانەناوە ودیاری نەكردووە. ئەمەش وەرگێڕان ناگرێتەوە بۆ واتای ناوەكانی، چونكە لەو حاڵەتەدا تۆ واتاكەی بەزمانێكی تر ڕوون دەكەیتەوە نەك ناوێكی تازەی بۆ دابتاشیت،. بۆ نموونە ناوی (الأب) كە خاچپەرستان بۆ الله دایانتاشیوە، یان ناوی (العلة الفاعلة) واتە: هۆكاری كاریگەر لەلایەن فەیلەسوفەكانەوە دانراوەو مەبەستیان پێی الله یە. بەڵام لەم بارەوە پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بكرێت كە وشەی خوا یان خودا وا دەرناكەوێت تەرجەمەو وەرگێڕانی هیچ ناوێك بێت لە ناوەكانی الله تعالی، ئەگەرچی وا گومان دەبرێت تەرجەمەی الله بێت، بەڵكو ناوێكی سەرچاوە نادیارە كە كورد بۆ الله ی بەكاردەهێنیت، هیچ بەڵگەیەكی زانستی و زمانەوانی لەسەر ئەوە نییە كە وەرگێڕانی وشەی الله بێت و لە ڕاستیدا بنچینە و چاوگی وشەی خوا یان خودا ئەگەر بە پێوەرێكی زانستی وزمانەوانی مامەڵەی لەگەڵ بكەین دەبینین وشەیەكی تەمومژاوییە و بنچینەكەی نادیارە و كوردی نییە ورەنگە فارسیش نەبێت و بەكارهێنانی هەر لەسەرەتاوە پێ دەچێت هەڵەیەكی بێ مەبەست و ڕەنگە مەبەستدار و پیلانێك بووبێت و بە نیازێكی خراپەوە لەسەر كورد تێپەڕ كرابێت، جێگای ئاماژە پێكردنیشە كە چەندین ئایینی دەستكرد لە هیندستان و شوێنی تر هەمان وشەی خودا بۆ مەعبود و پەرستراوەكانیان بەكار دەهێنن، بۆیە هیچ نەبێت لە ڕووی( احتیاط ) و پارێزگاریكردن لە عەقیدەو بیروباوەڕمان باشترە لە وشەی گوماناوی تا بكرێت خۆمان بپارێزین و لە بەكارهێنانی وشەی خوا خۆمان بەدوور بگرین، هیچ نەبێت وەكو هەنگاوێك بۆ ڕاهاتن لە نووسیندا نەمێنیت لە قسەكردندا ماوەیەكی زۆری دەوێت تا واز لە وشەیەك بهێنین لە منداڵییەوە دەیبیسین و دەیڵێین.. والله أعلم. 4- لە واتاكانی تری (الإلحاد) لە ناوەكانی الله ناوداتاشین و ناودەرهێنانە لە ناوەكانی الله تعالی بۆ بت و پەرستراوی تر. بۆ نمونە وەرگرتنی ناوی (العزی) لە العزیز و (اللات) لە الإله، لەسەر بۆچوونی ئەوانەی كە ڕایان وابووە. پرسیار 5 / حوكمی ئیلحاد كردن لەناوەكانی الله تعالی بەهەموو بەشەكانییەوە چین لەگەڵ باسكردنی هۆكارەكەی؟ وەڵام/ ئیلحاد كردن لە ناوەكانی الله تعالی بەهەمو شێوەكانییەوە قەدەغەو حەرامە، چونكە الله تعالی خۆی هەڕەشەی لەو كەسانە كردووەو فەرموویەتی: ( وَلِلَّهِ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴾ الأعراف: 180. واتە: الله تعالی خاوەنی ناوی تەواو جوان و ڕازاوەیە، كە ئاماژە بۆ گەورەیی و مەزنی خۆی دەكەن و هەموو ناوەكانیشی بەو چەشنە جوانن، ئێوەش ئەوەی دەتانەوێت بەو ناوانە داوای لێ بكەن، وازیش لەوانە بهێنن و لێیان بەدووربن كە گۆڕانكاری لەناوەكانی الله تعالی دەكەن بە زیادكردن و لێ كەمكردن و شێواندن، وەكو ئەوەی ئەو ناوانە لە كەسانێك بنرێن كە شاییستەی نین، یان وەكو ئەوەی بتپەرستەكانی عەرەب ناوی پەرستراوەكانیان بەو ناوانەوە دەنا، یان مەعنایەك بۆ ئەو ناوانە دابنرێت بەدەر لە مەبەستی الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم، ئەوانە لەسەر كردەوە خراپەكانیان لە دونیا وەكو كوفر كردنیان بە الله و ئیلحاد كردن و لادانیان لە ناوەكانیدا و بەدرۆخستنەوەی پێغەمەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم پاداشت دەدرێنەوە و لەسەری سزا دەدرێن. چەند تێبینییەك: 1- توندڕەوەكانی جەهمیە و قەرامیتە و باتنییەكان و ئەوانەی لەسەر بۆچوونی ئەوانن، نكۆڵی لە ناوو سیفەتاەكانی الله تعالی دەكەن و دەڵێن نابێت بەهیچ ناوو سیفەتیك وەسف بكرێت و ئەو بوونی ڕەهای هەیە، بۆیە دەڵێن نابێت بە الله بوترێت (موجود) یان (علیم) یان (قدیر)، هەموو ئەوانە بە وتەی مەجازی دەزانن و جێگیركردنی ناو و سیفەتەكان بە تەشبیهو لێچواندن دەزانن. لەو گومانەشیاندا ئەهلی سونەت بەتێروتەسەل بە ئایەت و بە فەرموودە و بە عەقڵ وەڵامی ئەوانیان داوەتەوە و حەقیان ڕوون كردووەتەوە. 2- حوكمی ناونانی مرۆڤ بەناوێك لە ناوەكانی الله تعالی دەبێت بە دو بەشەوە: یەكەم: ئەگەر ناوەكە ئەلیف و لامی پێوە بێت، وەكو: (العزیز) و (الحكیم)، بەم شێوە درووست نییە ، چونكە ئەوە ئاماژەیە بۆ ئەسڵی ناوەكە كە تایبەتە بە الله تعالی خۆیەوە و هەر ئەو دەگرێتەوە. دووەم: ئەگەر مەبەست لەناوناكە واتای سیفەتەكە بێت، با ئەلیفولامیشی پێوە نەبێت هەر درووست نییە، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نازناوی (أبو الحكم) گۆڕی و كردی بە (أبو شریح) بەناوی كوڕی گەورەی كەسەكەوە. بەڵام ئەگەر مەبەست لەوە نەبوو لەو حاڵەتەدا درووستە چونكە هاوەڵ بووە ناوی حكیم بووە. بەڵام بۆ هەندێ ناو زوكو: (جبار) با ئەلیفولامیشی پێوە نەبێت هەر نابێت چونكە واتای مەزنی و گەورەیی زۆری تێدایە كە تەنها شاییستەیە بەالله. بەهەمان شێوە ناوەكانی( الرحمن ، الخالق، القیوم، البارئ، القهار) درووست نییە وەكو ناو بۆ مرۆڤەكان بەكار بێت بە بێ ئەوەی وشەی عەبدی لەگەڵ بێت. [caption id="attachment_4541" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

  #القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (6) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی شەشەم پرسیار 1/ شەشەم بنچینەی ناوەكانی الله تعالی چییە؟ وەڵام/ شەشەم بنچینە بریتییە لە: (أسماء الله غير محصورة بعدد معين ) واتە: ناوەكانی الله تعالی نەبەستراوەتەوە بە ژمارەیەكی دیاری كراو. پرسیار 2/ بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی ناوەكانی الله تعالی لە ژمارەیەكی دیاریكراودا قەتیس نەبووە؟ وەڵام/ بەڵگە فەرموودەی پێغەمبەرە صلی الله علیه و سلم: ( أسألك بكل اسم هو لك، سميت به ،نفسك أو أنزلته في كتابك، أو علمته أحدًا من خلقك، أو استأثرت به في علم الغيب عندك) رواه أحمد وابن حبان والحاكم وهو صحيح. واتە: لێت دەپاڕێمەوەو داوات لێ دەكەم بە هەموو ناوێك كە ناوی تۆیە و پێی ڕازیت ناوت بێت، یان لە قورئانەكەتدا داتبەزاندووە، یان فێری یەكێك لە بەندەكانی خۆت كردووە، یان لە زانستی شاراوەو غەیبدا لەلای خۆت هێشتووتەوە. پرسیار 3/ ئایا فەرموودەی (إن لله تسعة وتسعين اسمًا مائة إلا واحداً من أحصاها دخل الجنة) متفق علیه. دەبێتە بەڵگە لەسەر ئەوەی الله تعالی تەنها نەوەد و نۆ ناوی هەیە؟ وەڵام/ نەخێر، لەبەر دوو هۆكار ئەو فەرموودەیە نابێتە بەڵگە بۆ قەتیس كردنی ناوەكانی الله تعالی لە نەوەد و نۆ ناودا. 1- ئەگەر مەبەست لە فەرموودەكە سنوورداركردن بوایە دەبوو بەم شێوە دەستی پێ بكردایە: (إن أسماء الله تسعة وتسعون اسمًا...) واتە: ناوەكانی الله تعالی نەوەد و نۆ ناون، نەك بەو شێوەی كە لە فەرموودەكەدا هاتووە: الله تعالی نەوەد و نۆ ناوی هەیە. بۆ نموونە: ئەگەر كەسێك بڵێت: سەد هەزار دینارم بۆ خێر و سەدەقە داناوە، مەعنای ئەوە نییە ئەو كەسە هیچ پارەیەكی تری نییە بۆ سەدەقە تەرخانی بكات، ئەوە تەنها بۆ روونكردنەوە ( وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَى). 2- مەبەست لەم فەرموودەیە ئەوەیە موسوڵمان ئەو نەوەد و نۆ ناوە لەبەر بكات و باوەڕی پێیان هەبێت و نزایان پێ بكات و پەروەردگاری پێیان ستایش بكات دەچێیتە بەهەشتەوە، نەك مەبەست لەوە بێت جگە لەو نەوەد و نۆ ناوە ناوی تری نییە. هەندی ڕای جیاواز و خیلافی زانایان لەم بارەوە هەیە، بەباشم نەزانی لێرە هەڵسم بەشیكردنەوەیان. پرسیار 4/ ئایا جێگیر بووە لە پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم ئەو نەوەدو نۆ ناوەی دیاری كردبێت؟ وەڵام/ نەخێر لە هیچ فەرموودەیەكی صحیح دا نەهاتووە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەو ناوانەی دیاری كردبێت، ئەو فەرموودەش كە لەو بارەوە هاتووە وەكو شیخ الاسلام ابن تیمیة فەرموویەتی فەرموودەیەكی لاوازەو صحیح نییە (مجموع الفتاوی 22/422). پرسیار 5/ وشەی (إحصاء) لە فەرموودەكەدا (من أحصاها دخل الجنة) مەعنای چییە؟ وەڵام/ ژماردنی بەوە دەبێت كە لە واتای وشەو ناوەڕۆكەكەی تێبگەین و بە پێی حوكم و واتاكانیان عیبادەتی پەروەردگارمان بكەین. دەشكرێت بە پوختی واتاكانی وشەی (إحصاء) لێرەدا بخەینە ڕوو كە بریتین لە: 1- بەواتای لەبەركردنی ئەو ناوانە دێت، وەكو الخطابي لە كتێبی: (شأن الدعاء / 26) وتوویەتی: وشەكە بەواتای بژاردن دیت واتە لەبەر بكرێن و نزاو پاڕانەوەیان پی بكرێت، وەكو الله فەرموویەتی: (وَأَحْصَىٰ كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا) الجن/ 28. هەروەها كۆمەڵێك لە زانایان وەكو القرطبي و البغوي و السنوسي و العیني لەشەرحی بوخاریدا لەسەر ئەم بۆچوونەن. 2- بەواتای توانین وبەرگە گرتن دێت، وەكو لە ئایەتەكەەدا هاتووە: (عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ) المزمل/20. واتە: كێ توانی بەحەقی ئەو ناوانە هەڵسێت و بە پێی واتاكانیان كردەوە بكات و خۆی وابەستەی واتاكانیان بكات، بۆ نموونە كە ناوی الرزاق ی خویندەوە متمانەی هەبێت كە ڕزقی ئەو لای الله یە و هەروەها ناوەكانی تر بەهەمان شێوە..ئەوە واتای إحصاء ه. 3- واتای (إحصاء) زانیاری تەواوە بە واتا و مەعنای ناوەكان" وەكو لە قسەی عەرەبدا هاتووە: (فلان ذو حصاة) واتە: فڵانە كەس خاوەن عەقڵ و ماریفەتە. 4- واتای (أحصاها) لە بۆچوونی هەندێكی تر لە زانایاندا واتە بیانناسێت و بیانزانێت، چونكە مەگەر كەسێك ئیماندار بێت ئەو ناوانە بناسێت، ئیمانداریش دەچێتە بەهەشتەوە. 5- واتاكەی بریتییە لە (عدها معتقدا) واتە: بیانژمێرێت بە ئیمان و باوەڕی تەواوە. چونكە كەسی دەهری دان بە بەخالیق و داهێنەر و درووستكاردا نانێت، ئەو كەسەش كە لەفەلسەفەدا ڕۆچووبێت، باوەری بە الله ی خاوەن توانا و قادر نییە. 6- (أحصاها) بەلای هەندێكی تر لە زانایانەوە واتە: بیانژمێرێت و مەبەستی پێی ڕەزامەندی الله تعالی بێت. 7- (أحصاه)ا بەلای هەندێكی ترەوە واتە: كردار بەو ناوانە بكات، بۆ نموونە كە ناوی الحكیم ی خویندەوە بزانێت و متمانەی تەواوی هەبیت هەرچی كار و حوكمی الله هەیە بێ حیكمەت نییە...بۆچوونەكانیش زۆر لەیەكترەوە دوور نین و هەندیكیان تەواوكەری یەكترن. تێبینی/ ئەم باسە لێكۆڵینەوەو قسەی زیاتر هەڵدەگرێت، ئەگەر زنجیرەكە چاپ كرا بۆ ئەو كاتەی هەڵدەگرین إن شاء الله. [caption id="attachment_4540" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

#القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (5) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی پێنجەم پرسیاری 1/ بنچینەی پێنجەم سەبارەت بە ناوەكانی الله تعالی چییە؟ وەڵام/ بنچینەكە بریتییە لە: ( أسماء الله تعالى توقيفية لا مجال للعقل فيها) واتە: ناوەكانی الله عزوجل (توقیفیة) و تەنها لە دەقی قورئان و سوننەتەوە وەردەگیرێن و هیچ بوارێك نییە بۆ مرۆڤەكان بەعەقڵی خۆیان قسەی تێدا بكەن. بۆیە لەم مەسەلەدا پێویستە لە سنووری كیتاب و سوننەت ڕابوەستین و هیچ زیاد و كەمێك لەمەسەلەی ناوەكانی الله تعالی دا ئەنجام نەدەین، هەروەكو خۆی فەرموویەتی: (وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السمع والبصر والفؤاد كُلُّ أولئك كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً ). واتە: ئەی مرۆڤ شوێنكەوتووی هیچ مەبە كە نایزانیت و بەتەواوی شارەزای نیت، بەڵكو دڵنیابەرەوەو وردبەرەوە، چونكە مرۆڤ لە چۆنێتی بەكارهێنانی گوێ و چاو و دڵیدا بەرپرسیارە، جا ئەگەر لە خێرو چاكەدا بەكاری هێنا پاداشتی دەست دەكەوێت، ئەگەر لە شەڕ و خراپەشدا بەكاری هێنا سزا دەدرێت. پرسیار 2/ (توقیفیة) واتای چی دەگەیەنێت؟ وەڵام/ واتە ڕاگیراوە لەسەر كیتاب و سوننەت و تەنها ئەو ناوە جێگیر دەكرێت كە بەڵگەی جێگیربوونی لەو دوو سەرچاوەدا هاتبێت. پرسیار 3/ ئایا مرۆڤ بە عەقڵی خۆی دەتوانێت بزانێت الله تعالی شایانی چ ناوێكە؟ وەڵام/ عەقڵی مرۆڤ توانای ئەوەی نییە ناو بۆ الله دیاری بكات ، ئەویش لەبەر چەند هۆكارێك: 1- ناودانا بۆ الله تعالی كاری مرۆڤەكان نییە و ئەگەر بیكەن دەبێتە جۆرێك لە درۆ و قسەهەڵبەستن" الله فەرمویەتی: ﴿قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴾ الأعراف: 33. بە پێی كۆتایی ئایەتەكە هەر قسەیەك یان ناودانانێك بۆ الله تعالی بەبێ هەبوونی بەڵگەیەك كارێكی قەدەغەكراوە. 2- لەبەر ئەوەی دانانی ناوێك بۆ الله كە خۆی بۆ خۆی دیاری نەكردوە، یان نكۆڵی كردن لە ناوێك كە خۆی بۆ خۆی دیاری كردووە ، ئەوە سنوور بەزاندنە و تاوانێكی گەورەیە. چەند تێبینییەك لەسەر ئەم بنچینەیە : یەكەم/ زانایان یەكدەنگن لەسەر ئەوەی هەر ناوو سیفەتێك ڕیگەی پیدرابێت لە كیتاب و سونەتدا درووستە بوترێت ئەوە ناوی الله یە. دووەم/ بەهەمان شێوە زانایان یەكدەنگن لەسەر ئەوەی هەر ناوو سیفەتێكی ڕێگە پێنەدراو لەو دوو سەرچاوەیەدا نابێت وەكو ناو بۆ الله بەكار بێت. سێیەم/ سەبارەت بەناوێك نە ڕێگە پیدراو بێت و نە نكؤلی لەسەر بەكارهێنانی كرابێت بەم شێوە جیاوازییان لە نێواندا هەبووە: 1- مەنهەجی ئەهلی سوننەت وەكو پێشتر ڕوون كرایەوە بریتییە لەوەی ناوەكانی الله عزوجل تەوقیفییە و هیچ بوارێك نییە بۆ مرۆڤەكان ناوی بۆ زیاد بكەن، دەكرێت فەرموودەی ( لا أُحصي ثناءً علَيكَ أنتَ كما أثنَيتَ علَى نفسِك) كە لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە (486). بكرێتە بەڵگە لەسەر ئەوە، چونكە ناو دیاری كردن بەشێكە لە واتای وشەی (ثناء) واتە ستایشكردن و ئەو كارە لە توانای مرۆڤەكاندا نییە. 2- بۆچوونێكی تر هەیە لە دەرەوەی ئەهلی سوننە و جەماعە بریتییە لەوەی كە ناوەكانی الله تعالی تەوقیفی و سنووردار نین و دەكرێت ودرووستە هەر ناوێكی شیاو بۆ الله تعالی دابنرێت، بەمەرجێك گومانی عەیب و خەوشی تێدا نەبێت، ئەمە بۆچوونی موعتەزیلە و هەروەها لە ئەشاعیرەش الباقلانی لە (تمهید الاوائل 261) و التفتازاني ش ئەوی گواستووەتەوە لە (شرح المقاصد 4/344) الباجوری ش بەهەمان شێوە لە ( شرح جوهرة اللقاني 89) ئەوانەش لەسەر ئەم بۆچوونە بوونە. 3- بۆچونێكی تریش هەیە كە هەندێ لە زانایان ڕاوەستاون و هیچ قسەیەكیان نەكردووە، واتە نەوتوویانە درووستە ناو زیاد بكرێت و نەش وتوویانە درووست نییە. ئەم بۆچوونە لە إمام الحرمین لە (الارشاد 136) گێڕدراوەتەوە، و الزركشي لە (شرح جمع الجوامع 4 / 869) لە الباقلاني گێڕاوێتییەوە كە ئەویش دوو قەولی بووە لەم مەسەلەدا. دەشگێڕنەوە یەكێك لە هۆكارەكانی بەجێهێشتنی أبو الحسن الأشعري بۆ موعتەزیلەكان ئەوە بووە كە جیاواز لە ئەوان باوەڕی وابووە هیچ ناوێك بۆ ناوەكانی الله تعالی نابێت زیاد بكرێت. [caption id="attachment_4538" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

#القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (4) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی چوارەم پرسیار 1/ چوارەم بنەما چییە لە بنەماكانی تێگەیشتن لە ناوەكانی الله تعالی؟ وەڵام/ ئەو بنەمایە بریتییە لە: (دلالة أسماء الله تعالى على ذاته وصفاته تكون بالمطابقة وبالتضمن وبالالتزام. ) واتە: ئاماژەی ناوەكانی الله تعالی لە سەر زات و سیفەتەكانی بە لەیەكچوون و تێهەڵكێشكردن و وابەستەبوونە. پرسیار 2/ واتای ( المطابقة) چییە لەگەڵ باسكردنی نموونەیەكدا؟ وەڵام/ واتاكەی بریتییە لەوەی وشەكە ئاماژە بۆ واتاكە بكات، بۆ نمونە ناوی (الخالق) واتە بەدیهێنەر ، هەم ئاماژەیە بۆ زاتی الله و هەم ئاماژە بۆ سیفەتی خەلق و داهێنان دەكات لەڕیگەی لەیەكچوون و گونجان و و ابەستەبوونەوە. پرسیاری 3/ واتای (التضمین) چییە لەگەڵ نموونەیەك بۆ ڕوونكردنەوەی؟ وەڵام/ واتاكەی بریتییە لە ئاماژەی وشەكە بۆ بەشێك لەواتاكەی، بۆ نموونە: وشەی (الغفور) تەنها ئاماژە بۆ زاتی الله دەكات، هەروەها ئاماژە بۆ سیفەتی لێخۆش بوون دەكات بەتەنها لە ڕێگەی (تضمین) تێخستن و تێهەڵكێشكردنەوە. پرسیار 4/ واتای (الالتزام) چییە لەگەڵ نموونەیەك بۆ ڕوونكردنەوەی واتاكە؟ وەڵام/ واتاكەی بریتییە لە ئاماژەی وشەكە بۆ شتێك لە دەرەوەی خۆی، نموونەی ئەوە (الخالق) ه، واتە درووستكار و داهێنەر دەبێت خاوەن توانا و زانست بێت و زیندوو بێت. پرسیار 5/ حوكمی (لازم) و پێویست لە كەلامی الله و پێغەمبەرەكەیدا صلی الله علیه و سلم و هۆكارەكەشی چییە؟ وەڵام/ (لازم) و پێویست ئەوەی لە قسەی الله تعالی و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم سەرچاوە دەگرێت، حەق و پێویستە، چونكە هەموو قسەیەكیان ڕاست و حەقە، ئەوەشی لە حەق سەرچاوە بگرێت پێویستە كاری پێ بكرێت و باوەڕمان پێی هەبێت، چونكە الله تعالی زانا بووە بەوەی كە دەبێتە پێویست و لە قسەكانی خۆی و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم وەردەگیردرێت ئەوەش پێویست و داواكراوە. بۆ نموونە ئایەتی: (فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ) البقرة/ 187. بە پێی ئەم ئایەتە چوونە لای هاوسەر لە خۆرئاوابووەنەوە تا بانگی بەیانی لە مانگی ڕەمەزاندا درووست وڕێگەپێدراوە. لازمی ئەمەش كە دەبێتە پێویست وحوكمێكی شەرعی و وەردەگیرێت ئەوەیە، درووستە دوای بانگی بەیانی واتە لەو كاتەی كە كەسەكە بەڕۆژووە لەشگران بێت وڕۆژووەكەی پی بەتاڵ نابێتەوە. پرسیار 6/ مەسەلەی (لازم) لە وتەی كەسانی جگە لە الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه وسلم دا چۆنە و چەند حاڵەتی هەیە؟ وەڵام/ مەسەلەی لازم واتە ئەو واتایەی كە لە وتەی كەسێكدا بەناراستەوخۆ وەردەگیرێت سێ حاڵەتی هەیە: 1- وتە وەرگیراوەكە بدرێتە پاڵ خاوەنەكەی وئەویش وابەستەی بێت و نكۆلی لێ نەكات كە وتەكەی ئەوە دەگرێتەوە، لەو حاڵەتەدا لازمی قەولەكەش دەبێتە قەولێكی تر. 2- بە خاوەن قەولەكە بوترێت ئەمە وتەی تۆیە و بەناڕاستەوخۆ ئەو واتایەش دەگەیەنێت ، بەڵام ئەو نكۆڵی لێ بكات و بڵێت نەخێر وانییە یان مەبەستم ئەوە نەبووە! لەو حاڵەتەدا نابێتە وتەو قەولی ئەو كەسە. 3- ئەوەی كە وەكو لازم لە وتەكە وەردەگیرێت، نە جێگیر بكرێت و نە نكۆلی لێ بكرێت، واتە خاوەنی قەولەكە نە ڕازی بووبێت كە ئەوەی لە قسەكەی وەرگیرێت ئەویش قسەی خۆیەتی و نە نكۆڵیشی لێ كردبێت، لەو حاڵەتەدا لازمی قەول نابێتە قەول. بەواتایەكی تر ئەو واتایەی لە وتەكەی وەردەگیرێت نابێتە ماڵ بەسەرییەوە. [caption id="attachment_4537" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (3) پرسیارەكانی بنچینەی سێیەم: پرسیاری 1/ سێیەم بنچینە چیە سەبارەت بەناوەكانی الله عزوجل كە پێویستە بیزانین؟ وەڵام/ ناوەكانی الله تعالی كاتێك ئاماژە بۆ وەسفێكی (متعدي) دەكەن - متعدي ، واتە: فیعلەكە بۆ ئەوەی واتا ببەخشێت دەبێت بگات بە (مفعول به) ، بۆ نموونە: بَریتُ القلمَ- لەو حاڵەتەدا ، ناوی الله لەو جۆرە حاڵەتانەدا سێ مەسەلە لە خۆیان دەگرن. پرسیاری 2/ ئەو سێ مەسەلانە چین و هەریەكەو بە نموونەیەك ئەگەر ڕوون بكرێتەوە؟ وەڵام/ ئەو سێ مەسەلە بریتین لە: 1- جێگیر بوونی ناوەكە بۆ الله تعالی وەكو ناوی (السمیع) كە ئەوەی لە خۆگرتووە (السمیع) ناوێكە لە ناوەكانی الله تعالی. وەكو فەرموویەتی: (وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا ۚ). واتە: الله تعالی ئەو ئاخاوتن و پێداچوونەوەی ئێوە دەبیسێت. 2- جێگیر بوونی ئەو سیفەتەی كە ناوی ( السمیع ) لە خۆی گرتووە، كە بریتییە لە سیفەتی بیستن. یان بۆ نموونە هەركێ باوەڕی بەوە هێنا كە الله تعالی (علیم) ە، بەڵام باوەڕی بە سیفەتی عیلم نەهێنا، ئەوە وەكو ئەوەیە باوەڕی بە ناوی (العلیم) نەهێنابێت ، چونكە باوەڕی كەس بەهیچ ناوێكی الله تەواو نابێت، تاكو باوەڕی بە سیفەتی ناوەكەش نەبێت. 3- جێگیربوونی حوكم و پێوێستییەكەی، كە بریتییە لەوەی الله بیسەری هەموو نهێنی و چپەیەكە، الله تعالی فەرموویەتی: ﴿ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ﴾ المجادلة: 1. واتە: الله گوێبیستی گفتوگۆی نێوان پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و (خولة بنت ثعلبة )بوو سەبارەت بە (أوس بن الصامت) ی مێردی. الله بیسەرە بۆ هەموو وتەیەك، بینەرە بۆ هەموو شتێك. یان بۆ نموونە ناوی عەلیم ئەوە دەخوازێت باوەڕمان بەو حوكمانە هەبێت كە لەو ناوەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆ ڕوونكردنەوەی زیاتر، الله تعالی لە قورئاندا فەرموویەتی: (إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ ۖ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) المائدة/34. واتە ئەو ڕێگرو شەڕكەرانەی كە تەوبە دەكەن و لە كارەكانیان پەشیمان دەبنەوە، بەر لەوەی بەسەریاندا زاڵ بن و دەستگیریان بكەن، ئەوە بزانن ئیمانداران كە الله (غفور) ە لە بەنەكانی خۆش دەبێت، (رحیم)ە، بەزەیی پێیاندا دێتەوە، واتە: ئەو دوو ناوەی كە لە كۆتایی ئایەتەكەوە هاتووە، حوكمی ئەوەیان لێ وەردەگیردرێت، كە ئەو ڕێگرو خراپەكارانە سزای حەدیان لەسەرە، لەم حاڵەتەدا لەسەریان لادەچێت. پرسیاری سێیەم/ ناوەكانی الله تعالی كاتێك ئاماژە بۆ وەسفێكی (متعدي) نەكەن و لە خۆیاندا واتا ببەخشن و واتایان دیار بێت، بۆ نموونە ناوی (الحي)، دوو مەسەلە لە خۆ دەگرێت، بە نموونەوە ئەو دوو مەسەلە چین؟ وەڵام/ ئەو دو مەسەلە بریتین لە: یەكەم: جێگیربوونی ئەو ناوە بۆ الله تعالی، وەكو ناوی (الحي) یان (العظیم) و(الجلیل) كە ناوێكن لە ناوەكانی الله تعالی. دووەم: جێگیربوونی ئەو سیفەتاتەی كە ئەو ناوانە لە خۆیان گرتووە بۆ الله، كەبۆ نموونە: (الحیاة) واتە: ژیان سیفەتێكە لە سیفەتەكانی الله عزوجل. تێبینی/ لە زمانی عەرەبیدا، كردار بە پێی واتاكەی دەبێتە دووبەشەوە: (متعدي) واتە: فیعلەكە لە فاعیلەكە تێدەپەڕێت و دەگاتە (مفعول به)، بۆنموونە: (فتح طارق الأندلس). (لازم) كردارەكە لە بكەرەكە تێناپەرێت، بۆ نموونە: (سافر خالد). ئەوەش لە زمانی كوردیدا لە بابەتی تێپەڕ و تێنەپەڕ و بەركاردا باس كراوە. [caption id="attachment_4536" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

#القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (2) پرسیارەكانی بنچینەی دووەم: پرسیاری 1/ بنچینەی دووەم چییە سەبارەت بە ناوەكانی الله جل جلاله؟ وەڵام: بنچینەی دووەم سەبارەت بە ناوەكانی الله تعالی كە پێویستە بیزانین ئەوەیە: ( أسماء الله أعلام و أوصاف) واتە: ناوەكانی پەروەردگارمان (أعلام) ە، ئەعلام كۆی عەلەمە، واتە ناوەكە ئاماژە بۆ خاوەنەكەی دەكات. ئەوسافیش كۆی وەسفە، واتە: وەسف و باس كردن و ستایشكردن. پرسیار 2/ بەچی ئیعتیبار و واتایەك ناوەكانی الله تعالی دەبنە (أعلام) و دەبنە ( أوصاف) ؟ وەڵام/ بەو ئیعتیبار و واتایەی كە هەم (عَلَم) ن، و ئاماژە بۆ زاتی الله دەكەن، ، لە هەمان كاتدا (وصف) یشن، واتە هەم وەسف و باسكردنیشن بۆ الله، بۆ نموونە: ناوی (السمیع) ئاماژەیە بۆ زاتی الله تعالی، بەم ئیعتیبارە عەلەمە و ناوە بۆ ئەو زاتە، بەو پێیەش كە وشەی (السمع) سیفەتی بیستن لە خۆ دەگرێت و الله تعالی بیسەرە، دەبێتە سیفەت بۆ الله تعالی. بۆیە دەوترێت ناوەكانی الله هەم عەلەمن، واتە ئاماژەن بۆ زاتی الله دەكەن، هەم وەسف و ستایشن بۆی. مەسەلەی ئەوەی كە ناو ئەعلام و ئەوساف بێت تایبەتە بە الله و بە پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم، چونكە دەگونجێت كەسێك ناوی عبدالله بێت و خۆی لە ڕاستیدا كەسێكی زۆر بێ باوەڕ و خراپ بێت، یان ناوی (علي) بێت و خۆی كەسێكی نەفس نزم بێت. مەرج نییە مرۆڤەكان هەمیشە واتای ناوەكانیان گونجاو بێت لەگەڵ سیفەتی خۆیاندا پرسیاری 3/ چۆن و بەچ شێوەیەك ناوەكانی الله تعالی (مترادف) و هاوواتا دەبن؟ وەڵام / ناوەكانی الله تعالی هاوواتا دەبن بەو پێیەی كە هەموویان ئاماژە بۆ یەك زات دەكەن ئەویش الله یە. پرسیار 4/ چۆن ناوەكانی الله تعالی جیاواز دەبن؟ وەڵام/ ناوەكانی الله جیاواز دەبن بەو پێیەی كە هەر ناوێك ئاماژە بۆ واتاو مەعنایەكی تایبەت بە ناوەكە خۆی دەكات. پرسیاری 5/ بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی ناوەكانی الله تعالی (أعلام) و (أوصاف) ن ؟ وەڵام/ بەڵگە لەسەر ئەوە فەرموودەی الله یە لە قورئانی پیرۆزدا: ﴿ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴾ يونس:107 هەروەها ئایەتی:﴿ وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ﴾ الكهف: 58. ئایەتی دووەم ئاماژەیە بۆ ئەوەی (الرحیم) لە ئایەتی یەكەمدا سیفەتی رەحمەت و بەزەیی لە خۆ گرتووە. پرسیار 6/ بیروباوەڕ و عەقیدەی تاقمی موعتەزیلە دەربارەی ناو و سیفەتەكانی الله عزوجل چییە و چۆنە؟ وەڵام/ عەقیدەی موعتەزیلە لەم بارەوە ئەوەیە ناوەكانی الله تعالی جێگیر دەكەن و باوەڕیان بە هەموویەتی، بەڵام سیفەتی ناوەكان جێگیر ناكەن و نكۆڵی لێ دەكەن! پرسیار 7/ بۆچی موعتەزیلە ناوەكان جێگیر دەكەن و باوەڕیان پێیەتی، بەڵأم نكۆڵی لە سییفەتەكانی دەكەن؟ وەڵام/ چونكە ئەوان دەڵێن: ئەگەر سیفەتەكان جێگیر بكەین و باوەڕمان پێیان هەبێت ئەو مەسەلە سەر لە (تعدد القدماء) ەوە دەردەكات، واتە: هەر سیفەتێك لە سیفەتەكانی الله لەوكاتەدا دەبێتە زاتێكی جیاواز كە سەرەتایان نییە ئەمەش فرەزاتی لێ دەكەوێتەوە! كە ئەمەش بیرۆكە و باوەڕێكی سەیرو ناشەرعی و نالۆژیكییە لە ئەوانەوە. پرسیار 8/ بەڵگە چییە لەسەر ئەوەی ئەم بیروباوەڕەی موعتەزیلە سەبارەت بەناووسیفەتەكانی الله تعالی هەڵەیە و پووچەڵە؟ وەڵام/ بەڵگە فەرموودەی پەرورەدگارمانە لە قورئانی پیرۆزدا: ﴿إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ. إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَيُعِيدُ وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ فَعَّالٌ لِّمَا يُرِيدُ ﴾ البروج: 12 – 16 واتە: واتە: لەم ئایەتەدا وەكو ئاشكرایە چەندین وەسف و ستایش بۆ الله هاتووە، لە كاتێكدا الله یەكە و (الواحد الأحد ) ە، ئەو فرە زاتیەش كە ئەوان باسی دەكەن درووست نابێت . پرسیار 9 / بەڵگەی عەقڵی چییە لەسەر پووچەڵی ئەو بیروبۆچوونەی موعتەزیلە؟ وەڵام/ بەڵگە ئەوەیە ستایش و سیفەتەكان جیاواز نین لە وەسفكراوەكان تاكو بوترێت دەبنە چەندین ستایشكراو! بەڵكو ئەو وەسف و ستایشانە هەمووی تایبەتن بە وەسفكراوەكەوە و هەموو بوونەوەرێكیش دەبێت چەند سیفەتێكی هەبێت. بۆ نموونە و(لله المثل الأعلی) ئەگەر بوترێت كەسێك ئازایە و ڕاستگۆیە و باڵابەرزە و گەنم ڕەنگە، ئەمە مەعنای ئەوە نییە باسی چوار كەس و چوار زاتت كردووە! بەڵكو باسی یەك كەس كراوە بەڵام ئەو سیفەتانەی هەمووی هەیە. پرسیار 10/ ئایا وشەی (الدهر) ناوێكە لە ناوەكانی الله تعالی؟ وەڵام/ نەخێر (الدهر) ناوێك نییە لە ناوەكانی الله تعالی، چونكە واتایەكی لە خۆ نەگرتووە تاكو ببێتە یەكێك لەناوەكانی الله، هەروەها لەبەر ئەوەی كە (الدهر) ناوێكە بۆ واتای كات و زەمان، الله سەبارەت بەوانەی كە نكۆڵییان لە ڕۆژی زیندووبوونەوە كردوە فەرموویەتی: ﴿ وَقَالُواْ مَا هِيَ إِلاّ حَيَاتُنَا الدّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَآ إِلاّ الدّهْرُ﴾ واتە: بتپەرستەكان دەیانوت جگە لەم ژیانەی دونیا كە تێیدا دەژین و دەمرین هیچ ژیانێكی تر نییە، ئەوەشی كە ئێمە لەناو دەبات تێپەڕبوونی ڕۆژگارە و درێژی تەمەنمانە. سەبارەت بەو فەرموودەش كە پێغەمبەر صلی الله علیه سلم فەرموویەتی: (يؤذيني ابن آدم يسب الدهر وأنا الدهر بيدي الأمر أقلب الليل والنهار) كە الله تعالی لەم فەرموود قودسیەدا ناوی خۆی بە (الدهر) بردووە، بە كۆتایی فەرموودەكە تەفسیر كراوە كە فەرموویەتی: .(بيدي الأمر أقلب الليل والنهار) واتە فەرمان و هەموو شتێك بەدەستی خۆمە، ڕۆژگار و شەوگار دەسوڕێنمەوە. الله خۆی زەمانەو ڕۆژگاری درووست كردووە ئیتر چۆن دەبێت سوڕێنەری ڕۆژگار هەر خۆی سوڕێندراوەكە بێت؟ تێبینی/ هەموو ناوێك لە ناوەكانی الله تعالی سیفەتێكی لە خۆ گرتووە، بەڵام مەرج نییە هەمو سیفەتێك ناو یش بێت، وەكو هەندێ لەوانەی بە (الصفات الذاتیة) دەناسرێت وەكو (الید) و (العین) ئەمانە ناویان لێ ناتاشرێت! بەڵام بۆ نموونە (الرحمن) ناو و وەسفی الله یە و هیچ تێگیرانێك لە نێوانیاندا نییە، ناوەكان ئاماژە بۆ زاتی الله دەكەن و هەروەها بۆ سیفەتی تەواوی و بێ عەیبی بۆ الله، بەڵام سیفەتەكان تەنها ئاماژە بۆ واتایەك دەكەن لە زاتی الله دا. إحسان برهان الدین 14 ذو القعدة 1442 24 حزیران 2021 [caption id="attachment_4535" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]

#القواعد_المثلى_بە_پرسیار_و_وەڵام: (1) پرسیارەكان دەربارەی بنچینەی یەكەم كتێبی ((القواعد المثلی فی صفات الله وأسمائه الحسنی) كتێبیكی گرنگ و بەسوودە دەربارەی بەشێكی گرنگی عەقیدە ئەویش ناوو سیفەتەكانی الله یە، هۆكاری هەڵبژاردنی كتێبەكە بۆ ئەوە دەگرێتەوە كە لەسەر مەنهەجی پێشینان بەبەڵگەوە نووسراوە، هەروەها لەبەر ئەوەی بە شێوەیەكی ئاسان نووسراوە ، هەندێك لەوانەی ویستوویانە خزمەتی كتێبەكە بكەن بۆ ئەوەی بە ئاسانی بگاتە فێرخوازانی زانست، كردوویانە بە شێوازی پرسیارو وەڵام، منبیش هەر جارەو بە گوێرەی توانا بەشێكی بۆ زمانی كوردی - إن شاء الله - وەردەگێڕم. ئەوەشی پێم بكرێت لە ڕوونكردنەوەو بۆ زیاد كردن بۆ خوینەری كورد دەیكەم پشتیوان بە الله. پرسیاری 1 : كامەیە یەكەمین ئەو بنەمایانەی پێویستن بزانرێن سەبارەت بە ناو وسیفەتەكانی الله تعالی كە لە كتێبی (القواعد المثلی فی صفات الله وأسمائه الحسنی) دا هاتووە؟ وەڵام/ ناوەكانی الله تعالی هەموویان جوانن و بە (الحسنی) وەسف و ستایش كراون ، زانایان ئەمەیان بەیەكەمین بنەما داناوە سەبارەت بە ناوەكانی پەروەردگار، ابن تیمیة و ابن القیم لە چەندین جێگەی كتێبەكانیاندا ئاماژەیان بەم بنەمایە كردووە.. پرسیاری 2: بەڵگە چییە لە قورئانی پیرۆزدا كە ئەو ناوانە جوانن؟ وەڵام/ بەڵگە ئەوەیە الله تعالی فەرموویەتی: ﴿ وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا﴾ الأعراف: 180. واتە: الله تعالی ناوی جوانی هەیە كە ئاماژە بۆ بێ عەیبی وبێ خەوشی و مەزنیی ئەو دەكات، هەموو ناوەكانیشی هەر بەو شێوە جوانن، بۆیە هەرچی داوایەكتان هەیە لێی بەو ناوانە داوای بكەن. پرسیاری 3: واتای چی دەگەیەنێت كە ناوەكانی الله تعالی هەمووی جوانە و لەئەوپەڕی جوانیدان؟ وەڵام/ واتای ئەوەیە كە ئەو ناوانە هەندێ سیفەتیان لە خۆ گرتووە كە بە هیچ شێوەیەك - وەكو ئەگەریش - هیچ جۆرە كەم و كورتی و عەیبێكیان تێدا نییە. بۆ نموونە: ناوی (الحي) ژیانێكی تەواو دەگرێتەوە كە نەبوونی لە پێشەوە نەبووە و نەمانیشی بەدوادا نایەت. یان ناوی (العلیم) زانایەكە كە نەزانێنێك پێش زاناییەكەی نەبووەو بیرچوونەوەشی هەرگیز تووش نابێت. پرسیاری 4: شێوەو چۆنیتی ئەو جوانییە چۆنە كە لەناوەكانی الله تعالی دا هەیە؟ وەڵام/ بەوەی كە لە هەمو ناوێك لەو ناوانەدا بە شێوەیەكی سەربەخۆ لە جوانی بوونی هەیە. پرسیاری 5: ئایا دەگونجێت جوانی ناوێك زیاد بكرێت بۆ جوانی ناوێكی تر؟ وەڵام/ بەڵێ، جوانی ناوێك دەچێتە پاڵ جوانی ناوێكی تر، جا لە كۆی جوانی و ڕێكوپێكی هەردوو ناوەكە جوانییەكی تری لێ درووست دەبێت، لەو جۆرە جوانیەش زۆرە لە قورئاندا. بۆ نموونە پێكەوە بوونی هەردوو ناوی (العزیز) و (الحكیم) ئەوەی لی وەردەگیرێت كە عیزەت و اتە هیزو توانا و دەسەڵاتی الله تعالی لەگەڵ حیكمەت و داناییدایە.   [caption id="attachment_4534" align="alignnone" width="1536"] {"uid":"C8365C0B-CFD4-4EC6-B9C5-D2A6D035B442_1624261384126","source":"other","origin":"gallery","sources":["349691371079211","324215042623211"]}[/caption]