العربیة
لیژنەكانی فەتوا زۆرجار پاشكۆی دەسەڵاتن



سیاسەت لە بنچینەدا پیس نییە، بەڵكو پێویستییەكی ژیانە و دەگونجێت رێگایەكیش بێت بۆ سەرفرازی دواڕۆژ ئەگەر سیاسەتێكی شەرعی بێت، بەڵام دوبارە دەپرسمەوە بۆچی سیاسەت بە پێناسەی ئەم ڕۆژگارە پیسە و دەبێت موسوڵمان لێی دوور بكەوێتەوە، وەڵامەكە بە كورتی:

1- ئەمڕۆ سەرزەوی لەلایەن چەند زلهێزێكی كەمەوە بەناراستەوخۆ حوكمڕانی دەكرێت وهیچ نەبێت ئاراستە دەكرێت، جگە لەوان هەموان بە بێ جیاوازی لەژێر ڕكێف وهەژموونی ئەواندان، بەڵكو هێزە لاوەكییەكان پێشبڕكی دەكەن بۆ ئەوەی سیاسەتیان هاوشێوەی سیاسەتی ئەوان بێت بەڵكو ڕازییان بكەن، هەركێ بیت و ئاراستە و بیركردنەوەت هەرچۆنێك بێت ناتوانیت لە دەرەوەی مەرج و ئیرادەی ئەواندا سیاسەت بكەیت، هیچ نەبێت لە هێڵە پانەكانی سیاسەتدا بۆت نییە لێێان لابدەیت، بەو پێیەش هیچ لایەنێك نییە بانگەشەی ئەوە بكات لە دەرەوەی ویست و مەرجەكانی ئەو زلهێزانە و پاشكۆكانیان سیاسەتی ئیسلامی شەرعی یان ئینسانی ئەكات و نەچووبێتە ژێر باری داواكاری مەرج و سیاسەتی ئەو زلهێزانە، ئەگەر كەسێك بانگەشەی لەو شێوەی كرد بەبێ سێ و دوو بزانە قسەكەی دوورە لە ڕاستی.

2- هەڵوێستی زلهێزەكان و پاشكۆكانیان هەر هەمووی بەبێ هیچ ڕاجیایی و ناكۆكییەك دژایەتی ئیسلامە و ڕەفز كردن و ڕەتكردنەوەی شەرع وڕێبازەكەیەتی وەكو بەرنامەی ژیان، بۆیە ئەوانەی بەناو ئیسلامەوە لە گۆڕەپانی سیاسیدا سیاسەت دەكەن جگە لە ناوی ئیسلام و هەندێ بنەماو بنچینەی گشتی لە ئاكار و عیبادەتدا بۆیان نییە لەو بەڕە بچووكەی خۆیان زیاتر قاچ ڕابكێشن، یان هیچ زێدە ڕەوییەك بكەن و خۆیشیان خوا هەڵناگرێت باسی حاكمیەتی شەرع و ئەو شتانە ناكەن بەڵكو بەردەوام ئەلێن ئێمە دەولەتی دینیمان ناوێت و دەوڵەتی مەدەنیمان دەوێت.

3- ئەمڕۆ سیاسەت لەسەر زەویدا سیاسەتێكە ڕەوشتی تێدا نییە، ئەوەش جێگای یەكدەنگی هەموانە و هەموان سنوورەكانی رەوشت بە واتا فراوانەكەی دەشكێنن و ئاساییە بەلایانەوە، بۆ نموونە درۆ كردن و پاشقولدان وفێڵ وتەنانەت پاكتاوكردنی یەكتری وئاكاری تری هاوشێوە ئەمانە بە بەزاندنی سنووری ڕەوشت و یاساو ڕێسای سیاسەت دانانرێت، بەڵكو جۆرێكن لە میكانیزم و هۆكاری سەركەوتن و جۆرێكیشە لە لێزانین و ئازایی لەو جیهانە جەنجاڵەدا.

4- سیاسەتی ئەم ڕۆژگارە یەك لۆژیك زیاتر نازانێت و لە یەك زمان زیاتر تێناگات، ئەویش لۆژیكی هێز وپارەیە، وەكو دوو باڵی باڵندەكەن كە بەبێ ئەو دوو لایەنە توانای هەڵفڕینی نییە، هێزی سەربازی و دارایی لەیەكتر جیانابنەوە وبنەمای سیاسەتی ئەم سەردەمە پێك دەهێنن، جا هەر كەس و لایەنێك هێزی سەربازی و پارەی هەبوو بڕیاریش هەر لای ئەوە، ئەگەر ئەو دوەی نەبوو تەنها بۆ پاشكۆبوون و بەكارهێنان وەكو كاریكتەری لاوەكی و بۆ پڕ كردنەوی هەندێ كەلێن و بۆ سازشی هێزە گەورەكان مەگەر بەكاریان بهێنن، ئەگینا ئەوەی حیساب بێت بۆیان ناكرێت، بەوەش دەردەكەوێت سیاسەتەكە لە خۆ خەڵەتاندن زیاتر نییە.

5- سیاسەت لە ئیسلامدا چەمكێكی پیرۆزی هەیە و مەعناكەی ئاسمان و ڕێسمانی لەگەڵ ئەوەی لەم ڕۆژگارەدا دەگوزەرێت فەرقە، واتای سیاسەت لە ئیسلامدا ئەوەیە كە میللەت بە ئەوپەڕی دادگەری و دڵسۆزی و راستگۆییەوە بەڕێوە ببرێن و كاروبارەكانیان ئاسان بكرێت، لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: ( كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ تَسُوسُهُمْ الْأَنْبِيَاءُ ، كُلَّمَا هَلَكَ نَبِيٌّ خَلَفَهُ نَبِيٌّ ) واتە نەوەی ئیسڕائیل لەلایەن پێغەمبەرانەوە كاروباریان بەڕێوەدەبرا، كە پێغەمبەرێك وەفاتی دەكرد پێغەمبەرێك جێگاكەی دەگرتەوە.و بە سیاسەتی شەرعی ئەو خەڵكەی بەرێوەدەبرد.

ئایا ئەمڕۆ سیاسەتی لەو شێوە لەسەر زەویدا بوونی هەیە؟ اللهم نەخێر.
إحسان برهان الدین
1- شوال -1445

2024-04-10

یەكێكە لە مەزنترین پێغەمبەران و گەورەترین ڕەوانەكراوەكانی الله بۆ مرۆڤایەتی، خاوەن پلەو پایەی قسەكردنە لەگەڵ پەروەردگاری، بەوەش بوو بە خاوەن مەقام وپێگەی (كلیم الرحمن). 

شەریعەت و پەیامێكی تێروتەسەلی لەلای الله وە بە بەنی ئیسڕائیل گەیاند، بەڵام زۆربەی زۆری ئەوان نەتەوەیەكی لادەر و لاسار و حەق نەویست بوون، ڕێزیان لە موساو لە شەریعەتەكەی نەگرت و پەیامەكەیان ڕەتكردەوە، بۆیە شاییستەیی هەڵگرتنی سیفەتی مرۆڤیان لە دەستدا و بوون بە بەراز و مەیمون و تاكو ئێستەش ئوممەتەكەی نموونەی كوفر و لادان و ستەمكردن و كاری ناشاییستەن. 

موسی علیه السلام مامۆستا و پێشەوای هەموو موسوڵمانێكی موەحیدە تا ڕۆژی دوایی، پێغەمبەرێكی خۆشەویست و مەزنە وپێشەنگێكی بە توانایە بۆ هەموو موسوڵمانێك لە تۆكمەیی كەسایەتی و پتەوی ئیمان و ڕووبەڕووبوونەوەی زاڵم و ستەمكاراندا. 

بەسەرهاتی موسی علیه السلام كە قورئانی پیرۆز زۆر جەختی لەسەر دەكاتەوە و لە سوڕەتەكاندا دوبارە دەبێتەوە، بۆ هەموو موسوڵمانێك پڕ لە پەند و وانەو عیبرەتە، خۆشویستنی و بە پێشەوا تەماشاكردنی ئەركی هەموو موسوڵمانانە و فەرزیشە لەسەریان. 

موسی علیه السلام خاوەنی داواكارییەكە لە پەرورەدگاری كە هیچ پێغەمبەرێكی تر ئەو داواكارییەی نەكردووە، فەرمووی: پەروەردگارم دەمەوێت بتبینم، (وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ) دەیەویست بەهەر حالێك بووە هەموو بەنی ئیسڕائیل بێنێتە سەر ڕێگای ڕاست و گومانەكانیان بڕەوێنیتەوە و بیانهێنێتە سەر ڕاستە شەقامی ئیمان و تەوحید، بەڵام ئەوان لە گومراییدا ڕۆچووبوون. 

موسی علیه السلام ناخی لە پێناو پەیامی تەوحید و پەروەردگاریدا توندی و شیددەتی زۆری تێدا بوو، كە بینی لەو ماوەی قەومەكەی بەجێ هێشتووە لە دینی تەوحید ویەك الله پەرستی لایان داوە خەم دایدەگرێت و لە هارونی برای توڕە دەبێت: (وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ). 

موسی علیه السلام ئەو شەفاعەتكار و كەسە سەنگینەیە كە لەشەوی میعراجدا پێغەمبەرمانی صلی الله علیه و سلم چەندین جار گێڕایەوە بۆ لای پەروەردگاری بۆ ئەوەی تەكلیفی نوێژمان لەسەر كەم بكاتەوە، پێغەمبەری ئێمە نەبوو بەڵام دڵی پێغەمبەران بەو شێوە پڕ لە سۆز و بەزەیی بۆ هەموو موسوڵمانێك. 

موسی علیه السلام ئەو پێغەمبەرە نازدار و مەزنەیە كە سەرەڕای ئەوەی یەكێكە لە پێغەمبەرانی (أولو العزم) علیهم السلام و بەسەرهاتەكانی لە ئایەت و سوڕەتەكانی قورئاندا بڵاوبووەتەوە، بەڵام الله تێماندەگەیەنێت كەوا دواجار موسی مرۆڤ بووە و زۆرێك لەو حاڵەتانەی بەسەر ئێمەی خەڵكی ئاساییدا دێت بەسەر ئەویشدا هەر هاتوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو باری مەزنی پێغەمبەرایەتی بەسەردا درابوو و لەئاستێكی زۆر بەرز و باڵایشدا بوو لە تواناكانیدا، بۆیە ئەو پێشەنگ و مامۆستای ئێمەیە و ئەركی سەرشانمانە ژیاننامەكەی بكەین بە مەشخەڵێك و ڕێگای ئیمان و تەوحیدی خۆمانی پێ ڕوناك بكەینەوە. 

موسی علیه السلام برای پێغەمبەرەكەمانە و ڕێبواری یەك ڕێگان كە ڕێگای تەوحید و تێكۆشانە لە پێناو هیدایەتدانی مرۆڤایەتی بۆ ڕووناكی ئیسلام، یەكێكیش لە مافەكانی ئەو پێغەمبەرە بەسەرمانەوە، جگە لەبەرز ڕاگرتنی ژیاننامەی و بە پێشەنگ تەماشاكردنی و فێربوونی وانە لە كەسایەتییە ناوازەكەی، پێویستە نەهێڵێن ناوی لەناوماندا بزر بیت و جێگای خۆیەتی هاوشێوەی باوو باپیرانمان ناوی مناڵەكانمان بە ناوی ئەو پێغەمبەرەوە بنێین و شانازی پێوە بكەین. 

 

 

 

2024-01-28

كاتێك بە میوانی دەچیتە جێگایەك و لەوێ بەدیداری كەسانێك دەگەیت، چاك دەزانیت كە مانەوەت لەو شوێنەدا مانەوەیەكی كاتییە و بۆ نیشتەجێبوونی یەكجاری نییە، بۆیە هەڵسان و بەجێهێشتنی ئەو جێگایە مسۆگەرە و حەقیقەتێكە زوو یان درەنگ دەبێت ڕوو بدات چونكە ئەوە ماڵ و جێگای حەوانەوەی ڕاستەقینەی تۆ نییە. 

لە ڕاستیدا ئێمە لەم دونیایەدا بەهەمان شێوە میوانین ومیوانیش دەبێت لە كۆتایی هاتنی میواندارییەكە دڵنیا بێت و یەقینی هەبێت لە بەجێهێشتنی ئەو هەوارە و جیابوونەوە لە خانەخوێكانی. 

تەمەنمان لەم دنیایەدا هەرچەند درێژ بێت هەر كورتە، چونكە ماوەی ژیانی دنیا بەماوەی ژیانی دواڕۆژ بەراورد ناكرێت، ئەگەر سەدەیەكیش تەمەن بكەین بە سروشتمان وەكو مرۆڤ تەنها وەكو ئەوەیە ڕۆژێك ، یان كۆتا ساتەكانی ئەو ڕۆژە تەمەنمان بەسەر بردبێت، جگە لەوە وەكو خەوێكە وزۆربەیشیمان لەبیرچووبێت. 

مادام تەمەنیشمان هەرچەند درێژ بێت هەروەكو یەك ڕۆژە وهاكا پێمان دەوترێت ژیان كۆتایی هات، كەواتە دین و عەقڵیش پێمان دەڵێن لەو ڕۆژەدا هەوڵ بدەیت بەڕۆژوو بیت وخۆت لە هەموو خراپەیەك بپارێزێت و بەگوێرەی توانا هەموو چاكەیەك ئەنجام بدەیت و خۆت لە هەموو ئەوەی لەگەڵ ڕەوشت و هەڵسوكەوتی میوانی ئاكاربەرز و بەڕێزدا نەگونجاوە بەدوور بگریت. 

ڕەحمەتی الله لەو زانا بەرێزە بێت كە فەرموویەتی:  

وصُم يومَكَ الأدنى لعلكَ في غدٍ ... تًفوزُ بعيدِ الفِطرِ والنّاسُ صُوَّمُ 

واتە ژیانی دونیا خۆی ڕۆژێكە تۆیش تێیدا بەڕۆژووبە، بەلكو بەربانگ وجەژنی ڕەمەزانت بحەیتە ڕۆژی دواتر كە ڕۆژی قیامەتە. 

گرنگە لەو حەقیقەتە تێبگەین كە ئێمە لەم دنیایەدا میوانین ودەبێت وەكو میوانیش - نەك خاوەن ماڵ - ڕەفتار بكەین، واتە دڵنیابین لە تەواوبوونی میواندارییەكە وئەو شوێنە بە موڵكی خۆمان نەزانین، ڕێزی خۆمان بگرین و بە پێی ئەو بەرنامەو ڕێنماییانە بڕۆین كە بۆ میوانەكان دیاری كراون، بە بێ مۆڵەت وەرگرتن هیچ كارێك لەو جێگەی كە میوانین تێیدا ئەنجام نەدەین، چاكەی خاوەن ماڵیش بەچاكە نەك بە خراپە و ناپاكی وەڵام بدەینەوە، بەڵكو ئەركی سەرشانمانە چاكەو ڕەوشتی جوان نیشان بدەین و هەوڵیش بدەین شوێنەوار و ناوبانگێكی جوان لە دوای خۆمان بەجێ بهێڵێن و هیچ كار و ڕەفتارێكی نەشیاوو ناپەسەندمان لێ دەنەكەوێت لە كاتی میواندارییەكەدا

2024-01-28
پێناسەی مورجیئە بۆ ئیمان

#وانەكانی_حەج_وعومرە:17 وكۆتــــــــــــایی
حەجی جەستە وحەجی ڕوح

لە ڕۆشنایی قسەی زانایان و ئەوانەی لە كتێبەكانیاندا جەختیان كردوەتەوە  لەسەر ئامادە بوونی نیەت و خاوێنی نیازی دڵی ئەو كەسەی دەیەوێت حەج بكات، هەر لەو كاتەی كە بڕیاری ئەو گەشتە پیرۆزە دەدات و تاكو گەڕانەوەی بۆ ماڵی خۆی، ئەم چەند ئامۆژگارییە بۆ خۆم و بۆ خوشكان و برایانم باس دەكەم:

1- پێش هەموو شتێك، بەر لەوەی لەماڵی خۆت بەرەو گەشتی پیرۆزی حەج دەربچیت، نیەتێكی ڕاستەقینەو خاوێن لە دڵتدا دابمەزرێنە كە لەم گەشتەدا تەنها وتەنها مەبەستت ڕەزامەندی پەروەردگارتە و هیواو ئاواتت ئەوەیە الله تعالی ئەو عیبادەتەت لێ وەربگرێت و لێت خۆش ببێت، لەم نیەتەی دڵت زۆر وردبەرەوە و بە تۆكمەیی لە ناختدا دایمەزرێنە.

2- كە بۆ ئەو گەشتە پیرۆزە بەرێ كەوتی لە قوڵایی دڵتەوە سوپاسی الله بكە كە زیارەتی ماڵەكەی خۆی بە نسیب كردی، هەزاران بە ئاواتی ئەوەن بە دیداری ماڵی پەروەردگاریان شاد بن و عیبادەتی حەج ئەنجام بدەن و ناتوانن.

3-  پێش ئەوەی لەماڵ دەربچیت، هەموو شتێك كە بە گرنگی ئەزانیت بینووسە و وەكو وەسێتێك بە جێی بهێڵە ، حیسابی ئەوە بكە لەوانەیە لەو گەشتەت نەگەرێیتەوە، ئەگەر ماڵی كەسێكت لایە، ئەگەر هەر مافێكی نێوان تۆ وبەندەكانی الله هەیە پێویستی بەیەكلا كردنەوە هەیە یەكلای بكەرەوە، یان وەسێت بكە لە دوای خۆت لە ڕۆشنایی كیتاب و سوننەتدا یەكلایی بكرێتەوە.

4- باشترە پێش ڕۆیشتنت لەگەڵ كەسە نزیكەكانت پەیوەندی بكەیت، ئەگەر بەتەلەفونیش بووە، بەتایبەتی ئەوانەی كێشە لە نێوانتاندا هەیە، هیچ مەسەلەیەك بە هەڵواسراوی بەجێمەهێڵە، داوای لێبورد و لێخۆشبوون لەهەر كەسێك بكە كە ئەزانیت پێویست ئەكات، بەڵام مەبەست لەم قسە ئەوە نییە  لەگەڵ هەموو كەسێكدا ئەو كارە بكەیت، بەڵكو تەناه لەگەڵ ئەوانەی كە شتێكی وا ڕویداوە لە نێوانتاندا پێویست بە داوا لێبوردن و لێخۆشبوون بكات.

5- باری خۆت لە شتی زیادە بۆ گەشتەكەت قور س مەكە، خواردن مەكە مەسەلەیەكی سەرەكی بیرت لای بێت، تەنها ئەوەندە نەبێت هێزی عیبادەتت پێ بدات.

6- هەرچی خەم و خەفەتەكانت، كێشەكانت، سەرقالییەكانت هەیە، هەرهەمووی فڕێبدە و بیرت تەنها لەلای ئەو گەشتە پیرۆز و مەزنەی خۆت بێت، لەناو جەگەی شەودا لە پەروەردگارت بپارێرەوە دڵێكی زیندووت پێ بدات، كاتێك جلی پاك و نوێ لەگەڵ خۆت ئەبەیت، بیرت لەلای ئەوە بێت بەدڵێكی خاوێن و تازەوە بگەرێیتەوە، بەئامانجی نوێ و بەرز بگەرێیتەوە، بڕیار بدە قۆناغی دوای حەجەكەت زۆر جیاواز بێت لەگەڵ قۆناغی پێش حەج كردنت.

7- كاتێك ماڵئاوایی لە كەسوكارت ئەكەیت، با كاتی ماڵئاواییت لەم دنیا بیر بكەیتەوە، شوینەوارێكی باش لە دوای خۆت بجێ بهێڵە ودڵت بە قیامەت ببەستە. زۆریش دڵت لای ماڵ و مناڵ نەبێت، ئەو كەسەی تۆ دەپارێزێت ئەوانیش دەپارێزێت.

8- لەگەشتەكەتدا بایەخ بە هاوڕێ و هاوسەفەری باش وچاكەكار بدە، ئەوە مەسەلەیەكی زۆر گرنگە، خۆت لە هەموو قسەیەكی بێ سوود و زیاد بپارێزە، ئەوە گەشتی تەمەنە كە پێی هەڵئەسیت، زۆر گەورە و مەزن تەماشای بكە.

9- بەر لەوەی خۆت بۆ ئیحرام خاوێن بكەیتەوە، دڵت لە ئاوڕدانەوە لە غەیری الله و ڕەزامەندی ئەویش خاوێن بكەرەوە، چەند پێویستت بە خۆشتن وخۆبۆخۆش كردن و خاوێن كردنەوەی جەستەتە، دوو ئەوەندە پێویستت بە خاوێن كردنەوەی دڵ و نیەتی دڵتە. كاتێك جلە سپیەكەی ئیحرام دەپۆشیت، ئەوەت بیر بكەوێتەوە كە ئەوە هەمان پۆشاكی تۆیە كە دەمریت و دەبێت بەكفنت، پۆشاك ئیحرام وكفن وەكو یەك سادە و بێ گیرفانن.

10- ئەو شوێنانەی لە كاتی حەج كردنت لە یادی الله دوورت دەخەنەوە، لێیان دوور بكەرەوە، بەدوای هەڵەی كەسەوە مەبە وتەنها بیرت لای خۆت بێت، لەبۆڵە و باسی ناڕەحەتییەكانی حەج بەدوووربە ئەوە كارێكی باش نییە.

11- ئیحرام كردن وەكو ڕاهێنانێكی نەفسی خۆت تەماشا بكە لە قەدەغەكراوەكانی الله تعالی، بیری خۆت بێنەوە ئەو پەروەردگارەی كە لەحەج داوای لێت كردوە لە كاتی ئیحرامدا لەو قەدەغەكراوانە بەدوور بیت، هەر ئەو پەروەردگارەیە كە لە كاتەكانی تردا داوای لێت كردووە لە قەدەغەكراوەكانی تری بەدوور بیت وسنوورەكانی تێنەپەڕێنیت.

12-  هەرگیز خراپەكانی خەڵكی وكەسوكار و هیچ كەسێك بەبیر خۆت مەهێنە، بڵێ یارەبی لەبەر تۆ لە هەموویان خۆش بووم وتۆیش لەمن خۆشبە، دڵی خۆت پاك بكەرەوە بۆ ئەوەی كە الله سەیری دڵتی كرد بەو خاوێنییە لێت خۆش ببێت.

13- هیچ شتێك نییە لە حەج و لە غەیری ئەوەندەی تەوحید تۆ لە الله نزیك بكاتەوە، بۆیە بەردەوام بە زمان و بەدڵت بلێ: (لا إله إلا الله وحده لا شریك له له الملك وله الحمد وهو علی كل شیء قدیر).

14- لە رۆژانی مانەوەتدا لە مینا، چاوەڕوانی خەڵكی بۆ حەشرو حیسابی ڕۆژی قیامەت بیری خۆت بهێنەوە، زۆر یادی پەروەردگارت بكە، لەگەڵ حاجیاندا ڕووت خۆش بێت، سەلامیان لێ بكە، تەعاروفیان لەگەڵ بكە، دەستی یارمەتی بۆ هەركەسێك درێژ بكە پێویستی پێت بوو، هەندێ جار دیاری بە هەندێ كەس بدە كە نایاناسی.

15- كە دەڵێیت لبیك اللهم لبیك، بڕیار بدە بۆ جیبەجێكردنی هەموو فەرمانەكانی تری الله و نەبەزاندنی سنوور وقەدەغەكراوەكانی تریشی لە دوای گەڕانەوەت بەهەمان شێوە بە گوفتار و بە كردار بڵییت لبیك الله لبیك. تۆ تازە لەببەیكت كردووە وپەیمانت داوە، پەیمانەكەت مەشكێنە.

16- لە هەموو هەگاوەكانی حەجەكەتدا خۆت لەگەڵ یادكردنی الله ڕابهێنە، هیچ هەلێك خۆ نزیككردنەوە لە الله لەدەست مەدە، زۆر جار بڵێ: (رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ)

17- لە ڕۆژی ڕاوەستاندا لە عەرەفە، ڕاوەسانی خەڵكیت لە ڕۆژی قیامەتدا بیر بكەوێتەوە لە چاوەڕوانی لێپرسینەوەدا، ، لە ڕاستیدا ئەو ڕۆژە وێنەیەكی بچووكە بۆ ڕۆژی قیامەت، هەرگیز ئەوەت بیر نەچێت.

18- ابن رجب الحنبلي بەڕەحمەت بێت فەرموویەتی: ئەو كەسەی ڕاوەستانی ڕۆژی عەرەفەی لەدەست چوو وحەجی بەنسیب نەبوو، با بەو مافانەی الله كە دیانزانێت هەڵبسێت،  ئەو كەسەی نەیتوانی لە موزدەلیفە بمێنێتەوە با بڕیار بدات خۆی لەپەروەردگاری نزیك بكاتەوە، ئەو كەسەی لە مینا توانای سەربڕینی قوربانی نەبوو با هەواو ئارەزووەكانی خۆی سەرببرێت مادام الله ئەوی گەیاندووەتە ئارەزووەكەی لە حەج كردنی ماڵەكەی، ئەو كەسەی كە نەیتوانی بگاتە بەیت بەهۆی دووری، با پەنا بۆ پەروەردگاری بەیت ببات چونكە زۆر لێیەوە نزیكە.

19- بیرت نەچێت كردارەكانی حەج جوڵەی بێ واتا و ئامانج نییە، بەڵكو لە هەموویدا ئامانجی نزیك بوونەوە لە پەروەدگار  هەیە، با عەقڵت بەوەدا بشكێت كە خۆ سەرقاڵ كردن لەو ڕۆژانەدا بەهەر یادێك تر لە یاد الله زیانیكە و لەخۆتی ئەدەیت.

20- هەمیشە خاوێنی ئەو شوێنانە بپارێزە كە هەنگاوەكانی حەجی تێدا ئەنجام ئەدەیت، هەرگیز پاشماوەی خواردن و هیچی تر لە شوێنەكاندا فڕێمەدە، تەنانەت ئەگەر جێگەكە خۆی بەو شتانە پیسیش كرابو تۆ بەشدار مەبە تێیدا.

21- كاتێك بەردی جەمرەكان فڕێدەدەیت با ئەوەت بیر بكەوێتەوە فەرمانەكانی الله جێبەجێ بكەیت، كە دەڵێیت الله أكبر ئەو دەستەواژە لە ژیانتدا بەرجەستە بكە و الله لە هەموو شتێك و لە هەموو كەسێك بەگەوەرت بزانە.

22- كە قوربانییەكەت سەردەبڕیت هەموو بیرێكت لەای ئەوە بێت كە تۆ لەو كارەتدا گوێڕایەڵی فەرمانی الله ت كردووە، هەروەها با هەڵوێستی پڕ لە ئیمان و تەوحیدی ئیبراهیمت لەمەسەلەی قوربانیدا علیه السلام بیر بخاتەوە، لەوەش دڵنیابە ئەوەی بۆ الله بیبەخشیت الله بەزیادەوە پێت دەبەخشێتەوە.

23-لە كاتی تەوافكردنتدا كاتێك تەماشای كەعبە دەكەیت، با مەزنیی تەوحیدت بیر بخاتەوە، چونكە ئەو ماڵە لە بنچینەدا بۆ جێگیركردنی تەوحید لە سەرزەویدا دامەزراوە. بۆیە تۆیش بڕیار بدە دڵت لە پەیوەست بوون بە غەیری الله خاوێن بكەیتەوەو دڵنیابە لەوەی غەیری الله عزوجل كەسی تر  سوود و زیانی تۆی بەدەست نییە.

24- هەرگیز لە پێناو ماچكردنی بەردەڕەشەكەدا پاڵ بەخەڵكەوە مەنێ و عەزێتی كەس مەدە، ئەوەش بزانە كە ئەو بەردە نە سوودی هەیە  و نەزیان، بەڵام فەرمانمان پێكراوە ماچی بكەین و ئێمەش گوێڕایەڵی فەرمانەكەین. سەرگەورەمان عومەر الله لێی ڕازی بێت بەو بەردەی دەفەرموو من دەزانم تۆ بەردێكی نە سوود و نزیانت نییە، بەڵام لەبەر ئەوە ماچت دەكەم پێغەمبەرم بینیوە صلی الله علیه و سلم ماچتی دەكرد.

25- لە كاتی سەعیكردنی نێوان سەفا و مەڕوادا خاتوو هاجەرت با بیر بكەوێتەوە، كاتێك هەژاری و پێویستی خۆی بۆ میهرەبانی الله نیشان دەدا، با سەعیكردن لەو جێگەیە فێری ئەوەت بكات لە هەموو ژیانتدا ڕاستگۆ بیت ونییەتت تەنها بۆ الله بێت. بیرت نەچێت تۆ بەردەوام موحتاجی ڕحمەت و چاكەی پەروەردگارتی.

26- ڕۆژان (التشریق) وجەژن بەگشتی بە یاد الله و بەخوێندنەوەی قورئان و كاری چاكە بەسەر ییە، بەنییەتی ڕێزگرتن لەو جێگەیە و لە سنوورەكانی الله شەڕ و مشتومڕ لەگەڵ كەس مەكە، بەچاوێكی كەمەوە سەیری كەس مەكە.

27- لە تەوافی وەداع و ماڵئاواییدا بە خەمیاری ماڵئاوی بكە، داوا بكە الله چەندین جاری تر هاتنەوەت بۆ ماڵەكەی بە نسیب بكات، دوعا بكە، سەڵاوات بدە، پەیمان لەگەڵ الله تازە بكەرەوە كە فەرمانەكانی جێبەجێ بكەیت، سوورەكانی نەبەزێنێت، دوعا بۆ كەسوكار و خۆشەویستەكانت بكە.

28- ك گەیشتیتەوە ماڵ بەسەلامەتی، وای دابنێ بەدڵێكی پاك و سپی گەراویتەتەوە، ڕێگە مەدە بە تاوان و سنوور بەزاندنی شەرع پیس ببێتەوە، ئەوەی كە لە حەج فێری بووی لە قوربانیدان و ئارامگرتن و ڕێزگرتن لە سنوورەكانی الله تعالی لە دوای حەجیش جێبەجێی بكە.

 

2024-05-28

#وانەكانی_حەج_وعومرە:16
كۆتایی هێنان بە گەشتی پیرۆزی حەج وعومرە

لە پاش ئەنجامدانی ئەو چوار ئەركەی كە لە ڕۆژی یەكەمی جەژندا ئەنجام ئەدرێت كە بریتی بوون لە (الرمي - النحر - الحلق - الطواف) وهەندێ لە زانایان لە وشەی (رنحط) كۆیان كردووەتەوە بۆ ئەوەی لە بیر نەچێت، ئەو چوار ئەركەش بریتیبوون لە فڕەدانی بەردەكانی عەقەبەی گەورە وهەروەها سەربڕینی قوربانی و سەرتاشین یان كورتكردنەوەی وتەوافی (الإفاضة) وسەعیەكەی، ئیتر كارەكاتی حەجردن بەرەو كۆتایی دەروات وبە كورتی دەربارەی دەڵێین:

1- جیاوازی تەوافی (الإفاضة) لەگەڵ تەوافی عومرە و سەرەتای هاتن بۆ مەككە چییە؟
چەند جیاوازییەكیان هەیە لەوانەیە توافی الإفاضة لە دوای تحلل دەكرێت واتە پێویستی بە پۆشینی جلی ئیحرام نییە و بە جلی ئاساییەوە دەكرێت، هەروەها پێویستی بە خێرا ڕێكردن(الرمل) و پێویستی بە (اضطباع) یش نییە، واتە شانی ڕاستی لە كاتی تەوافكردندا دەرناخات.

2- ئایا ئەكرێت تەوافی (الإفاضة) لەگەل تەوافی ماڵئاواییدا بكرێن بەیەك تەواف؟
بەلێ ئەگەر هۆكاری هەبێت ئەو كەسە دەتوانێت هەردوو تەوافەكە بكات بەیەك تەواف لە كاتی بە جێهێشتنی مەككەدا، واتە ئەوە بكات بە كۆتا كاری لە حەجەكەیدا.

3- حاجیان لە ڕۆژانی التشریق واتە لە دووەم وسێیەم و چوارەم  ڕۆژی جەژندا چ ئەركێكیان لەسەرە؟
لە یانزەی مانگی (ذي الحجة )دا كە دەكاتە دووەم ڕۆژی جەژن حاجیان ئەركی فڕەدانی بەردەكانی هەرسێ جەمرەكانی عەقەبەی بچووك و ناوەند و گەورەیان هەیە، كاتەكەش لە دوای كاتی زەوال وكاتی نویژی نیوەڕۆوە دەست پێ دەكات وتاكو خۆرئاوایی ئەو ڕۆژەو بۆ كەسێكیش نەتوانێت یان لەبەر قەرەباڵغی زۆر درووستە تاكو فەجری ڕۆژی دوایی دوای بخات، بۆ رۆژانی دوانزەو سیانزەش بەهەمان شێوە دەبێت.

4- شێوازی فڕەدانی بەردەكانی جەمرەكانی عەقەبەی بچووك و ناوەراست وگەورە لە ڕۆژانی (التشریق) دا   چۆن ئەبێ؟
وەكو پێشتریش باسمان كردووە لە دوای نیوەڕۆوە دەست پێ دەكرێت نەك پێش ئەو كاتە، لە جەمرە بچووكەكەوە دەست پێ دەكات بە تێگرتنی حەوت بەردی بچووك و دوای ئەوە دەتوانێت لە قەرەباڵغی خەڵكی دوور بكەوێتەوەو دەست بكات بە دوعا كردن، هاوەڵان هەندێ جار ئەوەندی خوێندنەوەی  سوەڕەتی (البقرة) بخوێنرێت دەوەستان ودوعایان دكرد.
 دوای ئەوە كەسەكە دەچێت بۆ فڕەدانی جەمرەی ناوەڕاست و بەهەمان شێوە حەوت بەردی بچووكی تێدەگرێت و دیسان دوعا دەكات.
 دوای ئەوە دەچێت بۆ جەمرەی عەقەبەی گەورەو بە هەمان شێوە بەحەوت بەردی بچووك بەردیان تێدەگرێت بەڵام ئەم جارەیان بۆ دوعا كردن ڕاناوەستێت. 
ئەگەر كەسەكە بیەوێت لە سێیەم ڕۆژی جەژندا كارەكانی حەجی تەواو بێت ئەم كردارە لە دووەم ڕۆژ و سێیەم ڕۆژ دووبارە دەكاتەوە ڕۆژی بیست و یەك بەرد لەو پەیكەرانە دەگرێت بەو شێوازە كە هەمووی 42 بەرد دەكات لەگەڵ حەوت بەردی ڕۆژی یەكەمدا بۆ (جمرة العقبةالكبری) هەموو دەكاتە 49 بەرد، ئەگەریش پەلەی نەبێت بۆ سێیەم ڕۆژانی (التشریق) بمێنێتەوە واتە چوارەم ڕۆژی جەژن ئەوا لە چوارەم ڕۆژی جەژندا بەهەمان شێواز 21 بەردی تر لە هەرسێ پەیكەرەكە دەگرێت و بەو شێوە كۆی بەردەكان دەكاتە 70 بەرد.

5- ئەو كەسەی كە (متعجل) بێت بۆ ئەوەی ئایەتی ( فَمَن تَعَجَّلَ في يَوْمَيْنِ فَلا إثْمَ عَلَيْهِ) لەسەر جێبەجێ ببێت و بیەوێت لە سێیەم ڕۆژی جەژندا هەموو كارێكی حەجەكەی تەواو كردبێت دەبێت كەی لە مینا دەربچێت؟
ئەگەر (متعجل) بێت دەبێت دووەم ڕۆژانی التشریق كە دەكاتە سێیەم ڕۆژانی جەژن پیش خۆرئاوابوون بەردەكانی فڕەدابێت ومینای بەجێ هێشتبێت، ئەگینا ئەگەر ئێوارەی بەسەردا بێت و هێشتا لە مینا بێت بابەردكانیشی پێشتر فڕەدابێت هەر دەبێت بۆ ڕۆژی دوای ئەوەش بمێنیتەوە، ئەگەر نا سەربڕینی حەیوانێكی دەكەوێتە سەر.

6-  تەوافی (الوداع) ماڵئاوایی كەی دەكرێت ؟

تەوافی ماڵئاوایی پێویستە كۆتا كاری حاجیان بێت لە مەككە، بۆ نموونە ئەگەر نیازی بازاڕ كردن و هەر ئیشێكی تری هەبێت نابێت بیخاتە پێش ئەو تەوافە، بەڵكو دەبێت پێش ئەوە بیكات، واتە كاتێك هیچ كارێكی لەمەككە نەماوەو بەرەو ماڵ و وڵاتی خۆی بەڕێدەكەوێت ئەو كاتە تەوافەكە دەكات، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە فەرمویەتی: (لا ينفرن أحد حتى يكون آخر عهده بالبيت).

6- تەوافی (الوداع) بە شێوازێك ئەنجام ئەدرێت؟
تەوافی ا(لوداع) حەوت شەوتە، واتە حەوت جار بەدەروی كەعبەدا دەسوڕێتەوە،  لە بەردەڕەشەكەوە دەست پێ دەكات و هەر لەوێیش تەواو دەبێت، بەبێ جلی ئیحرام ئەنجام ئەدرێت لەبەر ئەوەی لەیەكەم ڕۆژی جەژنەوە لە دوای فڕەدانی بەردەكانی (جمرة العقبة الكبری) كەسەكە (تحلل) بچووكی كردووە و لە دوای تەوافی (لإفاضة)ش (تحلل) ی گەورەی كردووە، بۆیە پێویست ناكات جارێكی تر ئیحرام ببەستێتەوە ولە دوای تەواو بوونی تەوافەكە دوو ڕكات نوێژ لەناو حەرەمدا دەكات و ئیتر دەردەچێت.

7- ئایا بۆ تەوافی ماڵئاوایی پێویستە سەعی نێوان سەفا و مەڕوایش بكرێت؟
نەخیر پێویستی بە سەعیكردنی نێوان (الصفا و المروة) نییە بەڵكو تەنها حەوت جار بەدەوری كەعبەدا دەسوڕێتەوە وتەواو.

8- حوكمی كەسێك چییە مەككە بەجێ بهێڵێت بەبێ ئەوەی تەوافی ماڵئاوایی (الوداع) بكات؟
هەركێ مەككە بەجێ بهێڵێت لە بۆچوونی زۆربەی زانایاندا واجبێكی بەجێ هێشتووە پێویستە ئاژەڵێك سەربڕێت، بەڵام ئەگەر عوزرێكی هەبێت بۆ نموونە لەبەر هەر هۆكارێك بێت ڕێگە نەدرێت بچێتە ناو حەرەم بۆ ئەنجامدانی ئەو تەوافە ئەوا هیچی لەسەر نییە.

9- ئافرەتێك پێش ئەنجامدانی تەوافی (الإفاضة) ودەرچوون لە مەككە وگەڕانەوەی بۆ ماڵ و وڵاتی خۆی تووشی سوڕی مانگانەبوو چی بكات لەو حاڵەتەدا؟
ئەگەر توانای مانەوەی هەبێت تاكو كاتی پاك بوونەوەی و كێشە بۆ سەفەرەكەی درووست نەبێت باشترە بمێنێتەوە، بەڵام ئەگەر بۆی نەكرا  كە زۆر جاریش مانەوە لە زۆر ڕوەوە كارێكی قورسە فەتوای زانایان لەسەر ئەوەیە بەو حاڵەی خۆیەوە خۆی پاك ڕادەگرێت و تەواف دەكات و هیچ گوناهێكیشی ناگات و هیچ كەفارەتێكیشی ناكەوێتەسەر .

2024-05-28

#وانەكانی_حەج_وعومرە:15
چوار ئەركی حاجیان لە یەكەم ڕۆژی جەژندا

لە ڕۆژی دەی مانگی (ذي الحجة)دا كە دەكاتە یەكەم ڕۆژی جەژنی قوربان، حاجیان چوار ئەركی سەركی دەكەوێتە سەریان ئەنجامی بدەن، هەندێ لە زانایان لە چوار وشەدا كۆیشئان كردووەتەوە بۆ ئەوەی حاجیان بیریان نەچێت ئەویش وشەی (رنحط)ە، مەبەست لەو چوار پیتە ئەم چوار وشەیە: (الرمي والنحر و  الحلق و الطواف) واتە: فڕێدانی بەردكان و سەربڕینی قوربانی و سەرتاشین و تەوافی (الإفاضة). بەم شێوەی خوارەوە وبەكورتی و بەبێ شیكردنەوەی زۆر ڕوونیان دەكەینەوە:

یەكەم:  لە ڕۆشنایی فەرموودەكان و سوننەتی كرداری پێغەمبەردا صلی الله علیه و سلم كاتێك حاجی لە موزدەلیفەوە گەیشتە مینا لەڕۆژی جەژندا چوار ئەركی هەیە پێویستە ئەنجامیام بدات، یەكەمیان فڕەدانی بەردەكانی (جمرة العقبة الكبری)یە كە لەم ڕۆژەدا تەنها حەوت بەرد لەوەیان دەگیرێت، بەڵام لە دوو ڕۆژی دواتر بۆ (متعجل) ولە سێ ڕۆژی دواتردا بۆ (متأخر)  ڕۆژانە هەرسێ جەمرەی بچوك و ناوەند و گەورەكەكان بەو تەرتیبە یەكی حەوت بەردیان تێدەگیرێت و لە باسی پێشووماندا بە كورتی ئەوەمان ڕوون كردەوە وژمارەی هەموو بەردەكان یان 49 یان 70 بەردی بچووك دەكات.

دووەم:  لە دوای فڕەدانی بەردەكانی (جمرة العقبة الكبری) كە باشترە لەدوای خۆرهەڵاتن وكاتی چێشتەنگاو بێت ئەگەر بكرێت و ئەگەرنا تاكو خۆرئاوابوون و تاكو فەجری ڕۆژی دواتریش كاتی هەر دەمینێت بۆ ئەوانەی كە عوزریان هەیە، دوای ئەوە حاجیان دەست بە ئەنجامدانی كاری دووەمیان دەكەن كە بریتییە لە سەر بڕینی قوربانییەكانیان:
1 - سەبارەت بەو كەسەی بە (إفراد) حەجی كردووە و پێش ئەوە عومرەی نەكردووە ئەو كەسە سەربڕینی لەسەر نییە بەڵام بیكات كارێكی باشی كردووە.
2- ئەوانەی بە دوو شێوازكەی تری حەج كردن حەجیان كردووە بە (تمتع) و بە (قران) ئەوان سەربڕینێكی واجبیان دەكەوێتە سەر وەكو سوپاس كردنی الله تعالی كە ئەم حەجەی بۆ ئاسان كردن، كە ئەوان لەسەرەتای هاتنیان بۆ مەككە عومرەیان كردووە و(تحلل)یان كردووە تاكو ڕۆژی تەرویە و جارێكی تر ئیحرامیان بەحەج بەستووە.
3- سەربڕینی ئاژەڵەكان كە دەكرێت لە وشتر و مانگا و مەڕ بێت، لە مینا یان لە هەر جێگەیەكی تری خاكی حەرەمدا بێت درووستە سەرببڕدرێت.
4- لەسەر بۆچوونی پەسەندی زانایان ئاژەڵەكان تەنها لە خاكی حەرەم درووستە سەرببڕدرێن نەك لە وڵاتی حاجییەكان بۆیان سەرببڕدرێت. چونكە الله تعالی فەرموویەتی: ( هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ).
5- درووست نییە ئاژەلەكە سەربڕێت ودوایی گۆشتەكەی  فڕێ بدات یان وازی لێ بێنێت، بەڵكو سوننەت وایە خۆی لێی بخوات و كەسانێك بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بیبەخشێت پێیان، بەڵام ئەگەر كەسی دەست نەكەوت ئەوا هیچی لەسەر نییە چونكە هەوڵی خۆی داوە.
6- درووست نییە كرێی سەربڕینی ئاژەڵەكە بریتی بێت لەبەشێكی ئاژەڵەكە بۆ نموونە بە قەسابەكە بڵێت ئەو مەڕەم بۆ سەربڕە و لە جیاتی حەقدەستەكەت ڕانێكی بۆ خۆت ببە، بەڵكو دەبێت كرێكەی لە پارەی خۆی پێ بدات. لە سوننەتدا جێگیر بووە لە صحیح مسلم كە نەهی لەوە كراوە بەشێك لە ئاژەڵەكە بكرێتە كرێ بۆ قەسابەكە.

سێیەم: سەرتاشین یان كورتكردنەوەی قژی سەر ئەركی سێیەمی حاجیانە لەو ڕۆژەدا.
1- لە دوای ئەوەی حاجی قوربانییەكەی سەربڕی ئینجا دەست دەكات بە تاشینی سەری یان كورت كردنەوەی قژی سەری لەبەر ئەوەی لە هەردوو سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە كە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم (حَلَقَ في حَجَّةِ الوَدَاعِ وَأُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، وَقَصَّرَ بَعْضُهُمْ) كە خۆی سەری موبارەكی تاشیوە و هەندێك لە هاوەڵە بەڕێزەكانی الله لێیان ڕازی بێت سەریان تاشیوەو هەندێكیان تەنها قژیان كورت كردووەتەوە. 
لەڕاستیشدا سەر تاشین باشترە چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە سەحیحی بوخاری و موسیمدا هاتووە یەك جار بۆ ئەوانەی قژیان كورت كردووەتەوە دوعای كردووە و سێ جار دوعای بۆ ئەوانە كردووە كە سەریان تاشیوە.
2- هەروەها سونەت وایە تاشینەكە یان كورت كردنەوەكە لە لای ڕاستەوە دەست پێ بكات وئینجا بچێتە لای چەپ ئەوەش هەر لە فەرموودەی صححیحدا جێگیر بووە.
3- سەبارەت بە ئافرەتان بە ئیجماعی زانایان تەها كورت كردنەوەی قژی لەسەرە نەك تاشین لە فەرموودەیەكدا لەلای أبو داود هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی : (لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ الحَلْقُ، إِنَّمَا عَلَى النِّسَاءِ التَّقْصِيرُ) واتە ئافرەتان تەنها كورتكردنەوەی قژیان لەسەرە نەك تاشینی. شێوازەكەشی ئەوەیە لە چەند لایەكی سەریان بە ئەندازەی سەرە پەنجەیەك بگرن. 

چوارەم: تەوافی (الإفاضة): لە دوای ئەوەی حاجیان بەرد فڕەدانیان بۆ (جمرة العقبة الكبری) تەوا كرد و قوربانییەكەیان سەبڕی و سەریشیان تاشی یان كورتیان كردەوە، ئینجا بە مەبەستی ئەنجامدانی طواف الإفاضة ڕوو دەكەنە مەككە.
1- (الإفاضة) مەبەست لە هاتنی بە لێشاوی حاجیانە لە میناوە بەرەو مەككە بۆ ئەنجامدانی تەواف وسوڕانەوە بەدەوری بەیتدا لە ڕۆژی جەژندا، تەوافی زیارە و ڕوكن وناوی تریشی لێ دەنرێت.
2- زانایان ئیجماعیان لەسەر ئەوەیە ئەم ئایەتە (وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ) مەبەست پێی تەوافی الإفاضةیە و ڕوكنێكە لە ئەركانی حەج و پێویستە ئەنجام بدرێت.
3- وەكو باشترین كات بۆ ئەنجامدانی ئەم تەوافە ئەگەر حاجی بتوانێت ئەوەیە لە دوای ئەو سێ ئەركەی پێش ئەم تەوافە لە ڕۆژی جەژن لە مینادا ئەنجامیدا خێرا بكات وئەم تەوافەش ئەنجام بدات. بەڵام ئەگەر دوای خست بۆ ڕۆژانی دوای جەژن كە (أیام التشریق) ی پێ دەوترێت درووستە و فیدیەی ناكەوێتەسەر. 
بەڵكو زانایان دەلێن ئەم تەاوفە كاتی كۆتایی دیاری نەكراوە بەڵام خیلاف تەنها لەسەر ئەوەیە ڕشتنی خوێنێكی دەكەوێتەسەر یان بەبێ ئاژەڵ سەربڕین دەتوانێت هەركاتێكی تر ئەنجام بدات.
4- مەرجەكانی ئەم تەوافە ئەوەیە پێشتر ئیحرامی بۆ حەج كردبێت چونكە ئەم تەوافە تایبەتە بەحاجیان. هەروەها ئەو كەسەی كە تەواف دەكات پێشتر لە رۆژی نۆیەمدا لە عەرەفەدا ڕاوەستابیت و كاتەكەشی داخل بووبێت بەهاتنی ڕۆژی یەكەمی جەژنی قوربان.
5- شێوازی تەوافەكەش ئەوەیە كەسی تەوافكار كەعبە دەخاتە لای چەپی خۆیەوە و لەلای بەردە ڕەشەكەوە دەست پێدەكات و بەگەیشتنەوەی بۆ لای بەردەكە جارێكی تر دەبێتە یەك تەواف، حەوت جار بەو شێوە تەواف دەكات و پێشتریش لەم زنجیرە باسەدا هەندێ مەسەلەمان بە شیكراوەیی دەربارەی تەواف باس كردووە.
6- بۆ ئەو كەسەی حەجی (تمتع)ی كردووە، واتە سەرەتا كە هاتووەتە مەككە عومرەی كردووە ودوای ئەوە (تحلل) ی كردووە تاكو ڕۆژی (الترویة)، پێویستە لە دوای تەوافی (الإفاضة) سەعی لە نێوان (الصفا و المروة)دا بكات، بەڵام ئەوانەی كە بە شێوازی (إفراد) و (قران) حەجیان كردووە لەسەریان نییە سەعی بكەن، بەلگەی ئەمەش لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە.

پێنجەم: ئایا ئەو چوار ئەركە هەر دەبێت بەو تەرتیبە بێت یەك بەدوای یەكدا؟ واتە یەكەم جار فرەدانی بەردەكان (الرمي) و دوای ئەوە سەربڕینی قوربانی (النحر) و دوای ئەوە سەرتاشین (الحلق) و دوای ئەوە تەواف (طواف الإفاضة)؟
بەلێ باشتر و (مستحب) وایە بەو تەرتیبە ئەركەكانی رۆژی جەژنی حاجیان ڕێك بخرێت، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەو شێوە ئەنجامی داوە، بەڵام هەركەسێك هەندێ لەو ئەركانەی پێش خست یان دوای خست لە فەرموودەی صحیح لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم لەو ڕۆژەدا هەركێ هاتووەتە لای و هەرشتێكی پێش شتێكی تر خستووە یان دوای خستووە پێی فەرمووە: (لا حرج لا حرج)  واتە درووستە و هیچ حەرەج و تاوانێكی تیا نییە وا بكەیت، بۆ نموونە یەكەم جار قوربانییەكەی سەرببرێت وئینجا بەردەكانی فڕێبدات، یان سەرتاشینی پێش سەربڕینی ئاژەڵ بخرێت و یان تەوافی پێش خستبێت وشتی لەو شێوە بە دەقی فەرموودەی صحیح هەمووی درووستە وكێشە بۆ حەجەكە درووست ناكات.

2024-05-28
توێشووی حاجیان
چەند باسێك دەربارەی جلال الدین الرومي و الشمس التبریزي pdf
الزمن في الروایات الحائزة علی الجائزة العالمیة للروایة العربیة 2018-2020
سقوط الحضارات والدول ي المفهوم القرآني قراءة في كتاب التفسير الاسلامي للتاريخ
التناص القرآني في شعر عمر بهاء الأميري ديوان مع الله أنموذجاً
چەند پرسیارێك لە ئەشاعیره
2024-04-18
ئایا ئەشاعیرە زۆرینەن؟
2024-04-18
القرطبي دەڵێت ئێمە مەزهەبی سەلەفمان لەلا قبوڵ نییە
2024-04-18
پەیوەندی ئەشاعیرەو سۆفییەكان
2024-04-18
17فخر الدين الرازي
00:00
/
00:00
2024-04-18
أبو حامد الغزالي
00:00
/
00:00
2024-04-18
أبو القاسم القُشَيري
00:00
/
00:00
2024-04-18
أبو المعالي الجويني
00:00
/
00:00
2024-04-18
زانستی قیرائات وچه‌ند وریاكردنه‌وه‌یه‌كی پێویست
زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ١١- آمین
2018-04-17
زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ١٠- ولا الضالین
2018-04-17
زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ٩- غیر المغضوب علیهم
2018-04-17
ئیسلام ئوممەتی سەنەدە !
هەر حوكمێك لە سوننەتدا هاتبێت وەكو ئەوەیە لە قورئاندا هاتبێت ئەگەر گومڕایەك نكۆڵی لە حوكمێكی ئیسلامی چەسپاو بكات و ئینكاری بەبەڵگەبوون و حوججیەتی سوننەت بكات، بە زمانی حاڵی پەشێواوی بڵێت قورئانمان بەسە، سوننەتیش مەگەر ئەوەی وەربگرین كە لە گەڵ قورئاندا یەكبگرێتەوە، ئەو كەسە موسوڵمانێتی خۆی بەو قسەیە خستووەتە ژێر پرسیارەوە ولە لێواری هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی موسوڵمانێتی خۆی نزیك بووەتەوە، لە ڕاستیشدا شتێكی سەیر و سەمەرە لەوەدا نییە، چونكە گومڕاكان چاوەڕوانی قسەی لەوە باشتریان لێ ناكرێت! بەڵام كارەسات و نیشانەی لادانی هەرە گەورەی باشەكان یان بەناو باشەكان ئەوەیە: دوای ئەو لادان و ناماقوڵییەی كە ئەو گومرایە دەیكات، هێشتا وەكو موسوڵمانێك بگرە وەكو كەسایەتی و بانگخوازێكیش سەیر دەكرێت و مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، و وەكو ئەوەی هیچ شەكرێكی هەر نەشكاندبێ، ئەوەش -بە بۆچوونی من - بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە: یەكەم زۆرینەی خەڵكی جەهلێكی ئەوتۆ گەورەیان بە دینەكەیان هەیە تەنها مەگەر سەجدە بردنیان بۆ بتێك بەلاوە تاوان و هەڵە بێت! ئەگینا هەر لادانیكی تر لەبیروباوڕ - بەتایبەتی ئەگەر زمان لووسێك بیرازێنیتەوە - بەلایانەوە ئاساییە و كێشەیەكی تێدا نابینین! دووەم خەڵكی غیرەتیان بۆ زۆر شت دەجوڵێت وەكو نەتەوە و میللەت و خزمایەتی و هاوسەر و ماڵ و منأڵ وشتی تر، بەڵام بە دەگمەن غیرەتیان بۆ دینەكەیان بجوڵێت، بەزمانی حاڵیان دەڵین ئیمە كارمان بەسەر ئەو باسانەوە چییە، ڕێزیش لە هەموو گومڕا و بێ دینیكیش دەگرین چونكە برای نەتەویمانن! جگە لە مافی نەتەوایەتی مافی هاوشاری و هاوحیزبی وخاڵی هاوبەشی تریشمان لەگەڵیدا هەیە كە هەموو ئەوانە لە ئیسلام گرنگترن بەلامانەوە، ئەم قسەیەش بە زمانی كردار نەك گوفتار دەكرێت، بۆیە ئیسلام لە جیهاندا و لە كوردستانی خۆماندا بە قۆناغێكی نامۆیی و غەریبیدا تیدەپەڕێت. بەوەش بۆت دەر دەكەوێت كەسەكانی تریش كە ئەو و هاوشێوەی ئەویان بەو قسەو بە قسەی لەوە ناشیرینتر و ناماقوڵتریشەوە هەر قبوڵە و دڵیان نایەت بۆ شتی وا دڵی بشكێنن و لە گوڵێك كاڵتری پێ بڵێن! لەوە بۆت دەرد دەكەوێت خەلكی بە شێوەیەكی ڕاستەقینە ملكەچی ئیسلامی كیتاب و سوننەت نین و بە شێوە كۆنە كلاسیكیەكەی ئیسلام قبوڵ ناكەن و ڕەتیدەكەنەوە، لەبەرانبەریشدا ئیسلامێكی تریان بۆخۆیان داتاشیوە و پێیان قبولە، پەیوەندییەكە لە نێوان پەروەردگار وبەندەكانیدا ئەوان عیبادەتی بۆ بكەن، ئەویش لەبەرانبەردا هیچ دەستێوەردانێك لە كاروباری ژیانیان نەكات، خۆیان چۆنیان پێ باشە بەو شیوە بیبەن بەڕێوە. إحسان برهان الدین 25 ذو الحجة 1441 15 آب 2020
2021-11-06
له‌ خویندنه‌وه‌كانم له‌م ماوه‌ی رابوردودا له‌ باره‌ی مێژووی نكۆڵی كردن له‌ سوننه‌ت و بانگه‌شه‌ی ئیعتیزالی هاوچه‌رخ ،بۆم ده‌ركه‌وت كه‌ بانگه‌شه‌ی ده‌ستكاریكردنی بنه‌ماكانی ئیسلام كۆنه‌وڕۆژهه‌ڵاتناسه‌كان دستێكی باڵایانهه‌بووه‌ له‌ ده‌ستپیكردن و په‌ره‌پێدانی بۆ نموونه‌: ڕۆژهه‌لاتناسی به‌ریتانی به‌ ناوبانگ هاملتۆن جب كه‌ له‌ ساڵی 1971ز وه‌فاتی كردوه‌ ، له‌ كتێبی (إلی أین یتجه الإسلام) دا به‌ ئه‌وپه‌ڕی ڕاشكاوی داوا له‌ سه‌ران و سه‌ركرده‌كانی جیهانی ئیسلامی ده‌كات - به‌ تایبه‌ت لاوه‌كان- كه‌ هه‌ڵسن به‌ ئه‌نجامدانی گۆڕانكاری له‌ بنه‌ماكانی ئیسلامدا وهه‌موو ئه‌وسنوورانه‌ ببه‌زینن كه‌ پێانده‌وترێت نه‌گۆڕ وپیرۆز ،به‌و شێوه‌ی كه‌ له‌ گه‌ڵ شارستانی ئه‌وروپا بگونجیت ، به‌مه‌ش ئه‌توانن به‌ ته‌واوه‌تی ببنه‌ شوێنكه‌وتوو پاشكۆی ڕۆژئاوا ،ئه‌م وته‌یه‌ش زۆر سه‌یر نییه‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتناسێكی وه‌كو جب ، هه‌رچه‌ند هه‌ندێ پێیان وایه‌ كه‌سێكی میانڕه‌وه‌و ستایشی پێغه‌مبه‌ری كردووه‌ صلی الله علیه وسلم ، به‌لام ئه‌وه‌ی سه‌رنجم له‌ وته‌كه‌یدا ڕاده‌كێشێ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌و یه‌كێكه‌ له‌ پێشه‌نگه‌كانی ئه‌وانه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ خه‌ریكی گۆڕانكارین له‌ بنه‌ماكانی ئیسلامدا و ده‌یانه‌ویت به‌ناوی تازه‌گه‌رییه‌وه‌ داروبه‌ردی ئیسلام تێكبده‌ن وناشتوانن. إحسان برهان الدین 24-5-2015 سلێمانی  
2018-04-14
له‌ مه‌ڕ ڕاگه‌یاندنی جه‌نگی دژه‌ فه‌رمووده‌ ، شێوازێكی تازه‌ له‌ جه‌نگی گومان دروستكردن له‌ كوردستان ڕه‌چاو ده‌كرێت ،جه‌نگاوه‌ره‌كانی ئه‌م نه‌به‌رده‌ هه‌ندێكن له‌ به‌ ناو ڕوناكبیر و مامۆستا وبانگخواز و كه‌سی دڵ پڕ له‌ گومان به‌رانبه‌ر مێژووی ئیسلام ، كه‌ سه‌رقاڵی ئه‌وه‌ن كای كۆنی ناحه‌زانی ئیسلام و لاده‌ران به‌ با بكه‌ن و هاتوون له‌م ساته‌ هه‌ستیاره‌دا له‌ مێژووی ناوچه‌كه‌و كوردستان له‌ ئاوی لێڵدا ڕاو ده‌كه‌ن و به‌ هه‌لی ده‌زانن له‌ ده‌رگای گومان دروستكردن له‌ ده‌وری فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم وزیندووكردنه‌وه‌ی بیرۆكه‌ی خه‌واریج و موعته‌زیله‌ بێنه‌ ژووره‌وه‌ ، له‌ڕاستیدا ئه‌م هه‌وڵانه‌ی به‌ڕێوه‌ده‌چن له‌ كوردستان هه‌وڵگه‌لێكی نه‌زۆك و لاوازن و پێچه‌وانه‌ی ئاڕاسته‌ی سه‌رجه‌م ئێمه‌ی كوردی موسوڵمانی سوننیه‌ ، ئه‌وان به‌ تێكڕا پشت ده‌به‌ستن به‌و گومانانه‌ی گومڕاكانی عه‌ره‌ب له‌ میسر وسودان وسوریاو وڵاتانی تر ده‌یڵێن و ده‌ینووسن و خۆیان له‌ بازنه‌یه‌كی لاساییكردنه‌وه‌ی ڕه‌ها ده‌بیننه‌وه‌ ، ئه‌مانه‌ی كه‌ به‌ نیازن ده‌ستپێكی تۆماركردنی ئه‌م لاپه‌ڕه‌ ڕه‌شه‌ بن له‌ كوردستان هه‌ندێكیان به‌ ڕواڵه‌ت وه‌كو ئیسلامی خۆیان پێناسه‌ ده‌كه‌ن ، یان خه‌ڵكی وا ده‌یانناسن ، به‌ڵام له‌ ڕاستیدا ئه‌وان وه‌كو هه‌ر نه‌خۆشێك خۆیان پێویستیان به‌ چاره‌سه‌ر هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر ڕاسته‌ شه‌قامی كیتاب و سوننه‌ت و تێگه‌یشتنی زانا گه‌وره‌ شایه‌تی بۆ دراوه‌كانی ئه‌م ئوممه‌ته‌ ، یان ئه‌وه‌یه‌ خۆیان وه‌كو هه‌ر موعته‌زیله‌و تاقمێكی تری گومڕا بناسێنن و به‌ ڕاشكاوی بڵێن ئێمه‌ هاتووین ئه‌و ڕێبازه‌ زیندوو بكه‌ینه‌وه‌، كه‌ هه‌ندێكیان خه‌ریكن ئه‌و ڕاستیه‌ به‌ زمانی خۆیان ئه‌دركێنن ، سیمای دیاری ئه‌م كه‌سانه‌ ده‌ربڕینی گومانه‌ ده‌رباره‌ی سه‌رجه‌م مێژووی ئیسلام هه‌ر له‌ هاوه‌ڵانه‌وه‌ تاكو هه‌ر كه‌سێكی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی خۆمان كه‌ به‌رگری له‌ ڕێبازی ئه‌هلی سوننه‌ت وجه‌ماعه‌ت بكات ، له‌ ڕووی چه‌واشه‌كاریشه‌وه‌ هه‌ندێكیان به‌ڵگه‌ له‌ كتێبه‌كانی ابن تیمیة و شاطبي وهه‌ندێ ئوصوڵی تر ئه‌هێننه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدایه‌ خۆیان چاك ده‌زانن ئه‌و كاره‌یان خۆڵ له‌ چاو كردنه‌و و ئه‌و پێشه‌وایانه‌ بێ به‌رین له‌ كه‌سانێك نكۆڵی له‌ به‌ڵگه‌بوونی سوننه‌ت بكه‌ن ، یان به‌ بێ هیچ شه‌رمێك و ترسێك له‌ خوا وموسوڵمانان و مێژوو ، وته‌ی ڕۆژهه‌ڵاتناس و سه‌رگه‌ردانه‌كانی عه‌ره‌ب دووباره‌ بكه‌نه‌وه‌و باری موسوڵمانی كوردی پێ قورس بكه‌ن و ڕۆڵی گومڕاكردنیان له‌ گه‌ڵدا بگێڕن . ترسناكی ده‌ردی ئه‌م كه‌سانه‌ له‌وه‌دایه‌ نه‌خۆشینه‌كه‌یان بۆ خه‌ڵكی ساده‌و كه‌م زانست ده‌گوێزرێته‌وه‌ و پێویسته‌ وه‌كو ئه‌ركێكی ئیسلامی و ڕه‌وشتی و نه‌ته‌وایه‌تیش - چونكه‌ ئیسلام ئایینی نه‌ته‌وه‌ی كورده‌ - ڕێوشوێنی پێویست بگرینه‌به‌ر و به‌رپه‌رچ بدرێنه‌وه‌و هه‌ست به‌ به‌رپرسیارێتی بكرێت له‌ ئاستی ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌ی كه‌ جۆرێك له‌ خۆیه‌كلاكردنه‌وه‌ی پێوه‌ دیاره‌و هه‌ندێ لایه‌ن و ده‌زگای ڕاگه‌یاندنیش كاری بۆ ده‌كه‌ن ، پێویسته‌ كه‌سانی زانا و فێرخوازانی زانست وپه‌یڕه‌وانی قورئان و فه‌رمووده‌ به‌ به‌ڵگه‌ وسه‌ركوتكردنه‌وه‌ ڕوو به‌ڕووی ئه‌و لاده‌رانه‌ ببنه‌وه‌ و ڕێگه‌یان نه‌ده‌ن بێ ڕێزی به‌رانبه‌ر فه‌رمووده‌كان و هاوه‌ڵان وزانایانی سه‌له‌ف بكه‌ن ، چونكه‌ ئه‌وان له‌ بێ ده‌نگی په‌یڕه‌وانی سوننه‌ت گومان ده‌به‌ن له‌سه‌ر حه‌ق بن و به‌ڵگه‌كانیان له‌ دژایه‌تی فه‌رمووده‌و و مێژووی هاوه‌لان به‌ هێز بن ، ته‌نانه‌ت بێ ڕێزییان گه‌یشتووه‌ته‌ ئاستێك له‌سه‌ر كه‌ناڵه‌ ئیسلامییه‌كانه‌وه‌ گومڕایه‌كیان خۆی له‌ ئه‌بو به‌كر و عومه‌ر ڕه‌زای خۆایان لێبێت به‌ عاقڵتر بزانێت و به‌وان بڵێت نه‌زان بوونه‌ ! ئه‌م لاده‌رانه‌ مێشكیان بوه‌ته‌ زه‌مینه‌یه‌ك بۆ گه‌شه‌كردن وچالاك بوونی گومان و ڕه‌خنه‌ له‌ زۆربه‌ی بڕگه‌كانی ئیسلام ، به‌ چاویلكه‌یه‌كی ڕشه‌وه‌ كه‌ پێیان به‌خشراوه‌ له‌لایه‌ن ناحه‌زانی ئیسلامه‌وه‌ ته‌ماشای سه‌رچاوه‌ی دووه‌می ئایینی ئیسلام ده‌كه‌ن كه‌ فه‌رمووده‌یه‌، ئه‌وان وه‌كو خۆیان ده‌ڵێن ده‌قه‌كان دووباره‌ ده‌خوێننه‌وه‌ ! ئه‌گه‌ر چی ئه‌م خاوه‌ن هه‌ڵویستانه‌ به‌رانبه‌ر بیروباوه‌ڕه‌كانی ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت زۆریان زاراوه‌ی (قورئانی) -به‌م پێناسه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ گۆڕه‌پانی جیهاندا بوونیان هه‌یه‌- ده‌یانگرێته‌وه‌ وشوێنكه‌وتوویه‌كی راسته‌قینه‌ی بست به‌ بستی قورئانییه‌كانن وه‌كو: أحمد صبحي منصور و حسن الترابي وجمال البنا والحابري وحسن حنفي و شه‌ریعه‌تی و سروش وعدنان إبراهیم و هاوشێوه‌كانیان ، به‌ڵام له‌ ڕاستیدا هه‌ندێكیان ته‌نها قوربانییه‌كن بۆ جه‌هل و خوێندنه‌وه‌ی ئاوه‌ژوو بۆ ئیسلام وه‌كو بیروباوه‌ڕ و شه‌ریعه‌ت و مێژوو ، ئه‌و جۆره‌شیان - كه‌ پۆشاكی جه‌هلیان پۆشیوه‌ و دڵنیام سوڕه‌تی فاتیحه‌ی ناو نوێژیان ڕه‌وان نییه‌ - هێشتا هیوای چاره‌سه‌ر و چاكبوونه‌وه‌یان بۆ ده‌كرێت ، ئه‌وه‌نده‌ش جێگای به‌زه‌یین هه‌رگیز جێگای ڕق لێبوون و تووڕه‌بوون نین ، به‌ڵام به‌ گشتی ده‌ڵێم: ئه‌مه‌ قۆناغێكی هه‌ستیاره‌ له‌ مێژووی كوردستان ،هه‌ركێیش ئازاده‌ لاپه‌ڕه‌یه‌كی سپی یان ڕه‌ش بۆ خۆی تۆمار بكات ..خوای گه‌وره‌ش ڕۆژێكی بۆ لێپرسینه‌وه‌ داناوه‌ زۆر نزیكه‌ ، چونكه‌ هه‌ر كه‌سێك دونیای به‌ جێهێشت قیامه‌تی هه‌ڵده‌سێت ،إن موعدهم الصبح ألیس الصبح بقریب. إحسان برهان الدین 2015-7-5 سلێمانی
2018-04-14