
(استكراد )مەعنای چییە؟
دەستەواژەیەك هەیە لە هەندێ وڵاتی عەرەبی بەكاری دەهێنن وبە شێویەكی تایبەتیش لە میسر بەكار دێت، ئەویش ئەوەیە كاتێك كەسێك هەست بكات كەسێكی تر لە شتێكدا دەیخەڵەتێنێت، یان دەیەوێت كڵاوی لەسەر بكات، پێی دەڵێت: (أنت بتستكردني) واتە تۆ من بە گێل دەزانیت؟ وەكو دیارە مەعنای ڕاستەوخۆی وشەكە لە وشەی كوردەوە وەرگیراوە، تاكو ئێستاش لە فیلم ودراماكانیاندا یان لەناو كۆڕو كۆمەڵی خەڵكی ولە بازاڕ و شوێنە شەعبیەكاندا بەتایبەتی بە هەمان مەعنا بەكاردێت و تەعبیرێكی زۆر بەناو بانگە لە میسر و لە چەند دەوڵەتێكی تری عەرەبیش بەكار دەبرێت، بۆ نموونە دەوترێت:
- (هو أنت بتستكردني). واتە چیە ئەوە دەتەوێت حسابی كوردم بۆ بكەیت وفریوم بدەیت؟
- (أنت عايز تستكردني ليه ) واتە بۆچی دەتەوێت هەر بە زۆر بمكەیت بە كورد بۆ نموونە كاتێك مافێكی پێشیل دەكرێت ئەو قسە دەكات؟
سەیریش ئەوەیە كەسەكان لە وەڵامدا زۆر جار ئەلێن: (مانّي كردي) واتە: نەخێر من كورد نیم! يان دەڵێن: (أنا مش كردی) واتە نەخێر هەڵەیت و من كورد نیم و بەو شێوە نیم كە تۆ گومان دەبەیت!
هەندێ جاریش كە كەسێك دەیەوێت بە فێڵ وتەڵەكە شتێك لەكەسێكی تر بسێنێت ئەو كەسە لە وەڵامدا دەلێت: (لا تستكردني، أنا لست كُردياً!) واتە وا مەزانە من كوردم ناتوانیت فریوم بدەیت.
هەندێك لەوانەی بەدواداچوونیان بۆ ئەسڵی سەرهەڵدانی ئەم دەستەواژەیە كردووە لە میسر كە جێگای سەرهەڵدانی یەكەم جاری ئەم دەستەواژەیە دەڵێن:
لەسەرەتا مەبەست پێی مەدح و ستایش بووە، بۆ نموونە كەسێك بیویستایە تكا لەبەرانبەرەكەی بكات یان لێی بپاڕێتەوە بۆ ئەوەی زوڵمی لێ نەكات، یان ئازاری نەدات، یان ماڵی نەخوات، پێی دەوت أنت كردي واتە مرۆڤێكی باشی، مەردو بە غیرەتی و ستەمم لێ مەكە، بەڵام دەڵێن لەگەڵ ڕۆژگاردا وەسف كردنەكە بوو بەزەم كردن و كەم كردنەوە لە پێگەی كەسی كورد بە شێویەكی گشتی وتاكو ئێستاش وەكو وتم لە ناو خەڵكیدا لەو وڵاتانە بەكار دێت .
بەڵام بە قەناعەتی من ئەو كەسەی لە ئێستادا ئەم دەستەواژەیە بەكار دەهێنێت، لە میسر و لوبنان و سوریا وهەندێك پێیان وایە لە باشوری عێراقیش بەكار دێت، كەسیان لەو ساتەی ئەو وشە بەدەمیاندا دێت نە كوردیان ئەسڵەن لەبیرە و نە مەبەستیشیان كەم كردنەوەیە لە هیچ كەسێك، بەڵكو هەندێكیان یان زۆرێك لەوانەی دەستەواژەكە بەكاردەهێنن، لەوانەیە هەر نەزانن میللەتێك هەیە بەناوی كورد ، یان زانیارییەكی سەرەتایی زۆر كرچ وكاڵ و نوقسانیان لەوانەیە لەسەر كورد هەبێت.
لە هەمووی سەیرتر ئەوەیە لە كاتێكدا جێگای سەرهەڵدان و تەشەنە كردنی ئەم وشەیە یەكەم جار لە میسردا بووە ولەوێوە گەیشتووەتە وڵاتانی تر، میللەتی میسر سەردەمانێك صلاح الدین الأیوبي و دەوڵەتی ئەییوبی حوكمی كردوون و تاكو ئێستاش شانازی بە صلاح الدین دەكەن وناوی صلاح ناوێكی زۆر بڵاوە لە ناو میسرییەكاندا، بەڵام قەناعەم وایە ئەوان بە ئێستاشەوە صلاح الدین تەنها و تەنها وەكو سەركردەیەكی و سومبولێك و كەسایەتییەكی موسوڵمانی گەورە لە مێژوودا دەیناسن وشانازی پێوە دەكەم نەك وەكو سەركردەیەكی كورد، ئەگینا هیچ نەبێت لەبەر خاتری ئەویش بوایە دەستبەرداری ئەو دەستەواژەیە دەبوون.
پرسیارەكەش ئەوەیە: بۆچی لە سەرەتا ئەو دەستەواژەیە سەریهەڵدا ؟ ئەگەر یەكەم جاریش بە واتایەكی باش بەكارهاتووە بۆچی دواجار تەعبیرەكە لە زەم و سووكایەتی بە كورد سەری دەركرد، ئەی بۆچی تاكو ئێستاش بەكارهێنانی بەردەوامە؟ ئایا دەگونجێت ئەوان لەسەردەمێكدا كوردیان ناسیبێت و هەر بەمەبەست وشەی (استكراد) یان بەكارهێنابێت چونكە كوردەكانی ئەوێ بەو شێوە بووبێتن؟ چونكە لە ڕابردوودا ئەگەر بە ڕێژەیەكی كەمیش بێت كورد لەو وڵاتە ژیاون ونەوەیەك لە میسرییەكان بەركەوتنیان لەگەڵ كورد هەبووە
إحسان برهان الدین
9 ذو القعدة 1446
2025-5-7
ـــــــــــــــــــــــــــــــ

خاڵە هاوبەش وجیاوازەكانی نێوان عارەق و جگەرە
دوو حەرامكاوی پیس و زیانبەخش و ئالودەكەر، خاڵی هاوبەش و لەیەكچووی زۆر كۆیان دەكاتەوە و لە هەندێ شتی تریشدا لە یەكتر جیادەبنەوە، بەم شێوەی خوارەوە وبە كورتی:
1- عارەق وجگەرە هەردوكیان حەرامن وئایەت و فەرموودەكان بە ڕاستەوخۆ و بە ناڕاسنەوخۆ لەسەر حەرامبوونیان كۆكن.
2- هەردوكیان بۆ تەندروستی و دارایی وسومعەت وناشیرین كردنی مرۆڤ زیانبەخشن.
3- زیانیان لەكەسی عارەقخۆر و جگەرەكێش بۆ دەوروبەر تێدەپەڕێت، بۆنە بێزراوەكەیان و زیانە تەندرووستی ومەعنەوەییەكانیان خێزان وكەسە نزیكەكانی بەكارهێنەرانی ئەو دوو شتە پیسە دەگرێتەوە، بۆ نموونە كاتێك بە ژنێك دەوترێت ئەوە مێردەكەی عارەقخۆەر یان بە كوڕوكچیان دەوترێت ئەوانەباوكیان عارەقخۆرە زیانی مەعنەەوییان بەر دەكەوێت.
4- عارەق و جگەرەش سیفەتی ئیدمان و ئالودەبوونیان تێدایە وئەوەی فێریان ببێت بە ئاسان ناتوانێت تەركیان بكات.
5- عارەق و جگەرەش پێویستیان بە بودجەیەكی مانگانە هەیە ولەبەر ئەوەی خەرجییەكی بەردەوامە تێچووەكەی كەڵەكە دەبێت و كاریگەری خراپی لەسەر لاواز بوونی باری دارایی سەرجەم خیزان وكەسە نزیكەكانی بەكارهێنەرانی ئەو دوو مادە زیانبەخشە هەیە.
6- عارەق خواردنەوە و جگەرەكێشان هەردوكیان بە ڕێژەی جیاواز دەبنە هۆكاری لە دەستدانی ڕێز و لەكەدار كردنی پێگەی كۆمەلایەتیان و وەكو كەسایەتی نەخوازراو وێنا دەكرێن.
7- هەردوو ئەو دوو مادە حەرام وخراپە بۆیان هەیە ببنە هۆكاری تێكچوونی پەیوەندییە خێزانی بەكارهێنەرانیان و جیابوونەوەو كێشەی خێزانی لێ دەكەوێتەوە.
8- عارەق خواردن و جگەرە كێشانیش دەبنە هۆی نەخۆشییەكانی دڵ وسیەكان وشێرپەنجەی جگەر وقوڕگ وكۆئەندامی هەناسە و لە هەردوو حاڵەتیشدا چارەسەی ئەو نەخۆشیانە پێویستی بە چارەسەری تایبەت و خەرجی زۆر هەیە.
خاڵە جیاوزەكانی نێوان عارەق خواردنەوە و جگەرە كێشان:
1- عارەق - بێگومان مادە هۆشبەرەكانیش - بە كیتاب و سونەت و بە ئیجماع وبە عەقڵ و بەڵگەی ڕاستەوخۆی ڕوون وئاشكرا حەرام كراوە، بەڵام جگەرە بە بەڵگەی گشتی قورئان و سوننەت حەرام كراوە و زانستی پزیشكی و زانستی هاوچەرخیش هەموو گومانێكی لە حەرام بوونی لابردووە، چونكە (خبث) و پیسی و زیانەكانی بەبەڵگە و بە واقیع سەلماوە.
2- عارەق خۆر لە عنەتی لێ كراوە و بێجگە لە بخۆرەكەی چەندین كەسی تریشی لەگەڵدا بە هۆی ئەوەوە بەلەعنەت كراوە، بەڵام جگەرە لەعنەتی لەسەر نەهاتووە، ئەگەرچی حەرامییەكەی هاوشێوەی عارەق لە خۆی دەردەچێت بۆ ئەوانەش كە بازرگانی پێوە دەكەن و بۆ پێشكەشی خەڵكی دەكەن و هانی خەڵكی بۆ بەكارهێنانی دەدەن.
3- عارەق خواردن سزای حەددی شەرعی لەسەرە و لەسەر ڕای جومهوری زانایان عارەقخۆر هەشتا جەڵدەی وەكو حەددی شەرعی لێ دەدرێت، بەڵام كەسی جگەرەكێش سنورێكی پەروەردگاری بەزاندووە وحەرامێكی ئەنجام داوە كە حەددێكی دیاری كراوی لەسەر نییە ، حەرامێكی شەرعی ئەنجامداوە كە هەڕەشە و سزای قیامەتی لەسەرە.
6- زیانەكانی عارەق خواردن خێراتر تووشی خاوەنەكەی دەبێت لەسەر توانای عەقڵ وهۆشی بەكارهێنەرەكەی ڕوونتر دەردەكەوێت، بەڵام زیانەكانی جگەرەكێشان كەڵەكە دەبێت وبۆ خاوەنەكەی پاشەكەوت دەكرێت و كاریگەریەكانی درەنگتر دەردەكەون.
7- عارەقخواردنەوە دەبێتە مایەی توندوتیژی وڕەفتاری دوژمنایەتی و خەمۆكی و خۆ كۆنترۆڵ نەكردنی لێ دەكەوێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر زێدەڕەوی لە خواردنەوەیدا بكرێت، بەڵام جگەرە ئەگەرچی ئەویش لەوانەیە كاریگەری دڵەڕاوكێ وخەمۆكی لەسەر كەسەكە درووست بكات، بەڵام جگەرەكێش هاوشێوەی عارەق خۆر سەرخۆش نابێت وكۆنترۆڵی خۆی لەدەست نادات.
8- زیانەكانی عارەق خواردنەوە لە ڕووی كۆمەلایەتییەوە بۆی هەیە سەر لە ئابڕووچوون و تاوان و ڕووداوی نەخوازراوە سەردەربكات و پەیوەندییەكانی عارەق خۆر لەگەڵ خێزانی خۆی و دەوروبەریدا تێك بچێت، بەڵام زیانەكانی جگەرە كێشان بەراورد بەوە كەمترە و بەپلەی یەكەم زیانەكانی بۆ خۆی و هاوسەر ونداڵەكانییەتی، چونكە دوكەڵەكەی بێزاریان دەكات و مادە ژەهراوی یەكانیش كە دەبێتە هۆی ێرپەنجە بەوانیش دەگات وناچار ئەوانیش هەڵیدەمژن.
9- ئالودەبوون و ئیدمانی عارەق زۆر توند و بەهێز وترسناكە، دەبێتە هۆی دەست وجەستە لەرزین و چەندین نەخۆشی دەروونی و أعصاب درووست دەكات، بەڵام ئالودە بوون و ئیدمانی جگەرەكێشان لە كورت مەودادا لە زیانەكانی عارق كەمترە و لە دوورمەودادا وەكو زیانەكانی ئەوە.
10- تێچووی عارەق خواردن زۆرە وگرانە و تەرخانكردنی بودجەی تایبەتی دەوێت، بەڵام جگەرەكێشان لە مەودای دووردا تێچووكەی بەرزە، چونكە بە شێوەیەكی ڕۆژانە دەكڕدرێت و دواجار خەرجییەكی كەڵەكە بووی پڕوكێنەر لەسەر خاوەنەكەی وخێزانەكەشی درووست دەكات.
11- عارەق خوارد زۆربەی جار تەنها خۆی نییە كۆمەڵێك تاوانی تریش دەبێتە هاوڕێی، بەتایبەتی تاوانی ئەخلاقی ودەستدرێژی سێكسی وقومار و بەڵكو هەندێ جار كوشتن و ڕووداو وتاوانی جۆراوجۆری لی دەكەوێتەوە، بەڵام جگەرە زیانەكانی وەكو وتمان ڕاستەوخۆ بۆ سی وجگە و هەناسە وتەندروستی خاوەنەكەیەتی و بە پلەی دووەمیش خێزان و دەوروبەرەكەی كە ئەوانیش بە شێوەیەكی ئوتۆماتیكی بێ ئەوەی جگەرەكێش بن هەموو زیانەكانی جگەرەكێشایان بەركەوتووە.
إحسان برهان الدین
6 ذو القعدة 1446
2025-5-4 سلێمانی

دوای قەرەبالغی مەكەوە!
دوای قەرەباڵغی مەكەوە ومتمانە بە زۆرینە مەكە، ئەگینا باجی هەڵەكەت دەبێت لەدین ولە دونیات بیدەیت. زۆرینە عادەتەن لەحەق لایانداوە. بیرۆكەی ئەوەی كە زۆرینە لەسەر حەقن لە بنچینەدا بیرۆكەكەو داوێكی شەیتانە و خەڵكی جاهیل و ناحاڵی بەدین خێرا پێوەی دەبن، هەر بۆیەیش دەبینی لە قورئاندا زۆرینە لە زۆربەی حاڵەتەكاندا زەمكراوە وبە لادان و گومڕایی و نەپێكانی حەق و وەسفی خراپ وەسف كراون.
هەركەی توانیت لە ڕێگەی عیلمی شەرعیی و عەقیدە وتەوحیدی پاكەەوە بەرچاو ڕوون بیت وكاریان پێ بكەیت، وەكو ئەوەیە لە تاریكستانی جەهل و نەفامیدا دوو چاوی ساغت هەبێت و ڕوناكییەكی پرشنگدارت بەدەستەوە بێت و لە جیاتی ئەوەی هاوشێوەی زۆرینە دەستت ڕابكێشن و نەزانیت بۆ كوێت دەبەن وپاشكۆیەك وبەڕیوەبەراوێكی ڕۆبۆت ئاسا بیت، ..
لە جیاتی ئەوە خۆت ڕێگای ڕاست دەگریتەبەر و لە هەموو مەترسییەكانی ڕێگا ئاگادار دەبیت ...خۆ ئەگەر زۆرینەش هەر هەمووی گومڕایی هەڵبژارد تۆ پاڵپشت بەو حەق و بەڵگانەی كە پێتە بە تەنها خۆیشت بیت بە ئەوپەڕی متمانەبوون بەڕێبازەكەی خۆت بەرەو ئامانجی راست ودرووست دەڕۆیت وئەم پێنج ودوو ڕۆژەی دونیا بە سەربەرزی بەسەر دەبەیت!
ئەگەر هەمووانیش ساردت بكەنەوە، یان پێت پێبكەنن، یان ئاستەنگت بۆ درووست بكەن، یان ناوو ناتۆرەی ناشیرینت لێ بنێن، تۆ لێیان بێ باك وبێ منەتی، یەقینت هەیە ئەوان شایانی بەزەیی و دوعای خێرن، ئەگەر ئەهلی هیدایەت وشایانی بن، ئەگەرنا هەواڵەی پەروەردگاریان بكە و هەر ئەویش چاكترین دادگەر وتۆڵەسێن و چاودێرە و بە دادگەری خۆی وبە شاییستەترین شێوە پاداشتی غەریبەكان و زۆرینە گومڕا و دارو دەستە و جاهیل وداماوەكانیش دەداتەوە.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بۆچی موسوڵمانان بەدەم فەتواكەی یەكێتی جیهانی زانایانەوە نەچوون؟
لەسەردەمانی كۆندا یەك زانا كە فەتوایەكی دەردەكرد بەمەرجێك زانایەكی پەرێز پاك و عەقیدە ڕاست و بەرجەستەكەر بوایە بۆ ئەوەی كە دەیلێت، هەموو موسوڵمانان بەدەنگییەوە دەچوون و گوێڕایەڵی دەبوون و فەتوای ئەو تەنها زانایایە گۆڕانكاری گەورەی لەناو كۆمەڵگادا درووست دەكرد!.
ئەی كەواتە بۆچی لە ئێستادا دەستەیەكی جیهانی لە زانایان فەتوایەك دەربارەی كێشەیەكی حەق ورەوا دەردەكەن و فەتواكەیان كاریگەرییەكی بەرچاوی نییە.
بۆچی فەتواكەی یەکێتی جیهانی زانایانی موسڵمان سەبارەت بە ڕاگەیاندنی جیهاد لە غەززە دەنگدانەوەیەكی گەورەی بەدوای خۆیدا نەهێنا و تەنانەت بە (أضعف الإیمان) یش بێت نە لەلای ئیسلامییەكان و نە ئەوانەش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا شەوڕۆژ پشتگیری غەززە دەكەن وەڵامدانەوە و دەنگدانەوە وكار لەسەر كردنیان بۆ ئەو فەتوا پێیەوە نەبینرا؟
- ئایا دەگونجێت لەبەر ئەوە بووبێت فەتواكە ئەسڵەن كاردانەوەیەكی عاتیفی بێت و ناواقیعی بێت وقابیلی جێبەجێكردن نەبێت و ڕەچاوی توانا و لاوازی موسوڵمانانی تێدا نەكرابێت بۆیە حاڵ بەوە گەیشت ئەوانەش كە دەبوو بەگەرموگوڕی پێشوازییان لەو فەتوا بكردایە ئەوانیش بە ساردوسڕی چوون بەدەم بەفەتواكەوە وبەعەمەلی خۆیان بەخاوەنی نەكرد؟
- یان هۆكارەكەی ئەوەیە ئومەتی ئیسلام لە ئێستادا تووشی داڕوخانی دەروونی وبەزین و هەست كردن بەكەمی ولاوازی وشانازی نەكردن بەدینەكەیان بوونە و گیانی بەرگریكرنیان بەتەواوی لە دەست داوە و بەغیرەتی ناویان ئەوانەن كە دوعایەك بۆ ئەهلی غەززە دەكەن یان بەلای زۆرەوە پارەیەكی كەمیان بۆ دەنیرن؟
- یان نەخێر موسوڵمانان كێشەی غیرەت و ئازاییان نییە وهێشتا ئوممەت پڕە لە خەڵكی بەغیرەت وخۆ نەویست و ئیسلام ویست و ئامادە لە پێناو دین و براوخوشكەكانیاندا گیان وماڵیان بكەن بە قوربانی، بەڵام واقیعێكی تاڵ هەیە ئەویش ئەوەیە دوژمنەكەیان زۆر لە خۆیان بەهێزترە و كارەساتەكە بەوەشەوە نەوەستاوە زۆربەی وڵاتانی جیهانیش پشتی ئەو دوژمنە دڕندەیەیان گرتووە و بۆیە جیهاد و ڕووبەڕووبوونەوە بەو مەعنا وشێوازە هیچ سوودێكی نابێت؟
- یان لەبەر ئەوەیە سروشتی ئەم جەنگە بۆ خۆی جیاوازە وشەڕەكە شەڕی دەستەو یەخە وشەڕی گۆڕەپان نییە و كێشەی فەلەستینییەكان كەمی جەنگاوەر و شەڕكەر نییە تاكو موسوڵمانان فریای براوخوشكەكانیان لە غەززە بكەون، بەڵكو كێشەی فەلەستینییەكان لە شتی تردا خۆی دەبینێتەوە و مەسەلەكە كەمی چەكدار و چەك و توانای مرۆیی نییە تاكو موسوڵمانان بچن بەهانایانەوە؟
- یان هۆكارەكەی ئەوەیە ئیسلامییەكان و موسوڵمانانیش بەگشتی جگە لە دوعا وخەمخواردن و بە پۆستی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ڕاگەیاندنەكان و قسەی نەزەری زیاتر توانای هیچی تریان نییە ومەسەلەی شەڕ كردن وچوونە ناو جەنگ ومردن لە پێناو ئەو كێشەیە ئەسڵەن هەر بیریشیان لێ نەكردووەتەوە وكار بەوە بگات پاشەكشە ئەكەن وئەڵێن ئێمە مەبەستمان تەنها پشتگیری مەعنەوی ودوعایە ومەسەلەی جیهاد ولێكەوتەكانی بە مەعنا ترسناكەكەی كە جەنگ وخوێن و برینداربوون و زیانی جۆراوجۆر دەگرێتەوە ئەوەیان هەر زوو لە حیساباتی خۆمان دەرمانكردووە؟
- یان نەخێر هۆكارەكە لە خودی لایەنی فەتوا دەركەرەكە و سەرۆكەكەیانە ! چونكە ئەوان بە دیاری كراوی لە مەسەلەی جیهاددا پێناسەیان بۆ جیهاد پێناسەیەكی لەوانەیە تایبەت بێت و لە ڕابردوودا پشتگیری هەندێك میللەتی ستەملێكراویان كردبێت و پشتگیری هەندێ میللەتی ستەملیكراوی حاڵەتی هاوشێوەی تریان نەكردبێت، بۆیە فەتواكەیان ئیعتیباری زۆری نەبوو! یان لەبەر ئەوەیە ئەو زانایانە خۆیشیان نەبوونەتە پێشەنگێك و فەتواكەی خۆیان بە كردەیی بەرجەستە بكەن و یەك دوو كەسیان لێ شەهید بێت بۆ ئەوەی موسوڵمانان چاویان لێ بكەن؟
بە كورتی: ئایا كێشەكە لە موسوڵمانانە غیرەتیان نەماوە، یان لە جۆری جەنگەیە كە جەنگێكی جیاوازە و فەتواكەی لەسەر جێبەجێ نابێت، یان كێشەكە لە خودی ئەوانەیە كە فەتواكەیان دەركردووە وقسەیان ئیعتیباری نییە؟

دوو بنچینە زێڕینەكەی دینداری
لەبنچینەكانی سەلامەتی دین ودینداری ڕاست ئەوەیە: هەموو بیدعەیەك لە دیندا بەڕەهایی ڕەتكەیتەوە وتەنها دەست بە سوننەتەوە بگریت و یەقینت هەبێت لە عیبادەتدا موسوڵمان هەرگیز پێویستی بەبیدعە وكاری داهێنراو نییە، ئەوەش بزانە بیدعە چاك وخراپی نییە، بەڵكو خراپ وخراپتری هەیە (وكل بدعة ضلاڵة) بنچینەیەكی گشتی ئیسلامە.
هەروەها هەر فەرمودەیەك (ضعیف) بوو، هەموو ڕێگەكانی بەدەر نەبوو لە كێشە و ڕاوی جەرح كراو، نە لە حەڵاڵ و حەرام و نە لەهیچ بوارێكی دیندا تەنانەت لە (فضائل الأعمال)یشدا فەرموودەی وا ضعیف وەرمەگرە و كاری پێ مەكە، با لە هەر كتێبێكدا هاتبێت، یان هەر زانایەك بینای لەسەری كردبێت و وەریگرتبێت، چونكە عیبادەت ودین بە گشتی وەكو چۆن بە بیدعە وشێوازی داهێنراو درووست نییە ودانامەزرێت، ئەگەر لەسەر بنەمای فەرموودەیەكیش بێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەیەقین نەیفەرمووبێت هەر درووست نییە ودانامەزرێت.
لە هەبوونی هەزاران فەرموودی (صحیح) لە هەموو بوارەكانی دیندا، هیچ نیازێكمان نە بیدعە و نە بە فەرموودەی (ضعیف) هەیە.
ئەمە ئامۆاژگارییەكە بۆ خۆم و هەموو دڵسۆزانم بە ئاوی زێڕ بنووسرێتەوە هێشتا كەمە و بەڵگەكانی قورئان و سوننەت شایەتی بۆ دەدەن.
تەشەنە كردنی بیدعە لەناو موسوڵماناندا هەمیشە لەسەر حیسابی كاڵبوونەوەو نەمانی سوننەت ڕوودەدات، فەرموودەی (ضعیف) و(موضوع)یش هەمیشە چەكی دەستی هەموو موبتەدیعێكە بۆ ئەنجامدان و بڵاوكردنەوەی بیدعەكەی.




خاڵە هاوبەش وجیاوازەكانی نێوان عارەق و جگەرە
دوو حەرامكاوی پیس و زیانبەخش و ئالودەكەر، خاڵی هاوبەش و لەیەكچووی زۆر كۆیان دەكاتەوە و لە هەندێ شتی تریشدا لە یەكتر جیادەبنەوە، بەم شێوەی خوارەوە وبە كورتی:
1- عارەق وجگەرە هەردوكیان حەرامن وئایەت و فەرموودەكان بە ڕاستەوخۆ و بە ناڕاسنەوخۆ لەسەر حەرامبوونیان كۆكن.
2- هەردوكیان بۆ تەندروستی و دارایی وسومعەت وناشیرین كردنی مرۆڤ زیانبەخشن.
3- زیانیان لەكەسی عارەقخۆر و جگەرەكێش بۆ دەوروبەر تێدەپەڕێت، بۆنە بێزراوەكەیان و زیانە تەندرووستی ومەعنەوەییەكانیان خێزان وكەسە نزیكەكانی بەكارهێنەرانی ئەو دوو شتە پیسە دەگرێتەوە، بۆ نموونە كاتێك بە ژنێك دەوترێت ئەوە مێردەكەی عارەقخۆەر یان بە كوڕوكچیان دەوترێت ئەوانەباوكیان عارەقخۆرە زیانی مەعنەەوییان بەر دەكەوێت.
4- عارەق و جگەرەش سیفەتی ئیدمان و ئالودەبوونیان تێدایە وئەوەی فێریان ببێت بە ئاسان ناتوانێت تەركیان بكات.
5- عارەق و جگەرەش پێویستیان بە بودجەیەكی مانگانە هەیە ولەبەر ئەوەی خەرجییەكی بەردەوامە تێچووەكەی كەڵەكە دەبێت و كاریگەری خراپی لەسەر لاواز بوونی باری دارایی سەرجەم خیزان وكەسە نزیكەكانی بەكارهێنەرانی ئەو دوو مادە زیانبەخشە هەیە.
6- عارەق خواردنەوە و جگەرەكێشان هەردوكیان بە ڕێژەی جیاواز دەبنە هۆكاری لە دەستدانی ڕێز و لەكەدار كردنی پێگەی كۆمەلایەتیان و وەكو كەسایەتی نەخوازراو وێنا دەكرێن.
7- هەردوو ئەو دوو مادە حەرام وخراپە بۆیان هەیە ببنە هۆكاری تێكچوونی پەیوەندییە خێزانی بەكارهێنەرانیان و جیابوونەوەو كێشەی خێزانی لێ دەكەوێتەوە.
8- عارەق خواردن و جگەرە كێشانیش دەبنە هۆی نەخۆشییەكانی دڵ وسیەكان وشێرپەنجەی جگەر وقوڕگ وكۆئەندامی هەناسە و لە هەردوو حاڵەتیشدا چارەسەی ئەو نەخۆشیانە پێویستی بە چارەسەری تایبەت و خەرجی زۆر هەیە.
خاڵە جیاوزەكانی نێوان عارەق خواردنەوە و جگەرە كێشان:
1- عارەق - بێگومان مادە هۆشبەرەكانیش - بە كیتاب و سونەت و بە ئیجماع وبە عەقڵ و بەڵگەی ڕاستەوخۆی ڕوون وئاشكرا حەرام كراوە، بەڵام جگەرە بە بەڵگەی گشتی قورئان و سوننەت حەرام كراوە و زانستی پزیشكی و زانستی هاوچەرخیش هەموو گومانێكی لە حەرام بوونی لابردووە، چونكە (خبث) و پیسی و زیانەكانی بەبەڵگە و بە واقیع سەلماوە.
2- عارەق خۆر لە عنەتی لێ كراوە و بێجگە لە بخۆرەكەی چەندین كەسی تریشی لەگەڵدا بە هۆی ئەوەوە بەلەعنەت كراوە، بەڵام جگەرە لەعنەتی لەسەر نەهاتووە، ئەگەرچی حەرامییەكەی هاوشێوەی عارەق لە خۆی دەردەچێت بۆ ئەوانەش كە بازرگانی پێوە دەكەن و بۆ پێشكەشی خەڵكی دەكەن و هانی خەڵكی بۆ بەكارهێنانی دەدەن.
3- عارەق خواردن سزای حەددی شەرعی لەسەرە و لەسەر ڕای جومهوری زانایان عارەقخۆر هەشتا جەڵدەی وەكو حەددی شەرعی لێ دەدرێت، بەڵام كەسی جگەرەكێش سنورێكی پەروەردگاری بەزاندووە وحەرامێكی ئەنجام داوە كە حەددێكی دیاری كراوی لەسەر نییە ، حەرامێكی شەرعی ئەنجامداوە كە هەڕەشە و سزای قیامەتی لەسەرە.
6- زیانەكانی عارەق خواردن خێراتر تووشی خاوەنەكەی دەبێت لەسەر توانای عەقڵ وهۆشی بەكارهێنەرەكەی ڕوونتر دەردەكەوێت، بەڵام زیانەكانی جگەرەكێشان كەڵەكە دەبێت وبۆ خاوەنەكەی پاشەكەوت دەكرێت و كاریگەریەكانی درەنگتر دەردەكەون.
7- عارەقخواردنەوە دەبێتە مایەی توندوتیژی وڕەفتاری دوژمنایەتی و خەمۆكی و خۆ كۆنترۆڵ نەكردنی لێ دەكەوێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر زێدەڕەوی لە خواردنەوەیدا بكرێت، بەڵام جگەرە ئەگەرچی ئەویش لەوانەیە كاریگەری دڵەڕاوكێ وخەمۆكی لەسەر كەسەكە درووست بكات، بەڵام جگەرەكێش هاوشێوەی عارەق خۆر سەرخۆش نابێت وكۆنترۆڵی خۆی لەدەست نادات.
8- زیانەكانی عارەق خواردنەوە لە ڕووی كۆمەلایەتییەوە بۆی هەیە سەر لە ئابڕووچوون و تاوان و ڕووداوی نەخوازراوە سەردەربكات و پەیوەندییەكانی عارەق خۆر لەگەڵ خێزانی خۆی و دەوروبەریدا تێك بچێت، بەڵام زیانەكانی جگەرە كێشان بەراورد بەوە كەمترە و بەپلەی یەكەم زیانەكانی بۆ خۆی و هاوسەر ونداڵەكانییەتی، چونكە دوكەڵەكەی بێزاریان دەكات و مادە ژەهراوی یەكانیش كە دەبێتە هۆی ێرپەنجە بەوانیش دەگات وناچار ئەوانیش هەڵیدەمژن.
9- ئالودەبوون و ئیدمانی عارەق زۆر توند و بەهێز وترسناكە، دەبێتە هۆی دەست وجەستە لەرزین و چەندین نەخۆشی دەروونی و أعصاب درووست دەكات، بەڵام ئالودە بوون و ئیدمانی جگەرەكێشان لە كورت مەودادا لە زیانەكانی عارق كەمترە و لە دوورمەودادا وەكو زیانەكانی ئەوە.
10- تێچووی عارەق خواردن زۆرە وگرانە و تەرخانكردنی بودجەی تایبەتی دەوێت، بەڵام جگەرەكێشان لە مەودای دووردا تێچووكەی بەرزە، چونكە بە شێوەیەكی ڕۆژانە دەكڕدرێت و دواجار خەرجییەكی كەڵەكە بووی پڕوكێنەر لەسەر خاوەنەكەی وخێزانەكەشی درووست دەكات.
11- عارەق خوارد زۆربەی جار تەنها خۆی نییە كۆمەڵێك تاوانی تریش دەبێتە هاوڕێی، بەتایبەتی تاوانی ئەخلاقی ودەستدرێژی سێكسی وقومار و بەڵكو هەندێ جار كوشتن و ڕووداو وتاوانی جۆراوجۆری لی دەكەوێتەوە، بەڵام جگەرە زیانەكانی وەكو وتمان ڕاستەوخۆ بۆ سی وجگە و هەناسە وتەندروستی خاوەنەكەیەتی و بە پلەی دووەمیش خێزان و دەوروبەرەكەی كە ئەوانیش بە شێوەیەكی ئوتۆماتیكی بێ ئەوەی جگەرەكێش بن هەموو زیانەكانی جگەرەكێشایان بەركەوتووە.
إحسان برهان الدین
6 ذو القعدة 1446
2025-5-4 سلێمانی

دوای قەرەبالغی مەكەوە!
دوای قەرەباڵغی مەكەوە ومتمانە بە زۆرینە مەكە، ئەگینا باجی هەڵەكەت دەبێت لەدین ولە دونیات بیدەیت. زۆرینە عادەتەن لەحەق لایانداوە. بیرۆكەی ئەوەی كە زۆرینە لەسەر حەقن لە بنچینەدا بیرۆكەكەو داوێكی شەیتانە و خەڵكی جاهیل و ناحاڵی بەدین خێرا پێوەی دەبن، هەر بۆیەیش دەبینی لە قورئاندا زۆرینە لە زۆربەی حاڵەتەكاندا زەمكراوە وبە لادان و گومڕایی و نەپێكانی حەق و وەسفی خراپ وەسف كراون.
هەركەی توانیت لە ڕێگەی عیلمی شەرعیی و عەقیدە وتەوحیدی پاكەەوە بەرچاو ڕوون بیت وكاریان پێ بكەیت، وەكو ئەوەیە لە تاریكستانی جەهل و نەفامیدا دوو چاوی ساغت هەبێت و ڕوناكییەكی پرشنگدارت بەدەستەوە بێت و لە جیاتی ئەوەی هاوشێوەی زۆرینە دەستت ڕابكێشن و نەزانیت بۆ كوێت دەبەن وپاشكۆیەك وبەڕیوەبەراوێكی ڕۆبۆت ئاسا بیت، ..
لە جیاتی ئەوە خۆت ڕێگای ڕاست دەگریتەبەر و لە هەموو مەترسییەكانی ڕێگا ئاگادار دەبیت ...خۆ ئەگەر زۆرینەش هەر هەمووی گومڕایی هەڵبژارد تۆ پاڵپشت بەو حەق و بەڵگانەی كە پێتە بە تەنها خۆیشت بیت بە ئەوپەڕی متمانەبوون بەڕێبازەكەی خۆت بەرەو ئامانجی راست ودرووست دەڕۆیت وئەم پێنج ودوو ڕۆژەی دونیا بە سەربەرزی بەسەر دەبەیت!
ئەگەر هەمووانیش ساردت بكەنەوە، یان پێت پێبكەنن، یان ئاستەنگت بۆ درووست بكەن، یان ناوو ناتۆرەی ناشیرینت لێ بنێن، تۆ لێیان بێ باك وبێ منەتی، یەقینت هەیە ئەوان شایانی بەزەیی و دوعای خێرن، ئەگەر ئەهلی هیدایەت وشایانی بن، ئەگەرنا هەواڵەی پەروەردگاریان بكە و هەر ئەویش چاكترین دادگەر وتۆڵەسێن و چاودێرە و بە دادگەری خۆی وبە شاییستەترین شێوە پاداشتی غەریبەكان و زۆرینە گومڕا و دارو دەستە و جاهیل وداماوەكانیش دەداتەوە.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بۆچی موسوڵمانان بەدەم فەتواكەی یەكێتی جیهانی زانایانەوە نەچوون؟
لەسەردەمانی كۆندا یەك زانا كە فەتوایەكی دەردەكرد بەمەرجێك زانایەكی پەرێز پاك و عەقیدە ڕاست و بەرجەستەكەر بوایە بۆ ئەوەی كە دەیلێت، هەموو موسوڵمانان بەدەنگییەوە دەچوون و گوێڕایەڵی دەبوون و فەتوای ئەو تەنها زانایایە گۆڕانكاری گەورەی لەناو كۆمەڵگادا درووست دەكرد!.
ئەی كەواتە بۆچی لە ئێستادا دەستەیەكی جیهانی لە زانایان فەتوایەك دەربارەی كێشەیەكی حەق ورەوا دەردەكەن و فەتواكەیان كاریگەرییەكی بەرچاوی نییە.
بۆچی فەتواكەی یەکێتی جیهانی زانایانی موسڵمان سەبارەت بە ڕاگەیاندنی جیهاد لە غەززە دەنگدانەوەیەكی گەورەی بەدوای خۆیدا نەهێنا و تەنانەت بە (أضعف الإیمان) یش بێت نە لەلای ئیسلامییەكان و نە ئەوانەش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا شەوڕۆژ پشتگیری غەززە دەكەن وەڵامدانەوە و دەنگدانەوە وكار لەسەر كردنیان بۆ ئەو فەتوا پێیەوە نەبینرا؟
- ئایا دەگونجێت لەبەر ئەوە بووبێت فەتواكە ئەسڵەن كاردانەوەیەكی عاتیفی بێت و ناواقیعی بێت وقابیلی جێبەجێكردن نەبێت و ڕەچاوی توانا و لاوازی موسوڵمانانی تێدا نەكرابێت بۆیە حاڵ بەوە گەیشت ئەوانەش كە دەبوو بەگەرموگوڕی پێشوازییان لەو فەتوا بكردایە ئەوانیش بە ساردوسڕی چوون بەدەم بەفەتواكەوە وبەعەمەلی خۆیان بەخاوەنی نەكرد؟
- یان هۆكارەكەی ئەوەیە ئومەتی ئیسلام لە ئێستادا تووشی داڕوخانی دەروونی وبەزین و هەست كردن بەكەمی ولاوازی وشانازی نەكردن بەدینەكەیان بوونە و گیانی بەرگریكرنیان بەتەواوی لە دەست داوە و بەغیرەتی ناویان ئەوانەن كە دوعایەك بۆ ئەهلی غەززە دەكەن یان بەلای زۆرەوە پارەیەكی كەمیان بۆ دەنیرن؟
- یان نەخێر موسوڵمانان كێشەی غیرەت و ئازاییان نییە وهێشتا ئوممەت پڕە لە خەڵكی بەغیرەت وخۆ نەویست و ئیسلام ویست و ئامادە لە پێناو دین و براوخوشكەكانیاندا گیان وماڵیان بكەن بە قوربانی، بەڵام واقیعێكی تاڵ هەیە ئەویش ئەوەیە دوژمنەكەیان زۆر لە خۆیان بەهێزترە و كارەساتەكە بەوەشەوە نەوەستاوە زۆربەی وڵاتانی جیهانیش پشتی ئەو دوژمنە دڕندەیەیان گرتووە و بۆیە جیهاد و ڕووبەڕووبوونەوە بەو مەعنا وشێوازە هیچ سوودێكی نابێت؟
- یان لەبەر ئەوەیە سروشتی ئەم جەنگە بۆ خۆی جیاوازە وشەڕەكە شەڕی دەستەو یەخە وشەڕی گۆڕەپان نییە و كێشەی فەلەستینییەكان كەمی جەنگاوەر و شەڕكەر نییە تاكو موسوڵمانان فریای براوخوشكەكانیان لە غەززە بكەون، بەڵكو كێشەی فەلەستینییەكان لە شتی تردا خۆی دەبینێتەوە و مەسەلەكە كەمی چەكدار و چەك و توانای مرۆیی نییە تاكو موسوڵمانان بچن بەهانایانەوە؟
- یان هۆكارەكەی ئەوەیە ئیسلامییەكان و موسوڵمانانیش بەگشتی جگە لە دوعا وخەمخواردن و بە پۆستی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ڕاگەیاندنەكان و قسەی نەزەری زیاتر توانای هیچی تریان نییە ومەسەلەی شەڕ كردن وچوونە ناو جەنگ ومردن لە پێناو ئەو كێشەیە ئەسڵەن هەر بیریشیان لێ نەكردووەتەوە وكار بەوە بگات پاشەكشە ئەكەن وئەڵێن ئێمە مەبەستمان تەنها پشتگیری مەعنەوی ودوعایە ومەسەلەی جیهاد ولێكەوتەكانی بە مەعنا ترسناكەكەی كە جەنگ وخوێن و برینداربوون و زیانی جۆراوجۆر دەگرێتەوە ئەوەیان هەر زوو لە حیساباتی خۆمان دەرمانكردووە؟
- یان نەخێر هۆكارەكە لە خودی لایەنی فەتوا دەركەرەكە و سەرۆكەكەیانە ! چونكە ئەوان بە دیاری كراوی لە مەسەلەی جیهاددا پێناسەیان بۆ جیهاد پێناسەیەكی لەوانەیە تایبەت بێت و لە ڕابردوودا پشتگیری هەندێك میللەتی ستەملێكراویان كردبێت و پشتگیری هەندێ میللەتی ستەملیكراوی حاڵەتی هاوشێوەی تریان نەكردبێت، بۆیە فەتواكەیان ئیعتیباری زۆری نەبوو! یان لەبەر ئەوەیە ئەو زانایانە خۆیشیان نەبوونەتە پێشەنگێك و فەتواكەی خۆیان بە كردەیی بەرجەستە بكەن و یەك دوو كەسیان لێ شەهید بێت بۆ ئەوەی موسوڵمانان چاویان لێ بكەن؟
بە كورتی: ئایا كێشەكە لە موسوڵمانانە غیرەتیان نەماوە، یان لە جۆری جەنگەیە كە جەنگێكی جیاوازە و فەتواكەی لەسەر جێبەجێ نابێت، یان كێشەكە لە خودی ئەوانەیە كە فەتواكەیان دەركردووە وقسەیان ئیعتیباری نییە؟










