یەكێكە لە مەزنترین پێغەمبەران و گەورەترین ڕەوانەكراوەكانی الله بۆ مرۆڤایەتی، خاوەن پلەو پایەی قسەكردنە لەگەڵ پەروەردگاری، بەوەش بوو بە خاوەن مەقام وپێگەی (كلیم الرحمن). 

شەریعەت و پەیامێكی تێروتەسەلی لەلای الله وە بە بەنی ئیسڕائیل گەیاند، بەڵام زۆربەی زۆری ئەوان نەتەوەیەكی لادەر و لاسار و حەق نەویست بوون، ڕێزیان لە موساو لە شەریعەتەكەی نەگرت و پەیامەكەیان ڕەتكردەوە، بۆیە شاییستەیی هەڵگرتنی سیفەتی مرۆڤیان لە دەستدا و بوون بە بەراز و مەیمون و تاكو ئێستەش ئوممەتەكەی نموونەی كوفر و لادان و ستەمكردن و كاری ناشاییستەن. 

موسی علیه السلام مامۆستا و پێشەوای هەموو موسوڵمانێكی موەحیدە تا ڕۆژی دوایی، پێغەمبەرێكی خۆشەویست و مەزنە وپێشەنگێكی بە توانایە بۆ هەموو موسوڵمانێك لە تۆكمەیی كەسایەتی و پتەوی ئیمان و ڕووبەڕووبوونەوەی زاڵم و ستەمكاراندا. 

بەسەرهاتی موسی علیه السلام كە قورئانی پیرۆز زۆر جەختی لەسەر دەكاتەوە و لە سوڕەتەكاندا دوبارە دەبێتەوە، بۆ هەموو موسوڵمانێك پڕ لە پەند و وانەو عیبرەتە، خۆشویستنی و بە پێشەوا تەماشاكردنی ئەركی هەموو موسوڵمانانە و فەرزیشە لەسەریان. 

موسی علیه السلام خاوەنی داواكارییەكە لە پەرورەدگاری كە هیچ پێغەمبەرێكی تر ئەو داواكارییەی نەكردووە، فەرمووی: پەروەردگارم دەمەوێت بتبینم، (وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ) دەیەویست بەهەر حالێك بووە هەموو بەنی ئیسڕائیل بێنێتە سەر ڕێگای ڕاست و گومانەكانیان بڕەوێنیتەوە و بیانهێنێتە سەر ڕاستە شەقامی ئیمان و تەوحید، بەڵام ئەوان لە گومراییدا ڕۆچووبوون. 

موسی علیه السلام ناخی لە پێناو پەیامی تەوحید و پەروەردگاریدا توندی و شیددەتی زۆری تێدا بوو، كە بینی لەو ماوەی قەومەكەی بەجێ هێشتووە لە دینی تەوحید ویەك الله پەرستی لایان داوە خەم دایدەگرێت و لە هارونی برای توڕە دەبێت: (وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ). 

موسی علیه السلام ئەو شەفاعەتكار و كەسە سەنگینەیە كە لەشەوی میعراجدا پێغەمبەرمانی صلی الله علیه و سلم چەندین جار گێڕایەوە بۆ لای پەروەردگاری بۆ ئەوەی تەكلیفی نوێژمان لەسەر كەم بكاتەوە، پێغەمبەری ئێمە نەبوو بەڵام دڵی پێغەمبەران بەو شێوە پڕ لە سۆز و بەزەیی بۆ هەموو موسوڵمانێك. 

موسی علیه السلام ئەو پێغەمبەرە نازدار و مەزنەیە كە سەرەڕای ئەوەی یەكێكە لە پێغەمبەرانی (أولو العزم) علیهم السلام و بەسەرهاتەكانی لە ئایەت و سوڕەتەكانی قورئاندا بڵاوبووەتەوە، بەڵام الله تێماندەگەیەنێت كەوا دواجار موسی مرۆڤ بووە و زۆرێك لەو حاڵەتانەی بەسەر ئێمەی خەڵكی ئاساییدا دێت بەسەر ئەویشدا هەر هاتوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو باری مەزنی پێغەمبەرایەتی بەسەردا درابوو و لەئاستێكی زۆر بەرز و باڵایشدا بوو لە تواناكانیدا، بۆیە ئەو پێشەنگ و مامۆستای ئێمەیە و ئەركی سەرشانمانە ژیاننامەكەی بكەین بە مەشخەڵێك و ڕێگای ئیمان و تەوحیدی خۆمانی پێ ڕوناك بكەینەوە. 

موسی علیه السلام برای پێغەمبەرەكەمانە و ڕێبواری یەك ڕێگان كە ڕێگای تەوحید و تێكۆشانە لە پێناو هیدایەتدانی مرۆڤایەتی بۆ ڕووناكی ئیسلام، یەكێكیش لە مافەكانی ئەو پێغەمبەرە بەسەرمانەوە، جگە لەبەرز ڕاگرتنی ژیاننامەی و بە پێشەنگ تەماشاكردنی و فێربوونی وانە لە كەسایەتییە ناوازەكەی، پێویستە نەهێڵێن ناوی لەناوماندا بزر بیت و جێگای خۆیەتی هاوشێوەی باوو باپیرانمان ناوی مناڵەكانمان بە ناوی ئەو پێغەمبەرەوە بنێین و شانازی پێوە بكەین. 

 

 

 

كاتێك بە میوانی دەچیتە جێگایەك و لەوێ بەدیداری كەسانێك دەگەیت، چاك دەزانیت كە مانەوەت لەو شوێنەدا مانەوەیەكی كاتییە و بۆ نیشتەجێبوونی یەكجاری نییە، بۆیە هەڵسان و بەجێهێشتنی ئەو جێگایە مسۆگەرە و حەقیقەتێكە زوو یان درەنگ دەبێت ڕوو بدات چونكە ئەوە ماڵ و جێگای حەوانەوەی ڕاستەقینەی تۆ نییە. 

لە ڕاستیدا ئێمە لەم دونیایەدا بەهەمان شێوە میوانین ومیوانیش دەبێت لە كۆتایی هاتنی میواندارییەكە دڵنیا بێت و یەقینی هەبێت لە بەجێهێشتنی ئەو هەوارە و جیابوونەوە لە خانەخوێكانی. 

تەمەنمان لەم دنیایەدا هەرچەند درێژ بێت هەر كورتە، چونكە ماوەی ژیانی دنیا بەماوەی ژیانی دواڕۆژ بەراورد ناكرێت، ئەگەر سەدەیەكیش تەمەن بكەین بە سروشتمان وەكو مرۆڤ تەنها وەكو ئەوەیە ڕۆژێك ، یان كۆتا ساتەكانی ئەو ڕۆژە تەمەنمان بەسەر بردبێت، جگە لەوە وەكو خەوێكە وزۆربەیشیمان لەبیرچووبێت. 

مادام تەمەنیشمان هەرچەند درێژ بێت هەروەكو یەك ڕۆژە وهاكا پێمان دەوترێت ژیان كۆتایی هات، كەواتە دین و عەقڵیش پێمان دەڵێن لەو ڕۆژەدا هەوڵ بدەیت بەڕۆژوو بیت وخۆت لە هەموو خراپەیەك بپارێزێت و بەگوێرەی توانا هەموو چاكەیەك ئەنجام بدەیت و خۆت لە هەموو ئەوەی لەگەڵ ڕەوشت و هەڵسوكەوتی میوانی ئاكاربەرز و بەڕێزدا نەگونجاوە بەدوور بگریت. 

ڕەحمەتی الله لەو زانا بەرێزە بێت كە فەرموویەتی:  

وصُم يومَكَ الأدنى لعلكَ في غدٍ ... تًفوزُ بعيدِ الفِطرِ والنّاسُ صُوَّمُ 

واتە ژیانی دونیا خۆی ڕۆژێكە تۆیش تێیدا بەڕۆژووبە، بەلكو بەربانگ وجەژنی ڕەمەزانت بحەیتە ڕۆژی دواتر كە ڕۆژی قیامەتە. 

گرنگە لەو حەقیقەتە تێبگەین كە ئێمە لەم دنیایەدا میوانین ودەبێت وەكو میوانیش - نەك خاوەن ماڵ - ڕەفتار بكەین، واتە دڵنیابین لە تەواوبوونی میواندارییەكە وئەو شوێنە بە موڵكی خۆمان نەزانین، ڕێزی خۆمان بگرین و بە پێی ئەو بەرنامەو ڕێنماییانە بڕۆین كە بۆ میوانەكان دیاری كراون، بە بێ مۆڵەت وەرگرتن هیچ كارێك لەو جێگەی كە میوانین تێیدا ئەنجام نەدەین، چاكەی خاوەن ماڵیش بەچاكە نەك بە خراپە و ناپاكی وەڵام بدەینەوە، بەڵكو ئەركی سەرشانمانە چاكەو ڕەوشتی جوان نیشان بدەین و هەوڵیش بدەین شوێنەوار و ناوبانگێكی جوان لە دوای خۆمان بەجێ بهێڵێن و هیچ كار و ڕەفتارێكی نەشیاوو ناپەسەندمان لێ دەنەكەوێت لە كاتی میواندارییەكەدا

لەماوەی ڕابردوودا هەموو دنیا شاهێدی یەكێك لە دڕندانەترین ستەمەكانی جولەكە و هاوكارەكانیان دژ بە مرۆڤایەتی بەگشتی و ئیسلام بە تایبەتی بوون، غەززە بوو بە هێمایەك بۆ مەزڵومی و بێ كەسی و بەجەستەیەكی خوێناوی چووە نێو مێژووەوە بۆ ئەوەی شایەتێكی ڕاستگۆ و ڕاستەقینەی دونیا و دواڕۆژ بێت لەسەر ستەمێك كە بەهۆی دینەكەی بەسەریدا دێت و لە مێژوودا وێنەی كەمە. 

ڕووداوەكانی غەززە پەردەی لەسەر هەموو دروشمەكانی ڕۆژئاوا هەڵماڵی وهەموو دەمامكەكانی لە ڕوخساریان خستنەخوارەوە وسەلماندی كە ئەوان خاوەن شارستانییەتێكی مادی وەحشیگەرا و دڕندەن وبەتاڵن لە هەموو بەهایەكی ڕەوشتی و مرۆیی و ئەوەندەشی كە ڕاستگۆبن تێێدا تەنها پەیوەستە بە هاوڵاتی و شوێنكەوتووانی خۆیانە نەك بۆ مرۆڤایەتی بەگشتی. 

وەكو چۆن ئەم شارستانییەتەی ئێستایان سەرەتای درووست بوونی لە سەر كەللەسەری بێ تاوانەكان دامەزرا و لەسەر بنەمای قڕكردن و لەنێوبردن وچەوساندنەوەی میللەتە لاوازەكان بوو، ئێستاش بەهەمان شێوە تینوێتی ئەوان بۆ خوێنی گەلان و بەتایبەتی موسوڵمانان هێشتا نەشكاوە و بە شێوەیەكی هستیریایی پەرۆشن هەموو هەلێك بۆ جێبەجێكردنی ئەو ئامانجە بقۆزنەوە. 

ئەوەی بە تیۆری لەسەر غەدر وستەم و خیانەتی جولەكە و موشریك و مونافیقەكان لە قورئان و لە فەرموودەو سیرە و لە كتێبەكانی مێژوودا دەمانخوێندنەوە، من وەكو تەمەنی خۆم و ئەوەی لە بیرم بێت لە ڕووداوەكانی بۆسنەو هەرسكدا بینیمان و خاڵە هاوبەشەكانی ئەم دوو وێرانكاری و كوشتارگەیە بە ڕوونی دەبینم، بەڵام بە ڕوونتر و بە كردەیی و بەبەرجەستەكراوی لە ڕووداوەكانی ئێستای غەززەشدا بینیمان، ئەوەشی دەربارەی تابوری پێنجەم و شەشەم لە كتێبەكاندا دەمانخوێندەوە ئەویشمان بەبەرجستەكراوی و بەچاوی سەرمان بینی. 

غەززە بەم كارەساتەی كە بەسەریدا هات ودێت، بەو هەزاران منداڵ پیر و وئافرەت و گەنجانەی كە بەناحەق لێی كوژران ودەكوژرێت، بەو وێرانكاری وكاولكارییە بێ وێنەیەی كە تێیدا ئەنجامدرا ودەدرێت، چەند ڕاستییەكی تاڵی لە واقیعی ئەمڕۆدا سەلمان: 

- لە تاڵترینیان دەستەوسانی و بێ دەسەڵاتی موسوڵمان بوو كە بەو ژمارە زۆرەی لە جیهاندا هەیانە هیچیان پێ ناكرێت بۆ براوخوشكەكانیان لە غەززە. 

- هەروەها سەلماندی كە سەرانی سیاسەت و سەربازی و ئابووری سەرزەوی سەرەڕای نانكۆكییە قوڵەكانیان بەڵام تاكە پرسێك كە لەسەری كۆك بن و یەك دەست و یەك هەڵوێستن بن تێیدا: لەناوبردنی موسوڵمانانە. 

- هەروەها ڕووداوەكانی غەززە گومانێكی نەهێشت لەوەی سەرانی دەوڵەتە عەرەب و جیهانی بەناو ئیسلام هەمویان یان ئەڵقە لە گوێ و بەكرێگرتەی جولەكە و ڕۆژئاوان، یان لە پێناو بەرژەوەندی و فرۆشتنی نەوت و بوژانەوەی ئابوری، نەك غەززە هەموو موسوڵمانان لە یەك ڕۆژدا تیابچن ئەوان باكیان نییە و بە وشەیەكیش ئامادە نین بەرگرییان لێ بكەن. 

غەززە بە تێچوویەكی سەخت و خوێناوی، بوو بە دەستە خوشكی كارەساتبار وهاوشێوە ستەم لێكراوكانی تری لە مێژوودا، بەسەرهاتی غەمگین و ناخ هەژێنەكانی بەسترایەوە بە شارو شوێنە مەنكوبەكانی وەكو بەغدا كاتێك مەغۆلەكان وێرانیان كرد و خەڵكەكەیان كوشت، بۆسنە و هەرسك وئەو ستەمە ناخ هەژێنەی كە سڕبەكان بەسەریاندا هێنا، لە سربرنيتسا‏ وسەراییڤۆ، قەتڵوعامەكانی موسوڵمانانی ڕۆهێنگا لە میانمار و لە زۆر جێگەی تری ئەم سەر زەوییەدا كە جولەكە و نەساڕاكان و پاشكۆكانیان لە جەورو ستەم پڕیان كردووە. 

لە ئێستادا جیهان لە ئەوپەڕی ناخۆشیدایە، چونكە لێوان لێو بووە لەستەم، خراپە و فەساد وستەم باڵی ڕەشی بەسەر هەموو شتێكدا ڕاكێشاوەو وشكانی و دەریاكانیشی گرتووەتەوە... 

ئەوەی لەم سەردەمەدا دەگوزەرێت لە دژایەتی زەق و ڕاشكاوانە بەرانبەر موسوڵمانان كە تەنها باجی موسوڵمان بوونیانی خۆیان دەدەن، لە درێژایی مێژوودا وێنە وهاوشێوەی نەبووە. 

إحسان برهان الدین 

12 جمادى الأول 1445 

یەكەم: مەسەلەی ئەڵقە لەپەنجە كردن لە كاتی مارەبڕین وهاوسەرگیریدا، چی بۆ ژن بێت یان بۆ پیاو، نەریتێكی كۆنە و لە دێر زەمانەوە هەر بووە، لە بنچینەشدا - وەكو هەندێ لە زانا هاوچەرخەكان دەڵێن - عادەتی نەساڕا وگاورەكانە و لەڕێگەی ئەوانیشەوە بە ئێمە گەیشتووە، هەندێكیش پێیان وایە فیرعەونەكان یەكەم جار دایانهێناوە.

بەداخەوە هەندێ جاریش لە پەنجە كردنی ئەو ئەڵقە هەندێ بیروباوەڕی بێ بنەماشی پێوە دەبەسترێتەوە وەكو ئەوەی وا گومان دەبرێت ببێتە مایەی خۆشەویستی لە نێوان ژن و مێرددا و داكەندنیشی یان گۆرینی جێگەكەی لە پەنجەكاندا گوایە دەبێتە مایەی رەشبینی و گومانی خراپ لە نێوان هاوسەراندا، كە ئەوانەش جگە لەوەی ئەسڵ و بنەمایەكی لەشەرعدا نییە، هاوكات سەرپێچییەكی شەرعی ڕوونە و بەو بۆیشی هەیە بۆ سەرپێچی عەقیدەش سەر بكێشێت وببێتە جۆرێك لە شیرك.

بەڵام ئەگەر ئەو ژن و مێردەی لە پەنجەی دەكەن هیچ باوەڕێكی ناشەرعی لەو شێوەیان پێی نەبێت وهەر وەكو عادەتێكی كۆمەڵایەتی ئەو كارە بكەن، لەو حاڵەتەداهەندێ لەزانایانی هاوچەرخ - وەكو ابن عثیمین و زانای تر - ئەڵقە لە پەنجە كردنی هاوسەرانیان تەنها بە مەكروهـ داناوە و وتوویانە دەتوانن لە پەنجەی بكەن بەڵام نەكردنیشی باشترە و شیاوترە بە كەسی موسوڵمان.

هەرچۆنێكیش بێت موسوڵمان خۆی لە لاساییكردنەوەی نەساراو عادەتی ئایینەكانی تر بپارێزێنت بۆ خۆی باشترە، بۆیە ئامۆژگاریم بۆ هەموو كوڕو كچێكی بەڕێز كە پەیوەندی هاوسەرگیری پێكەوە دەبەستن وهەروەها بۆ هەموو ژن و پیاوێكیش كە ئەو ئەڵقە زۆر بە شتێكی گرنگ و پڕ بایەخ دەزانن،  ئەو ئەڵقە لە پەنجە نەكەن و ئاوڕ لەو جۆرە عورف و عادەتە نەدەنەوە، چونكە عورف و عادەت لە كاتێكدا كاری پێدەكرێت كە هیچ تیكگیرانێكی لە گەڵ شەرعدا نەبێت، ئەگەریش كەسێك هەر ویستی بیكات، یەكەم  بۆ ماوەیەكی كاتی بیكات و یەقینیشی وا بێت كە ئەڵقە و هیچ شتێكی تر نابێتە مایەی نە كامەرانی نە ناخۆشی ژیانیان، هەروەها بزانێتیش كە ئەو كارەی بەپێی قسەی گەورە زانایانی ئەم سەردەمە بەلای كەمەوە مەكروهە و ناپەسەندە، تۆیش هیچ ناچار نیت كارێكی مكروه و ناپەسەند ئەنجام بدەیت.

ئەمەش كە باسمان كرد لێرەدا تایبەتە بەو ئەڵقەی كە هاوسەران لە دوای مارەبڕین و هاوسەرگیری لەدەستی دەكەن، كە وتمان وازلێ هێنانی باشترە، جیاوازە لە مەسەلەی ئەموستیلە ئەوەیان درووستە بەكاربهینرێت و لە پەنجە بكرێت بەمەرجێك ئاڵتون نەبێت بۆ پیاوان و هیچ بیروباوەڕێكی پێوە نەبەسترێت، ئەوەشی لە قسەی زانایان دەردەكەوێت بەكارهێنانی ئەموستیلە یان كلكەوانە ڕێگەپێدراوە بەڵام سوننەت نییە، مەگەر بۆ كەسێك كارێكی پێی هەبێت بۆ نموونە مۆر بێت و كاروباری فەرمی خۆی پێ ڕاپەڕێنێت، ئەگەرچی لەم سەردەمەی خۆماندا ئەنگوستیلە وەكو مۆر بەكارنایەت لە چەشنی ئەو ئەنگوستیلەی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە پەنجەی دەكرد و نووسراوە فەرمییەكانی پێ مۆردەكرد كە بۆ شوێنانی دەنارد.

دووەم: سەبارەت بە جلی بوكێنی كە جلێكی سپییە و تایبەتە بە كاتی گواستنەوەی بووك، وەكو جلەكە ئەگەر مەرجەكانی حیجابی شەرعی تێدا هەبێت، درووستە و كێشەیەكی نییە، بەڵام بە ڕەچاوكردنی چەند مەرجێك:

1- نابێت بە شێوەیەك تەماشای ئەو جلە بكرێت وەكو ئەوەی هەر دەبێت بپۆشرێت و مۆركێكی پیرۆز وەربگرێت، بەڵكو عادەتێكە عادەتیش ئەگەر لەگەڵ شەرعدا تێكنەگیرێت ڕێگەپێدراوە ئەنجام بدرێت.

2- نابێت ئەو ئافرەتەی دەیپۆشێت لە جێگەیەكدا بێت پیاوان تەماشای بكەن، چونكە ئەگەر مەرجە شەرعییەكانیشی تێدا هەبێت، زۆر جار بەلای كەم جۆرێك لە زەخرەفە و شێوازی سەرنج ڕاكێشانی تێدایە بۆ پیاوان ئەوەش نادرووستە.

3- سەبارەت بەوەی كە ئەو پۆشاكە لە بنچینەدا تایبەتە بە بێ باوەڕان، زانایان لەو بارەوە دەڵێن لەو ڕووەوە ئاساییە چونكە ئەو حوكم و حاڵەتە بوونی نەماوەو ئێستا ئەو پۆشاكە تایبەت نییە تەنها بەبێ باوەڕانەوە و موسوڵماناننیش دەیپۆشن، تەنها ئەوە دەمێنیت كە واجبە بە پێی مەرجەكانی حیجابی ئیسلامی بێت و داپۆشەر و فراوان بێت و تەسك و تەنك و بە شێوەیەك نەبێت زۆر سەرنج ڕاكێش بێت.

4- لە ڕووی ئەمانەتەوە دەبێت ئەوەش بوترێت كە هەندێ لە زانایانی ئەم سەردەمە دەڵێن درووست نییە ئەو پۆشاكە لەبەر بكرێت چونكە دواجار پۆشاكی بێباوەڕوانە و موسوڵمان دەبێت خاوەنی كەسایەتی بەهێزی خۆی بێت و شانازی بەدینی خۆیەوە بكات و نەچێتە ژێر كاریگەری و عادەت و نەریتی بێ باوەڕوان و جولەكە و نەساڕاكان، بۆیە شەرعیتر و چاكتر ئەوەیە بە پۆشاكێكی جوان و شەرعی ئەو بۆنەیە بەرێی بكەن، نەك ئەوەی تەقلیدی ئەو نەریتە بكەن.

5- ئەگەر بێت و پۆشاكەكە ناشەرعی بێت و بەشێك لە جەستەی ئافرەتەكەی  پێوە دەركەوێت یان تەسك بێت و ئەندامەكانی جەستەی دەربخات لەو حاڵەتەدا بەهیچ شێوەیەك درووست نییە، تەنانەت ئەگەر تەنها ئافرەتانیش تەماشای بكەن و پیاوان نەیبینن هەر درووست نییە و حەڕامە.

سێیەم: مەسەلەیەكی تریش هەیە بەباشم زانی لێرەدا ئاماژە بەوەش بكەین ئەویش پۆشینی پۆشاكی ڕەشە بۆ ئافرەت، ئایا واجبە حیجاب و پۆشاكی شەرعی هەمیشە ڕەش بێت، وەڵامیش ئەوەیە نەخێر مەرج نییە ڕەش بێت و بەڵگەیەكی شەرعی لەو بارەوە نەهاتووە، دەكرێت هەر ڕەنگێك بیت بەڵام سەرنج ڕاكێش و وروژێنەر نەبێت، لە فەرموودەیەكدا هاتووە أم سلمة ی دایكی ئیمانداران الله لێی ڕازی بێت فەرموویەتی:  (لَمَّا نَزَلَتْ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ خَرَجَ نِسَاءُ الْأَنْصَارِ كَأَنَّ عَلَى رُءُوسِهِنَّ الْغِرْبَانَ مِنْ الْأَكْسِيَةِ) باسی ئەو كاتە دەكات كە ئەو ئایەتە دابەزیوە ئافرەتانی أنصار دەرچوون و دەتوت قەلە ڕەش بەسەریانەوە نیشتووەتەوە، مەبەستی ئەوەیە كە جل و سەرپۆشەكانیان ڕەش بووە. بەڵام بەگشتی مەرج نییە هەر رەش بێت ئەگەرچی ڕەنگی ڕەش لەوانەیە گونجاوترین ڕەنگ بێت بۆ ئافرەتی موسوڵمان كە بیپۆشێت و لە چەندین ڕووەوە ڕەنگی ڕەش لە ڕەنگەكانی تر باشتر و گونجاوترە.

سەبارەت بە پۆشینی جلی ڕەش لەسەر مردوو ئەوە ئەسڵێكی نییە ئەگەرچی هەندێ لە زانایان ڕێگەیان داوە بۆ ئافرەت بیپۆشێت بەبۆنەی مردنی مێردەكەی، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی ئەو ئافرەتەی كە كەسێكی نزیكی دەمرێت تا سێ ڕۆژ دەتوانێت (حداد) واتە ماتەمینی و خەفەتبار بێت و لەو ماوە جلی جوان و سەرنج ڕاكێش نەپۆشێت و كل و بۆنی خۆش بەكار نەهێنیت، بەڵام ئافرەت بۆ مێردی كە وەفات بكات دەبێت ئەو حاڵەتە كە لە شەرعدا (حِداد یان( إحداد) ی پێ دەوترێت،  چوار مانگ و دە ڕۆژی پێ بچێت وەكو لە فەرموودەی صحیح دا هاتووە:(لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أَنْ تُحِدَّ فَوْقَ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ، إِلا عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا) صحیح مسلم: (1490). و الله أعلم.

 

 

بە كۆمەڵێك مەرج و ڕێوشوێن، ئافرەتان لە ڕووی شەرعەوە ڕێگەیان پێدراوە بچنە نوێژی جەماعەت لە مزگەوت، لەوانە ئەو فەرموودەی كە لە سەحیحی مسلم دا هاتوە: ( إِذَا اسْتَأْذَنَكُمْ نِسَاؤُكُمْ إِلَى الْمَسَاجِدِ فَأْذَنُوا لَهُنَّ ) واتە ئەگەر ئافرەتەكانتان داوای مۆڵەتیان لێ كردن بۆ ڕۆیشتن بۆ مزگەوت ڕێگەیان پێ بدەن و فەرموودەی تریش هاتووە لەو بارەوە.

ئافرەتانی هاوەڵان الله لێیان ڕازی بێت، كە ئامادەی نوێژی بەیانی دەبوون، دەموچاویان دەشاردەوەو كەس ئەوانی نەدەناسی، واتە بە حیجابێكی شەرعی تەواو و بەبێ بەكارهێنانی بۆن و كۆمەڵێك ڕێوشوێن و (إحتیاطات) ی تریان دەكرد ئەوجا دەڕۆیشتن، لەگەڵ ئەوەشدا پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی نوێژی  ئافرەتان لە ماڵی خۆیان لە مزگەوت باشترە و خێری زۆرترە.

 كاتێك أم حميد ی هاوسەری أبي حميد الساعدي هاتە خزمەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و وتی یا رسول الله پێم خۆشە لەگەڵ تۆ لە مزگەوتەكەت نوێژ بكەم، پێی فەرموو من دەزانم تۆ حەز دەكەیت لەوێ نوێژ بكەیت دەتوانیت وا بكەیت، بەڵام نوێژەكەت لە ماڵی خۆت باشترە و خێری زۆرترە، ئیتر ئەویش جێگایەكی لە ئەوپەڕی ماڵەكەیانەوە و تاریكترین شوێنەوە درووست كرد و لەوێ نوێژی دەكرد. رواه أحمد ( 26550 ) . وصححه ابن خزيمة في " صحيحه " ( 3 / 95 ) وابن حبان ( 5 / 595 ) ، والألباني في " صحيح الترغيب والترهيب " ( 1 / 135 ) .

دایكمان عائیشە الله لێی ڕازی بێت وەكو لە صحیح البخاري (1/ 173)داهاتووە دەیفەرموو: ئەگەر پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەوەی بینیبا كە ئافرەتان ئێستا دایان هێناوە، ڕۆیشتنی مزگەوتی لێ قەدەغە دەكردن وەكو چۆن چوونە مزگەوت لە ئافرەتانی بەنی ئیسرائیل قەدەغە كرا.

جا ئەگەر عائیشە الله لێی ڕازی بێت لەو سەردەمە وایفەرمووبێت ئێمە ئێستا بڵێین چی؟ بە هەر حاڵ و بە كورتی ئافرەت ئەگەر مەرجە شەرعییەكانی لە خۆیدا درووست كرد دەتوانێت بچێتە مزگەوت و نەچوونیشی باشترە و خێریشی زۆرترە، ئەمەش مەرجەكانە بە پێی ئەوەی لە بەڵگەكانی سوننەتدا باس كراون و یەكێك لە زانایان دەیخاتە ڕوو:

1- ڕۆیشتنی بۆ مزگەوت نەبێتە مایەی هیچ مەترسییەكی فیتنە و گوناهباری.

2- ڕۆیشتنەكەی هیچ مەسەلەیەكی ناشەرعی و ناپەسەندی لێ نەكەوێتەوە.

3- ڕێگەی ڕۆیشتن و گەڕانەوەی لە گەڵ ڕێگەی پیاواندا نەبێت و ناچاری تێكەڵ بوون لەیەكتر نزیك بوونەوە نەبن.

4- هیچ عەتر و بۆنێكی خۆش بەكارنەهێنێت و نابێت پێشتریش بەكاری هێنابیت و بۆنە مابێتەوە.

5- ئەبێت بەتەواوی خۆی داپۆشیبێت و مەرجەكانی حیجابی شەرعی تێدا بێت.

6- لە دەرگایەكی تایبەت بە ئافرەتانەوە بچنە مزگەوت و لێی دەربچن.

7- دەبێت جێگای نوێژیان لە گەڵ جێگای پیاواندا نەبیت و بەینیان هەبێت و ئافرەتان لە كاتی دەرچووندا پێش بكەون و پیاوان چاوەڕێی دەرچوونی ئەوان بكەن.

هەمو كەسێك دەزانێت ئەم مەرجانە لە ئێستادا زۆر ئەستەمە درووست بیت و لە ڕاستیدا نەڕۆیشتنی ئافرەتان بۆ مزگەوت باشترە لە ڕۆیشتنیان، بەڵام ئەگەر هەر ڕۆیشت دەبێت مەرجەكان جێبەجێ بكات لەو كاتەدا كەس ناتوانێت ڕێگری لێ بكات، بەڵام دواجار هەر دەبێت بە ئیزن و ڕێگە پێدانی سەرپەرشتیارەكەی بڕوات.

مەسەلەیەكی تری گرنگیش ئەوەیە ئەگەر ئافرەت لەشەرعدا بۆ ماڵی الله تعالی كە مزگەوتە و بە هەموو پیرۆزییەوە، ئەو هەموو مەرجەی بۆ ئافرەت  لەسەر دانراوە و دواجاریش نەڕۆیشتنی باشتر بێت، ئایا بۆ جێگەی تر كە سەرەڕای ئەوەی بە هۆكاری وانە خوێندن و كاری ئیسلامی و بانگەواز و زۆر هۆكاری تر دەردەچێت و تێكەڵی پیاوان دەبێت و تووشی فیتنەی دەكات و هەندێ جار سروشتی ئیشە (ئیسلامییەكەی) وایە دەبێت لەگەڵ پیاواندا بێت، یان چەندین سەرپێچی شەرعی تر ڕەنگە لە خۆ بگرێت، ئایا حوكمی ئەوە چی بێت جگە لەوەی ئەویش نەڕۆیشتنی باشتر بێت، ئەمە ئەگەر حەرامیش نەبێت، چونكە لە ئیسلامدا جگە لەوەی دەبێت كارەكە خۆی موافیقی شەرع بێت، هاوكات دەبێت ئەو هۆكارەش كە پێی ئەنجام دەردێت شەرعی بێت و ئەو ڕێگەو جێگەش كە ئەو عیبادەتە یان ئەو كارە ئیسلامییەی تێدا ئەنجام دەدرێت پێویستە ئەویش هەر شەرعی بێت و پێچەوانەی حوكمەكانی قورئان و سوننەت نەبێت.[1]

 

 

يەكێك لە گەورەترین ئەو كێشانەی كاریگەری خراپ لەسەر ئافرەتی موسوڵمان درووست دەكات وناهێڵێت وەكو پێویست بە ڕۆڵی خۆی هەڵبسێت، كەمی زانستی شەرعییە، چونكە هەر ئافرەتێك زانستی شەرعی  نەبێت، یان سەرەتایەكی كەمی لێ بزانێت ولەو ئاستەدا بوەستێت، لە ژیانیدا تووشی سەدان كێشەی جۆراوجۆر دەبێت كە بۆ دونیا و دواڕۆژی بەزیان بەسەریدا دەشكێتەوە، بۆیە لێرەدا گرنگی ئەو باسەت لە چەند خاڵێكدا بۆ دەخەمەڕوو، بەو هیوایەی كە كاریگەرییەكی باشت لەسەر دروست بكات و ببێتە مایەی هەنگاوی كردەیی:

1- وەرنەگرتنی زانستی شەرعی لە فەزڵ و گەورەیی ئەو بوارە مەزنە بێ بەش و مەحرومت دەكات، الله عزوجل فەرموویەتی: ( قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ )الزمر:9.

پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (مَنْ يُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ) . البخاري (71) ، ومسلم (1037). واتە: كەسێك الله تعالی خێری ئەوی بویت لە دینەكەیدا شارەزای دەكات.

2-  لە ڕێگەی بەدەست خستنی زانستی شەرعی، ترس و بەمەزن تەماشاكردنت بۆ الله عزوجل زیاد دەكات و زیاتر لە حیكمەتەكانی پەروەردگار لە گەردوندا تێدەگەیت وتێڕامان پەیدا دەكەیت، چونكە وردبوونەوە لە ئایەتەكانی قورئان وسوننەت، نهێنییەكانت بۆ ئاشكرا دەكات و پەردە لەسەر چاوەكانت لا دەبات بۆ بینینی زۆر حەقیقەت كە جەهل  دەبێتە ڕێگر لە بینینی.(إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ) فاطر:28.

3- ئەسڵی زانستی شەرعی ئەوەیە كە بە تێگەیشتنی  مەنهەج وئایەتەكانی قورئان و سوننەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەردەگیرێت. مانگێك لە تەمەن و كاتی خۆت بۆ فێربوونی زانست تەرخان بكە هەر وەكو نموونەو تاقیكردنەوەیەك بۆ گرنگی و كاریگەری زانستی شەرعی لە ژیانتدا وتەماشای شوێنەوارو كاریگەری بكە، لەو ماوەیەدا بە شێوەیەكی زانستی ولەسەرچاوەی متمانە پێكراو، بە وردی  واتاو تەفسیری سوڕەتەكانی الفاتحة وأیة الكرسي وكۆتاییەكانی سوڕەتی البقرة و آل عمران وهەروەها سورەتی  النور والأحزاب و الكافرون والإخلاص و هەروەها كتێبی (الأربعین النوویة) بە شەرحەوە بخوێنە و دیراسەیان بكە، یان وەكو وانەی دەنگی لە زانایان بیبیسە، دڵنیام ئەوە دەرگای زانستی شەرعیت بە فراوانتر بۆ واڵا دەكات وچێژ لە زانست وەردەگریت ودوای ئەوە باقی تەمەنت لە فێربوونی زانست دانابڕێی.

4- ئێمە لە سەردەمی فیتنەی دین و دونیادا دەژین، دینمان لە پێناو دونیاماندا لە مەترسیدایە، خەڵكی بە شێوەیەكی گشتی وەكو مەست و بێ ئاگان، بەكۆمەڵ بەرەو مەرگی خۆیان دەڕۆن و لە هیچ پەند وەرناگرن، فیتنە لە هەموو لایەكەوە ڕووی تێكردووین و مەگەر بە دوو چەك بتوانیت رووبەڕووی ئەو فیتنەیە ببیتەوە:

یەكەم: چەكی ئیمان و دوعاكردن وشانازیكردن بە دینەكەت وبەردەوام بوونی پەیوەندیت بە عیبادەت لەگەڵ الله تعالی.

دووەم: چەكی زانستی شەرعی كە لە گومڕابوون و لە خشتەچوون و هێزی لافاوی جاهیلییەت دەتپارێزێت. لەم بارەوە (كتێبی عودة الحجاب) ی محمد اسماعیل المقدم كتێبێكی باشە بخوێنرێت.

5- ئێستا ستراتیجی دژایەتیكردن لەلایەن دوژمنانی ئیسلام  بەراورد لەگەڵ سەردەمانی پێشوودا گەلێك  جیاوازە، ئێستا بەهیزترین ڕێگاكانی گومڕاكردن لەم سەرەدەمەدا ڕاگەیاندنەكانە كە شەوو ڕۆژ سەرقاڵی تێكدانی ڕەوشتی گەنجن لە كوڕان و كچان و خەڵكی بە بە شێوەیەكی گشتی ، هەروەها ئەوان لە ڕێگەی هەزاران دەزگای پسپۆڕەوە، سەرقاڵی بڵاوكردنەوەی گومانن لە هەموو بوارەكانی دین و ژیندا، ئەوەش دەردێك و پەتایەكی كوشندیەیە ڕاستەوخۆ تووشی ئەوانە دەبێت كە مەناعەی زانستی شەرعییان نییە، بۆیە كات بە فیڕۆ مەدە و لە تەفسیری سوڕەتی الفاتحة و سێ سوڕەتی كۆتایی قورئانەوە دەست پێ بكە و زۆر لە گەڵیاندا بوەستە، ابن القیم تەنها لە سەر  سورەتی الفاتحة سێ بەرگی نووسیوە (مدارج السالكين بين منازل إياك نعبد وإياك نستعين).

6- زانستی شەرعی بۆ ئافرەت وەكو ڕوناكییەكە نەك تەنها لەم زەمەنە تاریك وجەنجاڵەدا بەرچاوو دەوروبەری خۆی پێ ڕوناك دەكاتەوە، بەڵكو ڕۆشنایی دەبەخشێت بە زۆرێك لەوانەی نزیكین وەكو دایك و باوك ومناڵ وهاوڕێ و خزمەكانی، بەڵكو دەتوانێت  هۆكارەكانی ئەم سەردەمە بۆ بڵاوكردنەوەی زانست بەشێوەیەكی شەرعی بقۆزێتەوە وخێروزانستەكەی بە خەڵكانێكی زۆر بگەیەنێت:( قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ ) الزمر:9. ئەوەش بزانە كاركردن بۆ ئیسلام سەروەری وشەرەفێكی گەورەیە بەبێ زانست پێت ناكرێت، ئاكام ودەرەنجامیش تەنها لەلای الله یە و تۆ لەوە بەرپرس نیت.

7- ئافرەت لە بواری عەقیدەو بیروباوەڕدا ناتوانێت بەو شێوە هەڵسوكەوت بكات كە الله پێی ڕازییە وناشتوانێت لە زۆر سەرپێچی بیروباوەڕ كە ئەمڕۆ باوە و لە واقیعی ژیاندا ئاسایی بووەتەوە خۆی بپارێزێت، بەڵكو زۆر جار كەمیی زانستی شەرعی وای لێ دەكات ببێتە ئامراز ویارمەتیدەر بۆ چەندین كاری پێچەوانە لە گەڵ تەوحید و بنەماكانی بیروباوەڕدا.

* كە ئافرەت بە شێوەیەكی زانستی و بەبەڵگەوە هەڵوەشێنەرەوەكانی (لا إله إلا الله) نەزانێت، وئەویش وەكو زۆربەی مەلاكان و كەسایەتییە ئیسلامییە مۆدێرنەكان وابزانێت (لا إله إلا الله) تەنها ڕستەیەكە و بیڵێیت ئیتر بەهەشتت بۆ خۆت مسۆگەر كردووە!  ئیتر چۆن بتوانێت خۆی لەو هەڵوەشێنەرەوانە بپارێزێت؟

* كە ئافرەت سیفەت و خەسڵەتی فیرقە گومڕاكان نەزانێت، نیشانەی تاقمەكانی خەواریج و ئەشاعیرە و موعتەزیلە و عەقلانی و قورئانی و گومڕا هاوچەرخەكان نەزانێت، كاتێك دەزانێت بێ ئەوەی بەخۆی بزانیت چووەتە نێویانەوە و بووەتە هەڵگری بیروبۆچوونێكی ئەوان یان لەبنەمایەكی عەقیدەدا دژ بە ئەهلی سوننەت و جەماعەت بووەتەوە و باوەڕیشی وایە لەسەر حەق و ڕێگای ڕاستە!

* كە ئافرەت سنوورەكانی (الولاءوالبراء) نەزانێت و لە قورئان و سوننەتەوە دیراسەی نەكردبێت هیچ سەیر نییە بە جۆرەها بیانوو و ناوی جیاوازەوە نەبێتە هاوسۆز وپەیوەندی تۆكمەو كاركردنی نەبێت لەگەڵ نەیارانی دینەكەیدا بە تایبەتی ئەوانەی كە لەدەرگای دۆزەخدا لە بۆسەدان بۆ جاهیلەكان مەسەلەكەی بۆ ئاسان و جوان دەكەنەوە،  نەشارەزایی لە عەقیدە لەم سەردەمەدا ڕێگای سەرلێ تێكچوون و ونكردنی هیدایەتە، زۆرینەش قوربانی ئەو كەمتەرخەمییەن. لەم بارەوە كتێبی (الولاءوالبراء) القحطاني بە سوودە بخوێنرێتەوە.

* كە ئافرەت ناوو سیفەتەكانی الله نەزانێت، چۆن بە دوورخستنەوەو جێبەجێنەكردنی شەرعەكەی ڕادەچڵەكێت وچجای كار بۆ جیبەجێكردنی بكات. عەرەب دەڵێن: (فاقد الشئ لا یعطیه) كەسێك كە شتێكی نەبێت چۆن بیبەخشێت؟! لەم بارەوە كتێبی (تحكیم القوانین) ی محمد بن إبراهیم گرنگە بخوێنرێتەوە.

 بۆ ناسینی ناوو سیفەتەكانی الله تعالی كتێبی: (النهج الأسمى في شرح أسماء الله الحسنى)ی محمد النجدي وكتێبی (القواعد المثلی) ی ابن عثیمین بخوێنەوە بە سوودە.

8- لە بواری شەریعەت و حەڵاڵ وحەرام و سنوورەكانی ئیسلامدا كە دیاری كردووە بۆ ژیانی تاك وخێزان و كۆمەڵگا، ئەگەر شارەزای فیقهی ئیسلامی نەبێت بەبەڵگەكانییەوە هیچ نەبێت لە بابەتە سەرەكییەكاندا، دیسان دەبێتە كەسێكی بێ دەسەڵات و بێ كەسایەتی زانستی، هەركێ بێت دەتوانێت قەناعەتی بەشتێك پێ بكات، چونكە خۆی هیچ بنچینە و بنەمایەكی تۆكمەی نییە كە بە هۆیەوە فریو نەدرێت و لە خشتە نەبرێت. كتێبی (مختصر الفقه الإسلامي)ی التویجري كتێبێكی پوختەیە لە عەقیدە و فیقهدا بە سوودە بیخوینیتەوە.

9- ئەگەر عیبادەت بە ناشارەزایی وبەبێ هەبوونی زانستی شەرعی ئەنجام بدەیت، بێگومان دەكەویتە داوی ئەوانەی لەناو كورددا بەردەوام بیدعە جوان دەكەنەوە و بەرگری لێ دەكەن وساڵانێكە بە بەهانەی جۆراوجۆرەوە دیندارییان لە خەڵكی تێكداوە وایان تێگەیاندوون كە بیدعە جۆری هەیە و جۆرە باشەكەی نەك هەر حەرام نییە بەڵكو زۆر پێویستیشە بۆ وەرگیرانی عیبادەت، كە ئەوەش بوختانە  بۆ شەریعەتی ئیسلام دەكرێت، ئەگەر زانستی شەرعی و شارەزایی باشت لە سوننەتدا نەبیت تووشی بیدعە و لادان لە سوننەت دەبیت و بیدعەش دەردێكی ترسناك وكوشندەیە تووشی دینداری موسوڵمانی بێ زانست و دەمارگیر دەبێت ودەیشێوینێت، زانستی شەرعی لەو دەردە كوشندەیە ڕزگارت دەكات. زۆربەی موبتەدیعەكان جاهیلن سەرانیشیان خاوەن بەرژەوەندین و جەهلی ئەو داماوانەیان قۆستووەتەوە.  كتێبی " الإبداع في مضار الابتداع " ی على محفوظ كتێبێكی بەسودە لەم بارەوە.

10- ئەگەر لەبەر هەر هۆكارێك نەتتوانی ئاستی زانستیت بە پێی پێویست ببەیتە پێشەوە، یەكەم بێ هیوا مەبە و با لە هەوڵەكانتدا بەردەوامیت هەبێت، چونكە هەوڵەكەت بۆ خۆی جۆرێكە لە عیبادەت، دووەمیش دەبێت پرسیار بكەیت، بەڵام  لەمەسەلەی پرسیار كردندا دەبێت وریابیت، چونكە ئەگەری زۆر هەیە بە مەبەست و بەبێ مەبەست تووشی بیدعە ولە بیدعە خراپتریش بكرێێت و ڕێگای هەڵەو لە خشتەچوونت بە نرخی ڕێگای ڕاست وهیدایەت پێ بفرۆشنەوە. سایتی (الإسلام سؤال وجواب)  ی محمد صالح المنجد سایتێكی باشە بۆ وەرگرتنی وەڵامی زۆر پرسیاری شەرعی.

 ئەم سەردەمەی خۆمان بۆ چركەساتێكیش گومانت نەبێت، كە خراپترین سەردەمەكانی ئیسلامە لە هەموو سەدەكاندا، چونكە زۆرێك لەو ژمارە زۆرانەی لە سەرزەویدا ئەمڕۆ موسوڵمانن، لەسەر بنەمای عیبادەت وڕواڵەت نەك لەسەر بنەمای تەوحید وعەقیدە وناسینی ڕێبازو مەنهەج موسوڵمانن، زۆربەیان كۆڵەكە وپایەكانی ئیمان و ئیسلام بە باشی نازانن، ئەگەر بیشیزانن لەیەكیان جیا ناكەنەوە وتێكەڵیان دەكەن.

 زۆربەی زۆریان فەرز و سوننەتەكانی نوێژ و دەستنوێژ بە ڕێكوپێكی نازانن، لە هەموو وڵات و شوێن و قوژبنێكی ئەم سەرزەوییەشدا، بەناو ئیسلامەوە كەسانێكی  گومڕا هەن لەبەر دەرگای دۆزەخدا ڕاوەستاون خەڵكی بۆ بانگ دەكەن، كەسان و لایەن و ڕاگەیاندن و ئامرازگەلێكی زۆر بۆ ئەو مەبەستە تەرخان كراوە و جەهلی موسوڵمانانیش بەدینەكەیان وای كردووە ئەوان ببنە نیچیرێكی زۆر ئاسان بۆ ئەو كەس و لایەن و دەولەتانە و دەرەنجامیش كۆمەڵگایەكی زۆر لە جیهانی ئیسلامیدا پەیدا بووە، بەڕواڵەت  و بانگەشە كۆمەڵگایەكی موسوڵمانە و كە لێیشی  وردەبیتەوە نە عەقیدەی و نە ئائاكاری و نە جێبەجێكردنی بۆ ئیسلام لە موسوڵمان ناچێت، لەو جەنگلستانەدا پاش لوتف و هیدایەت و ڕەحمەتی الله تعالی، تەنها زانستی شەرعی فریات دەكەوێت. ئەگینا دەست لەخۆت بشۆ و بڵێ تیاچووم!

11- لە مەسەلەی زانستی شەرعیدا بەوە فریو مەخۆ كە هەمووی هەر بانگەشەی كیتاب و سوننەت دەكات وخۆی بە ڕاست و غەیری خۆی بە هەڵە دەزانێت! مەسەلەكە بە قسە و بانگەشەكردن نییە، ئەگینا كورد واتەنی كەس بە دۆی خۆی ناڵێت ترشە، لە منی وەربگرە، ئەوانەی لەم ڕۆژگارەدا كە بەڕاستەوە لەسەر مەنهەجی قورئان و سوننەتن وئیسلام وەكو خۆی بێ دەستكاری و بۆ زیاد كردن و لێ كەم كردن، باوەڕیان پێیەتی ودەیانەوێت جێبەجێی بكەن،  ڕێژەو ژمارەیان گەلێك كەم و دەگمەنن.

كە بنەماو بنچینەكانی عەقیدە و شەریعەتت زانی ئەگەر تەنها هێڵە پان و بابەتە سەرەكییەكانیشی بێت، ئەو كات بە جوانی دەتوانیت ڕاستگۆ و ناڕاستگۆ لە یەكتر جیا بكەیتەوە، كەس ناتوانێت خۆڵت بە نرخی زێڕ پێ بفرۆشێت و فریوت بدات، ئەگەرنا دەبیتە هاوكار و ئەندام و یارمەتیدەر لەگەڵ ئەوانەدا و خۆیشت بە كەسێك دەزانیت بە باشترین شێوە هیدایەتت وەرگرتووە ولەسەر ڕێگای ڕاستی. بێ زانستی و هەبوونی ئەو ژمارە زۆرە لە گومڕاكەران، جەهلی موڕەكەبت لەلا درووست دەكات: واتە نازانیت و ناشزانیت كە نازانیت، بەڵكو وا دەزانی كە چاكی لێ دەزانیت!

12- لە مەسەلەی گرنگی زانستی شەرعیدا ئافرەتانی سەردەمی پێغەمبەرایەتی بكە بە پێشەنگی خۆت و شانازییان پێوە بكە و شوێن پێیان هەڵبگرە، ئەوان هێندە پەرۆش بوون بۆ فێربوونی زانست، داوایان دەكرد پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ڕۆژێكی تایبەتیان بۆ دابنێت ئامۆژگارییان بكات و ئەوانیش پرسیاری لێ بكەن، لە فەرموودەكەی بوخاریدا هاتووە: "غلبنا عليك الرجال فاجعل لنا يوما من نفسك، فوعدهن يوما لقيهن فيه فوعظهن وأمرهن، فكان فيما قال لهن: ما منكن امرأة تقدم ثلاثة من ولدها إلا كان لها حجابا من النار، فقالت امرأة: واثنين، فقال: واثنين" صحيح البخاري: 101. واتە ئافرەتان داوایان لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كردووە كە ڕۆژێكیان بۆ تەرخان بكات و ئامۆژگاریان بكات لەبەر ئەوەی پیاوان هەموو كات لەگەڵ خۆشەویستدا بوون علیه الصلاة والسلام، ئەویش لەو ڕۆژەدا ئامۆژگاری كردن و فەرمووی هەركێ لە ئێوە سێ مناڵی بمرێت دەبنە پەرژینێك بۆی لە ئاگری دۆزەخ، ئافرەتێك وتی: ئەی دوو مناڵ؟ ئەویش فەرمووی بەڵێ دوو مناڵیش. سەبارەت بە شارەزا بوون لە ژیانی ئافرەتە هاوەڵەكان الله لێیان ڕازی بێت، كتێبی (صور من حياة الصحابيات) ی عبدالرحمن رأفت الباشا بخوێنەوە.

13 - بۆ ئەوەی ببیتە خاوەن كەسایەتییەكی موسوڵمان، نەك هەر تاكێكی ئاسایی نەرێنی بیت، بۆ ئەوەی خەمی دینەكەت لە دڵتدا هەڵگریت و كاری بۆ بكەیت، بۆ ئەوەی سەرەوری بانگەوازت لەسەر بنەمای كیتاب و سوننەت ودووركەوتنەوە لە گومڕاكان پێ ببڕێت، پێویستت بەزانستە، بۆیە هەمیشە خەریكی قورئان ببە، بەڵام هەركاتێك خەریكی تەجوید بوویت ئەوە بزانە كە تەوحید لە پێشەوەیە با ئەو بابەتە لە پرسە گەورە ئامانجە مەزنەكەی قورئان دوورت نەخاتەوە، دوای ئەوەش لەوە دڵنیابە وردەكاری بنەماكانی ئایین و حوكمەكانی شەریعەت لەناو كتێبەكانی سوننەت و وتەی پێشینان و ئەوانەی كە بەڕاستەوە شوێنكەوتووی ئەوانن دەست دەكەوێت.

 14- ئەم چەند دێڕەی سەرەوە لە لایەن بەندەی هەژار، بانگەوازێكی سنووردارە بۆ قەبرو قیامەتی خۆیو تكاكارە ببێتە پاداشت بۆی، بەڵگەیەكیشە بەسەر تۆی ئافرەتی  بەڕێزەوە كە دەبێت خەمی فێربوونی زانست بە باشترین شێوە بخۆی بۆ ئەوەی سەربەرزی دونیا و بەختەوەری دواڕۆژی پێ بەدەست بهێنیت.

زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ١١- آمین

زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ١٠- ولا الضالین

زنجیره‌ی جوان خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی (الفاتحة) ٩- غیر المغضوب علیهم

هەر حوكمێك لە سوننەتدا هاتبێت وەكو ئەوەیە لە قورئاندا هاتبێت ئەگەر گومڕایەك نكۆڵی لە حوكمێكی ئیسلامی چەسپاو بكات و ئینكاری بەبەڵگەبوون و حوججیەتی سوننەت بكات، بە زمانی حاڵی پەشێواوی بڵێت قورئانمان بەسە، سوننەتیش مەگەر ئەوەی وەربگرین كە لە گەڵ قورئاندا یەكبگرێتەوە، ئەو كەسە موسوڵمانێتی خۆی بەو قسەیە خستووەتە ژێر پرسیارەوە ولە لێواری هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی موسوڵمانێتی خۆی نزیك بووەتەوە، لە ڕاستیشدا شتێكی سەیر و سەمەرە لەوەدا نییە، چونكە گومڕاكان چاوەڕوانی قسەی لەوە باشتریان لێ ناكرێت! بەڵام كارەسات و نیشانەی لادانی هەرە گەورەی باشەكان یان بەناو باشەكان ئەوەیە: دوای ئەو لادان و ناماقوڵییەی كە ئەو گومرایە دەیكات، هێشتا وەكو موسوڵمانێك بگرە وەكو كەسایەتی و بانگخوازێكیش سەیر دەكرێت و مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، و وەكو ئەوەی هیچ شەكرێكی هەر نەشكاندبێ، ئەوەش -بە بۆچوونی من - بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە: یەكەم زۆرینەی خەڵكی جەهلێكی ئەوتۆ گەورەیان بە دینەكەیان هەیە تەنها مەگەر سەجدە بردنیان بۆ بتێك بەلاوە تاوان و هەڵە بێت! ئەگینا هەر لادانیكی تر لەبیروباوڕ - بەتایبەتی ئەگەر زمان لووسێك بیرازێنیتەوە - بەلایانەوە ئاساییە و كێشەیەكی تێدا نابینین! دووەم خەڵكی غیرەتیان بۆ زۆر شت دەجوڵێت وەكو نەتەوە و میللەت و خزمایەتی و هاوسەر و ماڵ و منأڵ وشتی تر، بەڵام بە دەگمەن غیرەتیان بۆ دینەكەیان بجوڵێت، بەزمانی حاڵیان دەڵین ئیمە كارمان بەسەر ئەو باسانەوە چییە، ڕێزیش لە هەموو گومڕا و بێ دینیكیش دەگرین چونكە برای نەتەویمانن! جگە لە مافی نەتەوایەتی مافی هاوشاری و هاوحیزبی وخاڵی هاوبەشی تریشمان لەگەڵیدا هەیە كە هەموو ئەوانە لە ئیسلام گرنگترن بەلامانەوە، ئەم قسەیەش بە زمانی كردار نەك گوفتار دەكرێت، بۆیە ئیسلام لە جیهاندا و لە كوردستانی خۆماندا بە قۆناغێكی نامۆیی و غەریبیدا تیدەپەڕێت. بەوەش بۆت دەر دەكەوێت كەسەكانی تریش كە ئەو و هاوشێوەی ئەویان بەو قسەو بە قسەی لەوە ناشیرینتر و ناماقوڵتریشەوە هەر قبوڵە و دڵیان نایەت بۆ شتی وا دڵی بشكێنن و لە گوڵێك كاڵتری پێ بڵێن! لەوە بۆت دەرد دەكەوێت خەلكی بە شێوەیەكی ڕاستەقینە ملكەچی ئیسلامی كیتاب و سوننەت نین و بە شێوە كۆنە كلاسیكیەكەی ئیسلام قبوڵ ناكەن و ڕەتیدەكەنەوە، لەبەرانبەریشدا ئیسلامێكی تریان بۆخۆیان داتاشیوە و پێیان قبولە، پەیوەندییەكە لە نێوان پەروەردگار وبەندەكانیدا ئەوان عیبادەتی بۆ بكەن، ئەویش لەبەرانبەردا هیچ دەستێوەردانێك لە كاروباری ژیانیان نەكات، خۆیان چۆنیان پێ باشە بەو شیوە بیبەن بەڕێوە. إحسان برهان الدین 25 ذو الحجة 1441 15 آب 2020

له‌ خویندنه‌وه‌كانم له‌م ماوه‌ی رابوردودا له‌ باره‌ی مێژووی نكۆڵی كردن له‌ سوننه‌ت و بانگه‌شه‌ی ئیعتیزالی هاوچه‌رخ ،بۆم ده‌ركه‌وت كه‌ بانگه‌شه‌ی ده‌ستكاریكردنی بنه‌ماكانی ئیسلام كۆنه‌وڕۆژهه‌ڵاتناسه‌كان دستێكی باڵایانهه‌بووه‌ له‌ ده‌ستپیكردن و په‌ره‌پێدانی بۆ نموونه‌: ڕۆژهه‌لاتناسی به‌ریتانی به‌ ناوبانگ هاملتۆن جب كه‌ له‌ ساڵی 1971ز وه‌فاتی كردوه‌ ، له‌ كتێبی (إلی أین یتجه الإسلام) دا به‌ ئه‌وپه‌ڕی ڕاشكاوی داوا له‌ سه‌ران و سه‌ركرده‌كانی جیهانی ئیسلامی ده‌كات - به‌ تایبه‌ت لاوه‌كان- كه‌ هه‌ڵسن به‌ ئه‌نجامدانی گۆڕانكاری له‌ بنه‌ماكانی ئیسلامدا وهه‌موو ئه‌وسنوورانه‌ ببه‌زینن كه‌ پێانده‌وترێت نه‌گۆڕ وپیرۆز ،به‌و شێوه‌ی كه‌ له‌ گه‌ڵ شارستانی ئه‌وروپا بگونجیت ، به‌مه‌ش ئه‌توانن به‌ ته‌واوه‌تی ببنه‌ شوێنكه‌وتوو پاشكۆی ڕۆژئاوا ،ئه‌م وته‌یه‌ش زۆر سه‌یر نییه‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتناسێكی وه‌كو جب ، هه‌رچه‌ند هه‌ندێ پێیان وایه‌ كه‌سێكی میانڕه‌وه‌و ستایشی پێغه‌مبه‌ری كردووه‌ صلی الله علیه وسلم ، به‌لام ئه‌وه‌ی سه‌رنجم له‌ وته‌كه‌یدا ڕاده‌كێشێ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌و یه‌كێكه‌ له‌ پێشه‌نگه‌كانی ئه‌وانه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ خه‌ریكی گۆڕانكارین له‌ بنه‌ماكانی ئیسلامدا و ده‌یانه‌ویت به‌ناوی تازه‌گه‌رییه‌وه‌ داروبه‌ردی ئیسلام تێكبده‌ن وناشتوانن. إحسان برهان الدین 24-5-2015 سلێمانی  

له‌ مه‌ڕ ڕاگه‌یاندنی جه‌نگی دژه‌ فه‌رمووده‌ ، شێوازێكی تازه‌ له‌ جه‌نگی گومان دروستكردن له‌ كوردستان ڕه‌چاو ده‌كرێت ،جه‌نگاوه‌ره‌كانی ئه‌م نه‌به‌رده‌ هه‌ندێكن له‌ به‌ ناو ڕوناكبیر و مامۆستا وبانگخواز و كه‌سی دڵ پڕ له‌ گومان به‌رانبه‌ر مێژووی ئیسلام ، كه‌ سه‌رقاڵی ئه‌وه‌ن كای كۆنی ناحه‌زانی ئیسلام و لاده‌ران به‌ با بكه‌ن و هاتوون له‌م ساته‌ هه‌ستیاره‌دا له‌ مێژووی ناوچه‌كه‌و كوردستان له‌ ئاوی لێڵدا ڕاو ده‌كه‌ن و به‌ هه‌لی ده‌زانن له‌ ده‌رگای گومان دروستكردن له‌ ده‌وری فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم وزیندووكردنه‌وه‌ی بیرۆكه‌ی خه‌واریج و موعته‌زیله‌ بێنه‌ ژووره‌وه‌ ، له‌ڕاستیدا ئه‌م هه‌وڵانه‌ی به‌ڕێوه‌ده‌چن له‌ كوردستان هه‌وڵگه‌لێكی نه‌زۆك و لاوازن و پێچه‌وانه‌ی ئاڕاسته‌ی سه‌رجه‌م ئێمه‌ی كوردی موسوڵمانی سوننیه‌ ، ئه‌وان به‌ تێكڕا پشت ده‌به‌ستن به‌و گومانانه‌ی گومڕاكانی عه‌ره‌ب له‌ میسر وسودان وسوریاو وڵاتانی تر ده‌یڵێن و ده‌ینووسن و خۆیان له‌ بازنه‌یه‌كی لاساییكردنه‌وه‌ی ڕه‌ها ده‌بیننه‌وه‌ ، ئه‌مانه‌ی كه‌ به‌ نیازن ده‌ستپێكی تۆماركردنی ئه‌م لاپه‌ڕه‌ ڕه‌شه‌ بن له‌ كوردستان هه‌ندێكیان به‌ ڕواڵه‌ت وه‌كو ئیسلامی خۆیان پێناسه‌ ده‌كه‌ن ، یان خه‌ڵكی وا ده‌یانناسن ، به‌ڵام له‌ ڕاستیدا ئه‌وان وه‌كو هه‌ر نه‌خۆشێك خۆیان پێویستیان به‌ چاره‌سه‌ر هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر ڕاسته‌ شه‌قامی كیتاب و سوننه‌ت و تێگه‌یشتنی زانا گه‌وره‌ شایه‌تی بۆ دراوه‌كانی ئه‌م ئوممه‌ته‌ ، یان ئه‌وه‌یه‌ خۆیان وه‌كو هه‌ر موعته‌زیله‌و تاقمێكی تری گومڕا بناسێنن و به‌ ڕاشكاوی بڵێن ئێمه‌ هاتووین ئه‌و ڕێبازه‌ زیندوو بكه‌ینه‌وه‌، كه‌ هه‌ندێكیان خه‌ریكن ئه‌و ڕاستیه‌ به‌ زمانی خۆیان ئه‌دركێنن ، سیمای دیاری ئه‌م كه‌سانه‌ ده‌ربڕینی گومانه‌ ده‌رباره‌ی سه‌رجه‌م مێژووی ئیسلام هه‌ر له‌ هاوه‌ڵانه‌وه‌ تاكو هه‌ر كه‌سێكی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی خۆمان كه‌ به‌رگری له‌ ڕێبازی ئه‌هلی سوننه‌ت وجه‌ماعه‌ت بكات ، له‌ ڕووی چه‌واشه‌كاریشه‌وه‌ هه‌ندێكیان به‌ڵگه‌ له‌ كتێبه‌كانی ابن تیمیة و شاطبي وهه‌ندێ ئوصوڵی تر ئه‌هێننه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدایه‌ خۆیان چاك ده‌زانن ئه‌و كاره‌یان خۆڵ له‌ چاو كردنه‌و و ئه‌و پێشه‌وایانه‌ بێ به‌رین له‌ كه‌سانێك نكۆڵی له‌ به‌ڵگه‌بوونی سوننه‌ت بكه‌ن ، یان به‌ بێ هیچ شه‌رمێك و ترسێك له‌ خوا وموسوڵمانان و مێژوو ، وته‌ی ڕۆژهه‌ڵاتناس و سه‌رگه‌ردانه‌كانی عه‌ره‌ب دووباره‌ بكه‌نه‌وه‌و باری موسوڵمانی كوردی پێ قورس بكه‌ن و ڕۆڵی گومڕاكردنیان له‌ گه‌ڵدا بگێڕن . ترسناكی ده‌ردی ئه‌م كه‌سانه‌ له‌وه‌دایه‌ نه‌خۆشینه‌كه‌یان بۆ خه‌ڵكی ساده‌و كه‌م زانست ده‌گوێزرێته‌وه‌ و پێویسته‌ وه‌كو ئه‌ركێكی ئیسلامی و ڕه‌وشتی و نه‌ته‌وایه‌تیش - چونكه‌ ئیسلام ئایینی نه‌ته‌وه‌ی كورده‌ - ڕێوشوێنی پێویست بگرینه‌به‌ر و به‌رپه‌رچ بدرێنه‌وه‌و هه‌ست به‌ به‌رپرسیارێتی بكرێت له‌ ئاستی ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌ی كه‌ جۆرێك له‌ خۆیه‌كلاكردنه‌وه‌ی پێوه‌ دیاره‌و هه‌ندێ لایه‌ن و ده‌زگای ڕاگه‌یاندنیش كاری بۆ ده‌كه‌ن ، پێویسته‌ كه‌سانی زانا و فێرخوازانی زانست وپه‌یڕه‌وانی قورئان و فه‌رمووده‌ به‌ به‌ڵگه‌ وسه‌ركوتكردنه‌وه‌ ڕوو به‌ڕووی ئه‌و لاده‌رانه‌ ببنه‌وه‌ و ڕێگه‌یان نه‌ده‌ن بێ ڕێزی به‌رانبه‌ر فه‌رمووده‌كان و هاوه‌ڵان وزانایانی سه‌له‌ف بكه‌ن ، چونكه‌ ئه‌وان له‌ بێ ده‌نگی په‌یڕه‌وانی سوننه‌ت گومان ده‌به‌ن له‌سه‌ر حه‌ق بن و به‌ڵگه‌كانیان له‌ دژایه‌تی فه‌رمووده‌و و مێژووی هاوه‌لان به‌ هێز بن ، ته‌نانه‌ت بێ ڕێزییان گه‌یشتووه‌ته‌ ئاستێك له‌سه‌ر كه‌ناڵه‌ ئیسلامییه‌كانه‌وه‌ گومڕایه‌كیان خۆی له‌ ئه‌بو به‌كر و عومه‌ر ڕه‌زای خۆایان لێبێت به‌ عاقڵتر بزانێت و به‌وان بڵێت نه‌زان بوونه‌ ! ئه‌م لاده‌رانه‌ مێشكیان بوه‌ته‌ زه‌مینه‌یه‌ك بۆ گه‌شه‌كردن وچالاك بوونی گومان و ڕه‌خنه‌ له‌ زۆربه‌ی بڕگه‌كانی ئیسلام ، به‌ چاویلكه‌یه‌كی ڕشه‌وه‌ كه‌ پێیان به‌خشراوه‌ له‌لایه‌ن ناحه‌زانی ئیسلامه‌وه‌ ته‌ماشای سه‌رچاوه‌ی دووه‌می ئایینی ئیسلام ده‌كه‌ن كه‌ فه‌رمووده‌یه‌، ئه‌وان وه‌كو خۆیان ده‌ڵێن ده‌قه‌كان دووباره‌ ده‌خوێننه‌وه‌ ! ئه‌گه‌ر چی ئه‌م خاوه‌ن هه‌ڵویستانه‌ به‌رانبه‌ر بیروباوه‌ڕه‌كانی ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت زۆریان زاراوه‌ی (قورئانی) -به‌م پێناسه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ گۆڕه‌پانی جیهاندا بوونیان هه‌یه‌- ده‌یانگرێته‌وه‌ وشوێنكه‌وتوویه‌كی راسته‌قینه‌ی بست به‌ بستی قورئانییه‌كانن وه‌كو: أحمد صبحي منصور و حسن الترابي وجمال البنا والحابري وحسن حنفي و شه‌ریعه‌تی و سروش وعدنان إبراهیم و هاوشێوه‌كانیان ، به‌ڵام له‌ ڕاستیدا هه‌ندێكیان ته‌نها قوربانییه‌كن بۆ جه‌هل و خوێندنه‌وه‌ی ئاوه‌ژوو بۆ ئیسلام وه‌كو بیروباوه‌ڕ و شه‌ریعه‌ت و مێژوو ، ئه‌و جۆره‌شیان - كه‌ پۆشاكی جه‌هلیان پۆشیوه‌ و دڵنیام سوڕه‌تی فاتیحه‌ی ناو نوێژیان ڕه‌وان نییه‌ - هێشتا هیوای چاره‌سه‌ر و چاكبوونه‌وه‌یان بۆ ده‌كرێت ، ئه‌وه‌نده‌ش جێگای به‌زه‌یین هه‌رگیز جێگای ڕق لێبوون و تووڕه‌بوون نین ، به‌ڵام به‌ گشتی ده‌ڵێم: ئه‌مه‌ قۆناغێكی هه‌ستیاره‌ له‌ مێژووی كوردستان ،هه‌ركێیش ئازاده‌ لاپه‌ڕه‌یه‌كی سپی یان ڕه‌ش بۆ خۆی تۆمار بكات ..خوای گه‌وره‌ش ڕۆژێكی بۆ لێپرسینه‌وه‌ داناوه‌ زۆر نزیكه‌ ، چونكه‌ هه‌ر كه‌سێك دونیای به‌ جێهێشت قیامه‌تی هه‌ڵده‌سێت ،إن موعدهم الصبح ألیس الصبح بقریب. إحسان برهان الدین 2015-7-5 سلێمانی