#ڕوونكردنه‌وه‌ی_زاراوه‌كانی_عه‌قیده‌:6 المقام المحمود ئه‌م زاراوه‌یه‌ په‌یوه‌ندی به‌ عه‌قیدی موسوڵمانه‌وه‌ هه‌یه‌ و له‌و فه‌رمووده‌ی بوخاریدا هاتووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رموویه‌تی: (اللهم رب هذه الدعوة التامة، والصلاة القائمة، آت محمد الوسيلة والفضيلة وابعثه مقاماً محموداً الذي وعدته). : لە ماوەی رابردوودا زۆرم لەسەر ئەو بابەتە خوێندەوە، بەوە گەیشتم كە وەڵامی ئەم بابەتە لە سێ تەوەر و ڕوانگەوە بدەمەوە، لەسەر هەمان ئەو مەنهەجەی خۆیشم كە چەند سالە ئیشی لەسەر ئەكەم ئەویش ئەوەیە ڕای یار و نەیار هەموویی نەقل ئەكەم، نەك ئەوەی بەدڵی خۆم بێت یان ئەوەی كە خۆم زیاتر باوەڕم پێیەتی ئەوە باس بكەم و بۆچوونەكانی تر پشت گوێ بخەم ، یان تیشكی كەمتر بخەمە سەر: یەكەم لە روانگەی زۆرینەوە كە تەفسیری (المقام المحمود) یان بە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تەفسیر كردووە و ئیتر یان هەر بەلای بۆچوونی دووەمدا نەڕۆیشتوون یان وتوویانە هەردوو تەفسیرەكە هەر ڕاستە. دووەم باسی بۆچوونی ئەوانە دەكەم كە بەهۆی (أثر) ێكی پێشەوا موجاهید بەڕەحمەت بێت، وتوویانە تەفسیری (المقام المحمود) بریتییە لەوەی الله تعالی پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لەگەڵ خۆیدا لەسەر عەرش دادەنیشێنێت و كێیش كەمترین موخالەفەیانی كردبێت لە تەبدیعەوە بۆ تەكفیرو تا نزیكی كوشتنیش لەگەڵیدا چوونە ئەگەر بە پیویستیان زانیبێت و توانبیتیان، لە دوای ئەوەش لە بەشی سێیەمدا قسەی كۆتایی خۆم لەو بارەوە دەكەم ان شاء الله: مەسەلەی تەفسیری (المقام المحمود) یەكێكە لەو مەسەلانەی ناكۆكی زۆری لە مێژووی ئیسلامیدا لێ كەوتووەتە، نەك هەر تەنها لە نێوان ئەهلی سونەت و هەندێ لە ئەهلی بیدەع لە سەردەمی پێشیناندا ، بەڵكو لە نێوان خودی زانایانی ئەهلی سوننەتدا ناكۆكی زۆری لەسەر درووست بووە و بووەتە مایەی فیتنەیەكی گەورە لە نێوان موسوڵماناندا تەنانەت خوینی تێدا ڕژاوە و زانای گەورەی وەكو تەبەری لەلایەن خەڵكی عەوامەوە بەرد باران كراوە. یەكەم: بۆچوونی ئەوانەی كە (المقام المحمود) یان بە شەفاعەتی مەزن تەفسیر كردووە: لەم بەشەدا هەوڵ ئەدەم بە كورتی و وەكو تەنها نموونە هێنانەوە هەندێك لەو بەڵگەو بیروبۆچوونانەی هەیە لەم بارەوە باس بكەم: 1- ابن جریر الطبري لە تەفسیرەكەیدا بۆ ئایەتی: “وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَىٰ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا” الإسراء:79. فەرموویەتی: قال أكثر أهل العلم: إنه الشفاعة للناس ليريحهم ربهم من عظيم ما هم فيه، من شدة ذلك اليوم … واتە: زۆربەی ئەهلی عیلم لەسەر ئەوەن كە تەفسیری المقام المحمود مەعنای شەفاعەتە و دوای ئەوە (أثر) زۆری هیناوەتەوە وەكو بەڵگە لەسەر ئەوەی كە مەعنا و تەفسیرەكەی شەفاعەتی گەورەیە. 2- القرطبي بەڕەحمەت بێت لە بارەی ئەم مەسەلەوە فەرموویەتی: اختلف في المقام المحمود على أربعة أقوال: الأول- وهو أصحها- الشفاعة للناس يوم القيامة، قاله حذيفة بن اليمان. واتە: زانایان دەربارەی تەفسیری المقام المحمود جیاوازییان لە نیواندایە و لەو بارەوە چوار بۆچوونیان هەیە، ڕاستترین ئەوەیە المقام المحمود واتای شەفاعەتە وئەمە لە حذیفة بن الیمان گێڕدراوەتەوە. 3- لە فەرموودەكانی پێشەوایان بوخاری و موسلیم و الترمذي و پێشەوای تریشدا تەفسیری (المقام المحمود ) لە ئایەتەكەدا بە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تەفسیر كراوە بۆ ئوممەتەكەی و باسی ئەوە نەكراوە كە تەفسیرەكەی بریتی بێت لەوەی الله تعالی پێغەمبەرەكەی لە گەڵ خۆیدا لەسەر عەرش دادەنیشێنیت، واتە ڕیوایەتەكەی موجاهیدیان رەتكردووەتەوە و وەریان نەگرتووە. 4- هۆكاری رەتكردنەوەی ڕیوایەتەكەی مجاهد كە سەرچاوەی یەكەمی ئەو تەفسیرەیە بۆ (المقام المحمود)، بریتییە لەوەی كێشەی گەەورەی لە سەنەكەیدایە، چونكە كەسێك بە ناوی ( ليثِ بنِ أبي سُلَيْمٍ) ی تێدایە كە كەسێكی زەعیفە و فەرموودەی لەلای فەرموودەناسان لە مەرتەبەی ضعیف ە و لە كۆتایی تەمەنیدا تیكچووە و سەنەدەكانی تێكەڵ دەكرد و بە گشتی جێگای متمانە نەبووە. ئینجا هەر لە موجاهید خۆیەوە ڕیوایەتی تر هاتووە لەوەی كە سولەیمی تێدایە بەهێزنر و سەحیحتر لە ڕێگەی ( ابنُ أبي نَجِيْحٍ) كە (المقام المحمود) ی بە شەفاعەت تەفسیر كردووە. 5- هەروەها وتوویانە: جومهور لەسەر ئەوەن كە المقام المحمود بە واتای شەفاعەت هاتووە نەك شتی تر، تەنانەت هەندێكیان وەكو الواحدي پاش ئەوەی (أثر) ەكەی موجاهیدی ڕەتكردووەتەوە ئیددیعای ئیجماعشی كردووە لەسەر ئەوەی (المقام المحمود) بریتییە لە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم. 7- الحافظ ابن عبد البر(463) لە كتێبی التمهيد (19 – 63 – 64) دا فەرموویەتی: على هذا أهل العلم في تأويل قول الله عز وجل (عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا) أنه الشفاعة، وقد روي عن مجاهد أن المقام المحمود أن يقعده معه يوم القيامة على العرش وهذا عندهم منكر في تفسير هذه الآية، والذي عليه جماعة العلماء من الصحابة والتابعين ومن بعدهم من الخالفين أن المقام المحمود هو المقام الذي يشفع فيه لأمته، وقد روي عن مجاهد مثل ما عليه الجماعة من ذلك، فصار إجماعا في تأويل الآية من أهل العلم بالكتاب والسنة، ذكر ابن أبي شيبة عن شبابة عن ورقاء عن ابن أبي نجيح عن مجاهد في قوله تعالى (عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا) قال شفاعة محمد صلى الله عليه وسلم. پوختەی قسەكەی ئەوەیە: هەموو زانایان لەسەر ئەوەن كە واتای المقام المحمود لە ئایەتی: (عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا) شەفاعەتە و ئەسەرەكەی موجاهیدیشیان بە ئەسەرێكی مونكەر زانیوە و وەریان نەگرتووە، “المنكر” هو “الحديث الذي يخالف فيه الضعيف الثقات”. جا لەبەر ئەوەش كە خودی موجاهید ڕیوایەتێكی تری هەیە لە ڕووی سەنەدەوە لەو ڕیواتەی كە دانیشاندنی پێغەمبەری صلی الله علیه و سلم تێدایە لەگەڵ پەروەردگارا لەسەر عەرش سەحیحترە، بۆیە تەفسیر كردنی المقام المحمود بە شەفاعەت دەبێتە ئیجماع بە كۆی دەنگی زانایان. 8- هەروەها ابن عبد البر دەڵێت: (مجاهد وإن كان أحد الأئمة بالتأويل، فإن له قولين مهجورين عند أهل العلم: أحدهما هذا، والثاني في تأويل {وجوه يومئذ ناضرة إلى ربها ناظرة} [القيامة: 22 23]. قال: معناه تنتظر الثواب، وليس من النظر. انتهى) واتە موجاهید ئەگەرچی پێشەوایەكە لە تەفسیری قورئاندا، بەڵام دوو قەولی هەیە زانایان وەریان نەگرتووە و هەجر كراوە كە یەكێكیان ئەمەیە كە لە تەفسیری مەقامی مەحموددا هێناوێتییەوە. 9- الذهبي بە ڕەحمەت بێت لە (كتاب العلو 170) فەرموویەتی: (أما قضيّة قعود نبينا على العرش فلم يثبت في ذلك نص بل في الباب حديث واه ما فسّر به مجاهد الآية) واتە: مەسەلەی دانیشاندنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ الله تعالی لەسەر عەرش ئەوە هیچ دەقێكی لەسەر نەهاتووە و جێگیر نەبووە ، جگە لە شوێنەوارێكی لاواز نەبێت لە موجاهیدەوە. الذهبي بە توندی ئەو ئەسەرەی موجاهیدی ڕەتكردووەتەوە و لەگەڵ ئەوانەی رەتیان كردووەتەوە ئەویش ئەسەرەكەی موجاهیدی ڕەتكردووەتەوە و بە صحیح ی نەزانیوە. لە “الميزان”دا (3/439) -پاش ئەوەی وەسفی پێشەوا موجاهیدی كردووە وتوویەتی: : وقال أبو بكر بن عياش : قلت للأعمش : ما بال تفسير مجاهد مخالف – أو شيء نحوه ؟ قال : أخذها من أهل الكتاب . واتە: ئیبنو عەییاش بە ئەعمەشی وتووە: بۆچی تەفسیرەكەی موجاهید بۆ مەقامی مەحمود جیاوازە، فەرمووی: لەبەر ئەوەی لە ئەهلی كیتابەوە وەریگرتووە. 10- هەروەها دەڵێن: تەوقیت و كاتی درووست بوونی ئەو فیتنەیە لە ناو موسولماناندا زۆر تەوقیتێكی هەستیار بوو و گۆڕەپانی ئیسلامی لە ئەنجامی ڕووبەڕوونەوەی ئەهلی سوننەتدا لە گەڵ ئەهلی بیدعەت دەكوڵا و دۆخەكە زۆر هەستیار بوو، تەنانەت زانای پایەداری وەكو بوخاری بەرەحمەت بێت لە ئەنجامی وەڵامدانەوەی پرسیارێك كە بەهەڵ لێكدرایەوەو قەناعەتیان بە پێشەوا محمد بن یحیی الذهلي كرد كە بوخاری دەڵێت (لفظي بالقران مخلوق) چۆن لە نیسابوردا لە شێوەی كەرنەڤاڵێكدا هەموو خەڵكی بە خۆشی و شادی پێشوازیان لە بوخاری كرد و پارەو شیرینیان بە ئاسماندا هەڵدەدا، دوای ماوەیەك بە پێچەوانەوە و بەڕازیبوونی الذهلي خۆی بوخاری ئەو زانامەزنەیان ناچاری دەرچوون كرد لە نیسسابور و بە ناشیرینترین شێوە دەریان كرد كە كار گەیشتە ئەوەی ئەو زانا مەزنە بە هۆی ئەو مامەڵە ناشیرینەیانەوە ئاواتی بە مردن خواست بەڵام وتی كە من دینم سەلامەت بێت كێشە نییە چیم لەگەل بكرێت! مەبەست لە هێنانەوەی ئەم نموونەیە ئەوەیە موسوڵمانان لەو قۆناغەدا لە بارێكی زۆر هەستیار و گرژدا بوون، ئاگرێكی فیتنە هەڵگیرسابوو، هەركێ وشەیەكی بەملاو ئەو لادا بوتایە بە زووترین كات تەكفیر دەكرا وەكو ئەوەی بەسەر زۆر زانای گەورەی ئەهلی سوننەتدا هات، نموونەش گەلێك زۆرە لەم بارەوە، یان تەبدیع و تضلیل دەكرا و شاربەدەر دەكرا. لەم مەسەلەشدا لەسەر بۆچوونێكی كە بەدڵی هەندی لە عەوامی حەنابیلە نەبوو ئیبنو جەریری تەبەری سووكایەتی زۆری پێكرا و ماڵەكەی بەردباران كراو تا هێزەكانی خیلافەت لەو سەردەمەدا فریای كەوتن و ماڵەكەیان پاراست و بەردەكانیان لەبەردەم ماڵەكەی لادا. مەبەست لەوەیە دەبوو ئەو كەسە بۆ ئەوەی شاربەدەر نەكرێت و بەردباران نەكرێت و تەكفیر و تەبدیع نەكرێت موخالەفەی عاممە نەكات و وەكو ئەوان مامەڵە بكات ئەگینا حاڵی باش نابێت! بۆیە گەورەكردنی مەسەلەی كاركردن بەئەسەرێكی لاوازی موجاهید و پەسەندكردنی بەسەر زۆرێك لە فەرموودەی صحیح دا كە لە هاوەڵانەوە هاتووە کە ( المقام المحمود) ی بە شەفاعەتی مەزن تەفسیر كردووە و هەر بەلای ئەو بۆچوونەكەی تردا نەچوونە وەكو ئەوەی بوخاری و موسلیم و فەرموودەناسانی تر كردیان، ئەوە لە چوارچێوەدا هاتووە كە ئاماژەی پێكرا. واتە: هۆكارەكەی ئەو ململانێ و جەنگە فیكرییە بووە نەك ئەوەی كە مەسەلەیەكی زانستی بێت و سەنەد و بەڵگە مەسەلەكان یەكلا بكاتەوە، بەڵكو شەڕێكی گەرمی دەستەو یەخە بووە تەنانەت خوێنی تێدا ڕژاوە. بۆیە ئێستا لەم سەردەمەشدا هەندێك دەیانەوێت بەبێ هەبوونی هیچ بەڵگەیەكی صحیح لە كیتاب و سوننەت و تەنانەت لە ئەسەرێكی صحیح ئەو جەنگە دووبارە بكەنەوە و وەكو ئەو كاتە بیكەن بە مەسەلەیەك خەڵكی لەسەر ئیسلام پێ بكەنە دەرەوە. 11- لەگەرمەی ئەو فیتنەیەیەی كە لەو كاتەدا هەڵگیرسابوو، هەندێك لە زانایان دەیانوت، هەركێ باوەڕی بە ئەسەرەكەی مجاهد نەبێت ئەوە نەك تەنها هەڵەی كردووە، بەڵكو بووە بە موبتەدیع و جەهمیش، لە كاتێكدا ئەو زانایانەی كە ئەو قسەیان دەكرد مەبەستیان ئەوەبوو جەهمییە ئینكاری علو و استواء و كەلامی الله یان دەكرد و ئەمانەی ئەسەرەكەی موجاهیدیان ڕەتدەكردەوە هیچیان لەوانە ڕەت نەدەكردەوەو كێشەیان تەنها لەگەڵ لاوازی سەنەدی ئەو ڕیوایەتەی موجاهیددا بوو، بەڵام ئیتر چونكە كاتەكە كاتی فیتنە بوو تەكفیر كردن عەرەب واتەنی علی (قدم و ساق) لەسەر بچووكترین شت ئاراستەی موخالیفان دەكرا. یەكیك لەوانەی كە دەیوت هەركێ باوەڕی بەو (أثر) ە ی موجاهید نەبێت جەهمییەكەسێك بوو بەناوی ( محمد بن یونس البصری) ، كە بە توندی پشتگیری ڕاست و درووستی ئەو ڕیواتەی موجاهیدی كردووە، ئەو كەسە خۆی نەك هەر كەسایەتییەكی لاوازە بەڵكو بە درۆزنیش ناسراوە و الذهبي لە “الميزان” دا (4/74-75) دەربارەی وتوویەتی: محمد بن موسى القرشي السامي الكديمي البصري الحافظ أحد المتروكين. واتە یەكێكە لەوانەی فەرموودەناسان وازیان لێی هێناوە و فەرموودەیان وەرنەگرتووە! ابن حبان دەربارەی وتوویەتی: لعلّه وضع أكثر من ألف حديث. واتە ڕەنگە هەزار فەرموودەی لەسەر زاری پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم هەڵبەستبێت، 12- لە تەفسیری ابن أبي حاتم ج6/ص1766 دا هاتووە:” إن ربك سيبعثك مقاماً محموداً وهي الشفاعة”. هەروەها لە تفسير البغوي دا هاتووە ج3/ص131:” قال قتادة وقد سمعته يقول فأخرج فأخرجهم من النار وأدخلهم الجنة حتى ما بقي في النار إلا من قد حبسه القرآن أي وجب عليه الخلود ثم تلا هذه الآية عسى أن يبعثك ربك مقاما محمودا قال وهذا المقام المحمود الذي وعده نبيكم صلى الله عليه وسلم “. يعني الشفاعة. الشوكاني لە فتح القدير دا ج3/ص251: دەڵێت: ” وقد اختلف في تعيين هذا المقام على أقوال الأول أنه المقام الذي يقومه النبي صلى الله عليه وسلم للشفاعة يوم القيامة للناس ليريحهم ربهم سبحانه مما هو فيه وهذا القول هو الذي دلت عليه الأدلة الصحيحة فى تفسير الآية وحكاه ابن جرير عن أكثر أهل التأويل قال الواحدي وإجماع المفسرين على أن المقام المحمود هو مقام الشفاعة. لە فتح الباري دا ج11/ص426 ابن حجر دەڵێت: :” والجمهور على أن المراد به الشفاعة وبالغ الواحدي فنقل فيه الإجماع ولكنه أشار إلى ما جاء عن مجاهد وزيفه وقال الطبري قال أكثر أهل التأويل المقام المحمود هو الذي يقومه النبي صلى الله عليه وسلم ليريحهم من كرب الموقف ثم اخرج عدة أحاديث في بعضها التصريح بذلك وفي بعضها مطلق الشفاعة”. هەروەها لە الفتح دا (11/ 427) لە پاش هێنانەوەی وتەی ئەهلی عیلم لەسەر المقام المحمود وتوویەتی: (قلت: وهذا هو الذي يتجه، ويمكن رد الأقوال كلها إلى الشفاعة العامة، فإن إعطاءه لواء الحمد وثناءه على ربه وكلامه بين يديه وجلوسه على كرسيه وقيامه أقرب من جبريل كل ذلك صفات للمقام المحمود الذي يشفع فيه ليقضى بين الخلق). البيهقي لە شعب الإيمان دا ج1/ص281 دەڵێت:” دل على أن ذلك في الشفاعة وكذلك عن حذيفة بن اليمان وابن عمر وغيرهم”. هەروەها البيهقي لە شعب الإيمان بەهەمان شێوە ج1/ص282 دەڵێت:” في رواية محمد بن عبيد عن النبي صلى الله عليه وسلم في قوله عسى أن يبعثك ربك مقاما محمودا قال هو المقام الذي يشفع فيه لأمته”. لە كتاب التوحيدی ابن خزيمة1/459 دەڵێت:” عنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي قَوْلِهِ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا قَالَ هُوَ الْمَقَامُ الَّذِي أَشْفَعُ فِيهِ لأُمَّتِي”. ئەمانە و دەیانی تر بەڵكو سەدانی تر لە ئەهلی عیلم لەسەر ئەوەن كە المقام المحمود شەفاعەتە و ئەسەرەكەی موجاهیدیان وەرنەگرتووە. 12- لە هاوچەرخەكانیشدا بە هەمان شێوە زۆرینەی زۆری ئەهلی عیلم لەسەر ئەوەن كە المقام المحمود واتە شەفاعەتی هەرە مەزنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و باسی ئەو بۆچوونەكەیان نەكردووە، یان ڕەتیانكردووەتەوە: – الشنقيطي لە أضواء البيان دا ج8 /ص558 دەڵێت:” وجاء في السنة بيان المقام المحمود وهو الذي يغبطه عليه الأولون والآخرون كما في حديث الشفاعة العظمى حين يتخلى كل نبي ويقول نفسي نفسي حتى يصلوا إلى النَّبي صلى الله عليه وسلم فيقول أنا لها أنا لها”. – الشيخ صالح آل الشیخ لە شرح الطحاوية دا (ص203) دەڵێت:” (المقام المحمود) هو المقام الذي تحمده عليه الخلائق جميعا، ويُثْنِي عليه به جميع الخلائق الذين وقفوا في الحساب، وهو مقام الشفاعة العظمى؛ لأنه بدعائه وشفاعته يرتاح الناس من ذلك الموقف العظيم الذي لا يُتَصوَّرْ ولا يَعرف هوله إلا من قام فيه، أعاننا الله على كرباته وأمننا وإياكم من الفزع الأكبر”. الشيخ مقبل الوادعي لە كتێبی الشفاعة(ص30) هەمان بۆچوونی هەیە. ئەلبانی هەمان بۆچوونی هەیە و ڕیوایەتەكەی موجاهیدی ڕەتكردووەتەوە و وتوویەتی: ثبت في ” الصحاح ” أن المقام المحمود هو الشفاعة العامة الخاصة بنبينا – صلى الله عليه وآله وسلم . لە جێگەیەكی تردا بە توندتر نكۆڵی لەو ئەسەری موجاهید كردووە و دەڵێت: “إن قول مجاهد هذا – وإن صح عنه – لا يجوز أن يتخذ دينا وعقيدة…القول بهذا الأثر يستلزم اعتقاد فاسد لا يجوز اعتقاده في صفاتِ الله تعالى ” واتە: ئەو قەولەی موجاهید ڕاستە كە وای وتووە بەڵام نابێت ئەو قسە بكرێتە دین و عەقیدە و باوەڕ پێ هێنانی دەبیتە مایەی عەقیدەیەكی فاسید لە سیفەتەكانی الله تعالی دا. بە كورتی و بەڕوونی دەڵێت: ” وقول مجاهد في المقام المحمود ضعيف”. واتە: قەولەكەی موجاهید لاوازە. مصطفی العدوي بە هەمان شێوە ئەسەرەكەی موجاهید ڕەتدەكاتەوە لەبەر ئەوەی بە سەحیحی نەزانیوە و توویەتی المقام المحمود شەفاعەتی عوزمایە و دەڵێت: هەرچەند هەندێ لە زانایان و لەسەلەف لەسەر بۆچونەكەی موجاهیدن بەڵام بەڵگەیان نییە و بۆچوونەكەیان ڕاست نییە. 13- پرسیار لە دەستەی گەورەزانایانی سعودیە كرا دەربارەی ئەو ڕیوایەتەی مجاهد كە تێیدا هاتووە واتای المقام المحمود بریتییە لە دانیشتنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ پەروەردگاردا لەسەر عەرش، ئەوانیش لە وەڵامدا وتیان: لم يثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم في هذا الأمر شيء يجب اعتقاده فيما نعلم ، وأما الأثر المروي عن مجاهد رحمه الله تعالى فهو أثر منكر كما نص على ذلك غير واحد من أهل العلم بالحديث. وبالله التوفيق، وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم. واتە: ئەوەندەی ئێمە بزانین لەم بارەوە هیچ شوێنەروارێكی صحیح جێگر نەبووە لە پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم كە پێویست بێت لەسەرمان باوەڕمان پێی هەبێت، ئەو ئەسەرەی موجاهیدیش بە رەحمەت بێت ئەسەرێكی مونكەرە وەكو چۆن چەندین فەرموودە ناس و زانا ئەوەیان فەرمووە. ئەم فەتوایە دەرچوو لە لایەن: بكر أبوزيد، صالح الفوزان، عبد الله بن غديان، عبد العزيز آل الشيخ، عبد العزيز بن عبد الله بن باز. 14- ئەوەی كە لە ابن عباس دەگێڕدرێتەوە كە وتوویەتی المقام المحمود بریتییە لە دانیشتنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ الله تعالی لەسەر عەرشەكەی، الذهبي لە كتێبی “كتاب العرش” (رقم 189) باسی كردووە و وتوویەتی زۆر زەعیفە چونكە الضحاك بن مزاحم لە سەنەكەیدایە ئەویش ڕیوایەتەكانی لە ابن عباس ەوە مرسل ن. 15- ابن جریر الطبري لە تەفسیری ئایەتەكەی سورەتی الإسراء: “وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَىٰ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا” بەڵگەیەكی زۆری لە هاوەڵان و لە زانایانی دوای ئەوان هێناوەتەوە كە بەڵگەن لەسەر ئەوەی المقام المحمود مەعنای شەفاعەتە، بەڵام پاش هێنانەوەی ئەو بەڵگانە لە سەحابە و تابعینەوە، دەگەڕێتەوەو دەڵێت: ما قاله مجاهد من أن الله يقعد محمدا صلى الله عليه وسلم على عرشه، قول غير مدفوع صحته، لا من جهة خبر ولا نظر. واتە قەولەكەی موجاهیدیش دەكرێت سەحیح بێت و هیچ ڕێگرێك نییە لەو بارەوە. 16- جگە لە ڕیوایەتەكەی مجاهد كۆمەڵێك فەرموودەش هاتووە كە شەفاعەت بە دانیشتنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ الله لە سەر عەرشەی تەفسیر ئەكەن، بەڵام وەكو ابن تیمیة فەرموویەتی: ئەو فەرموودانە هیچی ڕاست نین: ابن تيمية ــ رَحمَهُ الله ــ لە كتێبی “درء تعارض العقل والنقل” دا (3/19) فەرموویەتی:”كحديث قعود الرسول صلى الله عليه وسلم على العرش رواه بعض الناس من طُرق كثيرة مرفوعة كُلُّها موضوعة، وإنما الثابت أنه عن مجاهد وغيره من السلف، وكان السلف والأئمة يروونه ولا ينكرونه، ويتلقَّونه بالقَبول. بەڵام ابن تیمیة بە رەحمەت بێت دوای حوكمدانی بەسەر ئەو فەرموودانە كە ڕاست نین و هەڵبەستراون، فەرموویەتی: ئەسەرەكەی موجاهید ڕاستە و زانایانی سەلەف نكۆڵییان لێ نەكردووە و بەڵكو قبوڵیان كردووە. 17- نكۆڵی كردنی زانایانی سەلەف وەكو عبدالله ی كوڕی ئیمامی ئەحمەد لەوانەی كە باوەڕیان بە ئەسەرەكەی مجاهد نەبووە بە هۆی ئەوە بووە كە موبتەدیعەكان نكۆڵیان لەبەرزی الله ئەكرد لەسەر عەرشەكەی، چونكە (أثڕ) ە كەی مجاهد سیفەتی علو و استواء شی تێدایە، لە كاتێكدا ئەوانەی كە نكۆڵییان لێ لە ڕیواتەكەی موجاهید كردووە نكۆڵیان لە لاوازی سەنەدەكە كردووە و عەقیدەیان وابووە كە الله تعالی لەسەر عەرشی خۆیەتی و قورئان كەلامی الله یە و باوەڕیان بە علو و بە استواء ی هەبووە و جەهمییەكانیش بە گومڕا و لادەر ئەزانن لە عەقیدەی قورئان و سوننەت، ئیتر چۆن بە زۆرو زۆرداری لە سەر ڕەتكردنەوەی ئەسەرێكی لاواز بكرین بە جەهمی و تەكفیر بكرێن. 22- هەروەها ئەوانەی لەسەر ئەم بۆچوونەن دەڵێن: ئێمە هەر ئەو زانایانەی ئەوەندە توندن لە بەرگری كردن لە ئەسەرێكی لاواز، فێربووینە و فێریان كردوویان كە هەرچی بە قورئان و سوننەتی صحیح جێگیر نەبووە وەرینەگرین و ئێمەش بە قسەی ئەوان دەكەین و ئەو تەفسیرەی موجاهید بەڕەحمەت بێت نە لە قورئاندا پشتگیری هەیە و، نە لە هیچ فەرموودەیەكی مەرفوعی سەححیدا هاتووە، هەركێیش وەریگرتووە هەركێ بێت ئەو كەسە خۆ ئەبێت پێویستە بەبەڵگەی سەحیح كارەكەی بسەلمێنە نەك بە هەرەشەی بێ بەڵگە كە هەركێ ئەو ڕیواتە ڕەتبكاتەوە جەهمییە و گومڕایە ، (قل هاتوا برهانكم) پیویستە درووشمی هەموو موسوڵمانێكی ئەهلی سوننەت بێت و قسەی هیچ كەسێك بەبێ بەڵگە وەرنەگرێت، چونكە قسەی زانایان بۆ خۆی بەڵگە نییە بەڵكو پێویستی بە بەڵگەیە،بۆیە ئێمەش بەڵگە نەبێت نە بەقسەی عبدالله و نە بە قسەی ئیمام ئەحمەدی باوكیشی ناكەن تاكو سەنەدێكی ڕاست و درووستمان پێ نەدەن لەسەر ئەوەی كە ئەسەرەكەی موجاهید سەحیحە و ( معلوم من الدین بالضرورة) یە. 23- ئەوانەی پشتگیری لەم بۆچوونە دەكەن زیاتر ناو كۆ ئەكەنەوە و هەركێ ئەوەی وەرگرتبێت ناوی ئەهینن، بەڵام باسی بەڵگەكە ناكەن بزانە ئەو ئەسەرە كە صحیح نییە لەسەر چ بنەمایەكی زانستی و شەرعی دەیكەن بە عەقیدە بەسەرمانەوە، كوا بەڵگەی ڕاستێتی ئەسەرەكە، نەك بڵێی فڵان و فڵان قبوڵیان كردووە و فڵان و فڵان وتویانە ئەوەی قبوڵی نەكات جەهمییە و لە ئیسلام لایداوە، لە كەیەوە قسەی رجال بەڵگەیە بێ ئایەت و بێ فەرموودەو بێ ئەسەرێكی صحیح، دین بەڵگە وەردەگیرێت، بۆیە كوا بەڵگەكەتان. 24- هەروەها پرسیاریش دەكەن بۆچی ئەو هەموو هاوەڵانەی كە لە فەرموودەی صحیحدا لە بوخاری و مسلم و غەیری ئەواندا تەفسیری المقام المحمود یان لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بە شەفاعەت گێڕاوەتەوە باسی دانیشاندنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم یان لەگەڵ پەروەردگاردا نەكردووە لەسەر عەرش، ئایا دەكرێت ئەوان ئاگاداری ئەوە نەبن و ئەو زانایانە لەوان شارەزاتر بن؟ چونكە مەسەلەیەكی وا دەبێت بە بەڵگەیەكی مەرفوع لە پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم جێگیر بێت و شتێك نییە كەس بۆ ڕاوبۆچوونی خۆی قسەی لەسەر بكات. ئەمە پوختەی بەشێك لە خوێندنەوەكانم بوو لە زۆر سەرچاوەدا دەربارەی ڕای ئەوانەی كە (المقام المحمود) یان بە شەفاعەتی مەزنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تەفسیر كردووە و (أثر) ە كەی موجاهیدیان رەتكردووەتەوە. دووەم: بۆچوونی ئەوانەی كە لەسەر (أثر) ە كەی موجاهیدن: 1- پێشەوا الطبري سەرەڕای ئەوەی بەڵگەی زۆری لە تەفسیرەكەیدا لەسەر ئەوەی المقام المحمود شەفاعەتە هێناوەتەوە، دوای ئەوە فەرموویەتی كە ئەسەرەكەی موجاهیدیش ڕاستە: (ما قاله مجاهد من أن الله يقعد محمدا صلى الله عليه وسلم على عرشه، قول غير مدفوع صحته، لا من جهة خبر ولا نظر. واتە قەولەكەی موجاهیدیش دەكرێت سەحیح بێت و هیچ ڕێگرێك نییە لەو بارەوە. لە تەفسير البغوي دا 3/131: هاتووە:” عن مجاهد قال يجلسه على العرش وعن عبد الله بن سلام قال يقعده على الكرسي”. 2- پێشەوا أبو بكر الخلال لە كتێبی السنة دا ئەو ڕیوایەتەی پێشەوا موجاهیدی وەرگرتووە و بەرگری لێكرد وە و بەڕاست و صحیح ی زانیوە، هەر لەو كتێبەی الخلال السنة، 3- الآجري بە ڕەحمەت بێت دەربارەی فەرموودەكەی مجاهد فەرموویەتی : [“الشريعة” (4/1604)]: (باب ذكر ما خصّ الله -عزّ وجلّ- به النبي من المقام المحمود) : “وأما حديث مُجاهد .. فقد تلقّاه الشُّيوخ من أهل العلم والنَّقل لحديث رسول الله تلَقّوها بأحسن تلقٍّ، وقبلوها بأحسن قبول، ولم يُنكروها، وأنكروا على من ردَّ حديث مُجاهدٍ إنكارًا شديدًا، وقالوا: من ردَّ حديث مجاهد فهو رجلُ سُوء”. واتە: زانایان فەرموودەكەی موجاهیدیان قبوڵ كردووە و وەرگ تووە بە جوانترین شێوە و نكۆڵییان لێ نەكردووە و رەتیان نەكردووەتەوە، بەڵكو نكۆڵییەكی توندیان لەو كەسە كردووە كە قبوڵی نەكات و توویانە ئەوە كەسێكی خراپە. 4- پێشەوا أحمد بن حنبل -رحمه الله- دەربارەی ئەسەرەكەی مجاهد دەڵێت:. : “قد تلقّتها العلماء بالقبول، نُسلّم الأخبار كما جاءت”. 5- أبو داود السِّجستاني خاوەن كتێبی السُّنن (275هـ) دەڵێت: “من أنكر هذا فهو عندنا مُتهمٌ، ما زال النّاس يُحدِّثون بهذا، يُريدون مُغايظة الجهمية؛ وذلك أن الجهميّة يُنكِرون أن على العرشِ شَيءٌ. قال: ما ظننت أن أحدًا يُذكرُ بالسُّنّةِ يتكلَّم في هذا الحديث”. پوختەی قسەكەی ئەوەیە هەركێ ئەو ڕیوایەتە قبوڵ نەكات بەلامانەوە تۆمەتبارە، چونكە جەهمییەكان نكۆڵی لەبەرزی وعلو ی الله تعالی دەكەن. لەوەش دەردەكەوێت بەراوردكردنی نكۆڵیكاری ئەو ئەسەرە لەگەل جەهمییەكاندا لە ڕووی ئەوە بووە كە جەهمییەكان ئینكاری بەرزی و علو ی الله دەكەن لەسەر عەرشەكەی. 6- الحسن بن الفضل البُصيراني” (280هـ) دەڵێت: “ما أدركنا أحدًا يردّه؛ إلا من في قلبه بَلِيّة، يُهجَرُ، ولا يُكلّم”. واتە: ئەوانەی ئێمە چاومان پێكەوت كەسیان نكۆڵییان لێ نەدەكرد بۆیە ئەو كەسە پێویستە هەجر بكرێت و قسەی لەگەل نەكرێت، إبراهيم الحربي (285هـ)دەڵێت: “هذا حدَّثَ به عثمان بن أبي شيبة (239هـ) في المجلسِ على رُؤوسِ النَّاسِ، فكم ترى كان في المجلس عشرين ألفًا ؟ فترى لو أن إنسانًا قام إلى عُثمان فقال: لا تُحدِّث بهذا الحديث، أو أظهر إنكاره تراه، كان يخرج من ثَمّ إلا وقد قُتِلَ”. واتە: عثمان بن أبي شيبة كە باسی ئەو ئەسەرەی دەكرد بیست هەزار كەس گوێی لێ دەەگرت، ئەگەر كەسێك لە رووی عوسمان بوەستایە و ئەو ئەسەرەی رەتبكردایەتەوە یان ڕێگری لێ بكردایە ڕەنگە دوایی بكوژرایە. 7- عبدالله بن الإمام أحمد بن حنبل (290هـ) دەڵێت: “سمعت هذا الحديث من جماعةٍ، وما رأيت أحدًا من المُحدّثين يُنكره، وكان عندنا في وقتِ ما سمعناه من المشائخ أن هذا الحديث إنّما تُنكره الجهمية”. واتە: ئەم فەرموودەم لە كۆمەڵێك بیستووە و كەسم نەبینیوە نكۆڵی لێ بكات، بەڵكو جەهمییەكان نكۆڵی لێ دەكەن. 8- أبو بكر بن إسحاق الصَّاغاني (270هـ) دەڵێت : “قد أتى عليّ نيف وثمانون سنةٍ، ما علمتُ أنَّ أحدًا ردَّ حديث مُجاهد إلا جهميٌّ، وقد جاءت به الأئمة في الأمصارِ، وتلقّته العُلماء بالقبولِ مُنذُ نيفٍ وخمسين ومائة سنة”. واتە: زیاد لە هەشتا ساڵە نەمزانیوە كەس ئەو فەرموودە ڕەتبكاتەوە و زانایان بۆ سەدو پەنجا ساڵ ئەبیت ئەم فەرموودەیان پەسەند كردووە و قبوڵیان كردووە. 9- شيخ الإسلام ابن تيمية (728هـ) فەرموویەتی : “كان السَّلف والأئمة يروونه ولا يُنكرونه، ويتلَقّونه بالقبول” واتە: پێشینان و پێشەوایان ئەو (أثر) ە موجاهیدیان ڕیوایەت دەكرد و نكۆڵییان لێ نەدەكرد. هەروەها لە [“مجموع الفتاوى” (4/374)] دا فەرموویەتی: “إذا تبيّن هذا، فقد حدَّث العُلماء المرضيّون، وأولياؤه المقبولون: أنّ محمدًا رسول الله يُجلسه ربه على العرش معه روى ذلك محمد بن فضيل عن ليث عن مجاهد فى تفسير: ( عسى أن يبعثك ربك مقاما محمودا). 10- هەروەها ابن أبي عاصم، والدارقطني والطبراني، وابن بطة، والبربهاري، وابن النجاد، ، ، و المروذي، وابن السَّرَّاج الشّافعي و زۆری تر ئەو ڕیوایەتەی موجاهیدیان قبوڵ كردووە. 11- هەروەها الدارقطني بەو چەند دێڕە شیعرەی پشتگیری خۆی بۆ ڕاست و درووستی ئەسەرەكەی موجاهید نواندووە كە دەڵێت: حديث الشفاعة عن أحمد * * *الى أحمد المصطفى مسنده وجاء حديث باقعادة * * *على العرش أيضًا فلا نجحده أمروا الحديث على وجهه * * * ولا تدخلوا فيه ما يفسده ولا تنكروا أَنه قاعد * * * ولا تنكروا أنه يقعده 12- ابن القیم یش بە هەمان شێوە لەو بارەوە ئەو (أثر) ەی موجاهید وەردەگرێت و بە هۆنراوە دەڵێت: واذكر كلام مجاهد في قوله*** أقم الصلاة وتلك في سبحان في ذكر تفسير المقام لأحمد*** ما قيل ذا بالرأي والحسبان ان كان تجسيما فان مجاهدا*** هو شيخهم بل شيخه الفوقاني وقد أتى ذكر الجلوس به وفي*** أثر رواه جعفر الرباني أعني ابن عم نبينا وبغيره*** أيضا والحق ذو التبيان 13- بێگومان ئەم بۆچوونە چونكە زۆرێك لەسەلەف لەسەری بوونە، بەهەمان شیوە هاوچەرخەكانیش. 14- ئینجا شوینكەوتنی سەلەف خۆی بۆ خۆی فەزیلەتیكی با بە وردی و بە شیكراوەیی لە مەسەلەیەكدا بەڵگەكانیشیان نەزانی و پێویستە گومانی باشت هەبێت كە ئەوان كۆ نابنەوە لەسەر مەسەلەیەك كە ئەسڵی نەبێت یان زانستیان لەسەری نەبێت، دەگێڕنەوە عمر عبد العزيز رحمه الله دیفەرموو: :” فارض لنفسك ما رضي به القوم لأنفسهم فإنهم على علم وقفوا وببصر نافذ كفوا وهم على كشف الأمور كانواأقوى وبفضل ما كانوا فيه أولى فإن كان الهدى ما أنتم عليه لقد سبقتموهم إليه ولئن قلتم إنما حدث بعدهم ما أحدثه إلا من اتبع غير سبيلهم ورغب بنفسه عنهم فإنهم هم السابقون فقد تكلموا فيه بما يكفي ووصفوا منه ما يشفي فما دونهم من مقصر وما فوقهم من محسر وقد قصر قوم دونهم فجفوا وطمح عنهم أقوام فغلوا وإنهم بين ذلك لعلى هدى مستقيم. “. سێیەم: باوەڕ و تێگەیشتنی خۆم لەم بۆچوونە ناكۆكەكان لەسەر المقام المحمود: لە دەرەنجامی خوێندنەوەیەكی زۆرم لەسەر ئەم بابەتە كە لێرەدا كەمێكیم خستووەتەڕوو، لەبەر ئەوەش كە هەمیشە لە نێوان ڕاوبۆچوون و تێگەیشتنی سەلەف لەگەڵ غەیری سەلەفدا هەمیشە گومانی باش و متمانەم بە ڕاوتێگیەشتنی سەلەفە لە دەقەكاندا و هەر لەسەرەتای ئەوەی ئەم دینەمان ناسی لەسەر خۆشویستن و شوێنكەوتنی پێشینیانی چاكی ئەم ئوممەتە پەروەردە بووین، بە پوختی بەمەی خوارەوە گەیشتم. – لەبەر ئەوەی كە چەندین زانای گەورە لەوانەی كە قسەیان لەم باسەدا كردووە لە سەردەمی سەلەفەوە تاكو ئێستا فەرموویانە گرفتێك نییە لەوەی هەردوو بۆچوونەكە كۆبكرێتەوە واتە هەم ئەوەی كە واتای المقام المحمود شەفاعەتی مەزن بێت و هەم ئەو مەعنایە بێت كە لە (أثر) ە كەی پێشەوا موجاهیددا هاتووە، – هەروەها لەبەر ئەوەی زۆرێك لە زانایانی سەلەف كە بێگومان فەرموودەناس و زانای گەورەیان تێدا بووە بەو ئەسەرەی موجاهید ڕازی بوونە و وەریان گرتووە و ڕەتیان نەكردووەتەوە وبە مەسەلەیەكی عەقیدەو بیروباوەر یان زانیوە. – هەروەها لەبەر ئەوەش كە ئەگەر ئەسەرەكە جێگیر بێت ئەوا هیچ ڕێگرێك نییە موسوڵمان باوەڕی بەوە بێت كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ پەروەردگاردا لەسەر عەرش دادەنیشێت، كە ئەو هەموو زانایانەش پێی ڕازی بوونە و نزیك بوونە لە سەردەمی پێغەمبەرەوە صلی الله علیه و سلم و چاویان بە هاوەڵان كەوتووە و زانستیان لی ووەرگرتون و بەبێ چەندوچوون وەریانگرتووە ئەوە ئاماژەیەكی بەهیزە كە موسوڵمانی ئەهلی سونەت ئیعتیباری بۆ دابنێت. – لەبەر ئەوەش كە خیلافەكە لە نێوان سەلەف و ئەهلی بیدەعدا لەسەر بەشێكی ئەم ئەسەرە بووە ئەویش گومانی ئەوەی كە كەسێك ئەسەرەكەی موجاهید رەتبكاتەوە وەكو ئەوەیە (علو) و (استواء) ی الله ی ڕەتكردبێتەوە، هیچ نەبێت مەترسی ئەو گومان و فیتنەیە دەبێتە ئەگەرێك و موسولمانیش پێویستە خۆی لە هەموو گومانێك لە عەقیدەكەیدا بپارێزیت . – لەبەر ئەوەی ئەو بابەتە ئەوەندە بەلای سەلەفەوە گرنگ بووە ئیمانی خەڵكیان پێ تاقیكردووەتەوە و وەكو ئەوەی پێوەرێك بێت ئەهلی سونەت و ئەهلی بیدەعی پێ لەیەكتر جیا بكرێتەوە. بۆیە دەكرێت موسوڵمان وەكو دەرچوون لەو خیلافە و هاوڕابوون لەگەڵ ڕاو تێگەیشتنی زۆرێك لە زانایانی گەورە و سەلەفی چاكی ئەم ئوممەتە، باوەڕ بە هەردوو بۆچوون و تەفسیرەكەی (المقام المحمود) بهێنیت و كۆیان بكاتەوە و ان شاء الله بیروباوەڕێك كە زانایانی سەلەف پێشینت بن هیچ كاتێك مەترسی هەڵە و گومڕا بوونی لێ ناكرێت. سەبارەت بە شینەكردنەوەی بەڵگەكانی بۆچوونی دووەمیش لەلایەن زانایانی سەلەف و ئەوانەی دوای ئەوانەوە، یان ئەوەی زیاتر نكۆڵیان لەسەر ئەوانە كردووە كە باوەڕیان بە ئەسەرەكەی موجاهید نەبووە و تۆمەتباریان كردوون، لەوانەیە هۆكاری ئەوە بێت كە مەسەلەكە بەلایانەوە لە دەرەوەی بازنەی گومان بووە و بە عەقیدەیەكی یەكلاكراوە و قەتعیان داناوە. هەربۆیە سەلامەتی دین لەم مەسەلەدا ئەوەیە لە گەڵ ئەوانەدا بین كە فەرموویانە ئەو ڕیوایەتەی موجاهید كاری پێ دەكرێت و بە بەشێك لە بیروباوەڕی ئیسلام دایانناوە، بە تایبەتی كە دوو لەو زانا گەورانەی كە لە هەموو بیروباوەرو بۆچوونەكانیاندا لەسەر تیگەیشتنی سەلەف بوونە كە ئەویش ابن تیمیة و ابن القیم بوونە ئەو ئەسەرەیان بەڕاست زانیوە و كاریان پێ كردووە. من لە دوای تەماشاكردنی كۆی بەڵگەكان و ڕاوبۆچوونی هەردوو لای ناكۆكییەكە بەمە گەیشتووم و باوەڕم لەسەر كۆكردنەوەی هەردوو ڕاكەیە، واتە المقام المحمود هەم شەفاعەتی عوزمایە و هەم دانیشاندنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەگەڵ پەروەردگاری لەسەر عەرشدا لە ڕۆژی قیامەتدا، یەكەمیان لەبەر ئاماژە و بەڵگەی فەرموودەكان و دووەمیان لەبەر ئیجماعی سەلەف كە بێ گومان لەسەر بنەمای عیلم و زانست و زانیاری بووە و لە خۆرایی ئەو متمانەیان بە (أثر) ە كەی موجاهید نەبووە. والله أعلم بالصواب. إحسان برهان الدین 13 ربيع الأول 1443 19 تشرینی یەكەم 2021