ناوي ( أبو الحسن أحمد بن يحيى بن إسحاق الراوندي) ،له‌ ساڵی 210ی كۆچی له‌ گوندی راوه‌ند له‌ نێوان ئه‌صفه‌هان و كاشان له‌ ئێران له‌ دایك بووه‌ و له‌ ته‌مه‌نی چل ساڵیدا له‌ دونیا ده‌رچووه‌. پاش مردنی زیاتر له‌ دووسه‌د كتێبی به‌ جێهێشتووه‌ زۆربه‌ی له‌ بێباوه‌ڕی و ئیلحاددا نووسراون‌ به‌ڵام زۆربه‌یمان پێ نه‌گه‌شتووه‌ ئه‌گه‌رچی زۆرێك له‌ بیرۆكه‌كانی له‌ ڕێگه‌ی كتێبی (الانتصار) ی الخیاط المعتزلی پێی ئاشنا بووینه‌ . ئه‌و له‌ بنچینه‌دا جوله‌كه‌ بوو هاته‌ نێو ئیسلام و موسڵمانێتی خۆی راگه‌یاند ، پاشان بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر به‌ یه‌كێك له‌ سه‌رانی ڕێڕه‌وی موعته‌زیله‌كان ده‌ناسرا و داكۆكی له‌سه‌ر ئه‌و ڕێڕه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌كرد ، سه‌ر ئه‌نجام وازی له‌و بیرۆكه‌یه‌ش هێنا و به‌سه‌ریاندا هه‌ڵگه‌رایه‌وه‌ و كتێبێكی له‌و باره‌وه‌ نووسی به‌ ناونیشانی (فضائح المعتزلة) وه‌كو به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی كتێبێكی (الجاحظ ) به‌ ناونیشانی:(فضائل المعتزلة) ، ئینجا بۆ ماویه‌كی كه‌م بووه‌ شیعه‌ و كتێبێكی له‌ پشتگیریاندا نووسی به‌ ناونیشانی (الإمامة) ، به‌ڵام پاش چاوپێكه‌وتنی به‌ (أبي عیسی الوراق) به‌ جارێك له‌ ئیسلام ده‌رچوو و هه‌ڵگه‌ڕایه‌وه‌ ،هاوكات بوو به‌ یه‌كێك له‌ سه‌رانی زه‌نده‌قه‌ و (لا أدري)كان. (ابن الراوندي) له‌ كتێبه‌كانیدا سوكایه‌تی به‌ خوا و پێغه‌مبه‌رایه‌تی و قورئان ده‌كات ، پێشتریش به‌ زۆری له‌ گه‌ڵ مولحید و شیعه‌كاندا ده‌بینرا ، كاتیك گله‌یی لیده‌كرا له‌و باره‌وه‌ ده‌یوت: ده‌مه‌ویت بزانم بۆچوونه‌كانیان چۆنه‌؟ (الدامغ) یه‌كێكه‌ له‌ كتێبه‌كانی له‌ دژی قورئان نووسیوێتی ، هه‌روه‌ها (الزمردة) له‌ دژی پێغه‌مبه‌ران نووسیوێتی و زۆر شتی تریش له‌و شێوه‌. بۆ ماوه‌یه‌ك سه‌رقاڵی له‌به‌رگرتنه‌وه‌ی كتێب بوو ،به‌ڵام له‌و كاره‌ی ده‌ركرا چونكه‌ ده‌ستكاری به‌ زیادكردن و كه‌م كردن له‌ نووسینه‌وه‌ی كتێبه‌كاندا ده‌كرد، دواتر له‌ لایه‌ن سوڵتانه‌وه‌ داوا كرا ئه‌ویش خۆی شارده‌وه‌ له‌لای هاوه‌ڵێكی به‌ ناوی ( ابن لاوي) تاكو مرد. زانایانی ئیسلام به‌رپه‌رچی بیرۆكه‌كانیان داوه‌ته‌وه‌و و له‌كتێبه‌كانی (ابن الجوزي و ابن تیمیة و الذهبي) به‌ شیكراوه‌یی باس كراوه‌ به‌تایبه‌ت له‌ كتێبی (سیر أعلام النبلاء) ی الذهبي جوزئي 14 لاپه‌ڕه‌ 59. (أبو الوفاء ابن عقیل) گله‌یی له‌ موسوڵمانانی سه‌رده‌می خۆی كردووه‌ كه‌ ڕازی بوونه‌ كتێبی ئه‌و نووسه‌ره‌ بخوێنریته‌وه‌ له‌كاتێكدا هه‌مووی پڕ بووه‌ له‌ زه‌نده‌قه‌! پاش هه‌زار و دووسه‌د ساڵ له‌ مردنی ئه‌م بێ باوه‌ڕه‌ ناوه‌ندیك درووست بووه‌ به‌ ناوی (راند) كه‌ گه‌وره‌ترین ناوه‌ندی فیكرییه‌ له‌ جیهانداو كاریگه‌ری زۆری له‌ سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌مریكا هه‌یه‌ و ته‌نها یه‌ك لقی له‌ ده‌وڵه‌تیكی عه‌ره‌بی هه‌یه‌ ئه‌ویش له‌ قه‌ته‌ره‌ ،كاری ئه‌م سه‌نته‌ره‌ دژایه‌تی ئیسلامه‌ به‌ گشتی و ، داواش ده‌كات له‌عه‌لمانی و صۆفییه‌كان كه‌ هه‌ڵسن به‌ ئه‌ركی گۆڕینی ئیسلام و ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی هه‌موو ته‌وژمه‌ ئیسلامییه‌كان به‌ بێ جیاوازیكردن له‌ نێوانیاندا ، هه‌ندێ میكانیزمیشی بۆیان دیاری كردووه‌ وه‌كو پابه‌ند بوون به‌ عه‌لمانیه‌ت و بنه‌ماكانی دیمه‌كراتیه‌ت و مافی ئافره‌تان و ..هتد بۆ زانیاری زیاتر ،بڕوانه‌: - من ابنِ الراوندي إلى أبناءِ راند: الزنْدَقةُ تُجدِّدُ نفسَها/أحمد بن عبد المحسن العساف. سایتی صید الفوائد. - تاریخ الالحاد فی الاسلام/ عبدالرحمن البدوي. -سایتی وێكبیدیا.