#جیاوازی_عەقیدەی_موعتەزیلە_لە_عەقیدەی_ئەهلی_سوننەت:(3)   لە ڕاستیدا جیاوازییەكانی عەقیدەی موعتەزیلە لەگەڵ ئەهلی سونەتدا لە ڕووی چەندێتی وبڕەوە گەلێك زۆرن، لە ڕووی ناوەڕۆك و چۆنێتیشەوە بریتین لە پرسی گەورەو هەستیار، سەرەكیترین ئەو جیاوازییانە خۆی لەوەدا دەبیتێەوە كە موعتەزیلە سەرچاوەی وەرگرتنیان لە سەرچاوەی وەرگرتنی ئەهلی سوننەت جیاوازە، موعتەزیلە عەقیدەیان لە كیتاب و سونەت وەرناگرن! بەڵكو لە زانستی كەلام و مەنتیق و فەلسەفە وەریدەگرن و هەر ئەوانەش دەكەنە پێوەر بۆ تێگەیشتن لە تێكڕای ئیسلام، باسەكانی عەقیدەش لەلای موعتەزیلە لە ژێر ناوی علم الكلام دا دەخوێننرێت و پێشكەش دەكرێت، ئەمەش لە كاتێكدایە كە ئەو زانستە كۆمەڵە باسێكی فەلسەفییە و كراوەتە پێوەر و زاڵ كراوەتە سەر باسەكانی بیروباوەڕ لە ئیسلامدا، مەگەر بۆ مشت ومڕ و خۆڵ لە چاوكردن نەبێت ئەگینا موعتەزیلەكان ئایەت و فەرموودە ناكەنە بەڵگە، بشیكەن ئەبێت بە فلتەری عەقڵ و تێگەیشتن و میزاجی خۆیاندا تێپەڕێت چونكە مەعلومە ئەوان لە كوێ عەقڵ و نەقڵ تێكگیران عەقڵ پێش نەقڵ دەخەن! بەڵكو هەندێ بنەمای زانستی كەلام و مەنتیق و بنەمای فەلسەفی دەكەنە پێوەری تێگەیشتن لە دین و لە نێویشیاندا ئایەتەكانی قورئان، واتە تێگەیشتنیان بۆ ئایەتەكانی قورئان بە پێی ئەو بنەمایانەیە كە ئاماژەمان بۆ كرد، بەڵام ئەهلی سوننەت عەقیدەكەیان ڕاستەوخۆ لە كیتاب و سوننەت وەردەگرن و لە ڕۆشنایی تیگەیشتنی زانایانی سەلەفدا بۆ دەقەكانی ئەو دوو سەرچاوەیە دینداری دەكەن و لە دەقەكان تێدەگەن. الله تعالی فەرموویەتی: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ} واتە: ئەی ئەوانەی باوەڕتان بە الله و بە پێغەمبەرەكەی هێناوە! لە شەریعەتی دینەكەتاندا هیچ كارێك ئەنجام مەدەن و بڕیاری هیچ شتێك مەدەن بەبێ گەڕانەوە بۆ الله و بۆ پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم بۆ ئەوەی نەكەونە ناو بیدعەو ئەقڵی خۆتان پێشی ئایەت و فەرموودە مەخەن نە بە قیاس و بەراوردكردن و نەبە حەزو بۆچوونی كەسێتی خۆتان. مەنهەجی ئەهلی سوننەت ئەوەیە لە ئاستی دەقەكاندا دەوستن و تێیانناپەڕێنن و ڕەتیانناكەنەوە، بەڵام ئەهلی بیدەع و لە سەروویشیانەوە موعتەزیلەكان، تەنانەت مەسەلەی قیاس ئەهلی سوننەت یەكدەنگن كە قیاس لە پرسەكانی عەقیدەدا نابێت و درووست نییە. سەرچاوە سەرەكییەكانی وەرگرتن لەلای ئەهلی سوننەت بریتین لە كیتاب و سوننەت و ئیجماع، هەروەها سەرچاوەی لاوەكیش هەیە كە بریتین لە فیترەتی ساغ و نەشێوێندراو وعەقڵ بەڵام لە ڕۆشنایی كیتاب و سوننەتدا . موعتەزیلە - هاوكات تاقمەكانی تریش وەكو جەهمییەو ئەشاعیرە و ماتریدییە - وەكو (ابن القیم) لە كتیبی (الصواعق المرسلة ) دا دەگێرێتەوە، تێگەیشتنیان بۆ عەقیدە و بۆ دەقەكانی قورئان و سوننەت بە گشتی لە ژێر ئەم چوار بنەما ناكۆكەدایە كە (ابن القیم) بە چوار بنەما تاغوتییەكان ناویان دەبات و بریتین لە: 1- ئەوان دەڵێن: وتەی الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم بەڵگەی لەفزی و وتەیین، خۆیان لە خۆیاندا نابنە زانستێكی بەسوود و نابنە مایەی درووستبوونی یەقین و دڵنیایی تەواو! 2- ئەوان باوەڕیان وایە: هەرچی ئایەتەكاتی سیفات هەیە هەمووی مەجازە و خواستنە و بۆ نموونەیە، نەك بەڕاستەقینە مەبەست لەو شتانە بێت كە لە ئایەت و فەرموودەكاندا لەوبارەوە هاتوون بەتایبەتی ئەوەی بە (الصفات الخبریة) ناسراون. 3- هەرچی ئەو فەرموودانەی لە پێغەمبەرەوە پێمان گەیشتووە صلی الله علیه و سلم و، لەڕێگەی كەسانی متمانە پێكراو و دادگەرەوە وەرمانگرتوون، هەمووی ناگاتە ئاستی ڕاستی و دڵنیایی، بەڵكو دوا جار تێكڕایان جێگەی گومانن. 4- ئەوان پێیان وایە: هەر كاتێك عەقڵ و دەقەكانی قورئان تێكگیران، ئەوا بەبێ دوو دڵی عەقڵ پێشی دەق دەخرێت. * (ئەم باسە ماوێتی و درێژەی هەیە إن شاء الله). إحسان برهان الدین 24 رجب 1442 8 آذار 2021