#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 21

أبو بكر و عمر و عثمان الله لێیان ڕازی بێت چاكترینی ئەم ئوممەتەن لەپاش پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم 

پێشەوا أحمد بن حنبل لە ڕوونكردنەوەی بنەمایەكی تر لە بنەماكانی ئەهلی سوننەتدا، عەقیدەی ئەهلی سوننەت دەربارەی هاوەڵان باس دەكات و دەفەرموێت: (وَخَيْرُ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ بَعْدَ نَبِيِّهَا أَبُو بَكْرٍ اَلصِّدِّيقُ، ثُمَّ عُمَرُ بْنُ اَلْخَطَّابِ، ثُمَّ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ نُقَدِّمُ هَؤُلَاءِ اَلثَّلَاثَةَ كَمَا قَدَّمَهُمْ أَصْحَابُ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم، لَمْ يَخْتَلِفُوا فِي ذَلِكَ) مەسەلەی پێش خستنی ئەو سێ هاوەڵە بەڕێزە لەسەر هەموو هاوەڵانی تر لەلای ئەهلی سوننەت مەسەلەیەكی بڕاوەیە و پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم خۆی ئەو بنەمایەیەی دامەزراندووە و أبو بكر الله لێی ڕازی بێت چاكترین كەسەو باشترینی ئەم ئوممەتەیە لە دوای پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم. بەڵام هەندێ لە زانایان دەڵێن لەبەر ئەوەی لە كۆتایی دونیادا عیسی علیه السلام دادەبەزێت و ئەویش دەبێتە یەكێك لە ئوممەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەو حاڵەتەدا دەبێت بوترێت چاكترین كەس لە ئوممەتی ئیسلام لە پاش رسول الله صلی الله علیه وسلم عیسای كوڕی مەڕیەمە علیهما السلام وبەدوای ئەودا ئەبوبەكرە الله لێی ڕازی بێت. 

كەواتە چۆن هاوەڵانی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەو سێ هاوەڵەیان پێشخستە سەر هەموو هاوەڵاندا الله لێیان ڕازی بێت، بەهەمان شێوە دەبێت ئێمەش ئەو كارە بكەین. 

لە دوای ئەوە پێشەوا فەرموویەتی: (ثُمَّ بَعْدَ هَؤُلَاءِ اَلثَّلَاثَةِ أَصْحَابُ اَلشُّورَى اَلْخَمْسَةُ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، وَطَلْحَةُ، وَالزُّبَيْرُ، وَعَبْدُ اَلرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ، وَسَعْدٌ، كُلُّهُمْ يَصْلُحُ لِلْخِلَافَةِ، وَكُلُّهُمْ إِمَامٌ،) واتە دوای پێشخستنی أبو بكر و عمر وعثمان الله لێیان ڕازی بێت، ئینجا ئەوانەی پێیان دەوترێت أصحاب الشوری پێش دەخەین كە یەكەمیان عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب و ئینجا طَلْحَةُ، وَالزُّبَيْرُ، وَعَبْدُ اَلرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ، وَسَعْدٌ، الله لە هەموویان ڕازی بێت، هەموو ئەوانەش وەكو پێشەوا أحمد دەفەرموێت شیاو بوون بۆ وەرگرتنی خیلافەت وهەموو یەكێك لەوانە پێشەوایەكە لە پێشەوایانی ئیسلام و موسوڵمانان. 

پاشان فەرمووی: (وَنَذْهَبُ فِي ذَلِكَ إِلَى حَدِيثِ اِبْنِ عُمَرَ: "كُنَّا نَعُدُّ وَرَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم حَيٌّ وَأَصْحَابُهُ مُتَوَافِرُونَ أَبُو بَكْرٍ ثُمَّ َعُمَرُ ثُمَّ َعُثْمَانُ ثُمَّ نَسْكُتُ") البخاري (3655)، أحمد (14/2). واتە: لەم بنەمایەدا پشت بەو فەرموودەی ابن عمر دەبەستین ك فەرموویەتی لەو كاتەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە ژیاندا بوو دەمانوت أبو بكر و عمر وعثمان و ئیتر بێ دەنگ دەبووین وناوی كەسی ترمان لەگەڵ ئەو سێ كەسە نەدەبرد. 

لە پاش ئاماژە كردن بۆ ناوی ئەو سێ هاوەڵە و هێنانەوەی فەرموودەكەی ابن عمر الله لێی ڕازی بێت لەو بارەوە ئینجا فەرمووی: (ثُمَّ مِنْ بَعْدِ أَصْحَابِ اَلشُّورَى أَهْلُ بَدْرٍ مِنْ اَلْمُهَاجِرِينَ، ثُمَّ أَهْلُ بَدْرٍ مِنْ اَلْأَنْصَارِ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم عَلَى قَدْرِ اَلْهِجْرَةِ وَالسَّابِقَةِ، أَوَّلًا فَأَوَّلًا،) واتە لە پاش ئەو سێ هاوەڵە بەڕێزە ئینجا ئەهلی شورامان بە باشترین دەزانی كە یەكەمیان عەلی بوو الله لێی ڕازی بێت، وەكو ابن تیمیة فەرموویەتی بەڕەحمەت بێت (یثلثون بعثمان ویربعون بعلي) الفتاوی (153/3) واتە عثمان یان دەكردە سێیەم لە دوای أو بكر و عمر و عەلییان دەكردە چوارەم الله لە هەموویان ڕازی بێت. 

سەلەف هەندێ جیاوازی لە نێوانیاندا بووە سەبارەت بە پێشخستنی عثمان لەسەر علي، بەڵام ئەوە لە ڕووی فەزیلەت و چاكەوە بووە نەك لە ڕووی خیلافەتەوە، لەمەسەلەی شیاوی بۆ خیلافەت هەموویان عثمان یان پێش علي خستووە الله لێیان ڕازی بێت، بەڵكو زۆربەیان و جومهوریان لە فەزیلەت و چاكیشدا هەر عثمان یان پێشخستووە. 

ئینجا هەركێ عەلی پێش عثمان خستبێت بە ضال و بە گومڕایان زانیوە، وەكو ابن تیمیة فەرموویەتی: (وقال أيوبُ السَّختيانيُّ: من لم يُقَدِّمْ عُثمانَ عَلى عليٍّ فقد أزرى بالمُهاجِرينَ والأنصارِ. وهَكَذا قال أحمَدُ والدَّارقُطنيُّ وغَيرُهما: أنَّهم اتَّفَقوا عَلى تَقديمِ عُثمانَ) منهاج السنة، (8/225). واتە هەركێ عەلی پێش عثمان بخات ئەوە سووكایەتی بە ڕاوبۆچوونی موهاجیرین كردووە. 

ئەتوانین بڵێین ئوممەتی ئیسلام تەنانەت زۆرێك لە تاقمەكانی كەلام و گروپە لادەرەكانیش یەك دەنگ بوونە لەسەر چوار خەلیفەكە بەو تەرتیبەی كە هەیە، واتە: أبو بكر ئینجا عمر ئینجا عثمان ئینجا علي الله لە هەموویان ڕازی بێت. 

پێشەوا النووي دەڵێت: : (اتَّفَقَ أهلُ السُّنَّةِ عَلى أنَّ أفضَلَهم أبو بَكْرٍ ثُمَّ عُمرُ، وقال جُمهورُهم: ثُمَّ عُثمانُ، ثُمَّ عليٌّ) شرح مسلم، (15/148). واتە ئەهلی سونەت یەك دەنگ بوونە لەسەر پێشخستن و بەچاكتر زانینی أبو بكر و ئینجا عمر و زۆربەیان وتوویانە عثمان ئینجا علي. 

پێشەوا ابنُ تيميَّةَ فەرموویەتی: (أمَّا تَفضيلُ أبي بَكْرٍ ثُمَّ عُمرَ عَلى عُثمانَ وعَليٍّ فهَذا مُتَّفَقٌ عليه بَينَ أئِمَّةِ المُسْلِمينَ المَشهورين بالإمامةِ في العِلمِ والدِّينِ مِنَ الصَّحابةِ والتَّابِعين وتابِعَيهِم، وهوَ مَذهَبُ مالِكٍ وأهْلِ المَدينةِ، واللَّيثِ بنِ سَعدٍ وأهْلِ مِصرَ، والأوزاعيِّ وأهلِ الشَّامِ، وسُفيانَ الثَّوريِّ، وأبي حَنيفةَ، وحَمَّادِ بنِ زَيدٍ، وحَمَّادِ بنِ سَلَمةَ وأمثالِهم من أهلِ العِراقِ، وهوَ مَذهَبُ الشَّافِعيِّ، وأحمَدَ، وإسحاقَ، وأبي عُبَيدٍ، وغَيرِ هَؤُلاءِ مِنَ الأئِمَّةِ) منهاج السنة، (8/225). واتە پێشخستنی ئەو چوار هاوەڵە بەو تەرتیبە ئەوە یەكدەنگی زانایانی لەسەرە. 

ئەمەش ناوی هەندێ لە زانایانی ئیسلامە بە پێی بەدواداچوونی هەندێ لە ئەهلی عیلم لەم بارەوە كە هەموویان دەڵێن كۆدەنگی ئوممەت لەسەر ئەوەیە خیلافەت پاش پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بۆ أبو بكر و عمر وعثمان و علي یە الله لێیان ڕازی بێت بەو شێوازەی كە هەیە وهەموویان ئەم واتایە دوو پات دەكەنەوە: 

1- أبو حَنيفة : (نُقِرُّ بأنَّ أفضَلَ هَذِه الأمَّةِ بَعدَ نَبِيِّنا مُحَمَّدٍ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: أبو بَكرٍ الصِّدِّيقُ، ثُمَّ عُمرُ، ثُمَّ عُثمانُ، ثُمَّ عليٌّ، رِضوانُ اللهِ عليهِم أجمَعينَ؛ لِقَولِه تعالى: وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ * فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ [الواقعة: 10-12] ، وكُلُّ مَن كانَ أسبَقَ فهوَ أفضَلُ، ويُحِبُّهم كُلُّ مُؤمِنٍ تَقِيٍّ، ويُبغِضُهم كُلُّ مُنافِقٍ شَقِيٍّ) شرح وصية الإمام أبي حنيفة للبابرتي (ص 143). 

2- الشَّافِعيُّ: (أفْضَلُ النَّاسِ بَعدَ رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: أبو بَكْرٍ، ثُمَّ عُمرُ، ثُمَّ عُثمانُ، ثُمَّ عليٌّ، رِضوانُ اللهِ عليهِم) مناقب الشافعي للبيهقي، (1/433). 

3- عَبدُ اللهِ بنُ أحمَدَ بنِ حَنبَلٍ: (سَمِعتُ أبي يَقولُ: أمَّا التَّفضيلُ فأقولُ: أبو بَكْرٍ، ثُمَّ عُمرُ، ثُمَّ عُثمانُ، ثُمَّ عَليٌّ) السنة، (2/573). 

4- المُزَنيُّ: (يُقالُ بفَضلِ خَليفةِ رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم أبي بَكرٍ الصِّدِّيقِ رَضِيَ اللهُ عنه؛ فهوَ أفضَلُ الخَلقِ وأخيرُهم بَعدَ النَّبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم، ونُثَنِّي بَعدَهُ بالفاروقِ، وهوَ عُمرُ بنُ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عنه، فهُما وزيرَا رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم، وضَجيعاهُ في قَبرِه، وجَلِيساهُ في الجَنَّةِ، ونُثَلِّثُ بَذي النُّورَينِ عُثمانَ بنِ عَفَّانَ رَضِيَ اللهُ عنه، ثُمَّ بِذِي الفَضلِ والتُّقى عَليِّ بنِ أبي طالِبٍ، رَضِيَ اللهُ عنهم أجمَعينَ، ثُمَّ الباقينَ مِنَ العَشَرةِ الَّذينَ أوجَب لهم رَسولُ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم الجَنَّةَ، ونُخلِصُ لِكُلِّ رَجُلٍ مِنهم مِنَ المَحَبَّةِ بقَدْرِ الَّذي أوجَبَ لهم رَسولُ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم مِنَ التَّفضيلِ، ثُمَّ لِسائِرِ أصحابِه مِن بَعدِهِم، رَضِيَ اللهُ عنهم أجمَعينَ)شرح السنة، (ص 85). 

5- حَربٌ الكَرْمانيُّ: (خَيرُ هَذِه الأمَّةِ بَعدَ النَّبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم أبو بَكْرٍ، وخَيرُهم بَعدَ أبي بَكرٍ عُمرُ، وخَيرُهم بَعدَ عُمرَ عُثمانُ. وقال قَومٌ من أهلِ العِلمِ وأهلِ السُّنَّةِ: وخَيرُهم بَعدَ عُثمانَ عَليٍّ. ووَقفَ قَومٌ عَلى عُثمانَ، وهم خُلفاءُ راشِدون مَهْديُّونَ) إجماع السلف في الاعتقاد، (ص 70). 

6- أبو الحَسَنِ الأشعَريُّ كاتێك باسی عەقیدەی سەلەفی كردووە دەڵێت:: (ويُقَدِّمونَ أبا بَكْرٍ، ثُمَّ عُمرَ، ثُمَّ عُثمانَ، ثُمَّ عَلِيًّا، رِضوانُ اللهِ عليهِم، ويُقِرُّونَ أنَّهمُ الخُلفاءُ الرَّاشِدونَ المَهْدِيُّونَ، أفْضَلُ النَّاسِ كُلِّهِم بَعدَ النَّبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم) مقالات الإسلاميين، (1/228). 

7- ابنُ أبي زَيدٍ القَيروانيُّ: (أفْضَلُ الأمَّةِ بَعدَ نَبيِّها أبو بَكْرٍ، ثُمَّ عُمرُ، ثُمَّ عُثمانُ، ثُمَّ عليٌّ) الجامع في السنن والآداب والمغازي والتاريخ، (ص 115). 

8- أبو عَمْرٍو الدَّاني: (أفْضَلُ الأربَعةُ: أبو بَكْرٍ ثُمَّ عُمرُ ثُمَّ عُثمانُ ثُمَّ عليٌّ رَحمةُ اللهِ عليهِم أجمَعينَ) الرسالة الوافية، (ص 239). 

9- عِياضٌ: (المَشهورُ عن مالِكٍ وسُفيانَ، وكافَّةِ أئِمَّةِ الحَديثِ والفُقَهاءِ، وكَثيرٍ مِنَ المُتَكَلِّمينَ: تَرتيبُ الأربَعةِ في الفَضلِ حَسَبَ تَرتيبِهِم في الخِلافةِ) إكمال المعلم، (7/ 382). 

10- يَحيى العمرانيُّ: (مَراتِبُ الخِلافةِ في الصَّحابةِ رَضِيَ اللهُ عنهم كما وقَعَت: أبو بَكْرٍ ثُمَّ عُمرُ ثُمَّ عُثمانُ ثُمَّ عليٌّ رَضِيَ اللهُ عنهم... وأنَّ مَراتِبَهم في الفَضْلِ كمَراتِبِهم في الخِلافةِ) الانتصار في الرد على المعتزلة القدرية الأشرار، (1/101). 

11- عَبدُ الغَنيِّ المَقدِسيُّ: (نَعتَقِدُ أنَّ خَيرَ هَذِه الأمَّةِ وأفضَلَها بَعدَ رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم صاحِبُه الأخَصُّ، وأخوهُ في الإسلامِ، ورَفيقُهُ في الهِجْرةِ والغارِ: أبو بَكرٍ الصِّدِّيقُ، وزيرُهُ في حَياتِه، وخَليفَتُهُ بَعدَ وفاتِه، عَبدُ اللهِ بنُ عُثمانَ عَتيقُ بنُ أبي قُحافةَ، ثُمَّ بَعدَهُ الفاروقُ أبو حَفصٍ عُمرُ بنُ الخَطَّابِ، الَّذي أعَزَّ اللهُ به، وأظهَرَ الدِّينَ. ثُمَّ بَعدَهُ ذو النَّورَينِ أبو عَبْدِ اللهِ عُثمانُ بنُ عَفَّانَ، الَّذي جَمَعَ القُرآنَ، وأظهَرَ العَدْلَ والإحسانَ، ثُمَّ ابنُ عَمِّ رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم وخَتَنُهُ عليُّ بنُ أبي طالِبٍ، رِضوانُ اللهِ عليهِم، فهَؤُلاءِ الخُلفاءُ الرَّاشِدونَ والأئِمَّةُ المَهْدِيُّونَ) الاقتصاد في الاعتقاد، (ص 198). 

12- ابنُ الصَّلاحِ: (أفضَلُهم عَلى الإطلاقِ: أبو بَكْرٍ ثُمَّ عُمرُ، ثُمَّ إنَّ جُمهورَ السَّلَفِ عَلى تَقديمِ عُثمانَ عَلى عَليٍّ) مقدمة ابن الصلاح، (ص: 401). 

13- ابنُ تيميَّةَ: (أمَّا جُمهورُ النَّاسِ ففَضَّلوا عُثمانَ، وعليه استَقَرَّ أمرُ أهلِ السُّنَّةِ، وهوَ مَذهَبُ أهلِ الحَديثِ ومَشايِخِ الزُّهدِ والتَّصَوُّفِ وأئِمَّةِ الفُقَهاءِ؛ كالشَّافِعيِّ وأصحابِه، وأحمَدَ وأصحابِه، وأبي حَنيفةَ وأصحابِه، وإحدى الرِّوايَتينِ عن مالِكٍ وعليها أصحابُه... وهوَ أيضًا مَذهَبُ جَماهيرِ أهلِ الكَلامِ: الكَرَّاميَّةُ والكُلَّابيَّةُ والأشعَريَّةُ والمُعتَزِلةُ. وقال أيوبُ السَّختيانيُّ: من لم يُقَدِّمْ عُثمانَ عَلى عليٍّ فقد أزرى بالمُهاجِرينَ والأنصارِ. وهَكَذا قال أحمَدُ والدَّارقُطنيُّ وغَيرُهما: أنَّهم اتَّفَقوا عَلى تَقديمِ عُثمانَ) يُنظر: منهاج السنة، (8/225). 

14- ابنُ كثيرٍ (هَذا رَأيُ المُهاجِرينَ والأنصارِ. حينَ جَعل عُمرَ الأمرَ من بَعْدِه شورى بَينَ سِتَّةٍ، فانحَصَرَ في عُثمانَ وعَليٍّ، واجتَهَدَ فيهِما عَبدُ الرَّحمَنِ بنُ عَوفٍ ثَلاثةَ أيَّامٍ بلياليها، حَتَّى سَألَ النِّساءَ في خُدورِهِنَّ، والصِّبيانَ في المَكاتِبِ، فلَم يَرهُم يَعدِلونَ بعُثمانَ أحَدًا، فقَدَّمَهُ عَلى عَليٍّ، ووَلَّاهُ الأمرَ قَبْلَهُ؛ ولِهَذا قال الدَّارقُطنيُّ: من قَدَّمَ عَلِيًّا عَلى عُثمانَ فقد أزرى بالمُهاجِرينَ والأنصارِ. وصَدَقَ رَضِيَ اللهُ عنه) اختصار علوم الحديث، (ص: 183). 

هەروەها فەرموویەتی: (أفْضَلُ الصَّحابةِ، بَل أفْضَلُ الخَلْقِ بَعدَ الأنبياءِ عليهِمُ السَّلامُ: أبو بَكْرٍ... ثُمَّ من بَعدِه عُمرُ بنُ الخَطَّابِ ثُمَّ عُثمانُ بنُ عَفَّانَ ثُمَّ عليُّ بنُ أبي طالِبٍ) يُنظر: شرح الطحاوية، (2/ 727). 

15- ابنُ أبي العِزِّ: (تَرتيبُ الخُلَفاءِ الرَّاشِدينَ رَضِيَ اللهُ عنهم أجمَعينَ في الفَضلِ كتَرتيبِهم في الخِلافةِ) فتح الباري، (7/34). 

16- قال ابنُ حَجَرٍ: (قَد سَبَقَ بَيانُ الِاختِلافِ في أيِّ الرَّجُلين أفضَلُ بَعدَ أبي بَكْرٍ وعُمرَ: عُثمانُ أو عَليٌّ؟ وأنَّ الإجماعَ انعَقَدَ بأُخَرة بَينَ أهلِ السُّنَّةِ أنَّ تَرتيبَهم في الفَضلِ كتَرتيبِهم في الخِلافةِ، رَضِيَ اللهُ عنهم أجمَعينَ). 

ئەمەی كە لەسەرەوە زانایان ئاماژەیان پێ كردووە كۆدەنگ و كۆك بوونی ئوممەتی ئیسلامە لەسەر خەلیفە راشیدەكان یەك بەدوای یەكدا بەو شێوە وكەس ناكۆك نەبووە لەم مەسەلەدا جگە لە ڕافیزە نەبێت، ڕای ئەوانیش بۆ ئێمەی ئەهلی سوننەت ئاوڕی لی نادرێتەوە چونكە بەڕاشكاوی پێچەوانەی قورئان و سوننەت و سیرەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم هاوەڵانە الله لێیان رازی بێت. 

ئەوەی پێشەوا أحمد لەم بەشەی بنەماكاندا باسی كردووە ئەوەیە: لە پلەی یەكەمدا سێ هاوەڵەكەی داناوە: أبو بكر و عمر وعثمان. لە دوای ئەوان ئەوەی دەمێنیتەوە لە دە هاوەڵە مژدە پێدراوەكان بەبەهەشتی باس كردووە. لە دوای ئەوان ئەهلی بەدەر لە موهاجیرین و ئەهلی بەدر لە ئەنسارەكان و ئینجا هاوەڵانی تر الله لە هەموویان ڕازی بێت. 

ئەهلی سوننەت یەك دەنگن كە هاوەڵان خەڵكێكی تایبەتن و پلەو پایەی بەرزیان لە هاوەڵێتی پێغەمبەرەكەیانەوە صلی الله علیه و سلم وەرگرتووە و ئەوان بەختەوەرترین كەسانێكن بە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و هەروەها یەك دەنگن لەسەر ئەوەی قسە نەكرێت دەربارەی ئەو فیتنەو شەڕەی كە لە نێوانیاندا درووست بووە ودەبێت لەو بارەوە بێ دەنگ بین. 

هەروەها لە قسەكانی ئیمام ئەحمەد بە ڕەحمەت بێت ئەوە وەردەگیرێت كە هاوەڵێتی بە دانیشتنی ساتێكی كەمی ئەو كەسە بە ئیماندارییەوە لە گەڵ پێغەمبەردا صلی الله علیه و سلم درووست دەبێت ودادەمەزرێت. 

هەروەها ئەوەش وەردەگیرێت لە قسەكانی كە كام لە هاوەڵان كەمترین پلەوپایەی هەبێت بەراورد بەوانی تر، بەو حاڵەشەوە هەر پلەوپایەی بەرزەو لە وانەی دوای خۆیان باشترە لە تابیعین ئەگەر هەرچەند كاری چاكەشی زۆر ئەنجام دابێت ئەو تابیعییە. چونكە شەرەف و پلەوپایەی بەرزی هاوەڵێتی هیچ شەرەف و پلەو پایەوپێگەیەكی تری پێناگات، لەوانەشە هەندێك لە تابیعین هەبن لە ڕووی زانستەوە لە متأخرین هاوەڵان زاناتر بن بەڵام ئەوە پلەیان بۆ ئاستی ئەوان هەرگیز بەرز ناكاتەوە. 

پێشەوا أحمد دوای ئەوەی ئەو بنەمایانەی وەكو عەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەت دەربارەی هاوەڵان و خەلیفەكان بەتایبەت خستەروو، ئینجا فەرموویەتی: (ثُمَّ أَفْضَلُ اَلنَّاسِ بَعْدَ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم ، اَلْقَرْنُ اَلَّذِي بُعِثَ فِيهِمْ. ) مەبەستی لە دە هاوەڵەكان و ئەوانەیە كە ئامادەی جەنگی بەدر و الحدیبیة بوون. 

پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (لا تَسُبُّوا أصْحابِي؛ فلوْ أنَّ أحَدَكُمْ أنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا، ما بَلَغَ مُدَّ أحَدِهِمْ ولا نَصِيفَهُ) البخاري (3673). واتە: جنیو وسوكایەتی بە هاوەڵانم مەكەن، چونكە ئەگەر بە ئەندازەی كیوی ئوحود زێڕ ببەخشن بە خێرو پاداشتی مشتێك لەوەی هاوەڵانم دەیبەخشن ناگەن. چونكە ئەوان پێشكەوتن و پشتگیری و هاوەڵێتی پێغەمبەریان كرد صلی الله علیه و سلم بۆیە هەرگیز كەس بە فەزڵ و پلەو پایەو پێگەی ئەواندا ناگات. 

هەروەها فەرموویەتی: (وَكُلُّ مَنْ صَحِبَهُ سَنَةً أَوْ شَهْرًا أَوْ يَوْمًا أَوْ سَاعَةً، أَوْ رَآهُ فَهُوَ مِنْ أَصْحَابِهِ، لَهُ مِنْ اَلصُّحْبَةِ عَلَى قَدْرِ مَا صَحِبَهُ، وَكَانَتْ سَابِقَتُهُ مَعَهُ، وَسَمِعَ مِنْهُ، وَنَظَرَ إِلَيْهِ نَظْرَةً) واتە هەركەسێك جگە لەوانەی پێشتر ئاماژەی بۆ كردن، هەر كەسێكی تر ئەگەر هاوەڵێتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ی كردبێت بۆ ماوەی شەش مانگ، یان یان مانگێك یان ڕۆژێك یان بۆ ساتێك و ماوەیەكی زۆر كەم، هەموو ئەوانە هاوەڵی ئەون و پلەو پایەی هاوەڵێتیان بەدەست هێناوە، بە پێی ماوەی هاوەڵێتی و گوێگرتنیان بۆ فەرموودكانی و تەماشاكردنیان بۆ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم. ئەمانە ئەگەرچی پلەو پایەیان لەوانەی سەرەتا باسی كردن كەمترە، بەڵام تەنها بەوەی كە هاوەڵی پێغەمبەر بوونە صلی الله علیه و سلم پلەو پایەو سەرفرازی دونیا و دواڕۆژیان بەدەست هێناوە. ئەمەش واتای ئەوەیە كە فەرموویەتی: (فَأَدْنَاهُمْ صُحْبَةً هُوَ أَفْضَلُ مِنْ اَلْقَرْنِ اَلَّذِينَ لَمْ يَرَوْهُ، وَلَوْ لَقُوا اَللَّهَ بِجَمِيعِ اَلْأَعْمَالِ، كَانَ هَؤُلَاءِ اَلَّذِينَ صَحِبُوا اَلنَّبِيَّ صلی الله علیه و سلم وَرَأَوْهُ وَسَمِعُوا مِنْهُ، وَمَنْ رَآهُ بِعَيْنِهِ وَآمَنَ بِهِ وَلَوْ سَاعَةً، أَفْضَلُ لِصُحْبَتِهِ مِنْ اَلتَّابِعِينَ، وَلَوْ عَمِلُوا كُلَّ أَعْمَالِ اَلْخَيْرِ).