/كتێب و سه‌رچاوه‌كان/
زنجیرەی کتێب و سەرچاوەکان ٢٣- لسان العرب
: 574
2018-04-09
ناوى ڕێكخه‌رى ئه‌م فه‌رهه‌نگه ناوازه‌يه (جمال الدين ابن منظور محمد بن مكرم الأنصاري الرُّوَيفعي الإفريقي) له ساڵى 630 ك له دايكبووه‌و له ميسر له ساڵى 711 ك وه‌فاتى كردووه، مێژوونووس وزمانزان و ئه‌ديبێكى ناوداره، نووسينى زۆره ئه‌م فه‌رهه‌نگه له ديارترينيانه.
ابن منظور له كتێبه ناوازه‌كه‌يدا پێنج فه‌رهه‌نگى پڕ بايه‌خى زمانى عه‌ره‌بى به شێوه‌يه‌كى ڕێك و پێك كۆكردووه‌ته‌وه، كه بريتين له:تهذيب اللغة للأزهري، المحكم لابن سيده، الصحاح للجوهري، حواشي ابن بري، النهاية في غريب الحديث لعز الدين ابن الأثير.
لسان العرب گرنگرترين فه‌رهه‌نگى زمانى عه‌ره‌بييه، هه‌موو زانايان و زمانناسان و خه‌ڵكى عه‌ره‌ب و ئه‌وانه‌ى ده‌يانه‌وێت ئه‌و زمانه له ڕێگه‌ى درووستى خۆى فێربن پێويستيان پێيه‌تى، به‌ڵكو هه‌ر دانه‌رێك دواى ابن منظور فه‌رهه‌نگێكى نووسيبێت، يان له بوارى زمان كتێبێكى دانا بێت له لسان العرب بێ نياز نييه، سه‌رچاوه‌يه‌كى زمانه‌وانى ده‌وڵه‌مه‌ندى هه‌ره گرنگه.
هه‌ندێ له گرنگييه‌كانى ئه‌م فه‌رهه‌نگه:
1- لسان العرب پێنج فه‌رهه‌نگى گرنگى زمانى عه‌ره‌بى له خۆ گرتووه، به گونجاندن و ده‌ستكارى ابن منظور.
2- لسان العرب ته‌نها فه‌رهه‌نگێكى زمانه‌وانى نييه، به‌ڵكو جۆره‌ها زانيارى به سوود و به پێزى تێدايه ده‌رباره‌ى: نحو وصرف وفقه وأدب ولێكدانه‌وه‌ى فه‌رمووده‌و ته‌فسيرى وشه‌كانى قورئان.
3- ابن منظور زۆر جار بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ى وشه‌يه‌ك به‌ڵگه ئه‌هێنێته‌وه له قورئان و فه‌رمووده‌و شيعرى عه‌ره‌بى، هه‌موو ئه‌و به‌ڵگانه‌ش له جێگه‌ى خۆيدا و به جوانى ده‌هێنيته‌وه.
4- ابن منظور شيعره‌كان كه به شاهيد ده‌يانهێنيته‌وه ناوى شاعيره‌كانى ديارى ده‌كات ته‌نانه‌ت له‌و باره‌وه سه‌رچاوه‌يه‌كه توێژه‌ران پشتى پێ ده‌به‌ستن.
ابن منظور به‌و فه‌رهه‌نگه‌ى ويستى:
- كتێبێك دابنبت هه‌موو چاكييه‌كانى كتێبه‌كانى پێش خۆى له خۆ بگرێت.
- به دوور بێت له‌و هه‌ڵانه‌ى كه دانه‌رانى پێش خۆى تێى كه‌وتوون.
- بابه‌ته‌كانى زمان به شێوه‌يه‌كى جوان كۆ بكاته‌وه كه ئاسان بێت بۆ هه‌ر كه‌سێك سوودى لێ ببينێت.
لسان العرب به‌وه‌ى كه هه‌شتا هه‌زار بابه‌ت يان ڕه‌گى زمانه‌وانى له خۆگرتووه، به گه‌وره‌ترين فه‌رهه‌نگ له زمانى عه‌ره‌بى داده‌نرێت.
سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه ڕه‌خنه‌گران هه‌ندي تێبينييان له‌سه‌ر فه‌رهه‌نگه‌كه‌ى ابن منظور هه‌يه، وه‌كو ئه‌وه‌ى هه‌ندێ وشه‌ى لێ ڕه‌تبووه‌و وده‌كرا شه‌واهيدى زياتر بهێنيته‌وه‌و، پشت گوێخستنى هه‌ندێ واتاووشه كه له فه‌رهه‌نگه‌كانى پێش خۆى هه‌بوونه، به‌ڵام به ڕاستى لسان العرب شانازييه‌كى گه‌وره‌يه بۆ زمانى عه‌ره‌بى و له بوارى خۆيدا وێنه‌ى نييه.
به بۆچوونى خۆيشم كتێبخانه به بێ لسان العرب كه‌لێنێكى تێدايه به هيچ فه‌رهه‌نگێكى تر پڕ نابێته‌وه.
ئه‌م كتێبه چاپى زۆرى هه‌يه، سه‌ره‌تا له دار المعارف له تونس و، ئينجا له چاپخانه‌ى بۆلاق له بيست به‌رگ و، دار صادر له 15 مجلد، دار إحياء التراث العربي له هه‌ژده به‌رگ دا و، زۆر چاپى تر. ده‌وترێت كه چاكترين چاپه‌كانى لسان العرب چاپى بۆلاقه ( الدار المصرية للتأليف والترجمة ) به‌ڵام ئێستا خودى ئه‌و چاپه نه‌ماوه‌و مصور هه‌يه له‌سه‌رى كه وه‌كو چاپه ره‌سه‌نه‌كه نييه، هه‌ندێكيش پێيان وايه چاپى دار المعارف چاكترين چاپى ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌يه.
الانحرافُ العقديُّ في أدبِ الحداثةِ وفكرها ... دراسةٌ نقديةٌ شرعيةٌ
ئه‌م كتێبه نووسراوى د. سعيد بن ناصر الغامدي ، له بنچينه‌دا نامه‌يه‌كى دوكتۆرايه‌پێشكه‌ش كراوه به زانكۆى( الإمامِ محمدِ بنِ سعودٍ الإسلاميةِ) و ليژنه‌ى گه‌نگه‌شه‌كردنى نامه‌كه بريتي بوون له :
.1- الشيخِ عبدِ العزيزِ بنِ عبدِ اللهِ آل الشيخِ ، مفتي سعوديه وه‌كو سه‌رپه‌رشتيار.
2- أ . د. صالح بن عبد الله بن حميد پێشنوێژو وتارخوێنى المسجدِ الحرامِ وئه‌ندامى گه‌وره زانايانى سعوديه.
3- أ . د . ناصر بنِ عبدِ الكريمِ العقل ، وه‌كو ئه‌ندام.
4- د . حسن بن فهد الهويمل ،وه‌كو ئه‌ندام .
ئه‌م كتێبه له ڕوانگه‌ى بيروباوه‌ڕه‌وه باسى له ئه‌ده‌ب و ئه‌ديبه‌كانى ئه‌م سه‌رده‌مه كردووه، له سێ به‌رگى گه‌وره دا كه 1749 لاپه‌ڕه‌يه، به دواداچوونى بۆ هه‌موو به‌رهه‌مى شاعير و ئه‌ديبه ناوداره‌كانى ئه‌م سه‌رده‌مه كردووه ، ولادانه‌كانى ئه‌وانى له بيروباوه‌رى ئيسلامى ديارى كردووه، ئه‌وانه‌ى كه باسى كردوون كه‌سايه‌تى ناودار وسومبولن له جيهانى ئه‌ده‌ب و شيعردا ، به‌ڵام كه‌س به‌لاى لادان و دژايه‌تيكردنيان بۆ ئايين و ڕه‌وشتى خه‌ڵكيدا ناڕوات، بۆ نموونه باسى ئه‌م كه‌سايه‌تييانه‌ى كردووه :تركي الحمد .عبد الله الغذامي .أدونيس .طه حسين .نزار قباني .نصر حامد أبو زيد.محمد عابد الجابري .عبد العزيز المقالح .عبد الوهاب البياتي .نجيب محفوظ .ده‌يانى تريش.
له‌به‌شى يه‌كه‌م كتێبه‌كه‌ى باس له لادانى ئه‌و شاعير و ئه‌ديبانه ده‌كات له مه‌سه‌له‌ى يه‌كتاپه‌رستى له بوارى الألوهية والربوبية و الاسماء والصفات و به‌ڵگه‌ى شيعره‌كانيان بۆ سه‌لماندنى قسه‌كانى ده‌هێنێته‌وه.
له به‌شى دووه‌مدا باسى لادانى ئه‌وان ده‌كات له بوارى فريشته‌كان و ئه‌و كتێبانه‌ى خواى گه‌وره بۆ پێغه‌مبه‌ران سه‌لامى خوايان لێ بێت دايبه‌زاندووه و، هه‌روه‌ها لادانه‌كانيان ده‌رباره‌ى خودى پێغه‌مبه‌ران سه‌لامى خوايان لێبێت.
له به‌شى سێيه‌مى كتێبه‌كه‌يدا باس له لادانه‌كانى ئه‌وان ده‌كات سه‌باره‌ت به ڕۆژى دوايى و مه‌سه‌له‌ى قه‌ده‌ر.
له به‌شى چواره‌م باس له سوكايه‌تى و گاڵته كردنى حه‌داسييه‌كان به زاراوه شه‌رعييه‌كان و بانگه‌شه‌كردنيان بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ڕه‌وشت له كۆمه‌ڵگا و له زۆر بوارى سياسى و ئابوورى و لايه‌نى تر ده‌كات.
توێژه‌ر له كۆتايى كتێبه‌كه‌يدا - كه تاكو ئێستا كتێبى وا گشتگير ده‌رباره‌ى حه‌داسييه‌كان نه‌نووسراوه - به‌وه ده‌گات كه بيرۆكه‌ى حه‌داسه بيرۆكه‌يه‌كى هاورده كراوه له ڕۆژئاواوه به مه‌به‌ستى تێكدانى ئايين و ڕه‌وشتى موسوڵمانان وبه زۆر ده‌ره‌نجامى گرنگ گه‌يشتووه‌و پێشنيارو ڕسپارده‌ى خۆى وه‌كو توێژه‌رێك پێشكه‌ش ده‌كات.
ئه‌م كتێبه له گه‌ڵ چاپ كرا و كه‌وته كتێبخانه‌كانه‌وه هه‌رايه‌كى گه‌وره‌ى لي كه‌وته‌وه‌و بووه مايه‌ى هه‌راسان بوونێكى زۆر بۆ حه‌داسى و ليبرالييه‌كان له‌سه‌ر ئاستى جيهانى عه‌ره‌بى به شێوه‌يه‌كى گشتى.
به خوێندنه‌وه‌ى ئه‌م كتێبه زانيارى و ڕاستييه‌كى شاراوه‌ى زۆر بۆ خوێنه‌ر زياد ده‌كات، چونكه نووسه‌ره‌كه له ديدێكى ئيسلامى ڕه‌سه‌نه‌وه‌و به گه‌ڕانه‌وه بۆ سه‌دان سه‌رچاوه‌ى باش و له ژێر سه‌رپه‌رشتييه‌كى زانستى وئيسلامى تۆكمه‌و متمانه پێكراودا كتێبه‌كه‌ى نووسيوه و، هيچ زياده‌ڕه‌وييه‌كى تێدا نييه بڵێن: كتێبێكه بۆ مێژوو نووسراوه‌و له وێنه‌ى كه‌مه.
ئه‌م كتێبه له لايه‌ن دار الأندلس الخضراء له سێ به‌رگدا چاپكراوه.
240505065901.jpg)
2021-07-07
2022-06-27
240430033305.jpg)
2018-05-09
2023-10-28
