لەسەردەمانی دواییدا و بەتایبەتی لەسەرەتاو ناوەڕاستەكانی سەدەی بیستەم و تاكو ئێستا لە مەنهەجی هەموو خوێندنگا و زانكۆكاندا بە شێوەیەكی گشتی بیروباوەڕی پێچەوانەی بیروباوەڕی ئیسلامی تێدا دەوترێتەوە و ئیسلام نەوەكو بیروباوەڕ و نە وەكو شەریعەت بنەمایەكی نەك سەرەكی نییە، بەڵكو زۆر جار ڕێزلێگیراویش نییە و بەناڕاستەوخۆ دژایەتیش دەكرێت، ئەوەش لە ئەنجامی دەسەڵاتی عەلمانییەكانەوە درووست بوو لەتەواوی ئەو وڵاتانەی كە پێیان دەوترێت جیهانی ئیسلامی ودواجار لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم بەدواوە حوكم كردن بە قورئان و بەشەریعەت بە شێوەیەكی گشتی پەك خراو هەڵوەشێندرایەوە و یاساكانی ڕۆژئاواو ڕۆژهەڵات و یاسا ناكۆكەكانی تر لەگەڵ شەریعەتی ئیسلام لە كۆن و لە نوێدا بوون بە جێگرەوەی شەریعەتی ئیسلام و ئەمەش واقیعێكی نامۆ ونوێی هێنایە كایە و دەرەنجام زانست بوو زانستێكی مادی پەتی وهەموو واتایەكی ئایینی لێ لابرا و هەموو چەمكەكان پێناسەی مادی بەسەریاندا زاڵ بوو، تەنانەت وشەی الله و تواناو دەسەڵاتی لە گەردووندا بە هیچ شێوەیەك لە زانستەكاندا باس ناكرێت وئاماژەی بۆ ناكرێت و لە جیاتی ئەوە هێز و توانا دەدرێتە پاڵ سروشت و تەبیعەتت و هەندێ دەستەواژەی تر، دواتریش: 

زۆر بیردۆز و تیۆر لە بوارە زانستییە جیاوازەكانی گەردونناسی و زیندەوەر زانی و فیزیا و دەروونناسی و كۆمەڵایەتی و وێژە و بوارەكانی تردا كە وەكو مەنهەج دەوترێتەوە لەگەڵ عەقیدەی قورئان وسوننەتدا تەواو پێچەوانەیە، یان بەلایەنی كەم تەبا نییە و تێكدەگیرێت، بۆ نموونە : 

1- - بیروبۆچوونەكانی كارل ماركس وهاوبیرەكانی لە بواری ئابوری و ئایین و كۆمەڵایەتیدا كە لەسەر بنەمای (لا إله والحیاة مادة) دامەزراوە و بە دروشمی (الدین أفیون الشعوب) مامەڵە لەگەڵ ئایینەكان بە گشتی دەكەن و بەتایبەتیش لەگەڵ ئایینی ئیسلامدا، ئەو بیروبۆچوونانە هەمووی وەكو كۆمەڵێك زانست و ڕاستی لە زانكۆ و ناوەندە ئەكادیمییەكاندا دەخویندرێت. 

2- - كتێب و دەروونشیكاری و ڕاوبۆچوونەكانی فرۆید لە زانستی دەرونناسیدا كە دین بە جۆرێك لە خەیاڵ و ئەفسانە دەزانێت و بڵاوبوونەوەی ڕاوبۆچوونەكانی ئەم پزیشكە لەناو مەنهەجی زانكۆكان و گەورەكردنی و پەرەپێدانی بیردۆز و تیورە دژوارەكانی لەگەل ئیسلام و بنەماكانی ڕەوشتدا بە گشتی. 

3 - بیردۆزی پەرەسەندن لەلای چارڵس داروین، كە درووست كردنی الله بۆ مرۆڤ ڕەتدەكاتەوەو مرۆڤ بەوە پێناسە دەكات كە لە مەیمونەوە پەرەی سەندووە و گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و ئەمەش لە مەنهەجەكانی خویندندا بیردۆزێكی ڕێز لێگیراوە وباسی ئەوە ناكرێت كە لەگەل بیروباوەری ئیسلامدا ناكۆكە. 

4 - لە بواری فەلەك و گەردونناسیدا بەهەمان شێوە بیردۆزی پێچەوانەی بیروباوەڕی قورئان هەیە وهیچ نەبێت ئەو مەزنی و شوێنەوارانەی دەسەڵاتی الله بەسەر گەردوونەوە نكۆڵی لێ دكرێت و هەرگیز بەڕاشكاوی لە زانستی هاوچەردا باسی ئەوە ناكرێت الله خالیقی ئەم گەردوونەیە بەڵكو زۆر جار هەست دەكەیت خالیقێك هەیە ناوی طبیعة یە. 

5 - لە بواری شیعر وئەدەیدا هەم لە ڕۆژئاواو هەم لە ڕۆژهەڵاتدا، جەنگێكی بەرفراوان لە دژی ئیسلام وەكو عەقیدەو وەكو شەریعەت ڕاگەیەنراوە و لە هۆنراوەو لە ڕۆمان و لە شانۆ و لە بواری رەخنەی ئەدەبیدا زۆر بابەتی ناكۆك لەگەڵ قورئان و سوننەت و دژیان لە مەنهەجەكاندا دەوترێتەوە، بەرهەمی هەموو ئەوانەی كە دژایەتی دینیان كردووە بە گشتی و دژایەتی ئیسلامیان كردووە بە تایبەتی لەسەر ئاستی ڕۆژئاوایی و عەرەبەكان و ڕۆژهەڵاتییەكان بە گشتی هەمووی جێگای بایەخ پێدان و ڕێزە لە زانكۆ و شوێنە ئەكادیمییەكاندا. 

6- لە بواری كۆمەڵناسیدا ڕاوبۆچوونەكانی ماكس فایبەر و خوێندنەوە هەڵەكانی بۆ ئیسلام لە زانكۆكاندا دەخوینرێت و وەكو ڕاستی و ڕاوبۆچوونی ڕێزلێگیراو مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، ئەوە تەنها بۆ نموونە ئەگینا زۆرێك لە زانا و كەسە ناسراوەكان لەو بوارەدا هەمان خوێندنەوەی هەڵە و هەڵوێستی خراپیان بەرانبەر ئیسلام هەیە. 

7- لە فەلسەفەشدا بەهەمان شێوە ئەوەی دەخوێنرێت لە زانكۆكاندا كۆمەڵێك هەڵە و تێكگیرانی سەرەكی لە چەمكەكانیدا هەیە لەگەڵ عەقیدەو بیروباوەڕی ئیسلامیدا، چی فەلسەفەی یۆنانی و غنوصي وفەلسەفەی ڕۆژئاوایی مەسیحی و وەسەنییە دێرینەكان وچی ئەوانەی بەناو فەیلەسوفە ئیسلامییەكان كە شوێنكەوتووی ڤۆرێك لە ڕاوبۆچوون و تێگەیشتنی ئەوان بوون هەموویان لە ڕووی بیركردنەوەو بیروباوەڕەوە لە دۆڵێكدان و ئیسلام و موسوڵمانان لە دۆڵكدان. 

8 - لەمەسەلەی یاسا و تەشریعدا خوێندكار فێری یاسا و ڕێسا پێچەوانەو دژوارەكان دەكرێت لەگەڵ عەقیدەی ئیسلام و وشەریعەتدا و دواتریش لەپاش دەرچوونی خوێندكار كاری پێ دەكات و دەشبێت بە جێگرەوەی حوكمەكانی قورئان و سونەت، چونكە یاسا دەستكردەكان جگە لە هەندێ بابەتی باری كەسێتی نەبێت، لە زۆربەی مادەكانیدا لە بواری سزاكان و لە زۆر بواری تردا پێچەوانەی شەریعەتی ئیسلامە و دەرچووانی ئەو زانكۆیانە لە پارێزەر و دادوەر و فەرمانبەر ئەگەر خۆیشیان باوەڕیان بەشەریعەتی ئیسلام هەبێت بەپێی پسپۆڕییەكەیان ناچارن بە یاسا دەستكردەكانی پێچەوانەی ئیسلام كار بكەن. 

ئەمانەش كە ئاماژەم پێكرد تەنها بۆ نموونە بوو، ئەگینا جیاوازی مەنهەجەكانی دیراسەت لەگەڵ مەنهەجی ئیسلامدا گەلێك زۆرە و لە ئەژمار نایەت، هۆكاریی ئەوەیە ئەمڕۆ لە جیهاندا بە گشتی بە جیهانی بەناو ئیسلامیشەوە عەلمانیەت باڵا دەستە و لیبرالییەت و دیموكراسی سیستمی سەپێندراوە و ڕاگەیاندنیش شەو ڕۆژ ڕەواجی پێ دەدات و لەناو خەڵكیدا ڕەواجی پی ددات و هاوكات ڕەنگدانەوەی زۆریشی لەناو ناوەندی خویدن و زانكۆكاندا هەیە. 

پرسیارەكەش ئەمەیە: ئایا تا چەند درووستە خوێندكار ئەو تیۆر و بیردۆز و پسپۆڕی و زانستانە بخوینێت لەو قوتابخانە و زانكۆیانەدا لە كاتێكدا زۆر شتی پێچەوانەی بیروباوەڕی ئیسلامە؟ 

زانایانی ئەم سەردمە لەم مەسەلەدا قسەیان كردوە و هەندێ شیكردنەوەو جیاوازییان كردووە لە نێوان مەسەلەكاندا و سەرەتا وتوویانە خوێندنی زانستێك با پێچەوانەی ئیسلامیش بێت ئەگەر تەنها بۆ شارەزابوون لەو سەرپێچیانە بیت و بزانێت كە ئەوانە باتڵ و پووچن، یان بۆ ڕەددانەوەیان بێت یان بۆ شارەزابوون بێت لە لادانی سەرانی زانست و ڕەهەندەكانی ئەو لادانانە لەم سەردەمەدا بۆ ئەوەی مەزنیی ئیسلامت زیاتر بۆ دەركەوێت ، یان ئەگەر وەكو ناچاری بێت لەبەر وەرگرتنی بڕوانامە بە مەبەستی بەكارهێنانی لە ڕێگاكانی خێرو چاكەدا بەبێ ئەوەی ئەو باتڵەی كە لە مەنهەجی دیراسەتەكادا خوێندوویەتی لە واقیعی ژیاندا لە پاش دەرچوون جێبەجێی بكات، لەو حاڵەتانەدا درووستە و رێگرێكی شەرعییان لەو دیراسەت و خوێندنەدا نەبینیوە. 

هەروەها فەرموویانە خوێندن لەو شوێنانەی كە كوفری تێدا دەوترێتەوە نابێتە هۆكاری كافر بوونی ئەو خوێندكارە، بەو پێیەش ڕێگەیان داوە لە تاقیكردنەوەدا وەڵامی ئەو پرسیارانەی ناكۆكە لەگەڵ مەنهەجی ئیسلامدا بدرێتەوە، بەمەرجێك ئەو لادان و كوفرەی كە لە مەنهەجەكەدا هەیە خوێندكارەكە بەدڵی ڕەتیبكاتەوەو ڕقی لێی بێت، هەروەها لەوەندەی كە لەوتوانایدا هەیە بانگەواز بۆ ئیسلام بكات و حەقیقەتی ئەو لادانانە دەربخات. 

ئەمەی كە باسمان كرد سەبارەت بەو تیۆر و بیردۆزانەی كە لەگەڵ عەقیدەو شەریعەتی ئیسلامدا تێكدەگیرێن ودژایەتی ڕاشكاوانەی ئیسلامی تیدا نییە، بەڵام ئەگەر كۆڕو وانەكە تایبەت بوو بو كوفر و بە دژایەتی پەروەردگار و سووكایەتی و گاڵتە كردن بە دینەكەی و بە پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم وسوننەتەكەی، كە بەم شێوە لەلای خۆمان دەگمەنە ڕووبدات، لەو حاڵەتەدا پاساویك بۆ مانەوە لەو جۆرە خوێندنە نامێنێت، بەڵام ئەگەر ڕوویدا خوێندكاری موسوڵمان نابێت بەردەوامی بدات بە دانیشتن لەو جۆرە وانە و كۆڕ كۆمەڵانەدا بەڵكو پێویستە شوێنەكە یان خوێندنەكە بەجێ بهێڵێت و خۆی لێیان بەری بكات، وەكو الله فەرموویەتی: (وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ) النساء: 140. 

ئەمەش كە باسمان كرد تایبەت نییە تەنها بە كاتی خوێندنەوە، بەڵكو لە هەر شوێنێكی تریش هەمان حوكمی هەیە، بۆ نموونە ئەگەر هەر كوفر و سووكایەتیكردنێك بە الله و بەدینەكەی و بە پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لە بەرنامە و لە دراما و لە هەر ڤیدیۆ و چاوپێكەوتنێكدا هەبێت بەردەوام بوون لە تەماشاكردن و گوێ لێ گرتنی حەرامە و پێویستە ئەو كەسە خۆی یان خاوەن ماڵ و سەرپەرشتیار ڕێگری بكات لە بیستن و بینینی ئەو ئەوەی ئاماژەمان پێكرد:، الله تعالی فەرموویەتی: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ) التحريم: 6 هەروەها پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە فەرموویەتی: ( كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَالرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ.). 

هەروەها تەماشاكردنی فیلمی كارتۆنی كە شیرك و كوفری تێدایە وەكو ئەوەی لە كارتۆنە یابانیی وهاوشێوەكانیدا هەیە وەكو (ناروتو )و(دراجون بول) درووست نییە و موسوڵمان نابێت نە بۆ خۆی و نە بۆ مناڵی ڕازی بێت تەماشای بابەتێك بكات كوفری تێدا بێت بە الله یان بە دینەكەی یان بە ئیسلام وكەمترین ئاستی فەرمان بەچاكە و نەهی لە خراپە ئەوەیە بەدڵ ڕقی لێی بێت و تەماشای نەكات. 

لێرەشدا گرنگە بزانرێت كە موسوڵمان بە ئینكار كردن و نكۆڵی كردن لە كوفر و ڕازی نەبوونی پێی بەلای كەمەوە بەدڵی ئەو كوفر و گومڕایی و سووكایەتی كردنە بە ئیسلام ڕەتبكاتەوە و بەجێی بهێڵێت ئەوە لێ بەری بووە و ئەركی خۆی لەسەر ئەو بابەتە بەجێ هێناوە، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (من رأى منكم منكراً فليغيره بيده، فإن لم يستطع فبلسانه، فإن لم يستطع فبقلبه، وذلك أضعف الإيمان). رواه مسلم: (49). لەم فەرموودەشدا - وەكو شێخ عبد الله بن محمد القرني دەڵێت - ڕەتكردنەوەی مونكەر و خراپە بە پێی توانا واجب كراوە، نكۆڵی كردنی دڵیش ئەگەر نەمێنیت واتە نەمانی ئیمان. 

دەگەڕێمەوە سەر ئەسڵی باسەكە و دەڵێم زانایان لەم بارەوە فەرموویانە تەنها بە خوێندن لەو شوێنانەی كە مەنهەجەكانی كوفری تێدایە ئەوە نابێتە هۆكاری دابەزینی سیفەتی كوفر بەسەر ئەو كەسەدا مادام بەدڵی نكۆڵی لێ دەكات و ڕقی لێیەتی، خوێندنی خویندكارەكەش لە ڕووی ناچارییەوە لەو شوێنە مەعنای ڕازی بوونی نییە بەو مەنهەجانە، مەگەر ڕازی بێت پێیان و نكۆڵی لێ نەكات، نموونەی ئەوانەش ئەو مەنهەجانەیە كە دیموكراسی و عەلمانییەت وقەومییەت و زۆر بەرنامەی تری دژوار لەگەڵ ئیسلامدا بەباش و بەمەزن و بەڕێز دەردەخات و خوێندكاریش بەوە ڕازی نابێت و بەدڵی ڕەتی دكاتەوە، ئەوەش دەبێتە نكۆڵی دڵ كە لەفەرموودكاندا هاتووە. 

لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی كە باس كرا ئەوەندەی كە مەبەست پێی دەرنەچوونی كەسەكەیە لە بازنەی ئیسلام ئەگەر بەدڵی ئەو سەرپێچییانە ڕەت كردەوە، مەعنای ئەوە نییە خوێندن لەو شوێنانەی كە بەڕەهایی موخالەفەی ئیسلامی تێدایە درووستە و هیچ كێشەیەكی شەرعی تێدا نییە، چونكە ئەوەیان لەسەر ئەندازەی ئەو موخالەفەكردنە دەوەستێت بۆ عەقیدەو شەریعەتی ئیسلام و ئەندازەی درووست كردنی كاریگەری لەسەر مێشك و بیركردنەوەی ئەو خوێندكارە و هەروەها لەسەر ئەوە ڕادەوەستێت ئایا ڕێگەی تر و جێگەی تری خوێندن هەیە لەوە باشتر كە سەرپێچی ئیسلامی تێدایە پەنای بۆ بەرێت یان نا، لە هەموو حاڵەتێكیشدا باسەكە لێرەدا لەسەر ئەوەیە مەنهەجەكانی خوێندن بە شێوەیەكی گشتی مەنهەج زانستی و ئاسایی بن، بەڵام ئەگەر زۆربەی فێركردنی كوفری پەتی بێت یان بەشێوەیەكی گشتی پێچەوانەی شەرعی ئیسلام بێت و لە ڕووی ڕەوەشتییەوە خراپ بێت و كاریگەری خراپ لەسەر خوێندكار درووست بكات، یان پسپۆڕییەك بە خوێندكارەكە ببەخشێت كە دوای دەرچوونیشی هەر دەبێت خەریكی جێبەجێكردنی ئەو سەرپێچییانە بێت وەكو خوێندنی یاسا یان مۆسیقا و نواندن، یان خوێندن لە زانكۆیەك موسوڵمان فێری دینێكی تر بكات وەكو نەسڕانییەت و و ناچار بێت ڕێنمایی دینێكی تر بخوێنێتەوە جگە لە ئیسلام و شتی لەو جۆرە ئەو حوكمی حەرام بوونی دیارە و درووست نییە موسوڵمان سەركێشی بەدینەكەیەوە بكات و لەو شوێنانە بخوینێت. 

سەبارەت بە خوێندن لە كولێژی یاسا و ماف، زانایانی ئەم سەردەمە فەرموویانە ئەوە خۆی لە خۆیدا ئەگەر دوای دەرچوون لە بوارەكەدا دامەزران و كار كردنی بە یاسا دەستكردەكانی پێچەوانەی ئیسلام بەدوادا نەیەت ئەوە كێشەیەكی نییە، بەڵام ئەگەر دوای دەرچوونی خوێندكارەكە بۆ نموونە ببێت بە پارێزەر و بە یاسا ناكۆكەكان لەگەڵ شەریعەتی ئیسلامدا كار بكات، یان بەهەر ئەركێكی تر هەڵبسێت لەسەر بنەمای جیاواز لە بنەما وبنچینەی شەریعەتی ئیسلام، ئەوە لادانێكە لە عەقیدەدا ئەنجامی داوەو حوكمی بە غەیری حوكمی قورئان كردووە. بەڵام ئەگەر ببێتە پارێزەر و پارێزگاری لە حەق و لە ستەم لێكراوان و ماف خوراوان بكات و بە هیچ یاسایەكی دژوار لەگەڵ قورئان و سوننەتدا كار نەكات ئەوە هیچ نادرووستیەك لە كارەكەیدا نییە، بەڵام ئایا پارێزەر هەیە بتوانێت تەنها بە حوكمی قورئان و سوننەت كار بكات و بڵێت من قانونی وەزعی كار ناكەم لە كاتێكدا دەیان سالە و زیاتر لە سەدەیەكە شەریعەتی ئیسلام لابراوە و یاسا دەستكردەكانی مرۆڤەكان جێگای گرتووەتەوە؟ بیگومان حاڵەتی وا زۆر دەگمەنە چونكە دەبێت تەنها لەیەك بواردا كار بكات وەكو باری كەسێتی. 

بەڵام سەبارەت بە خوێندن لە هونەرە جوانەكان لەبەر ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی زۆربەی بەشەكانی سەرپێچی شەریعەتی تێدایە وەكو وێنەكێشان و پەیكەرسازی و مۆسیقا و شانۆ و نواندن ودەرهێنان بۆیە زانایانی ئەم سەردەمە بەشێوەیەكی گشتی خوێندنیان لەو كۆلێژ و پەیمانگانە بە حەرام زانیوە و بۆ موسوڵمانی وابەستە بدین گونجاو نییە، چونكە هەم لە كاتی خوێندن و هەم دوای دەرچوونی خوێندكار دەبێت خەریكی سەرپیچی و كاری دوور لە ڕەزامەندی الله بێت و ئەوەش حەرامیی و نەشیاوی بۆ كەسی موسوڵمان پیویستی بەبەڵگە نییە. 

پێویەرێكیش لەم بوارەدا لە قسەی زانایانەوە وەردەگیردرێت ئەوەیە ئەگەر خویندنەكە بەشێكی زۆر یان بەشێكی بەرچاوی لەگەڵ شەرعدا ناكۆك بوو ئەوە درووست نییە تێیدا بخوێنێت، بەڵام ئەگەر بەگشتی خویندنەكە زانستی ئاسایی بوون و ناشەرعی و پێچەوانەی عەقیدەو شەریعەتی تێكەوت، خوێندكار دەتوانێت بەدڵ لێی بێ بەری بێت و لە دلەوە ڕقی لێبێت و خۆیشی بەشداری ئەو بەشانە نەكات و لەبەشەكانی تری خوێندنەكەدا بەردەام بێت.  

نموونەی ئەو دوو جۆرە خوێندنەش خوێندنی هونەرە جوانەكانە كە زۆربەی بەشەكانی ناكۆكە لەگەڵ شەریعەتی ئیسلامدا و چاكە و خێرێكی تێدا نییە موسوڵمان ئەو جۆرە خوێندنە تەواو بكات بەڵكو خراپەكەیدیارتر و ئاشكرایە ، لەگەل خوێندنی زمانی عەرەبی لە زانكۆكاندا، كە هیچ خراپەیەكی نییە و بەڵكو بۆ تێگەیشتن لە قورئان و سوننەت چاكەشی زۆرە. 

سەبارەت بە تێكەڵی نێوان كچان وكوڕان لە زانكۆكان و لە قۆناغەكانی پێش زانكۆشدا، بەبێ هیچ گومانێك ئەوە دیاردەیەكی ناشەرعی حەرام و قەدەغە كراوە لە ئیسلامدا، باوەڕیشم وایە وەكو هەندێ لە زانایان فەرموویانە تەنها لە ڕووی هەبوونی پێویستی و ناچاری ( اضطرار) نەبێت ئەو جۆرە خوێندنەی كە بەو شێوە تێكەڵاوی نێوان هەردوو ڕەگەزی تێدا بێت حەرامە ودرووست نییە، بەڵام ئەگەر كەسەكە پێویستییەكی هەبوو و جێگرەوەی شەرعی تری نەبوو بۆ ئەو خویندنە، واتە ناچار بوو ئیتر ئەو كەسە كوڕ بێت یان كچ، ئەو كات دەبێت پەیوەست بێت بە ڕێنماییەكانی ئیسلام وەكو سەیر نەكردن وپاراستنی چاو لە سەیركردنی ڕەگەزی بەرانبەر و نەبەستنی هیچ جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵیاندا وەكو درووست بوونی هاوڕێتی و ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕاو پێكەوە دانیشتن و قسە كردن، تاكو پێیشی بكرێت لە هەموو جۆرە خراپەیەكی ئەو جۆرە خوێندنە خۆی بەدوور بگرێت و هەوڵ بدات هاوڕێی باش و وابەستەبوو بە شەرع بۆ خۆی بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی یارمەتیدەری یەكتر بن بۆ دەست گرتن بە شەرع و بۆ فەرمان بە چاكە و نەهی كردن لە خراپە. 

پوختەی باسەكەش ئەوەیە ئەگەر ئەو خوێندنە بە شێوەیەكی گشتی مەنهەجی پەیڕەوكراو تێێدا پێچەاونەی عەقیدەو شەریعەتی ئیسلام بێت یان زۆربەی وا بێت هاوشێوەی هەندێك لەو نموونانەی خستمانەڕوو، لەو حاڵەتەدا درووست نییە موسوڵمان تێیدا بخوێنیت چونكە ئەوە سەركێشی كردنە بە دینی خۆی، بەڵام ئەگەر مەنهەجەكان هەندێك لادان و بیردۆز و تیۆری ناشەرعی و ناكۆك لە گەڵ قورئان و سوننەتی تێدا بوو بەڵام باقی مەنهەجەكە بابەتی زانستی ئاسایی بوو، ئەوە الله اعلم لەو حاڵەتەدا درووستە و لە ڕووی شەرعەوە ئەركی ئەو خوێندكارەیە كە رێگەی خۆ پاراستن لە كەوتنە ژێر كاریگەری ئەو هەلە و لادانانە بگرێتەبەر.