#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 27 

بەهەشت و دۆزەخ درووست كراون 

پێشەوا أحمد بن حنبل سەبارەت بەوەی كە ئێستا بەهەشت و دۆزەخیش درووست كراون و بە پێچەوانەی بیروباوەڕی هەندێ لە تاقمە گومڕاكانی وەكو جەهمییە وموعتەزیلەكان دەڵێت: 

(وَالْجَنَّةُ وَالنَّارُ مَخْلُوقَتَانِ قَدْ خُلِقَتَا، كَمَا جَاءَ عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم دَخَلْتُ اَلْجَنَّةَ فَرَأَيْتُ قَصْرًا). و (رَأَيْتُ اَلْكَوْثَرَ) وَ(اِطَّلَعْتُ فِي اَلْجَنَّةِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا) ، وَاِطَّلَعْتُ فِي اَلنَّارِ فَرَأَيْتُ ... كَذَا وَكَذَا). واتە: بەهەشت و دۆزەخ لە ئێستادا درووست كراون و ئینجا هەندێ بەڵگەی لەسەر دەهێنێتەوە، وەكو فەرموودەی: ( دخلتُ الجنَّةَ فَرأيتُ فيها قَصْرًا) البخاري: ( 5226) ومسلم: ( 2394). هەروەها فەرموودەی: (لقد رأیت جهنم یحطم بعضها بعضا) البخاري:(1212). واتە دۆزەخم بینی خۆی خۆی دەخوارد وهەندێكی هەندێكی تری وێران دەكرد.  

یەكێكی تر لەو فەرموودانەی پێشەاو أحمد كردوویەتی بەبەڵگە بۆ ئەم بنەمایە فەرموودەی: ( بَيْنَما أَنا أسيرُ فِي الجنّةِ إِذا أَنا بِنَهَرَ حافَتاهُ قِبابُُ الدُّرِّ المُجَوَّفِ. قُلْتُ: مَا هاذا يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَذَا الكَوْثَر ُ الّذي أعْطاكَ رَبُّكَ، فَإِذا طِينُهُ أوْ طِيبُهُ مِسْكٌ أذْفَرُ) البخاري: ( 6581)ومسلم: ( 2394). واتە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەناو بەهەشتدا گەڕاوە و ڕوبارێكی بینیوە كە لە قەراغەكانیدا كەپری لە مرواری درووستكراوی لێ بووە ولە جیبریلی پرسیە علیه السلام دەربارەی و ئەویش فەرموویەتی ئەوە ڕووباری كەوسەرە. 

هەروەها فەرموودەیەكی تری وەكو بەڵگە لەسەر ئەم بنەمایە هێناوەتەوە ئەویش فەرموودەی: (اطَّلَعْتُ في الجَنَّةِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا الفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ في النَّارِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ) البخاري: (3241). واتە: تەماشای ناو بەهەشتم كرد بینیم زۆربەی خەڵكەكەی لە هەژاران بوون،تەماشای ناو دۆزەخیشم كرد بینیم زۆربەی خەڵكەكەی لە ئافرەتان بوون. ئەمەش بەڵگەی لەسەر هەبوونی بەهەشت و درووست بوونی لە ئێستادا. 

دەربارەی ئەم فەرموودە زانایان دەڵێن هۆكاری زۆریی ئافرەتان لەناو دۆزەخدا هەر ئەوەیە كە لە فەرمووەكاندا باس كراوە ئەویش ئەوەیە قسەی خراپ و نابەجێ زۆر بەسەر زاریادا دێت و هەروەها چاكەیان لەبرچاو نییە و نكۆڵی لە چاكەی مێردەكانیان دەكەن و لەگەڵ شتێك ڕوویدا پێێان دەڵێن ئێمە هیچ چاكەیەكمان لە ئێوە نەبینیوە. 

بەڵام لە فەرموودەیەكی تردا هاتووە كە ئافرەتان زۆرینەی ئەهلی بەهەشتن، وەڵامیش بۆ ئەوە بریتییە لەوەی ئەم قسە بە شێوەیەكی گشتی وایە، لەبەر ئەوەی هەموو پیاوێك لە بەهەشتدا ژمارەیەك حۆری خۆی هەیە كە حۆریش ئافرەتە و لەگەڵ ئافرەتە ئادەمیزادە بەهەشتییەكاندا ئەوان دەبنە زۆرینە لەو حاڵەتەدا. بَيْنَما. 

پوختەی باسەكە ئەوەیە بەڵگە لەسەر ئەوەی لە ئێستادا بەهەشت و دۆزەخ درووست كراون زۆرن، پێشەوا ئەحمەد ئاماژەی بۆ چەند فەرموودەیەكیان كرد و فەرموودەی تریش زۆرە بۆ نموونە: (العَبْدُ إذَا وُضِعَ في قَبْرِهِ، وتُوُلِّيَ وذَهَبَ أصْحَابُهُ حتَّى إنَّه لَيَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ، أتَاهُ مَلَكَانِ، فأقْعَدَاهُ، فَيَقُولَانِ له: ما كُنْتَ تَقُولُ في هذا الرَّجُلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ؟ فيَقولُ: أشْهَدُ أنَّه عبدُ اللَّهِ ورَسولُهُ، فيُقَالُ: انْظُرْ إلى مَقْعَدِكَ مِنَ النَّارِ أبْدَلَكَ اللَّهُ به مَقْعَدًا مِنَ الجَنَّةِ،) البخاري (1338)، ومسلم (2870). كۆتایی فەرموودەكە كە دوو مەلائیكەتەكە بەو مردووە دەڵێن الله تعالی جێگەی دۆزەخی بە جێگەیەك لە بەهەشتدا بۆ گۆڕیت و تەماشاشی دەكات ئەوە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی لەو كاتەدا درووست كراون. 

هەروەها ئەو كەسەی كە دەمرێت دۆزەخی بێت جێگەكەی لە دۆزەخدا پێ پیشان دەدرێت: (إذا ماتَ أحَدُكُمْ عُرِضَ عليه مَقْعَدُهُ، غُدْوَةً وعَشِيًّا، إمَّا النَّارُ وإمَّا الجَنَّةُ، فيُقالُ: هذا مَقْعَدُكَ حتَّى تُبْعَثَ إلَيْهِ.) البخاري: ( 1379). مسلم: (2866). واتە كاتێك كەسێك لە ئێو دەمرێت بەیانان و ئێواران جێگاكەی خۆی پێ نیشان دەدەن، یان دۆزەخە و یان بەهەشت، پێی دەوترێت ئەوە جێگاكەتە تاكو بۆی دەنێردرێیت. 

لە چەندین ئایەتی قورئانی پیرۆزیشدا بەڵگەی درووست بوونی بەهەشت و دۆزەخ لە ئێستادا هاتووە، بۆ نموونە: (أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ) آل عمران:133. (أُعِدَّتۡ لِلۡكَٰفِرِينَ) البقرة:24. هەروەها دەربارەی فیرعەون و خاوخێزانەكەی فەرموویەتی: ( ٱلنَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا ۖ ) غافر:46.  

سەبارەت بە هەمیشەیی بەهەشت ودۆزەخ و تەواو نەبوونیان بەڵگەی زۆری لە قورئان و لە فەرموودەكاندا لەسەر هاتووە، بۆ نموونە: (لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ 21 خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ) التوبة: 21-22. عەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەت ئەوەیە كە بەهەشت و دۆزەخیش هەمیشەیین و تەواو بوونیان بۆ نییە. 

فەرموودەیەكی ڕاشكاوانەتریش هەیە لەم بارەوە كە لە موسنەدی ئەحمەدد و أبوداود و لە كتێبی تردا هاتووە : ( لَمَّا خلَق اللهُ الجنَّةَ قال : يا جِبريلُ اذهَبْ فانظُرْ إليها فذهَب فنظَر فقال : يا ربِّ وعِزَّتِكَ لا يسمَعُ بها أحَدٌ إلَّا دخَلها، فحَفَّها بالمكارِهِ ثمَّ قال : اذهَبْ فانظُرْ إليها فذهَب فنظَر إليها فقال : يا ربِّ لقد خشِيتُ ألَّا يدخُلَها أحَدٌ، فلمَّا خلَق اللهُ النَّارَ قال : يا جِبريلُ اذهَبْ فانظُرْ إليها فذهَب فنظَر إليها فقال : يا ربِّ وعِزَّتِكَ لا يسمَعُ بها أحَدٌ فيدخُلُها، فحَفَّها بالشَّهواتِ ثمَّ قال : اذهَبْ فانظُرْ إليها فذهَب فنظَر إليها فقال : يا ربِّ وعِزَّتِكَ لقد خشِيتُ ألَّا يبقى أحَدٌ إلَّا دخَلها) شرح العقیدة الطحاویة، ابن أبي العز:614/2. واتە الله تعالی كاتێك بەهەشتی درووست كردووە بە جیبریلی وتووە علیه السلام بڕۆ تەماشای بكە و ئەویش چووە تەماشای كردووە و فەرموویەتی سوێند عیززەتی تۆ هەركێ هەوالی ئەو بەهەشتە هەوالی ئەو بەهەشتە ببیسێت دەچێتە ناوی...هتد. 

جەهمیە و موعتەزیلەكان هەندێ بەڵگە بۆ خۆیان دەهێننەوە كە بەهەشت و دۆزخ هێشتا درووست نەبوونە ودەڵێن ئەگەر وابێت ئەوە دەبێتە (عبث) و كارێكی بێ كەڵك و الله كاری بێ كەڵك ناكات، هەروەها هەندێ فەرمووەیان هێناوەتەوە لەسەر ئەو بیروباوەڕەیان بۆ نموونە فەرموودەی: (لقيتُ إبراهيمَ ليلةَ أُسْرِيَ بي ، فقال : يا محمَّدُ ! أقرِئ أُمَّتَكَ منِّي السَّلامَ ، وأخبِرْهُم أنَّ الجنَّةَ طَيِّبةُ التُّربَةِ ، عذبَةُ الماءِ ، وأنَّها قِيعانٌ ، وأن غِراسَها : ( سبحانَ اللهِ ، والحمدُ للهِ ، ولا إلهَ إلَّا اللهُ ، واللهُ أكبرُ ) مەبەستیان ئەوەیە بەهەشت هێشتا درووست نەبووە بەبەڵگەی ئەوەی باخ و سەوزاییەكانی بریتین لەو تەسبیحات و عیبادەتانەی كە بەندەكان هێشتا نەیانكردووە. بەڵام ئەهلی سوننەت وەڵامی ئەوانیان بە درێژی داوەتەوە و فەرمووییانە بەهەشت خۆی درووست كراوە بەڵام تەسبیحات و عیبادەتی موسوڵمان دەبێتە هۆكاری درووست بوونی بینا و سەوزایی و باخەكانی. 

بەڵام لە هەندێك لە سەلەفەوە دەگێڕنەوە كە وتوویانە لەپاش سەردەمانێكی گەلێك زۆر دۆزەخ لەناو دەچێت و نامێنیت، هەندێ فەرموودەش بۆ ئەو بۆچوونەیان دەكەنە بەڵگە بەڵام ئەو فەرموودانە وەكو فەرموودەناسان دەڵێن ضعیف ن، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئەو بۆچوونەش هەیە. 

سەبارەت بە ابن قیم الجوزیة بەڕەحمەت بێت ئەو لەم بارەوە دوو بۆچوونی هەیە، بۆچوونی یەكەمی كە لە كتێبەكانی (حادي الأرواح) (وشفاء العليل)دا هاتووە مەیلی بەلای ئەوەیە كە دۆزەخ كۆتایی دێت و كاتێكی بەسەردا دێت لەنێو دەچێت، لە كتێبی (الصواعق المرسلة)شدا لەمەسەلەكە دەوەستێت و قسەی تێدا ناكات، قەول و بۆچوونی دووەمیشی كە لە كتێبی (الوابل الصيب) و(طريق الهجرتين).دا هاتووە ئەوەیە كە هاوبۆچوونە لە گەڵ زانایانی ئەهلی سوننەت و دەڵێت دۆزەخ هەمیشەییە و هەتاهەتاییە و تەواو نابێت. 

لە ڕاستیدا باوەڕبوون بە بەهەشت و بە دۆزەخ بەشێكە لە باوەڕبوون بە ڕۆژی دوایی و یەكێكە لە كۆڵەكەكانی ئیمانی موسوڵمان لە دینی ئیسلامدا. عەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەتیش باوەڕیان وایە لە ئێستادا درووست بوونە وبوونیان هەیە، نەك وەكو موعتەزیلە و جەهمیە و هەندێ تاقمی گومرا دەڵێن الله لە ڕۆژی قیامەتدا بەهەشت و دۆزخ درووست دەكات و ئێستا درووست نەكراون. 

ئینجا فەرموویەتی: (فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمَا لَمْ تُخْلَقَا، فَهُوَ مُكَذِّبٌ بِالْقُرْآنِ وَأَحَادِيثِ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم ، وَلَا أَحْسَبُهُ يُؤْمِنُ بِالْجَنَّةِ وَالنَّارِ.) واتە: هەركێیش بڵێت بەهەشت و دۆزەخ درووست نەكراون ئەو كەسە باوەڕی بە قورئان و فەرموودەكانی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نییە وبەڕاستی نەزانیون، بەڵكو فەرموویەتی باوەڕ ناكەم كەسێك وا بڵێت لە بنچینەدا باوەڕی بە بەهەشت و دۆزەخیش هەبێت. 

یەكێك لە لادانە گەورەكانی جەهمی كوڕی سەفوان ئەوەیە كە دەیوت بەهەشت و دۆزەخ هەردوكیان هەتا هەتایی نین و لەنێو دەچن ، لەبەر ئەوەو لەبەر كۆمەڵێكی تر لە بیروڕاكانی كە یەكێكیان ئەوە بوو كە دیوت الله بوونێكی ڕەهای هەیە و نە لەناوو نە لە دەرەوەی جیهاندا نییە و وەكو ئەوە بوو بڵێت بوونێكی راستەقینەی نییە ونكۆڵیشی لە هەموو ناوو سیفەتەكانی الله تعالی دەكرد و ئیمانی تەنها بە مەعریفە و ناسینی دڵ پێناسە دەكرد و كە بەو پێناسە بێت فیرعەونیش ئیماندارە وهەروەها بە عەقیدەی جەبر دەناسرا كە هەموو كردارەكانی مرۆڤی دەدایە پاڵ الله تعالی ودەیوت بەندە خۆی هیچ رؤڵ و كاریگەرییەكی نییە لەسەر ئەفعالەكانی خۆی و جگە لەوانەش وەكو ئاماژەمان پێ كرد باوەڕی بەلە نێوچوونی بەهەشت و دۆزەخی هەبوو، هەر بۆیە زیاد لە پێنج سەد زانای ئەهلی سوننەت تەكفیریان كردووە.