#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 17 

باوەڕهێنان بە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم 

وَالْإِيمَانُ بِشَفَاعَةِ اَلنَّبِيِّ صلی الله علیه و سلم، وَبِقَوْمٍ يَخْرُجُونَ مِنَ اَلنَّارِ بَعْدَ مَا اِحْتَرَقُوا وَصَارُوا فَحْمًا، فَيُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى نَهْرٍ عَلَى بَابِ اَلْجَنَّةِ كَمَا جَاءَ فِي اَلْأَثَرِ، كَيْفَ شَاءَ اَللَّهُ، وَكَمَا شَاءَ، إِنَّمَا هُوَ اَلْإِيمَانُ بِهِ، وَالتَّصْدِيقُ بِهِ. 

یەكێكی تر لە بنەماكانی ئەهلی سوننەت و جەماعەت باوەڕبوونە بە شەفاعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كە خۆی لە خۆیدا ئەوەش بەشێكە لە باوەڕبوون بە ڕۆژی قیامەت. شەفاعەت داواكردنی هاوكاری و بەهاناوەچوونە بۆ غەیری شەفاعەتكارەكە. 

فەرموودەكانی شەفاعەت كردنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموودەی ڕاست ودرووستن و گەیشتوونەتە پلەی (متواتر) وەكو زانایان دەفەرموون، بۆ نموونە: البخاري (7510، 4712 )، مسلم (193، 194، 195)، الترمذي (3147)، أحمد ( 1/ 281، 282، 295، 296). 

شەفاعەت بە پێی ئەو فەرموودانە جێگیرە بۆ پێغەمبەرمان صلی الله علیه و سلم، كاتێك كە خەڵكی لە گۆڕەپانی حەشردا تووشی ناخۆشی و بارێكی سەخت و نالەبار دەبن، دەچنە لای ئادەم و نوح و إبراهیم و موسی و عیسی علیهم السلام بۆ ئەوەی تكاو شەفاعەتیان بۆ بكەن لەلای الله تعالی، بەڵام هەموویان پۆزش دەهێننەوە بەو پۆزشانەی كە لە فەرموودەكەدا هاتووە، بەڵام كاتیك كە دێنە لای پێغەمبەرمان صلی الله علیه و سلم ئەو دەفەرموێت: (أنا لها) واتە: من بۆ ئەو كارەم و ئەنجامی ئەدەم، ئیتر دەچێتە ژێر عەرشی ڕەحمان و شێوازێك سوپاسوستایشی پەروەردگار دەكات كە ئەو كاتە دەخرێتە دڵییەوە، ئینجا پێی دەوترێت: (إرفع رأسك وسل تعط واشفع تشفع) واتە: سەرت بەرز بكەرەوە وداوا بكە و وەڵام دەدرێیتەوە، شەفاعەت بكە و شەفاعەتەكەت وەردەگیرێت. 

هەموو پیغەمبەرێك پاڕانەوەیەكی وەرگیراوی هەیە، هەموویشیان پاڕانەوەكەی خۆیان لە دونیادا ئەنجام داوە، جگە لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نەبێت - وەكو لە هەردوو سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە - پاڕانەوەكەی بۆ ئەممەتەكەی بۆ ڕۆژی قیامەت هەڵگرتووە وهەركێ شیركی ئەنجام نەدابێت بەری دەكەوێت: (لكلِّ نبيٍّ دعوةٌ مستجابةٌ ، فتعجَّل كلُّ نبيٍّ دعوتَه ، وإني اختبأتُ دعوتي شفاعةً لأمتي ، فهي نائلةٌ من مات منهم لا يشركُ باللهِ شيئًا). البخاري (6304)، مسلم (199). 

موەحیدەكان بە شەفاعەت لە دۆزەخ دەردەچن، هەندێكیشیان شەفاعەتی بۆ دەكرێت پیش ئەوەی بخرێتە دۆزەخەوە وڕزگاریان دەبێت، چونكە ئەوانیش هەموویان وەكو یەك نین و چینی جیاوازن، بەڵام لە كۆتاییدا هیچ موەحیدێك لەناو دۆزەخدا نامێنیتەوە وتەنها كافر و بێ باوەڕانی تێدا دەمێنێتەوە. 

پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم چەندین جۆر شەفاعەتی هەیە بۆ ئوممەتەكەی مەزنترینیان ئەوەیە كە الله تعالی لە قورئاندا باسی كردووە ( عَسَىٰ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا) الإسراء:79. لە فەرموودەشدا هاتووە: (من قال حين يَسْمَع النِّدَاء: (اللَّهُم ربِّ هذه الدَّعْوَة التَّامة، والصَّلاة القَائمة، آتِ محمدا الوَسِيلَة والفَضِيلة، وابْعَثْه مَقَامًا محمودًا الَّذي وعَدْتَه، حلَّت له شَفَاعَتِي يوم القيامة). البخاري (614). 

شەفاعەتێكی تری بۆ ئەهلی بەهەشتە كاتێك لە پردی سیرات تێدەپەڕن ولەسەر پردێك لە نێوان بەهەشت و دۆزەخدا ڕادەگیرێن تاكو پاك دەبنەوە و ڕێگەی چوونە بەهەشتیان پێ دەدرێت، بەڵام ناچنە بەهەشتەوە تاكو پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم شەفاعەت و تكایان بۆ نەكات. 

شەفاعەتێكی تری بۆ موەحیدە تاوانبەر و یاخیبووەكانە كە چوونەتە دۆزەخەوە، چوار جار شەفاعەتیان بۆ دەكات ولە هەموو جارێكیاندا دەچێتە سەجدە و پێی دەوترێت سەرت بەرز بكەرەوەو داوا بكە وەڵام دەدرێیتەوە: (ثُمَّ أشْفَعُ فَيَحُدُّ لي حَدًّا، فَأُدْخِلُهُمُ الجَنَّةَ، ثُمَّ أعُودُ الرَّابِعَةَ، فأقُولُ ما بَقِيَ في النَّارِ إلَّا مَن حَبَسَهُ القُرْآنُ، ووَجَبَ عليه الخُلُودُ قالَ أبو عبدِ اللَّهِ: إلَّا مَن حَبَسَهُ القُرْآنُ، يَعْنِي قَوْلَ اللَّهِ تَعالَى: {خالِدِينَ فيها} ). البخاري ( 4476)، مسلم (193). 

هەركێ وتبێتی (لا إله إلا الله) بەو شەفاعەتانە لە دۆزەخ دەدردەچن . 

جۆرێكی تر لە شەفاعەت هەیە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بۆ (ابو طالب) ی مامی دەیكات كە لە بنی دۆزەخەوە دەردەكرێت و ئاسانترین سزای لە ناو دۆزەخەییەكاندا دەبێت. وەكو لە فەرموودەكەی البخاري ( 6208) ومسلم ( 209) دا هاتووە: (عن ‌عباس بن عبد المطلب قال: «يا رسول الله، هل نفعت أبا طالب بشيء؛ فإنه كان يحوطك ويغضب لك؟ قال: نعم، هو في ضحضاح من نار، لولا أنا لكان في الدرك الأسفل من النار). 

هەندێكیش لە ئەهلی عیلم لە ڕۆشنایی ئایەت و فەرموودەكاندا بە شێوەیەكی تر شەفاعەت دابەش دەكەن و دەڵێن شەفاعەت لە ڕۆژی قیامەتدا دوو جۆرە:  

1- شەفاعەتێكی تایبەت بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم كە ئەوەش دەبێتە شەش جۆرەوە: 

- مەزترینیان شەفاعەتكردنە بۆ ئەهلی وێستەگەی ڕۆژی حەشر كە پێی دەوترێت (المقام المحمود). 

- شەفاعەتكردن بۆ خەڵكانێك كە بەبێ لێپرسینەوە دەچنە بەهەشت كە ئەوانیش بریتین لە حەفتا هەزار كەسەكە. 

- شەفاعەت كردن بۆ خەڵكانێك كە چاكەو خراپەكانیان یەكسانە بۆ ئەوەی بچنە بەهەشتەوە. 

- شەفاعەت كردن بۆ بەرزكردنەوەی پلەی ئەهلی بەهەشت زیاتر لەوەی خۆیان بە كردەوە چاكەكانیان پێی گەیشتوون. 

-شەفاعەت كردنی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بۆ (أبو طالب) ی مامی. 

-شەفاعەتكردن بۆ ئەوەی هەموو ئیمانداران بچنە بەهەشتەوە. 

2- شەفاعەتێكی گشتی بۆ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و بۆ غەیری ئەو لە پێغەمبەرانی تر علیهم السلام و مەلائیكەت و ئیمانادران: 

- (لِكُلِّ نَبِيٍّ دَعْوَةٌ مُسْتَجابَةٌ يَدْعُو بها فيُسْتَجابُ له، فيُؤْتاها، وإنِّي اخْتَبَأْتُ دَعْوَتي شَفاعَةً لِأُمَّتي يَومَ القِيامَةِ.) واتە: هەموو پێغەمبەرێك پاڕانەوەیەكی وەرگیراوی هەیە، منیش پاڕانەوەكەم وەكو شەفاعەت بۆ ڕۆژی قیامەت هەڵگرتووە. البخاري (6304)، ومسلم (199). 

- الله تعالی دەربارەی مەلائیكەتەكان فەرموویەتی: (وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن يَشَاءُ وَيَرْضَىٰ) النجم:26. 

- پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (يَشْفَعُ الشهيدُ في سبعينَ من أهلِ بيتِه) أبو داود(2522). واتە: شەهید دەكرێتە شەفاعەتكار بۆ حەفتا كەس لە خێزان و خانەوادەكەی. 

شەفاعەت لەلای ئەهلی سوننەت و جەماعەت بە دوو مەرج دەكرێت: 

1- مۆڵەتدانی الله تعالی وەكو فەرموویەتی: (مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ) البقرة:255. 

2- ڕازیبوونی الله عزوجل لە شەفاعەتكار و شەفاعەت بۆ كراو وەكو فەرموویەتی: (وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن يَشَاءُ وَيَرْضَىٰ) النجم:26. 

كەسی كافر و بێ باوەڕیش شەفاعەتی بۆ ناكرێت و ئەگەر بیشكرێت هەر سوودی لێ نابینێت: (فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ) المدثر:48. 

پێشەوا أحمد فەرموویەتی: (وَبِقَوْمٍ يَخْرُجُونَ مِنَ اَلنَّارِ بَعْدَ مَا اِحْتَرَقُوا وَصَارُوا فَحْمًا، فَيُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى نَهْرٍ عَلَى بَابِ اَلْجَنَّةِ كَمَا جَاءَ فِي اَلْأَثَرِ،) وات: كەسانێك لە دۆزەخ دەردەچن دوای ئەوەی كە سوتاون و بوونە بە خەڵوز، ئیتر فەرمانیان پێ دەكرێت ببرێن بۆ بۆ لای ڕوبارێك لەلای دەرگای بەهەشتدا وكو لە شوێنەوارەكاندا هاتووە، ئاماژە بۆ فەرموودەكەی (أبو سعید الخدري) دەكات لە صحیح البخاري (6560) ومسلم (184)دا كە دەفەرموێت: (إذا دَخَلَ أهْلُ الجَنَّةِ الجَنَّةَ، وأَهْلُ النَّارِ النَّارَ، يقولُ اللَّهُ: مَن كانَ في قَلْبِهِ مِثْقالُ حَبَّةٍ مِن خَرْدَلٍ مِن إيمانٍ فأخْرِجُوهُ، فَيَخْرُجُونَ قَدِ امْتُحِشُوا وعادُوا حُمَمًا، فيُلْقَوْنَ في نَهَرِ الحَياةِ، فَيَنْبُتُونَ كما تَنْبُتُ الحِبَّةُ في حَمِيلِ السَّيْلِ - أوْ قالَ: حَمِيَّةِ السَّيْلِ - وقالَ النبيُّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ: ألَمْ تَرَوْا أنَّها تَنْبُتُ صَفْراءَ مُلْتَوِيَةً.) 

لە كۆتایی ئەم بەشەدا دەربارەی شەفاعەت پێشەوا أحمد دەفەرموێت: (كَيْفَ شَاءَ اَللَّهُ، وَكَمَا شَاءَ، إِنَّمَا هُوَ اَلْإِيمَانُ بِهِ، وَالتَّصْدِيقُ بِهِ.) ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە واجبە لەسەر موسوڵمان باوەڕی بە دەقەكانی شەفاعەت هەبێت لە قورئان و سوننەتدا و هیچ ڕەخنەیەكیان لێ نەگرێت. 

شەفاعەت بە كیتاب و سوننەت و بە ئیجماعی ئوممەت جێگیر بووە، بەڵام هەندێ لە تاقمە گومڕاكان وەكو خەواریج و موعتەزیلە نكۆڵییان لەوە كردووە كە شەفاعەت ئەسڵی هەبێت و لەو بارەوەشەوە هەندێ بەڵگەیان لە قورئانی پیرۆزدا هێناوەتەوە، بەڵام ئەهلی سوننەت وەڵامی ئەوانیان داوەتەوە بەوەی: 

1- شەفاعەت بە قورئان و سوننەتی (متواتر) جێگیر بووە. 

2- كۆدەنگی زانایانی سەلەف لەسەر هەبوونی شەفاعەت. 

3- ئەهلی عیلم كۆكردنەوەیان كردووە بۆ ئەو ئایەتانەی كە شەفاعەت جێگیر دەكەن و ئەوانەی كە نكۆڵی لە شەفاعەت دەكەن بەوەی كە مەبەست لە شەفاعەت كردنە بۆ بێباوەڕان ئەوەیە كە سوودی نییە. 

4- ئەو شەفاعەتەی لە قورئاندا نكۆڵی لێكراوە ئەوەیە كە لە بت و لە مردووەكان داوا دەكرێت كە ئەوانە سوودیان بۆ خۆیشیان نییە تاكو بتوانن شەفاعەت بۆ غەیری خۆیان بكەن. بروانە: (مجموع الفتاوى، ابن تيمية (1/ 149)، والمنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، النووي (3/ 35)، وفتح الباري شرح صحيح البخاري، ابن حجر (11/ 426)، وجامع البيان في تأويل القرآن، لطبري (5/ 384)، والجامع لأحكام القرآن، لقرطبي (1/ 378) ).