#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 16 

باوەڕ هێنان بە سزای ناو گۆڕ 

پێشەوا أحمد بن حنبل فەرموویەتی: (وَالْإِيمَانُ بِعَذَابِ اَلْقَبْرِ، وَأَنَّ هَذِهِ اَلْأُمَّةَ تُفتَنُ فِي قُبُورِهَا، وَتُسْأَلُ عَنِ اَلْإِيمَانِ وَالْإِسْلَامِ، وَمَنْ رَبُّهُ ؟ وَمَنْ نَبِيُّهُ ؟وَيَأْتِيه مُنْكَرٌ وَنَكِيرٌ، كَيْفَ شَاءَ اَللَّهُ وَكَيْفَ أَرَادَ، وَالْإِيمَانُ بِهِ وَالتَّصْدِيقُ بِهِ). 

(وَالْإِيمَانُ بِعَذَابِ اَلْقَبْرِ) یەكێكی تر لە بنەماكانی سوننەت وەكو پێشەوا أحمد لێرەدا ڕایدەگەیەنێت ئەوەیە, موسوڵمان باوەڕی بە سزاو خۆشییەكانی ناو گۆڕ هەبێت، بە پێی ئەو دەق و فەرموودە ڕاستانەی كە لەو بارەوە هاتوون. 

لە ڕاستیدا دەقەكانی قورئان و سوننەت بە ڕاشكاوی ئاماژە بۆ حەقیقەتی سزاو خۆشییەكانی ناو گۆڕ دەكەن، لەوانە: 

- (وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ ۗ وَلَوْ تَرَىٰ إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنفُسَكُمُ ۖ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ) الأنعام:93. ئەو ڕۆژەی كە الله تعالی لەم ئایەتەدا باسی دەكات كاتی دەرچوونی گیانە و باسی سزای ناو دۆزەخ نییە. 

- (وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا ۙ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ)الأنفال:50. ئەو لێدانی مەلائەكەتانە لەو كەسە پاش دەرچوونی گیانێتی كە ئەوە بەشێكە لە سزای ناو گۆڕ. 

- (وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ) السجدة:21. سزای بچووك لەم ئایەتەدا بە سزای ناو گۆڕ تەفسیر كراوەو سزای گەورەش بە سزای دۆزەخ. 

- (النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا ۖ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ)غافر:46.ئەمەش یەكێكە لە بەڵگە ڕوون و ئاشكراكان لەسەر سزای ناو گۆڕ، كە پێش ئەوەی ئالوبەیتی فیرعەون لە ڕۆژی قیامەتدا بخرێنە ناو دۆزەخەوە، پێش ئەوە بەیانیان و ئێواران ئەوان لە سزادا بوونە كە مەبەست پێی سزای ناو گۆڕە. 

- (إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ . نَحْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنْفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ) فصلت:30-31.  

ئیماندار - وەكو لەم ئایەتانەدا دەردەكەوێت - لە پاش گیان دەرچوونی بە سێ مژدە دڵی خۆش دەكرێت: 

1- لە داهاتوو مەترسن، لە ناخۆشییەكانی ڕۆژی قیامەت مەترسن، لە سزای ناو گۆڕ مەترسن، مەلائیكەتەكان دڵیان خۆش دةكەن و مژدە بەوانە دەدەن كە لە دونیادا وتوویانە: (رَبُّنَا اللَّهُ ) واتە تەنها الله یان پەرستووە و شوێنی هیچ شەریعەت و بەرنامەیەكی تر نەكەوتوون. 

2- مژدەی دووەم پێیان دەڵێن: (وَلَا تَحْزَنُوا) واتە: خەم مەخۆن بۆ ئەو ماڵ ومنداڵ و خێزانەی لە دونیا بەجێتان هێشتوون , چونكە الله تعالی بە سۆز ومیهربانی خۆی لەگەڵیان ئەبێت. 

3- مژدەی سێیەم بریتییە لە: (وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ) واتە مژدەتان لێبێت دەچنە ئەو بەهەشتەی بەلێنتان پێ دەدرا. ئەم ئایەتە و هاوشێوەكانی بەڵگەن لەسەر ئەوەی لە ناو گۆڕدا سزا و خۆشی بوونی هەیە. 

هەروەها لە سوننەتدا چەندین فەرموودەی صحیح هاتووە لەو بارەوە. وەكو: 

- ئەو فەرموودەی لە صحیح البخاري (6366)و مسلم (586) دا هاتووە: كە دوو پیرەژن لە جولەكەی شاری مەدینە هاتنە لای دایكمان عائیشە الله لێی ڕازی بێت و وتیان مردوو لە ناو گۆڕدا سزا دەدرێت، منیش باوەڕم پێیان نەكرد و دواتر بە پێغەمبەرم وت صلی الله علیه و سلم فەرمووی ڕاستیان كرد مردوو لەناو گۆڕدا سزا دەدرێت و ئاژەڵەكان دەنگی سزاكەی دەبیستن. 

- إِ(ذَا تَشَهَّدَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْتَعِذْ باللَّهِ مِن أَرْبَعٍ يقولُ: اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِن عَذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ القَبْرِ، وَمِنْ فِتْنَةِ المَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ المَسِيحِ الدَّجَّالِ)البخاري (1377) ومسلم (588) واتە: یەكێك لەو شتانەی داوامان لێكراوە لە كۆتایی التحیات ی ناو نوێژدا بیلێین ئەوەیە، پەنا بگرین بە الله لە سزای ناو گۆڕ. 

- ( إنَّهما ليُعذَّبانِ وما يُعذَّبانِ في كبيرٍ ثمَّ قال: بلى أمَّا أحدُهما فكان يسعى بالنَّميمةِ وأمَّا الآخَرُ فكان لا يستنزِهُ مِن بولِه ) ثمَّ أخَذ عودًا فكسَره باثنينِ ثمَّ غرَز كلَّ واحدٍ منهما على قبرٍ ثمَّ قال: ( لعلَّه يُخفَّفُ عنهما العذابُ ما لم ييبَسا ) البخاري (218)، ومسلم (292). واتە خاوەنی ئەو دوو گۆڕە سزا دەدرێن و لە تاوانێكی گەوەرشدا نییە سزاكەیان، یەكێكیان خەریكی هێنان و بردن بووە و ئەوی تریش لە كاتی میزكردندا وریای خۆی نەبووەو پرشی میزی بەركەوتووە. 

- (إنَّ هذِهِ الأمَّةَ ستُبتَلَى في قبورِها فلَولا أن لا تَدافَنوا لدعَوتُ اللَّهَ أن يُسْمِعَكم عذابَ القَبرِ ، ثمَّ أقبلَ علَينا بوجهِهِ فقالَ : تعَوَّذوا مِن عذابِ النَّارِ تعوَّذوا مِن عذابِ القبرِ) مسلم: (2867). واتە مردووانی ئەم ئوممتە لەناو گۆڕەكانیاندا تاقی دەكرێنەوە وئەگەر لە ترسی ئەوە نەبێت خەڵكی لە ترساندا وازیان لە ناشتنی مردووەكانیان بهێنایە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم دەفەرموێت دوعام دەكرد دەنگی سزای ئەوانتان ببیستایە، بەڵام پەنا بگرنە الله لە سزای دۆزەخ و سزای ناو گۆڕ. 

- (فَأُوحِيَ إلَيَّ: أنَّكُمْ تُفْتَنُونَ في قُبُورِكُمْ ) البخاري: (86). واتە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی من بە وەحی لە لای الله ئاگادار كراومەتەوە كە ئێوە تووشی تاقی كردنەوەو ئیمتیحان دەبن لەناو گۆڕەكانتاندا. 

- لە فەرموودەیەكی صحیح ی درێژی تردا هاتووە لەلای أبوداود (4753)و النسائي (359) و فەرموودەناسی تریش دەیگێڕنەوە، كە بەڵگەی جێگیربوونی سزای ناو گۆڕی تێدایە. 

(وَأَنَّ هَذِهِ اَلْأُمَّةَ تُفتَنُ فِي قُبُورِهَا وَتُسْأَلُ عَنِ اَلْإِيمَانِ وَالْإِسْلَامِ، وَمَنْ رَبُّهُ ؟ وَمَنْ نَبِيُّهُ ؟ ) واتە ئەم ئوممەتە لە ناو گۆڕدا تاقیدكرێنەوە ودەربارەی ئیمانیان ، ئیسلام و پەروەردگاریان پرسیاریان لێ دەكرێت، ئەم لێپرسینەوەش هەموو مردوویەك دەگرێتەوە، خرابێتە ناو گۆڕ یان نەخرابێت، تەنانەت ئەگەر دڕندەكانیش خواردبێتیان، یان سوتێنرابێت وخۆڵەكەی كرابێت بەبادا، یان لەناو دەریادا خنكابێت، الله تعالی دەسەڵاتی هەیە ئەو سزا و خۆشییەی پێ بگەیەنێت. 

پێشەوا أحمد فەرموویەتی: (وَيَأْتِيه مُنْكَرٌ وَنَكِيرٌ، كَيْفَ شَاءَ اَللَّهُ وَكَيْفَ أَرَادَ، وَالْإِيمَانُ بِهِ وَالتَّصْدِيقُ بِهِ) مونكەرو نەكیر لە فەرموودەكەی البراء بن عازب الله لێی ڕازی بێت باس كراوە كە لە كتێبەكانی فەرموودەدا گێڕدراوەتەوە: أبوداو (4753) النسائي (2058) ابن ماجة (4269) أحمد لە المسند (287/4، 288، 295، 296، 297). الطیالسي (753). الآجري لە الشریعة (303-370). ابن ابي شیبة (3/ 380-382) عبدالرزاق (6737). 

لە فەرمووەكاندا هاتووە كە مردوو لەناو گۆڕدا دوو مەلائیكەت دەچنە سەری بەناوی مونكەر و نەكیر و پرسیاری لێ دەكەن: پەروەردگاری تۆ كێێە؟ پێغەمبەرت كێێە؟ دینت چییە؟ هەروەها ئەوەش هاتووە كە ئەگەر مردووەكە ئیماندار بێت گۆڕەكە بۆ فراوان دەكرێت، بۆ بێ باوەڕیش هێندە گۆڕەكەی لەسەر تەسك دەكرێتەوە تاكو پەراسووەكانی دەچن بەیەكدا، بەو شێوەش گۆڕ یان دەبێتە باخچەیك لە باخچەكانی بەهەشت، یان دەبێتە چاڵێك لە چاڵەكانی دۆزە. 

ماڵەكانی مرۆڤ سێ ماڵن: 

- ماڵی دونیا: كە ماڵی تاقیكردنەوەو كاركردنە بۆ دواڕۆژ. 

- ماڵی بەرزەخ: كە دەكەوێتە نێوان مردن و زیندوو بوونەوە كە جێگای سزای گۆڕ و خۆشییەكانێتی. 

بۆیە گۆڕ كۆتا مەنزڵگای مرۆڤەكان نییە ولەدوای ئەوە قۆناغی سەخت و دوورودرێژ چاوەڕوانی مردوو دەكات، یان ڕێگایەكە بەرەو بەهەشت و یان ڕێگایەكە بەرەو دۆزە. 

ماڵی دواڕۆژی دوای زیندووبوونەوە كە ئەوە ماڵی ڕاستەقینەو یەكجارەكییە