#زنجیره‌ی_بیانناسه‌: ئه‌ڵقه‌ی(48) الحلاج ناوی أبو عبد الله حوسەینی كوڕی مەنسوری حەلاجە ، له‌ ساڵی 244 ی كۆچی له‌ (البیضاء) له‌ وڵاتی فارس له‌ دایكبووه‌ ،به‌ڵام له‌ (واسط) په‌روه‌رده‌ بووه‌ كه‌ ده‌كه‌وێته‌ باشوری عێراقه‌وه‌ ، له‌ سه‌ره‌تای گه‌نجی و له‌ته‌مه‌نی شانزه‌ ساڵیدا په‌یوه‌ندی كردووته‌ بازنه‌كانی تصوف و هاوڕێتی جونه‌یدی به‌غدادی وسه‌هلی توستوری وهه‌ندێ له‌سه‌رانی ته‌سەووفی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی خۆی كردووه‌ ، دواتر خۆی بووه‌ته‌ خاوه‌ن مورید و خه‌ڵكێكی زۆر. زۆری پێنه‌چووه‌ تاكو په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ سه‌رانی ته‌سەووف تێكچووه‌ ، چونكه‌ له‌ ئاراسته‌و فه‌رمانی ئه‌وان ده‌رچووه‌، بۆ ماوه‌یه‌كی زۆریش له‌ حه‌ره‌می مه‌ككه‌ ئیعتیكافی كردووه‌ و ئارامگرتنێكی زۆری لێ به‌دیكرا له‌سه‌ر عیباده‌ت و برسێتی ومانه‌وه‌ له‌به‌ر هه‌تاوی گه‌رم وسه‌رما و شتی له‌وجۆره‌. حه‌للاج سه‌ره‌تا ته‌نها هه‌ندێ لادان وشه‌ته‌حاتی هه‌بوو ، واته‌: قسه‌یه‌كی ده‌كرد كە دوو واتای باش و خراپی هه‌ڵده‌گرت ، به‌ڵام دواتر بووه‌ خاوه‌نی بیرۆكه‌ی (الحلول) كه‌ به‌وه‌ ناوبانگی ده‌ركرد ، واته‌: باوه‌ڕی وابوو خوای گه‌وره‌ ده‌چێته‌ ناو دروستكراوه‌كانیه‌وه‌و به‌وشێوه‌ش جیاوازی نامێنێ له‌نێوان خوداا و دروستكراوه‌كانیدا ، وه‌كوچۆن نه‌سرانیه‌كانیش ده‌یانوت خوداا چووه‌ته‌ لاشه‌ی مه‌سیحه‌وه‌ ، بۆیه‌ به‌ پێی ئه‌و بیروباوه‌ڕه‌ و، هه‌روه‌ها بیرۆكه‌ی (الإتحاد) یش كه‌ زۆرێك له‌وانه‌ باوه‌ڕیان پێیه‌تی كە بریتییە لەوەی كە خوای گه‌وره‌ له‌ لاشه‌ی هه‌موودروستكراوه‌كانی خۆیدا بوونی هەیە! ته‌نانه‌ت ئاژه‌ڵێكیان كە دەبینی ده‌یانوت: ئه‌وه‌ خودای تێدایه‌ والعیاذ بالله. ئینجا گه‌شتێكی زۆری به‌ وڵاتاندا ده‌كرد و له‌سه‌ر بنه‌مای فه‌لسه‌فه‌ی حلول كە بەواتای ئەوە دێت الله لەناو درووستكراوەكانیدا بوونی هەیە خه‌ڵكانێكی زۆر شوێنی كه‌وتن وپێی كاریگه‌ر بوون، تاكو ئەم پرسه‌ گه‌یشته‌ خه‌لیفه‌ی موسوڵمانان (المقتدر بالله العباسی) و حەلاج ده‌ستگیر كرا، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نكۆڵی كرد له‌و تۆمه‌تانه‌و و دانی به‌وه‌نا كه‌ لەسەر ڕێبازی ئه‌هلی سوننه‌ ‌یدی ئازاد كرا . پاش ده‌رچوونی لە زیندان زۆری نه‌برد بانگه‌شه‌ی خوایه‌تی كرد و هه‌میشه‌ ده‌یوت خوا له‌ ناو جوببه‌كه‌مدایه‌ و ده‌یووت:(أنا الحق).. ئینجا خه‌ڵكانیكی زۆر باوه‌ڕیان به‌ بیروباوه‌ڕه‌كانی هێنا و ته‌نانه‌ت كه‌سانێك له‌ده‌ورو به‌ری خه‌لیفه‌ش شوینی كه‌وتن ، به‌ڵكو كۆمه‌ڵانیكی زۆر له‌ وڵاته‌كانی هیندستان و عێراق و فارس و شوێنی تر وه‌كو كۆمه‌ڵی سه‌ر به‌ حەللاج دروست بوون و نامه‌یان بۆده‌نارد وله‌ هه‌ر وڵاتێك به‌ نازناوێكه‌وه‌ نامه‌یان بۆ ده‌نارد وه‌كو:( المغیث و الممیز والمقیت و المصطلم ) بۆیه‌ ئه‌مجاره‌یان هه‌ندێك له‌ شوێنكه‌وتوانی ده‌ستگیركران و دانیان به‌وه‌نا كه‌ بانگه‌شه‌ی خوایه‌تی ده‌كات، دواتر ماڵه‌كه‌یان پشكنی و هه‌ندێ نووسراویان له‌و باره‌وه‌ ده‌ستكه‌وت وخێزانه‌كه‌شی دانی به‌وه‌دا نا كه‌فه‌رمانی به‌ خۆی وكچه‌كه‌ی كردووه‌ سوجده‌ی بۆ به‌رن و وتوویه‌تی: خوایه‌ك له‌ ئاسمان و خوایه‌ك له‌ زه‌وی هه‌یه‌ كه‌ حه‌للاجه‌! ئه‌نجومه‌نێكی باڵا له‌ زانا وشه‌رعناسه‌كان له‌ به‌غدا كۆبوونه‌وه‌و فه‌توای كافر بوونیان دا و خه‌لیفه‌ فه‌رمانی ده‌ركرد هه‌زار قامچی لێبدرێت و ده‌ست و قاچی ببڕیدرێت وله‌ ناو به‌غداد هه‌ڵواسرێت. له‌ ڕۆژی سێ شه‌ممه‌ 24 ی ذي القعدة ساڵی 309 ی كۆچی وه‌كو زندیق و جادووباز حوكمی شه‌رعی له‌سه‌ر جێبه‌جێ كرا ، له‌و ڕۆژه‌شدا خه‌ڵكانێكی زۆر كۆبوونه‌وه‌ بۆ بینینی كو‌شتنه‌كه‌ی ، پێش كوژرانی به‌ خه‌ڵكه‌كه‌ی وت پاش سی ڕۆژی تر ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌، به‌ڵام ڕاستى نه‌كرد وهه‌رگیز جارێكی تر نه‌گه‌ڕایه‌وه‌. شایانی باسه‌ كه‌ زۆربه‌ی زۆری زانایان به‌ خودی ئه‌هلی ته‌سووفیشه‌وه‌ ئه‌ویان به‌ زندیق زانیوه‌ ، جگه‌ له‌ كه‌سانێكی كه‌م نه‌بێت له‌ مێژوودا نه‌یانتوانیوه‌ حوكمی له‌سه‌ر بده‌ن و پۆزشیان بۆ قسه‌كانی هێناوه‌ته‌وه‌ . -له‌ وته‌كانی الحلاج : هەركێ بانگەشەی ئەوە بكات گوایە یەكخواپەرستی دەكات ئەوە شەریكی بۆ خوا بڕیار داوە. - بیرۆكه‌ی حلول ی زۆر جار به‌م دوو به‌یته‌ی خۆی ڕوون ده‌كرده‌وه‌: أَنا مَن أَهوى وَمَن أَهوى أَنا نَــحــنُ روحــانِ حَـلَنـا بَـدَنـا فَــإِذا أَبــصَــرتَـنـي أَبـصَـرتَهُ وَإِذا أَبــصَــرتَهُ أَبــصَــرتَـنـا واتە: ئەوەی عاشقە منم و ئەوەی كە مەعشوقیشە هەر منم، چونكە ئێمە دوو گیانین لە یەك جەستەدا، بۆیە كە منت بینی واتە ئەوت بینیوە و كە ئەوت بینی واتە ئێمەت بینیوە! - له‌وته‌ به‌ناوبانگه‌كانی: (سبحاني ما أعظم شانی) واتە: پاك وپاراوی بۆ من چەند بەبایەخ و پایەدارم، باسی خۆی دەكرد و مەبەستی خوا بوو چونكە جیاوازی لە نێوانیاندا نەدەكرد، هەر بۆیە فیرعه‌ونیشی به‌ خواناسێكی گه‌وره‌ ده‌زانی و باوه‌ڕی به‌ بیرۆكه‌ی الحلول هەبوو وپێی وابووه‌ خوای گه‌وره‌ له‌ ناو هه‌موو شتێكدایه‌! - له‌ هۆنراوه‌یه‌كیدا ده‌ڵێت: خه‌ڵكی ده‌رباره‌ی خوا بیروباوه‌ڕیان زۆر بووه‌ ، به‌ڵام من باوه‌ڕم به‌ هه‌موو ئه‌و بیروباوه‌ڕانه‌ هه‌یه‌. - هه‌روه‌ها باوەری وابوو گیانی پێغەمبەران گێڕدراوەتەوە بۆ جەستەی هاوڕێ و فەقێكانی، بۆیە بەیەكێكیانی دەوت نوح و بە یەكێكی تریانی دەوت موسا و بەوی تری دەوت محمد. شيخ الإسلام ابن تيمية ده‌رباره‌ی حه‌للاج فه‌رموویه‌تی : ( هەركی لەسەر ئەو باوەرە بیت كە حەلاج لەسەری بووە كە لەسەری كوژرا، ئەو كەسە بە كۆدەنگی زانایان چونكە موسوڵمانان ئەویان لەسەر بیرۆكەی الحلول و الاتحاد و ئەو جۆرە بیروباوەڕانەی زیندیق و بێ باوەڕان كوشت، كافرەو لە ئیسلام هەڵگەڕاوەتەوە، بۆ نموونە كە دیوت: (أَنَا اللَّهُ) . یان ئەوەی كە دەیوت: خودایەك لە ئاسمان و خودایەك لە زەوی. ئینجا حەللاج جۆرەها جادووی هەبوو و لە هیندییەكانەوە فێری سیحر بوو بو، چەندین كتێبی دەدرێتە پاڵ كە دەربارەی سیحرو جادوو نووسراوە، بە شێوەیەكی گشتیش هیچ ڕاجیاییەك لە نێوان زانایاندا نییە كە هەركەسێك باوەری وابێت الله دەچێتە ناو جەستەی درووستكراوەكانییەوە و لەگەڵیاندا یەك دەگرێتەوە و مرۆڤ دەگونجێت ببێتە خوا، ئەو كەسە لە ئیسلام دەرچووە و حەللاج یش لەسەر ئەوە كوژرا .. مجموع الفتاوى ( 2/480 ) . جێگای ئاماژه‌ بۆ كردنه‌ زانایانی ئیسلام له‌ درێژایی مێژوودا - جگه‌ له‌ كه‌سانێكی زۆر كه‌م نه‌بێت - له‌سه‌ر پێناسه‌ی زندیق بۆ حه‌للاج ڕێككه‌وتوون و بە كەسێكی زیندیقیان زانیوە، تەنانەت ابن تیمیة فەرموویەتی شارەزا نیم هیچ زانا و پێشەوایەكی ئیسلام دانی خێری بە حەللاجدا نابێت و بەباشە باسی كردبێت. به‌ڵام هه‌رچی تاقمه‌ لاده‌ره‌كان و ئەوانەی لە ئیسلام بە گومانن یان باوەڕیان پێی نییە‌، به‌ ئه‌و په‌ڕی سۆزو به‌ زه‌یی و ڕێزه‌وه‌ ته‌ماشایان كردووه‌ و بە كەسێكی ستەملێكراوو مەغدور وێنایان كردووە، تا ده‌گاته‌ ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی خۆمان ڕۆژهه‌ڵاتناسه‌كان وه‌كو ماسینیون و ئه‌وانی تر بە ئەوپەڕی ڕێزو سۆزەوە باسی دەكەن. بە شێوەیەكی گشتیش هه‌موو عه‌لمانی و مۆدێرنەكان و ئەوانەی باوەڕیان بە ئیسلام نییە لە كتێبەكانیاندا حەللاجیان به‌ شه‌هید و سته‌م لیكراو وه‌سف كردووه‌. ته‌نانه‌ت بووه‌ به‌ پێشەنگ و ڕه‌مزێكی پیرۆز له‌ لای شاعیرانی حه‌داسه‌ كه‌ ئەوان هه‌ڵوێستی زۆر توندیان له‌ ئیسلام هه‌یه‌ و بە ڕاشكاوانە ڕەتیدەكەنەوە و نكۆڵی لێ دەكەن وه‌كو ئه‌دۆنیس و عبد الوهاب البیاتي و صلاح عبد الصبور وزۆرێكی تر، هەموو ئەوانە لە هۆنراوەكانیاندا بە ڕێزەوە وەكو كەسێكی باش و مەغدور ناوی ده‌هێنن. بڕوانە: - تاريخ بغداد للخطيب البغدادي ( 8/112-141) . - المنتظم لابن الجوزي ( 13/201-206) . - سير أعلام النبلاء للذهبي ( 14 / 313-354 ) . - البداية والنهاية لابن كثير ( 11/132-144) . - من هو منصور الحلاج ؟ وما هو وضعه في التاريخ الإسلامي ؟.محمد صالح المنجد.