#وانەكانی_حەج_وعومرە:11
ڕاوەستان لە ڕۆژی عەرەفەدا بە پرسیار و وەڵام

ڕاوەستان لە عەرەفاتدا ڕوكن و كۆڵەكەی هەرە گەورەی حەجە كە بەبێ بەجێهێنانی ئەو ڕوكنە حەجی  هیچ كەسێك وەرگیراو نابێت وبەهیچ كەفارەت و سەربڕینی ئاژەڵیش پڕ نابێتەوە، لێرەدا بە شێوەی پرسیار وەڵام گرنگترین ئەو مەسەلانەی تایبەتن بەو ڕۆژەوە دەخەینە ڕوو:

یەكەم:  عەرەفە لە ڕووی جوگرافییەوە كەوتووەتە كوێ؟
عەرەفە ناوچەیەكە لە دەرەوەی حەرەمی مەككەیە ، دەكەوێتە ڕۆژهەڵاتی مەككە لەسەر ئەو ڕێگەی دەچێت بۆ طائف، چواردەوری لە وێنەی كەوانەیەكدا بە زنجیرە چیایەك دەوردراوە، ڕووبەركەی دەوری دە كیلۆمەتر دووجایە و بیست ودوو كیلۆمەتر لە مەككەوە دوورە ودە كیلۆمەتر لە میناوە دوورە وشەش كیلۆمەتریش دەكەوێتە نێوان عەرەفە و موزدەلیفە.

دووەم:  مەبەست لە ڕاوەستان لە ڕۆژی عەرەفەدا چییە؟
ڕۆژی عەرەفە ڕۆژی نۆیەمی مانگی (ذي الحجة)یە، عەرەفە یان عەرەفات ئەو شوێنەیە كە حاجیان گەوەترین ڕوكنی تێدا بە ئەنجام دەگەیەنن، كە ئەویش ڕاوەستانە تێیدا، مەبەست لەو ڕاوەستانەش ئامادە بوونی ئەو كەسەیە كە نیەتی حەجی هەیە بۆ خاكی عەرەفە ئەگەر بۆ ساتێكی كەمیش بووە، لە نیوەڕۆی ڕۆژی نۆی مانگی ذي الحجة تاكو  بەرەبەیانی ڕۆژی دەی ذی الحجة كە دەكاتە ڕۆژی جەژنی قوربان.

سێێەم: حوكمی ڕاوەستانی ڕۆژی عەرەفە لە شەرعدا چییە؟
ئوممەتی ئیسلام كۆكن لەسەر ئەوەی ڕاوەستان لە ڕۆژی عەرەفە ڕوكنی هەرە مەزنی حەج كردنە، كە بەبێ بەجێهێنانی ئەو ڕوكنە حەج درووست نییە، هەركێ فریای ڕاوەستانی ڕۆژی عەرەفە نەكەوت كەواتە حەجی نەكردووە و دەبێت سالێكی تر حەج بكاتەوە، لە فەرمودەی صحیح دا هاتووە كە خەڵكانیك لە ئەهلی نەجد هاتنە لای پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم  وپرسیان حەج چۆنە، ئەویش فەرمووی حەج واتە عەرەفە، هەركێ تاكو پێش كاتی نوێژی بەیانی فریای عەرەفە بكەوێت ئەوە حەجی كردووە.

چوارەم: مەرجەكانی ڕاوەستان لە ڕۆژی عەرەفاتدا چییە؟
بۆ ئەوەی ڕاوەستانی ڕۆژی عەرەفە ڕاست و تەواو بێت پێویستە ئەم مەرجانەی تێدا بێت:
1 - كەسەكە موسوڵمان بێت.
2 - لە ئیحرامدا بێت.
3 - عاقڵ بێت چونكە كەسی عەقڵ ناتەواو حەجی درووست نییە. بەڵام ئەگەر كەسەكە خەوتبێت ڕاوەستانەكەی شەرعەییە و حەجەكەی تەواوە.
4 - ئامادە بوونی كەسەكە لە سنووری عەرەفەدا بێت.
5 - ئامادەبوونەكە لە كاتی شەرعی دیاریكراودا بێت.
مەرجیش نییە كەسەكە بە دەستنوێژەوە لە عەرفە بوەستێت، بەڵام دەستنوێژی هەبێت باشترە.

پێنجەم: كاتی شەرعی ڕاوەستان لە عەرەفە كەی دەست پێ دەكات و كەی تەواو دەبێت؟
لەو كاتەی لەشەرعدا پێی دەورتێت (زوال) كە دەكاتە كاتی نوێژی نیوەڕۆ تاكو كاتی نوێژی بەیانی ڕۆژی دواتر كە (یوم النحر)ی پێ دەوترێت هەمووی كاتی شەرعییە بۆ ڕاوەستان لەعەرەفەدا.
سوننەتیش وایە بۆ حاجیان لە دوای خۆرئاوابوون بەرەو موزدەلیفە بەڕێبكەون، ئەو كەسەش پێش خۆرئاوابوون لە عەرەفە دەربچێت حەجەكەی درووستە، بەڵام سەربڕینی حەیوانێكی دەكەوێتەسەر.

شەشەم: حاجی دەبێت لەچ جێگەیەكی عەرەفاتدا بوەستێت؟
هەموو جێگەیەك لە عەرەفاتدا جێگایەكی شەرعییە و درووستە حاجی تێیدا بوەستێت، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (وقفت هاهنا وعرفة كلها موقف) رواه مسلم. جگە لە ئەو جێگە نەبێت كە بە (بطن وادي عرنة) دەناسرێت، چونكە ئەوە بەشێك نییە لە عەرەفە.

حەوتەم:  ئەو كردارانە چییە كە دەبێت حاجیان لە ڕۆژی عەرەفەدا ئەنجامی بدەن؟
بۆ ئەو كەسەی كە الله بۆی ئاسان كردووە لە ڕۆژی عەرەفەدا ئامادەبێت، سوننەتە كۆمەڵە كردارێك ئەنجام بدات ، لەوانە:
1 - خۆشتن وخۆ خاوێن كردنەوە، چونكە جێگیر بووە كە هاوەڵان لەو ڕۆژەدا غوسڵیان كردووە.
2 - دابەزین و لادان لە مزگەوتی (نمرة) جێگای خیلافە لە نێوان زانایاندا ئایا سوننەتە یان پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم تەنها بۆ پشوودان لای داوە، بۆیە ئەگەر حاجیان لەوێ لابدەن پێش ئەوەی بچنە عەرەفات باشە، ئەگەریش لەوێ دانەبەزن هیچ كێشەیەكی شەرعی تێدا نییە.
3 - ئامادەبوون لە خوتبەی ڕۆژی عەرەفەدا كە پێش ئەنجامدانی نوێژی نیوەڕۆ و عصر دەكرێت بە (جمع تقدیم).
4 - جەمع كردنی نوێژی نیوەڕۆ و عصر بەیەك بانگ و دوو قامەت، وەكو لە فەرموودەكەی جابری كوڕی عبدالله هاتووە لە سەحیحی موسلیمدا.
جیاوازیشی نییە ئەو جەمع كردنە لە گەڵ پێشنوێژدا بێت بەجەماعەت یان كەسەكە بەتەناه خۆی نوێژ بكات چونكە جێگیر بووە لە ابن عمر الله لێی ڕازی بێت كە فریا جەماعەت ەكەوتایە لە جێگاكەی خۆی نوێژی نیوەڕۆ و عەسری جەمع دەكرد،
5 - مستحب وایە ئەگەر حاجی بتوانێت لەلای تاوێرەكانی خوار كێوی الرحمة بوەستێت، ئەگەرنا لەهەر جێگەیەكی عەرەفاتدا وەكو باسمان كرد درووستە بوەستێت.
6 - پێویستە حاجیان  بەهەموو شێوەیەك لەو رۆژەدا خۆیان لە ئازاردانی موسوڵمانان بپارێزن و بەهۆی چوونە سەركێوی الرحمة بۆ نموونە نەبنە مایەی عەزیت بۆ خەڵكی تر.
7 - حاجی تاكو بتوانێت كاتەكانی خۆی بە دوعاو پاڕانەوەو زیكر وتەلبیە كردن بەسەر ببات، لە فەرموودەدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله فەرموویەتی چاكترین دوعا دوعای ڕۆژی عەرەفەیە و چاكترین قسەیەك من و پێغەمبەرانی پێش خۆم وتبێتمان بریتییە لە: (لا إله إلا الله وحده لا شریك له له الملك وله الحمد وهو علی كل شیء قدیر).
8 - بە جێهێشتنی عەرەفە بەرەو موزدەلیفە لە دوای خۆرئاوابوون بە هێمنی و بە لەسەرخۆیی بێ ئەوەی عەزێتی كەس بدات.
9 - تەلبیە كردن واتە وتنی (لییك اللهم لبیك...) لەكاتی ڕۆیشتن لە عەرەفە بەرەو موزدەلیفە، الله عزوجل فەرموویەتی: (فَإِذَآ أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَٰتٍۢ فَٱذْكُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلْمَشْعَرِ ٱلْحَرَامِ ۖ) البقرة:198. هەروەها لە فەرموودەی بوخاری موسلیمدا جێگیر بووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه  سلم تاكو كاتی ڕەجم كردنی (جمرة العقبة الكبری) بەردوام بووە لە تەلبیە كردن.

هەشتەم:  حوكمی ڕۆژوو گرتنی حاجیان لە رۆژی عەرەفەدا چییە؟
باشتر وایە حاجیان لەو ڕۆژەدا بەڕۆژوو نەبن وخواردن و خواردنەوە لەخۆیان نەگرنەوە بۆ ئەوەی تواناو تاقەتی كردارەكانی حەجیان لەو ڕۆژە مەزنەدا بەباشی هەبێت وبتوانن عیبادەت ئەنجام بدەن، لە سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە كە خەڵكانێك لە ڕۆژی عەرەفەدا بوو بە مشتومڕیان ئایا پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەو ڕۆژەدا بەڕۆژووە بووە یان نا، ئیتر قاپێك شیریان بۆ برد بەسەر وشترەكەیەوە بوو وەریگرت و خواردییەوە وەكو نیشانەیەك لەسەر ئەوەی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەڕۆژوو نەبووە..