/بیانناسە/
زنجیرەی بیانناسە ٧٢- ميشيل عفلق
: 541
2018-04-08
بيرمه‌ندێكى ناسيۆناليزمى به ناوبانگى عه‌ره‌به، له ساڵى 1910 له ديمه‌شق له بنه‌ماڵه‌يه‌كى مه‌سيحى له دايكبووه، خوێندنى له قوتابخانه فه‌ره‌نسيه‌كانى سوريا ته‌واو كردووه، دواتر له گه‌ل صلاح الدين البيطار ى هاوڕێى چووه بۆ پاريس و له‌وێ بۆ درێژه‌پێدانى خوێندن چووه‌ته زانكۆى سۆربۆن و بره‌وى به پێگه‌ياندنى خۆى داوه‌و له‌وێ په‌يوه‌ندى به زۆر كۆمه‌ڵه‌ى خه‌باتگێڕه‌وه كردووه كه كاريان بۆ سه‌ربه‌خۆيى فه‌له‌ستين بوارى تر ده‌كرد.
ميشيل عه‌فله‌ق پاش ئه‌وه‌ى كه‌سايه‌تى سياسى خۆى له ڕێگه‌ى په‌يوه‌ندى به هزرو كه‌سايه‌تى وكۆمه‌ڵه سياسييه‌كانه‌وه له فه‌ره‌نسا پێكه‌وه‌نا، له ساڵى 1933 له گه‌ڵ صلاح الدين البيطار ى هاوڕێى گه‌ڕانه‌وه بۆ سوريا وبۆ ماوه‌يه‌ك مامۆستا بوون، يه‌كيك له خوێندكاره‌كانى له‌و سه‌رده‌مه، عبدالرحمن ألباني بووه كه هه‌ندێ ياده‌وه‌رى سه‌رنج ڕاكێش ده‌رباره‌ى عه‌فله‌ق ده‌گێڕێته‌وه به‌ڵكو له هه‌لێكى گونجاودا به جيا بيخه‌مه روو.
له سوريا ڕوو به‌ڕووى كۆمه‌ڵێك كاريگه‌رى ئايينى و سياسى و فيكرى بوونه‌وه، بۆيه هه‌ر زوو مێشێل عه‌فله‌ق خۆى بۆ هزرى ماركسى يه‌كلا كرده‌وه‌و وتى ماركسيه‌ت پوخته‌ى بيرۆكه‌و فه‌لسه‌فه‌ى مرۆڤه‌كانه وئايينێكى نوێيشه بۆداهاتووى مرۆڤايه‌تى، هه‌ر بۆيه ئه‌وان به ته‌واوى بڕيارياندا به پێى فه‌لسه‌فه‌ى ئيشتراكى سۆشياليزمى ماركسى خه‌بات بكه‌ن.
له ساڵى 1941 يه‌كه‌م كۆمه‌ڵه‌ى له ژێر ناونيشانى (الإحياء العربي) دامه‌زراند، هه‌ر له‌و ساڵه‌شدا وه‌كو به‌رجه‌سته‌كردن بۆ بيرى ناسيۆناليزمى خۆى پشتگيرى ڕاپه‌ڕينه‌كه‌ى رشيد عالي الكيلاني له دژى داگيركه‌رى بريتانى له عيراق ده‌ربڕى ..له 1947 يه‌كه‌مين كۆنگره‌يان له ديمه‌شق به‌ست و مێشێل عه‌فله‌ق وه‌كو ڕاگرى پارته‌كه ده‌ستنيشان كرا ودواتر له 1952 (حزب البعث العربي) له گه‌ل (الحزب الاشتراكى) به سه‌ركردايه‌تى أكرم الحوراني يه‌كيان گرت و بوونه (الحزب البعث العربي الاشتراكي).
له ساڵى 1949 بۆ ماوه‌يه‌كى كه‌م كرا به ه‌زيرى فێركردن له سوريا، به‌ڵام زۆرى پێنه‌چوو له گه‌ل أكرم الحوراني و صلاح الدين البيطار له‌سه‌رده‌مى حوكمڕانى ئه‌ديب شه‌يشه‌كلى به‌ره‌و به‌يرووت هه‌ڵهاتن و پاش چه‌ند ساڵێكى تر گه‌ڕايه‌وه بۆ ديمه‌شق و ڕۆڵى ديارى هه‌بوو له‌يه‌كگرتنى سورياو ميسر وجارێكى تر گه‌رايه‌وه بۆ به‌يروت وپاش هه‌ڵگيرسانى شه‌رى ناوخۆيى له لوبنان له ساڵى 1975 ڕوويكرده عيراق و له‌وێ مايه‌وه، له ساڵى 1985 سه‌رپه‌رشتى كۆمه‌ڵێك چالاكى و كارى سياسى كرد به مه‌به‌ستى درووستكردنى كارێكى سياسى گه‌وره بۆ داهاتووى عه‌ره‌ب و چه‌ندين دانيشتنيان له به‌غدا و له پاريس له‌و باره‌وه گرێدا.
مێشێل عه‌فله‌ق دامه‌زرێنه‌رو باوكى ڕوحى حيزبى به‌عس و، پياوى ماسۆنيه‌تى جيهاتى وه‌كو زۆر سه‌رچاوه ئاماژه‌يان كردووه، به‌رده‌وام له ترس و دڵه‌ڕاوكێدا بوو، هه‌ميشه ترسى له ده‌زگاكانى هه‌واڵگرى بوو تيرۆرى بكه‌ن، بۆيه له گه‌شته‌كانيدا بۆ به‌يروت و به‌رازيل و شوێنه‌كانى تر ، هه‌ميشه هاوڕێكانى جێگاى نيشته‌جێبوونيان به ناوى خوازراوه بۆ دابين ده‌كرد و زوو زوو جێگه‌ى ده‌گۆڕى.له نامه‌يه‌كيدا كه بۆ دكتۆره أمل بشور ى هاوسه‌رى نووسيوێتى تێيدا ئه‌وپه‌ڕى سۆزو ترس له ئاينده‌ى هاوسه‌ره‌كه‌ى نيشان ئه‌دات له حاڵێكدا بمرێت.
مێشێل عه‌فله‌ق وه‌كو مونه‌زيرى يه‌كه‌م حيزبى به‌عس له لايه‌ن نه‌ياره‌كانييه‌وه به‌وه تۆماتبار كراوه كه كه‌سێكى تيۆرى بووه‌و دروشمه‌كانى ته‌نها به ڕواڵه‌ت سه‌رنج ڕاكێش بوونه وه‌كو: (وحدة ، حرية ، اشتراكية ) و حيزبى به‌عس هه‌ر زوو يه‌كه‌م دروشمى شكاند كاتێك خۆى دوو باڵى گه‌وره‌ى لێ جيابوويه‌و بوونه هۆكارى په‌رته‌وازه بوون وناكۆكى گه‌وره‌ى چه‌ندين ميلله‌تى عه‌ره‌ب كه موژده‌ى يه‌كگرتن و ئازادى و سۆشياليزمييان بۆ هێنابوون.به هه‌مان شێوه دروشمى ئازادى كه ئه‌وان بوونه گه‌وره‌ترين دوژمنى ئازادى ودروشمه‌كانى تريشيان وه كو:( أمة عربية واحدة ذات رسالة خالدة) هه‌مووى بريتى بوو له ڕوپۆشێكى درۆينه بۆ ئه‌و دوكتاتۆريه‌ته‌ى لێدوانى له ڕاستى ئامانج و ڕێبازى ئه‌وان ده كرد.
عه‌فله‌ق به ڕواڵه‌ت و ئه‌وه‌نده‌ى پشتگيرى ڕێبازى قه‌ومى و ماركسى خۆى پێ بكات، هه‌ميشه وايده‌رده‌خست كه وه‌كو سه‌ركرده‌يه‌كى عه‌ره‌ب شانازى به پێغه‌مبه‌رى ئيسلامه‌وه ده‌كات و ده‌يوت:
(كـان مـحــمـد كـل العـرب فـليـكن كـل العـرب اليـوم محمــدا) واته: موحوممه‌د هه‌موو عه‌ره‌ب بوو، ده‌ى با هه‌موو عه‌ره‌بيش موحوممد بن، ئه‌وه‌ش له عه‌فله‌قه‌وه سوود وه‌رگتنێك بوو دوور له بنه‌ما ئاكارييه‌كان له سۆزى خه‌ڵكى بۆ ئيسلام و ڕاكێشانى زۆرترين ڕێژه‌ى خه‌ڵكى به ناو ئيسلامه‌وه بۆ حيزبه‌كه‌ى، بۆيه ئه‌وان ته‌نانه‌ت له جه‌ختكردنه‌وشياندا له سه‌ر بنه‌ماكانى عه‌لمانيه‌ت مه‌به‌ستيان بوو عه‌لمانيه‌تى ئيلحادى و عه‌لمانيه‌تى نا ئيلحادى له يه‌كترتر جيا بكه‌نه‌وه و، نه‌ك هه‌ر گومانى بێ باوه‌ڕى وئيلحاد له خۆيان دووربخه‌نه‌وه، به‌ڵكو سوور بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئيسلام وه‌كو كه‌له‌پورێكى عه‌ره‌بى وێنا بكه‌ن و شانازيشى پێوه بكه‌ن، كه ئه‌مه‌ش شێواندنێك بوو بۆ بنه‌ما سه‌ره‌كييه‌كانى ئيسلام له بيروباوه‌ڕدا، ته‌نانه‌ت خودى مێشيل عه‌فلق له‌وه به‌ده‌ر نه‌بوو وه‌كو له وتاره‌كانيدا له كتێبى (في سبيل البعث ) ده‌رده‌كه‌وێت.
عه‌فله‌ق وه‌كو نه‌ته‌وه په‌رستێك و هێمايه‌ك بۆ بيرى چه‌پ، پێى وابوو په‌يوه‌ندييه‌كى تۆكمه له نێوان ئيسلام و هزرى ناسيۆناليزميدا هه‌يه، له لايه‌كى تريشه‌وه په‌يوه‌ندييه‌كى به هێزى له نێوان عه‌لمانييه‌ت و بيرى ناسيۆناليزمى عه‌ره‌بيدا ده‌بينى و ئه‌مه‌ش له نووسينه‌كانيدا به ئاسانى تێبينى ده‌كرێت كه عه‌فله‌ق ده‌يه‌ويست ئيسلام وه‌كو ئامرازێك بۆ خزمه‌تكردنى بيرى نه‌ته‌وايه‌تى به كاربهينيت.
عه‌فله‌ق له‌سه‌ره‌تاى خه‌باتيدا له پێناو فيكرى ناسيۆناليزمى ماركسيه‌تى به چاكترين ڕێگه‌چاره ده‌ستنيشان كرد، به‌ڵام له دواى ساڵانێك له‌و بيرۆكه پاشگه‌ز بوويه‌وه‌و وتى ماركسيه‌ت دوژمنى بيرى نه‌ته‌وايه‌تييه‌و ده‌يڕوخينيت.
مێشێل عه‌فله‌ق خاوه‌ن كتێب و نووسينى زۆره، له ديارترينيان (في سبيل البعث) كه كۆكراوه‌ى وتاره‌كانى ئه‌وه له قۆناغه‌كانى ته‌مه‌نى حيزبيدا، له دوو به‌رگدا كۆكراوه‌ته‌وه‌و له دواى مردنيشى نووسينه‌كانى تريشى بۆ زياد كراو له پێنج به‌رگدا چاپ كران.
عه‌فله‌ق ئه‌گه‌رچى هاوشێوه‌ى ديكتاتۆره‌كانى جيهان وه‌كو ستالين و هيتله‌ر و موسولينى و چاوچيسكۆ قه‌تڵ وعامى به ده‌ستى خۆى نه‌كردووه، به‌ڵام مامۆستا ومونه‌زيرو دامه‌زرێنه‌رى دوو به‌رجه‌سته‌كردن بوو بۆ حيزبێكى خوێنڕێژ كه (حزب البعث العربي الاشتراكي) بووه، كه مێژوويه‌كى درێژيان بووه له كوشتاردا، يه‌كه‌ميان حيزبى به‌عسى عێراقى كه له‌ڕێگه‌ى سه‌رانى ئه‌و حيزبه‌وه به‌تايبه‌تى صدام حسين و داروده‌سته‌كه‌ى توانيان له گه‌ڵ ڕوبارى ديجله‌و فوراتدا ڕوبارێكى ترله خوێنى عێراقييه‌كان بخه‌نه ڕێ، ئه‌وى تريشيان ڕژێمى ئه‌سه‌دى باوك وكوڕبوو كه سه‌ره‌ڕاى ناكۆكى فيكريان له هه‌ندێ مه‌سه‌له‌دا له گه‌ل عه‌فله‌ق، به‌ڵام له كۆتاييدا ئه‌و هه‌ر باوكى ڕوحى حيزبى به‌عس بوو به شێوه‌يه‌كى گشتى وئه‌وانيش مێژوويه‌كى ڕه‌شيان بۆ دونيا تۆمار كردووه له كوشتى ميلله‌تى خۆيان..جگه له به‌عسيه‌كانى يه‌مه‌نيش كه به هه‌مان شێوه شانازيان به عه‌فله‌قه‌وه كردووه.
جگه له‌وه‌ش عه‌فله‌ق وه‌كو ناودارێك كه به بيرمه‌ند و فه‌يله‌سوف وه‌سف كراوه، هه‌موو هه‌وڵێكى خۆى به‌گه‌ر خستبوو بۆ ناشيرينكردنى مێژووى ئيسلامى و وێناكردنى ئيسلام وه‌كو بزوتنه‌وه‌يه‌كى عه‌ره‌بى كه خه‌باتى له پێناو ناسۆناليزم و سۆشياليزم و بيرى چه‌پدا كردووه وته‌نانه‌ت هه‌ڵگرانى ئه‌و دينه‌ش له هزرى به‌عسدا هه‌موويان بريتين له پاڵه‌وانى عه‌ره‌ب كه له‌پێناو عه‌ره‌بدا كۆششيان كردووه
.
هه‌روه‌ها له‌تاوانه گه‌وره‌كانى ترى ئه‌وه‌بوو له ڕێگه‌ى ده‌سه‌ڵاتى له‌سه‌ر حيزبى به‌عس توانى مه‌ناهيجى خوێندن به ڕه‌نگى ئايدۆلۆجياى به‌عس ونه‌ته‌وه‌په‌رستى ڕه‌نگ بكات و، مێژووى ئيسلام له لاى نه‌وه‌ى تازه پێگه‌يشتوو و خوێندكارانى زانكۆ به شێوێندراوى و دوور له حه‌قيقه‌تى خۆى ه‌كو به‌رنامه‌يه‌كى خوايى و سيستمێكى به‌ڕێوه‌بردن بۆ ژيان نيشان بدات.
به‌عس به‌و مێژووه ڕه‌شه‌ى كه هه‌يانبووه، تاك به تاكى ئه‌و حيزبه له ئه‌ندامان و سه‌ركرده‌كان ، مێشێل عه‌فله‌ق يان به مامۆستا و ئيلهام به‌خشى خۆيان زانيوه، بۆيه ئه‌و به لێپرسراو داده‌نرێت به‌رانبه‌ر هه‌موو دڵۆپه خوێنێك كه تاك و سه‌ركرده‌يه‌كى به‌عسى ڕژاندبێتيان له عێراق و سوريا ويه‌مه‌ن و هه‌ر جيگه‌يه‌كى تر.
عه‌فله‌ق ته‌ماشاى ئيسلامى وه‌كو بزوتنه‌وه‌يه‌كى شۆڕشگێڕانه ده‌كرد و كه‌سايه‌تى پێغه‌مبه‌ريشى صلى الله عليه وسلم له‌و سياقه‌دا به‌كارده‌هێنا، بۆيه به‌و فيكره ناسيۆناليزمه كه داكۆكى لێ ده‌كرد، هه‌وڵى ده‌دا ئيسلام وه‌كو ئامرازێك به‌كاربهێنێت و به دينێكى عه‌قائدى وا وێناى بكات كه پێغه‌مبه‌رێكى عه‌ره‌ب دينێكى بۆ عه‌ره‌به‌كان هێناوه وشۆڕشى له دژى غه‌يرى عه‌ره‌به‌كان كردووه وئيسلامى له ڕێگه‌ى كۆمه‌ڵه ڕه‌هه‌ندێكى ماركسى و سۆشياليزمى ده‌ناساند بۆ شوێنكه‌وتوانى، ئه‌و به ئاشكرا ڕزگارى مرۆڤايه‌تى له سۆشياليزمدا ده‌بينى.
يه‌كێكى تريش له گه‌وره‌ترين تاوانه‌كانى عه‌فله‌ق ئه‌وه‌بوو بيرى ناسيۆناليزمى وه‌كو جێگره‌وه‌و ئه‌لته‌رناتيف بۆ ئايين نيشان ده‌دا له نووسينه‌كانيدا وه‌كو سيستمێكى ته‌واو بۆ ژيان وێناى ده‌كرد، كه پێويستى به ئيسلام نييه مه‌گه‌ر وه‌كو ئامرازێك كه ته‌نها خاڵى گرنگى ڕه‌هه‌نده عه‌ره‌بييه‌كه‌ى بێت.
مێشيل عه‌فله‌ق له سالى 1989 له نه‌خۆشخانه‌يه‌ك له پاريس وه‌فاتى كرد و به مه‌به‌ستى ناشتنى ته‌رمه‌كه‌يان بۆ به‌غدا گه‌ڕانده‌وه ، حكومه‌تى عێراق له ڕێوڕه‌سمێكى گه‌وره‌و شكۆداردا له مزگه‌وتى ئه‌بو حه‌نيفه نوێژى له‌سه‌ر كرا وته‌رمه‌كه‌يان به‌خاك سپارد و صدام حسين و عزة الدوري وهه‌ندێكى تر له سه‌ركرده‌كانى به‌عس تابوته‌كه‌يان له‌سه‌ر شان هه‌ڵگرتبوو، قه‌برێكى نه‌خشێنراوى گه‌وره‌يان بۆ ئاماده كرد كه گومه‌زێكى شينى له‌سه‌ر درووست كرابوو له باخچه‌ى باره‌گاى نه‌ته‌وه‌يى حيزبى به‌عس له به‌غدا.
ئه‌وه‌ى جێگاى بايه‌خ و سه‌رنجى جيهان بوو ئه‌وه‌بوو كه صدام حسين پاش مردنى عه‌فله‌ق موسوڵمان بوونى ئه‌وى راگه‌ياند و، كوڕێكى ميشيل عفلق يش به هه‌مان شێوه هه‌واڵه‌كه‌ى پشت ڕاست كرده‌وه‌و،وتى باوكم نامه‌يه‌كى له ناو قورئانێكدا به‌جێهێشتووه كه تێيدا شايه‌تمانى هێناوه‌و موسوڵمان بوونى خۆى ڕاگه‌ياندووه، ئه‌و وتبووى گوايه له ساڵى هه‌شتا كاتێك له گه‌شتێكدا عه‌فله‌ق له پاريسه‌وه به‌ره‌و به‌غدا ده‌گه‌ڕێته‌وه ، فرۆكه‌كه‌يان له كه‌وتن نزيك بووه‌ته‌وه‌و ئيتر ئه‌ويش ئه‌و نامه‌ى نووسيوه، به‌ڵام دواتر فرۆكه‌كه توانيوێتى به سه‌لامه‌تى له فرۆكه‌خانه‌ى به‌غدا بنيشێته‌وه، صدام حسين خۆيشى پاش ده‌ستگيركردنى له لايه‌ن هێزه‌كانى ئه‌مريكا ئه‌وه‌ى له لاى پارێزه‌ره‌كه‌ى دووپات كرده‌وه كه خۆى ده‌ستى بووه له موسوڵمان بوونى ميشيل عفلق دا.
من وه‌كو خۆم باوه‌ڕم به‌و هه‌واڵه نييه و به‌شانۆگه‌رييه‌كى سه‌ددامى ئه‌زانم بۆ ئه‌وه‌ى حيزبه‌كه‌ى له ئايينى مه‌سيحى دووربخاته‌وه‌و وه‌كو سه‌ركه‌وتنێكى نه‌ته‌وه‌يى ئه‌و سه‌روه‌رييه‌ى درووستكردووه كه دامه‌زرێنه‌رو باوكى ڕوحى حيزبى به‌عس موسوڵمان بووه، ئينجا ئه‌گه‌ر ڕاستيش بێت، ئه‌و موسوڵمان بوونه چى كاريگه‌رييه‌كى هه‌يه كه خاوه‌نه‌كه‌ى ڕاينه‌گه‌يه‌نت و له‌و هه‌موو كاره‌ساتانه‌ى كه هه‌يبووه ته‌وبه نه‌كات وپاشگه‌زنه‌بێته‌وه.
به‌ڵام هاوكات له كاتێكدا زۆر كه‌س و لايه‌ن له‌وه به گومانن كه ميشيل عفلق موسوڵمان بووبێت، هۆكاره‌كه‌شيان بۆ ئه‌وه گه‌ڕاندووه‌ته‌وه كه صدام به‌و هه‌واڵه ويستوويه‌تى حيزبى به‌عس له مه‌سيحييه‌ته‌وه دوور بخاته‌وه، به‌ڵام كه‌سانێكى تريش هه‌ن باوه‌ڕيان به موسوڵمان بوونى مێشێل عه‌فله‌ق هه‌يه وبه‌ڵگه‌كان ده‌خه‌نه ڕوو و، يه‌كێك له‌وانه‌ش كه داكۆكيان له‌سه‌ر ڕاستى موسوڵمان بوونى عه‌فله‌ق كردووه بيرمه‌ندى ميسرى محمد عمارة بووه.
له 2003 له دواى بڕيارى بنه‌بڕ كردنى به‌عس (اجتثاث البعث)هێزه‌كانى ئه‌مريكا هه‌ڵسان به ته‌قاندنه‌وه‌ى گۆڕه‌كه‌ى مێشێل عه‌فله‌ق وئه‌مه‌ش ناڕه‌زايى لاى زۆرێك له‌عه‌ره‌به‌كان به‌تايبه‌تى قه‌ومييه‌كان لي كه‌وته‌وه.
*زانيارييه گشتييه‌كانى ئه‌م بابه‌ته‌م له وێكبيديا وه‌رگرتووه كه ئه‌ويش له كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه وه‌ريگرتوون، له‌گه‌ل زيادكردنى هه‌ندێ بۆچوون و هه‌ڵێنجان له خوێندنه‌وه‌ى خۆمه‌وه بۆ مێشيل عه‌فله‌ق و بينينى چه‌ندين بابه‌تى ده‌كويمه‌نتارى و خويندنه‌وه‌ى په‌يوه‌نديدار به‌م باسه پێش ئه‌وه‌ى ده‌ست به نووسين بكه‌م.
إحسان برهان الدين
2017-8-23 سلێمانى
240430032103.jpg)
2018-11-02
2023-02-18
2023-05-04
2023-10-28
240420043559.jpg)
