#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 28 وكۆتایی 

هەركێ لە ئەهلی قیبلە بە موەحیدی بمرێت نوێژی لەسەر دەكرێت و داوای لێخۆشبوونی بۆ دەكرێت  

پێشەاو أحمد بن حنبل لە خستنەڕووی كۆتا بنەما لەم كۆمەڵە بنەمایانەی ئەهلی سونەت كە لێرەدا باسی كردووە فەرموویەتی: ( وَمَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِ اَلْقِبْلَةِ مُوَحِّدًا يُصَلَّى عَلَيْهِ، وَيُسْتَغْفَرُ لَهُ وَلَا يُحْجَبُ عَنْهُ اَلِاسْتِغْفَارُ، وَلَا تُتْرَكُ اَلصَّلَاةُ عَلَيْهِ لِذَنْبٍ أَذْنَبَهُ صَغِيرًا كَانَ أَوْ كَبِيرًا، أَمْرُهُ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى).  

آخِرُ اَلرِّسَالَةِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَصَلَوَاتُهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلِّمْ تَسْلِيمًا.) 

مەبەستی پێشەوا أحمد لە ئەهلی قیبلە كەسانێكە كە موەحید بن و ڕوو لە قیبلە بكەن بۆ نوێژكردن، وەكو لە فەرموودەدا هاتووە: ( مَن صلى صلاتَنا ، واسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنا ، وأكل ذبيحتَنا ، فذَاكُمُ المسلمُ له ذِمَّةُ اللهِ ، وذِمَّةُ رسولِه ، فلا تُخْفِرُوا اللهَ في ذِمَّتِه) البخاري: ( 391) واتە: هەركێ نوێژی ئێمەی كرد و ڕووی لە قیبلەمان كرد وسەربڕاوو قوربانی ئێمەی خوارد ئەوە موسوڵمانە...هتد. 

واتە مەبەستی پێشەوا احمد هەر ئەوە نییە ڕوو لە قیبلە بكات و نویژی موسوڵمانان بكات و ئیتر ئەوە موسوڵمانێكی تەواو بێت، لەوانەیە كەسێك نوێژیش بكات و ڕۆژوویش بگرێت و حەجیش بكات وخێرو چاكەیش بكات و لەگەڵ ئەوەشدا موسوڵمان نەبێت! لەبەر ئەوەی یەكێك لە هەڵوەشێنەروەكانی ئیسلامیی تێدا بێت، چۆن دەستنوێژ و نوێژ و ڕۆژوو بۆ نموونە بەهەندێك كردار بەتاڵ دەبنەوە، ئیسلامیش بەهەمان شێوە هەندێك كردار هەیە كە زانایان بە (نواقض الشهادتین) دەربڕینی لێ دەكەن هەڵدەوەشێتەوە. 

بەڵكو دەبێت كەسەكە كە نوێژی لەسەر بكریت و داوای لێخۆشبوونی بۆ بكرێت موەحید بێت و لە هەموو جۆرە شیركێك بەری بێت و بەدوور بێت، جا كەسێك ئەوە حاڵی بێت و لە سەر تەوحید و عەقیدەی پاك وپاراو بێت، كاتێك دەمرێت نوێژی لەسەر دەكرێت با تاوانباریش بێت و گوناه و تاوانی ئەنجامدابێت، هەر نوێژی لەسەر دەكرێت. 

بەڵام ئەوەی باس كرا بەو مەعنا نییە ئەنجامدانی هیچ تاوانێك كوفر نەبێت وهیچ تاوانێك نەبێت مرۆڤ لە ئیسلام دەربكات، وا نییە، ڕاڤەكاری العقیدة الطحاوێة لەم بارەوە فەرموویەتی: (ولهذا امتنع كثیر من الأئمة عن إطلاق القول بأنا لا نكفر أحدا بذنب، بل یقال لا نكفرهم بكل ذنب كما یفعله الخوارج...) بڕوانە: شرح العقیدة الطحاویة، ابن أبي العز، 317. واتە ئەهلی سوننە ناڵێن كەس بە تاوان تەكفیر ناكەین، بەڵكو دەڵێن كەس بە هەموو تاوانێك تەكفیر ناكەین، چونكە خەواریجەكان خەڵكی بەهەموو تاوانێك تەكفیر ئەكەن. 

بەواتایەكی ڕوونتر وتەكەی پێشەوا أحمد مەعنای ئەوەیە: هەركێ لە ئەهلی قیبلە بە موەحیدی بمرێت، شایەتی تەوحید بۆ الله بدات و شایەتی پێغەمبەرایەتی بۆ محمد صلی الله علیه و سلم بدات وهیچ هەڵوەشێنەرەوەیەك لەهەڵوەشێنەرەوەكانی ئیسلام ئەنجام نەدات و مافەكانی تەوحید بدات و كردەوەی چاكی هەبێت، ئەوە موسوڵمانە و مافی موسوڵمانێتی هەیە. 

بۆ ئەوەی كەسێك ئەو وەسفەی بەسەردا جێبەجێ بێت و ببێتە موسوڵمانێك بەو شێوەی كە پێشەوا أحمد باسی دەكات، پێویستە ملكەچ بێت بۆ مافەكانی تەوحید و لە هەڵوەشێنەرەوەكانی دوور بكەوێتەوە، چونكە ئەگەر بۆ غەیری الله تعالی سەربڕین و قوربانی بكات دەبێتە موشریك، ئەگەر جنێو بە الله تعالی و پێغەمبەرەكەی بدات كافر دەبێت، ئەگەر نكۆڵی لەهەر مەسەلەیەك لەوانەی كە زانایان بە (معلوم من الدین بالضرورة) دەربڕینی لێ دەكەن لە بازنەی ئیسلام دەردەچێت. 

زۆر شت هەیە تەوحید هەڵدەوەشێنێتەوەو موسوڵمانان ئاگایان لێی نییە، بە كورتی هەركەسێك لە ئەهلی ئیسلام لەسەر تەوحید بمرن و نەزانرابێت كە هەڵوەشێنەرەوەیەك لەوانەی ئیسلام و تەوحید هەڵدەوەشێننەوە ئەنجامی دابێت، ئەوە موسوڵمانە و دروست نییە نوێژی لەسەر نەكرێت، تەنانەت ئەگەر هەندێ تاوانیشی ئەنجام دابێت هەر دەبێت نوێژی لەسەر بكرێت، وەكو الله تعالی فەرموویەتی: ( وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰ أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِ ۖ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ) التوبة:84. ئایەتەكە هۆكاری نوێژنەكردنی لەسەر ئەو كەسانە بۆ كوفرەكەیان گەڕاندووەتەوە. ئەم ئایەتەش دوای ئەوە دابەزی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نوێژی لەسەر عبدالله بن أبي بن سلول ی سەری مونافیقان كرد. 

كەواتە هەر موسوڵمانێك كە ئەنجامدەری گوناهەكانی وەكو غەیبەت و گوناهی لەو شێوە بێت، یان كەبائیر و تاوانە گەورەكانی ئەنجام دابێت، مادام موەحید بێت نوێژی لەسەر دكرێت و داوای لێخۆشبوونی بۆ دەكرێت . 

بەڵام لە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم جێگیر بووە كە نوێژی لەسەر هەندێ لە ئەنجامدەرانی تاوانە گەورەكان نەكردووە وەكو قاتل و ئەو كەسەی كە دەستی دەچێتە خۆی و خۆی دەكوژێت وهەروەها نوێژی لەسەر قەرزاریش نەكردووە و فەرموویەتی من نوێژی لەسەر ناكەم بەڵام ئێوە نویژی لەسەر بكەن. 

نوێژ لەسەر موسوڵمان دەكرێت ئەگەر كوفر و شیرك و جەهل و ستەمی گەورەی نەكردبێت، با گوناهی بچووك و تاوانی گەورەشی ئەنجام دابێت، تاوانی كەبیرە واتە هەموو تاونێك كە حەددێی شەرعی وەكو سزا لەسەر بێت وەكو دزی و داوێن پیسی، یان هەڕەشەی سزای لە ڕۆژی قیامەت لەسەر هاتبێت، یان پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لێی بەریبووبێت، وەكو بەریبوونی لەوانەی لەكاتی مردنی كەسێكیاندا دەنگ بەرز دەكەنەوەو دەقیژێنن و هاوار دەكەن، یان ئەو ئافرەتەی كە بەهۆی مردنی كەسێكەوە سەری دەتاشێت یان جل لەبەری خۆیدا دەدرێت. 

ابن تیمیة فەرموویەتی: سەلەف و پێشەوایان یەك دەنگ بوونە لەسەر ئەوەی هەندێ لە تاوانبارانی موەحیدەكان لە ئەهلی قیبلە دەبێت بچنە دۆزەخەوە ودوایی لێی دەردەچن، بەڵام ئەو قەولەی كە دەڵێت ئەهلی تەوحید بەهیچ شێوەیەك ناچنە دۆزەخەوە ئەوە نەمانزانیوە قەولی كەسێك بێت لە ئەهلی عیلم. بڕوانە: مجموع الفتاوی: ( 501/7). لە جێگەی تریشدا لە مجموع الفتاوی ئەو واتای دووپات كردووەتەوە و فەرموویەتی: ئەم بوچوون و تێگەیشتنەش هاوەڵان و سەلەف و پێشەوانی لەسەر بووە كە وتوویانە بەیەقین هەندێك لە تاوانبارانی ئەهلی تەوحید دەچنە دۆزەخەوە و هەندێكیشیان الله تعالی لێیان خۆش دەبێت و ناچنە دۆزەخەوە. 

بەمەش پێشەوا أحمد بن حنبل كۆتایی بەو بنەمایانەی ئەهلی سوننەت دەهێنیت كە لەم نامیلكەیەدا خستوویەتیی ڕوو وصلی الله وسلم وبارك علی محمد وعلی آله و صحبه و سلم تسلیما كثیرا.