#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 26 

نیفاق ودووڕوویی 

پێشەوای ئەهلی سوننەت أحمد بن حنبل رحمه الله لە پێناسەو باسی نیفاقدا فەرموویەتی: (وَالنِّفَاقُ هُوَ: اَلْكُفْرُ، أَنْ يَكْفُرَ بِاَللَّهِ وَيَعْبُدَ غَيْرَهُ، ويُظْهِرَ اَلْإِسْلَامَ فِي اَلْعَلَانِيَةِ، مِثْلَ اَلْمُنَافِقِينَ اَلَّذِينَ كَانُوا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و سلم).  

مونافیق ئەو كەسەیە كە دوو ڕووی هەیە، ڕوویەكیان دیارە و وەكو موسوڵمان دەردەكەوێت، ڕووەكەی تری ئەوەیە كە دیار نییە و دەیشارێتەوە كە بریتییە لەوەی كەسێكی بێ باوڕە و پێچەاونەی ئەوەیە كە دەریدەخات، ئەمەش وەكو پێشەوا أحمد فەرموویەتی كوفرە ، چونكە حەقیقەتی حالی ئەو كەسە ئەوەیە باوەڕی بە الله نییە وشەریعەتەكەی ڕەتدەكاتەوە بەڵام لەبەر هۆكاری جیاواز كە لە دیارترینیان ترس و بەرژەوەندی و خۆڵ لەچاوكردنە، دەچێت موسوڵمانێتی خۆی بە درۆ و بەناڕاستی دەردەخات، بۆ نموونە ئەو مونافیقانەی لە سردەمی پێغەمبەردا بوون صلی الله علیه و سلم وەكو عبدالله بن أبي بن سلول وهاوڕێكانی و تاكو ئەم ڕۆژگارەش هەمیشە خەڵكی لەو جۆرە بوونیان هەیە كە بەزاهیر وەكو موسوڵمان دەردەكەون ورەنگە هاتوچۆی مزگەوتیش بكەن و ڕۆژووی ڕەمەزانیش بگرن وبە قسەكانیشیان نەتوانیت لەگەڵ موسوڵمانی راستەقینەی جیای بكەیتەوە لە ڕاستیشدا باوەری بە ئیسلام نییە وبە مەبەستی جێبەجێكردنی بەرنامە وپلانی خۆی كات بەسەر دەبات و وەكو ئەكتەر تەمسیلی غەیری حەقیقەتی خۆی دەكات. 

الله تعالی وەسفی حاڵی ئەو مونافیقانە دەكات و دەفەرموێت: ( إِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَىٰ شَيَٰطِينِهِمْ قَالُوٓاْ إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِءُونَ) البقرة:14. واتە كاتێك بە موسوڵمانان دەگەن دەڵێن ئێمە موسوڵمانین و وەكو ئێوە باوەڕمان بە ئیسلام و شەریعەتەكەی هەیە وكاری پێ ئەكەین و ڕقمان لە بێ باوەڕی و لە بێ باوەڕانە، بەڵام كاتێك دەچنەوە ناو كۆڕو كۆمەڵی خۆیان و بە هاودینەكانی خۆیان دەگەنەوە پێیان دەڵێن ئەو موسوڵمانەمان چاك خەڵەتاندووە و باوەڕیان پێ كردووین كە ئێمەش باوەڕمان بە ئیسلام هەیە. 

نیفاق و دوو ڕوویی لە كاتی بەهێزبوونی ئیسلام و موسوڵماناندا سەرهەڵدەدات، چونكە لێیان دەترسن و بە شاردنەوەی كوفرەكەیان لە سزا و لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەوان ڕزگاریان دەبێت، بەڵام لەم سەردەمەدا كە ئیسلام بەهۆی شوێنكەوتووەكانییەوە كە بەبێ هەڵوێسترین نەوەی ئیسلام لە هەموو میژوودا دەژمێردرێن لەگەڵ ئەوەی كە گۆڕەپانی سیاسەت وحوكم و بوارەكانی تردا كاریگەرییەكانی نەماوە، بەڵام بۆ درێژەدان بەو نەفامی و بێ هەڵوێستییەی موسوڵمانان تێدا دەژین و ئاگایان لە خۆیان نییە، بێ باوەڕان و نەیارانی ئیسلام تاكو ئێستاش هەر ئەو دوو ڕووییە ئەنجام دەدەن وتوانیومانە ملیۆنەها موسوڵمان سادە وتێنەگەیشتوو لە دینەكەی وا حاڵی بكەن كە عەلمانی و لیبرالی وبگرە ماركسی و هەرچی خاوەن ڕێچكەو ڕێبازە لادەرەكان هەیە ئەوانیش هەر موسوڵمانن وبگرە نەفامی و جەهلی موسوڵمانان بە عەقیدەكەیان گەیشتووە بەوەی باوەڕیان وایە یهود و نەساراكانیش هەر دەچنە بەهەشتەوە وبەمەش خراپترین جیل و نەوەی موسوڵمانان لە درێژایی مێژوودا ئێستا لەم سەردەمەدا بوونیان هەیە. 

الله تعالی لەسەرەتای سورەتی البقرة دا باسی سێ جۆر و چینی لە خەڵكی كردووە: 

جۆری یەكەم: ئیماندارن: كە لە چوار ئایەتی سەرەتای سوڕەتەكەدا باسی كردوون. 

جۆری دووەم كافر و بێ باوەڕان كە لە زاهیر و لە باتیندا هەر كافرن و لە دوو ئایەتدا باسی ئەوانی كردووە. 

جۆری سێیەم: مونافیق و دوو ڕووەكان كە لە سیانزە ئایەتدا باسی كردوون و سیفەتەكانی ئەوانی خستووەتەڕوو وەكو: ئەوەی دەیانوت: (ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلْيَوْمِ ٱلْءَاخِرِ ) واتە ئێمەش باوەڕمان بە الله و بەڕۆژی دوایی هەیە كە ئەو قسانەیان ڕاست نەبوو وهەولێك بوو بۆ خەڵەتاندنی موسوڵمانان.  

لە قوررئانی پیرۆزدا لە چەندین سوڕەتدا باسی مونافیقەكان كراوە، بۆ نموونە لە سوڕەتی محمد صلی الله علیه و سلم كۆمەڵێك لە وەسفەكانی ئەوان هاتووە و هەروەها لە سوڕەتێكی سەربەخۆدا كە سوڕەتی المنافقون ە ئەوان باسكراون. 

نزیكترین كۆمەڵ لە كۆمەڵی مونافیقان لەم سەردەمەی خۆماندا عەلمانییەكانن، چونكە سەرەڕای ئەوەی بنەماكانی ڕێبازەكەیان ئیسلام و ئاینن بە ڕەهایی ڕەتدەكاتەوە و بە بەشێك لە دواكەوتن و بە پاشماوەی سەدە تاریكەكانی دەژمێرێت وسەرەڕای ئەوەی كە ئەمڕۆ ئەوان لە تەواوی جیهاندا و لەڕێگەی سیاسەت و حوكم و ئابووری و ڕاگەیاندنەوە كە لە هەموو وڵاتێكدا بەدەستی خۆیانە و بەردەوام خەریكی شێواندن و ناشیرین كردنی دینن و سەرقاڵی تێكدانی ڕەوشتن لە كۆمەڵگاكاندا، لەگەڵ ئەوەشدا مەبەستیانە بەرانبەر موسوڵمانە بێ ئاگا و نەفامەكان لە دینەكەی خۆیان كە ئەمڕۆ بوونەتە زۆرینە، خۆیان وا دەربخەن كە ئەوان موسوڵمانن و ڕێگر نین لەوەی خەڵكی بچێتە مزگەوت وحەج بكەن و بەڵكو ڕێگر نین لەوەی ناوەندەكانی فێركردنی تەجویدی قورئان و ئەو جۆرە چالاكییانەش بكرێت و ئاسانكاریشی بۆ دەكەن، بێ ئاگا لەوەی هۆكاری هاوكاری كردنی ئەوان بۆ ئەو جۆرە چالاكی و عیبادەتانە لەبەر ئەوەیە كە ئەوان لە عەقیدەكەیان دوور كەوتوونەتەوەو بنەمای ولاء و براء یان لەبیر كردووە و هیچ شتێك نییە ئەوان بە هەڵوەشێنەرەوەی ئیسلامی بزانن و ئەو قورئانەش كە دەیخوێننەوە تەنها لە ڕواڵەتی خوێندنەوەكەی تێدەگەن و لەبەرنامەو حوكمەكانی زۆر بێ ئاگان. 

هەروەها لەناو سیاسەتمەداراندا - بەدەر لە ئینتیمایان و لە گەل هەندێ جیاوازی - سیفەتی نیفاق گەلێك زۆرە، چونكە سیاسەت لەم ڕۆژگارەدا بە سروشتی خۆی لەسەر درۆ و دوو فاقەیی دامەزراوە، سیاسییەكان بەردەوام پێویستیان بەدرۆكردنە و بەبێ درۆكردن ڕەنگە ئیشی یەك ڕۆژیان ڕێ نەكات، بەڵام نیفاق لە ناو سیاسەتدا ناوەكەی گۆڕاوە و بە زیرەكی و كارامەیی دەژمێردرێت و عەیبەیەكی تێدا نییە. 

بەداخەوە لەناو بەشێك لە چینێكی تریشدا كە وەكو مامۆستای ئایینی و ڕێپیشاندەری خەڵكی بۆ ئیسلام خۆیان دەناسێنن لەناو ئەوانیشدا سیفەتی نیفاق بە شێوەیەكی بەرچاو بوونی هەیە وبە ڕواڵەت باسی قورئان و فەرموودەو شەریعەت ئەكەن و لە واقعیشدا كەسانیكی عەلمانین ولەناو بەرنامەی ناكۆك لەگەڵ ئیسلام و بەرنامەو شەرعەكەیدا كار دەكەن و لە زۆر پرسدا حوكم بە غەیری شەریعەتی ئیسلام دەكەن. 

زانایان دەڵێن كوفری نیفاق كە یەكێكە لە شەش جۆری كوفر جۆری زۆرە و تەنها بریتییە نییە لە یەك جۆر ، لەوانە: 

1- ئیلحاد وباوەڕنەبوون بە الله عزوجل. 

2- بەدرۆ دانان و ڕەتكردنەوەی هەندێك لە حوكمەكانی الله تعالی. 

3- بەدرۆدانان و ڕەتكردنەوەی دین و پەیامی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم. 

4- ڕەتكردنەوەی بەشێك لە دین و شەریعەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم. 

5- بێزاری و ڕق لێبوونی الله عزوجل ودینەكەی. 

6- خۆشحاڵ بوون بە لاوازی ئیسلام و موسوڵمانان و خەون بینین بە شكستخواردنی دینی محمد صلی الله علیه و سلم. 

7- قەلس بوون و بێزاربوون بە سەركەوتنی ئیسلام و موسولمانان. 

هەندێكیش لە زانایان بە شێوەیەكی تر مونافیقان پۆلێن دەكەن و دەڵێن جۆرەكانی ئەوان بریتیە لە: باوەڕنەبوون بە الله، باوەڕ نەبوون بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم، ڕق لێبوونی الله، ڕق لێبوونی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم، خۆشحاڵ بوون بە لاوازی دینی ئیسلام، خۆشحاڵ بوون بە لاوازی ئیسلام و موسوڵمانان. 

ئەوەی كە زانایان بە (الشِّرْكُ والكُفْرُ الأكْبَرُ) ناویان بردووە بریتییە لەوەی كە لەگەڵ بنچینەو بنەمای دیندا كە تەوحیدە و دەستگرتنە بە تێكڕای شەریعەتەوە تێكدەگیرێت وخاوەنەكەشی لە بازنەی ئیسلام دەردەكات، بەڵام ئەوەی كە بە (الشِّرْكُ والكُفْرُ الأصْغَرُ) ناویان بردووە بریتییە لەو شتانەی كە ناگاتە ئەو حاڵەتە و لەوە بچووكترە و تەوحید هەلناوەشێنیتەوەو لەو جۆرەش نییە كە لە شەرعدا (اللمم)ی پێ دەوترێت كە گوناهی بچووكە، وەكو الله تعالی فەرموویەتی: (إِن تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلًا كَرِيمًا) النساء: 31. 

بنچینەكەش ئەوەیە هەرچی تاوانێك بەبەڵگەی شەرعی سەلمابێت كە شیركە بەڵام خاوەنەكەی لە ئیسلام دەرناكات ئەوە شیركی بچووكە، هەرچی تاوانێكیش بەبەڵگەی شەرعی سەلمابێت كە كوفرە و لەگەڵ ئەوەشدا خاوەنەكەی لە ئیسلام دەرناچێت ئەوە كوفری بچووكە، وەكو ئەوەی لە فەرموودەكاندا هاتووە (لیس منا من فعل كذا وكذا) یان هەندێ جار پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لێی بەریبووە، یان كەماڵی ئیمانی لێ لابردووە، هەموو ئەوانە زانایان وتوویانە ئەوە كوفری بچووكە وخاوەنەكەی لە ئیسلام دەرناچێت. هەر بۆیە أبو عُبيدٍ القاسِمُ بنُ سَلَّامٍ: دەڵێت (أمَّا الآثارُ المروِيَّاتُ بذِكرِ الكُفْرِ والشِّرْكِ، ووجوبِهما بالمعاصي، فإنَّ معناها عندنا ليست تُثبِت على أهلِها كُفرًا ولا شِركًا يزيلانِ الإيمانَ عن صاحِبِه، إنَّما وجوبُها أنَّها من الأخلاقِ والسُّنَنِ التي عليها الكُفَّارُ والمُشْرِكون) بڕوانە: الإيمن، 43. 

بەڵام پێشەوا أحمد بن حنبل پۆلێنێكی تری بۆ ئەو مەسەلەی كوفری گەورەو بچووكە هەیە و ئەنجامدەری تاوانی گەورەی بە ئیماندار نەزانیوەو تەنها سیفەتی ئیسلامی بۆ جێگیر كردووەو فەرموویەتی: (من أتى هذه الأربعةَ: الزِّنا، والسَّرِقةَ، وشُرْبَ الخَمرِ، والنُّهبةَ التي يرفع النَّاسُ فيها أبصارَهم إليه، أو مِثْلَهنَّ أو فوقهنَّ؛ فهو مُسْلِم، ولا أُسَمِّيه مُؤمِنًا، ومن أتى دون الكبائِرِ نُسَمِّيه مُؤمِنًا ناقِصَ الإيمانِ) بڕوانە: مجموع الفتاوى: (7/352). واتە: هەركێ ئەم چوار تاوانە ئەنجام بدات: زینا و دزی وعارەق خواردن وتاوانی لەوجۆرە ئەو كەسە موسوڵمانە و ناڵێم ئیماندارە، هەركێیش لە كەبائیر كەمتر ئەنجام بدات ئەوە ئیماندارە بەڵام ئیمانەكەی نوقسان و ناتەواوە. 

هۆكاری ئەو وتەیەی ئیمام أحمد یش وەكو محمَّدُ بنُ نَصٍر المَرْوزيُّ دەڵێت ئەوەیە: (صاحِبُ هذا القَوْلِ يقولُ: لَمَّا نفى عنه النبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم الإيمانَ، نَفَيتُه عنه كما نفاه عنه الرَّسولُ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم، والرَّسولُ لم يَنْفِه إلَّا عن صاحِبِ كبيرةٍ، وإلا فالمُؤمِنُ الذي يفعل الصَّغيرةَ هي مكفَّرةٌ عنه بفِعْلِه للحَسَناتِ واجتنابِه للكبائِرِ، لكِنَّه ناقِصُ الإيمانِ عَمَّن اجتنب الصَّغائِرَ) بڕوانە: مجموع الفتاوى، ابن تيمية (7/352). واتە: لەبەر ئەوەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نفی ئیمانی لەو جۆرە كەسانە كردووە واتە نكۆڵی لێ كردووە، ئێمەش نەفی ئەكەین ونكۆڵی لێ ئەكەین، كە لەڕاستیدا پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئیمانی تەنها لەسەر ئەهلی كەبائیر نەفی كردووەو بۆ لەوانە بچووكتر بە كردەوەی چاكە دەسڕێتەوە. 

نموونەی شیركی بچووكیش وەكو ڕوپامایی و ڕیایی كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (من حَلَف بغير الله فقد أشرك). أبو داود (3251)، والترمذي (1535) أحمد (6072). 

دانەر پاش ئەوەی باسی نیفاقی كرد كە كوفری گەورەیە و خاوەنەكەی لە میللەتی ئیسلام دەردەكات، ئینجا هاتە سەر باسكردنی جۆری دووەمی نیفاق كە خاوەنەكەی لە ئیسلام دەرناكات. 

أحمد بەڕەحمەت بێت چەند نموونەیەك بۆ ڕوونكردنەوەی ئەم جۆرە نیفاقە دەهێنیتەوەو دەڵێت: پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ ،هَذَا عَلَى اَلتَّغْلِيظِ، نَرْوِيهَا كَمَا جَاءَتْ، وَلَا نُفَسِّرُهَا) مەبەستی لەو فەرموودە صحیح یە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (ثلاثٌ من كنَّ فيه فهو منافقٌ وإنْ صام وصلَّى وزعم أنه مسلمٌ إذا حدَّث كذبَ وإذا وعد أخلفَ وإذا ائتمِنَ خانَ) مسلم: (59). واتە ئەم فەرموودەی كە درۆ و ناڕاستی پەیمان و ناپاكی بە مونافیقی داناوە، ئەوە مەبەستی لە نیفاقی گەورە نییە كە خاوەنەكەی لە ئیسلام دەردەكات، بەڵكو مەبەستی لە نیفاقی بچووكە و دەفەرموێت ناونانی بە نیفاق لەبەر گەورەیی تاوانەكان و بۆ ترساندنە، بەڵام دەفەرموێت ئێمە تەفسیری ئەو فەرموودە ناكەین، زانایان فەرموویانە مەبەستی ئەوەیە بە شێوەیەك تەفسیری ناكەین كە بە شێوەیەك لە زاهیری دەری بكات وناڵێین پێی كافر دەبێت، بەڵام زانایان وتوویانە ئەگەر كەسێك هەموو ئەو تاوانەی تێدا بێت بۆ نیفاقی گەورە ڕایدەكێشێت.  

وَقَوْلُهُ صلی الله علیه و سلم: ( لَا تَرْجِعُوا بَعْدِي كُفَّارًا ضُلَّالًا يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ) البخاري: العلم (121) , ومسلم: الإيمان (65). وَمِثْلُ: ( إِذَا اِلْتَقَى اَلْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي اَلنَّارِ ) البخاري: الإيمان (31) , ومسلم: الفتن وأشراط الساعة (2888) وَمِثْلُ: ( سِبَابُ اَلْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفْرٌ ) البخاري: الإيمان (48) , ومسلم: الإيمان (64) وَمِثْلُ: (مَنْ قَالَ لِأَخِيهِ يَا كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا ) البخاري: الأدب (6104) , ومسلم: الإيمان (60) وَمِثْلُ: ( كُفْرٌ بِاَللَّهِ تَبَرُّؤٌ مِنْ نَسَبٍ وَإِنْ دَقَّ ) ابن ماجه: الفرائض (2744) , وأحمد (2/215). وَنَحْوُ هَذِهِ اَلْأَحَادِيثِ مِمَّا قَدْ صَحَّ وحُفِظَ، فَإِنَّا نُسَلِّمُ لَهُ، وَإِنْ لَمْ نَعْلَمْ تَفْسِيرَهَا، وَلَا نَتَكَلَّمْ فِيهَا، وَلَا نُجَادِلْ فِيهَا، وَلَا نُفَسِّرْ هَذِهِ اَلْأَحَادِيثَ إِلَّا مِثْلَ مَا جَاءَتْ، لَا نَرُدُّهَا إِلَّا بِأَحَقَّ مِنْهَا) واتە هەموو ئەو فەرموودە ڕاست و درووستانە كە هەنێ تاوانی بە كوفر و بە نیفاق داناوە ئێمە وەكو خۆی جێگیریان دەكەین و باوەڕمان پێیانە بەڵام لێكدانەوەی بۆ خەڵكی ناكەین و بە پێی زاهیرەكەی دەڕۆین و ناشڵێن ئەنجامدەری ئەو تاوانانە كافرن بە شێوەیەك لە ئیسلام دەربچن. 

ئەهلی سوننەت سەبارەت بەم مەسەلە سیفەتی كوفرو نیفاقیان وەكو لە زاهیری فەرموودەكاندا هاتووە جێگیر كردووە بەڵام وتوویانە ئەمە كوفرێكی بچووكە و خاوەنەكەی لە بازنەی ئیسلام دەرناكات. 

هەر لە ڕۆشنایی ئایەت و فەرموودەكاندا فەرموویانە وەكو چۆن كوفر ونیفاق گەورەو بچووكی هەیە زوڵم و جەهل وفسق یش بە هەمان شێوە دوو جۆریان هەیە، زوڵمی كوفرر و زوڵمی تاوان، جەهلی كوفر وجەهلی تاوان، فیسقی كوفر و فیسقی تاوان. هەموو ئەوانەش بەڵگەی قورئان و فەرموودەیان لەسەرە.