#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل: 22 

شەڕكردن لە دژی دز وڕێگرەكان 

پێشەوا أحمد بن حنبل بەڕەحمەت بێت بنەمایەكی تر لە بنەماكانی ئەهلی سوننەت وجەماعەت دەخاتەڕوو و دەفەرموێت: (وَقِتَالُ اَللُّصُوصِ وَالْخَوَارِجِ جَائِزٌ إِذَا عَرَضُوا لِلرَّجُلِ فِي نَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَلَهُ أَنْ يُقَاتِلَ عَنْ نَفْسِهِ وَمَالِهِ، وَيَدْفَعُ عَنْهَا بِكُلِّ مَا يَقْدِرُ، وَلَيْسَ لَهُ إِذَا فَارَقُوهُ أَوْ تَرَكُوهُ أَنْ يَطْلُبَهُمْ، وَلَا يَتْبَعَ آثَارَهُمْ، لَيْسَ لِأَحَدٍ إِلَّا اَلْإِمَامَ أَوْ وُلَاةَ اَلْمُسْلِمِينَ، إِنَّمَا لَهُ أَنْ يَدْفَعَ عَنْ نَفْسِهِ فِي مَقَامِهِ ذَلِكَ، وَيَنْوِيَ بِجُهْدِهِ أَنْ لَا يَقْتُلَ أَحَدًا، فَإِنْ مَاتَ عَلَى يَدَيْهِ فِي دَفْعِهِ عَنْ نَفْسِهِ فِي اَلْمَعْرَكَةِ فَأَبْعَدَ اَللَّهُ اَلْمَقْتُولَ، وَإِنْ قُتِلَ هَذَا فِي تِلْكَ اَلْحَالِ وَهُوَ يَدْفَعُ عَنْ نَفْسِهِ وَمَالِهِ، رَجَوْتُ لَهُ اَلشَّهَادَةَ، كَمَا جَاءَ فِي اَلْأَحَادِيثِ وَجَمِيعِ اَلْآثَارِ فِي هَذَا إِنَّمَا أُمِرَ بِقِتَالِهِ، وَلَمْ يُؤْمَرْ بِقَتْلِهِ وَلَا اِتِّبَاعِهِ، وَلَا يُجْهِزُ عَلَيْهِ إِنْ صُرِعَ أَوْ كَانَ جَرِيحًا، وَإِنْ أَخَذَهُ أَسِيرًا فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَقْتُلَهُ، وَلَا يُقِيمَ عَلَيْهِ اَلْحَدَّ، وَلَكِنْ يَرْفَعُ أَمْرَهُ إِلَى مَنْ وَلَّاهُ اَللَّهُ، فَيَحْكُمُ فِيهِ). 

(وَقِتَالُ اَللُّصُوصِ وَالْخَوَارِجِ جَائِزٌ إِذَا عَرَضُوا لِلرَّجُلِ فِي نَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَلَهُ أَنْ يُقَاتِلَ عَنْ نَفْسِهِ وَمَالِهِ، وَيَدْفَعُ عَنْهَا بِكُلِّ مَا يَقْدِرُ،) واتە بەگژداچوون و شەڕكردن لە دژی دز و یاخیبواندا درووستە، ئەگەر بچنە سەر كەسێك و ماڵ و ژیانی بخەتە ژێر مەترسییەوە، ئەو كەسەی كە دزو جەردە دەچنە سەری، مافی خۆیەتی كە بەرگری لە خۆی وماڵ و سامانی بكات وبەهەر شێوەیەك كە لەتوانایدا هەبێت بۆی هەیە بەرگری بكات و پارێزگاری لە خۆی و لە ماڵ وخێزانی خۆی بكات. 

(وَلَيْسَ لَهُ إِذَا فَارَقُوهُ أَوْ تَرَكُوهُ أَنْ يَطْلُبَهُمْ، وَلَا يَتْبَعَ آثَارَهُمْ، لَيْسَ لِأَحَدٍ إِلَّا اَلْإِمَامَ أَوْ وُلَاةَ اَلْمُسْلِمِينَ، إِنَّمَا لَهُ أَنْ يَدْفَعَ عَنْ نَفْسِهِ فِي مَقَامِهِ ذَلِكَ، وَيَنْوِيَ بِجُهْدِهِ أَنْ لَا يَقْتُلَ أَحَدًا، فَإِنْ مَاتَ عَلَى يَدَيْهِ فِي دَفْعِهِ عَنْ نَفْسِهِ فِي اَلْمَعْرَكَةِ فَأَبْعَدَ اَللَّهُ اَلْمَقْتُولَ، وَإِنْ قُتِلَ هَذَا فِي تِلْكَ اَلْحَالِ وَهُوَ يَدْفَعُ عَنْ نَفْسِهِ وَمَالِهِ، رَجَوْتُ لَهُ اَلشَّهَادَةَ، كَمَا جَاءَ فِي اَلْأَحَادِيثِ وَجَمِيعِ اَلْآثَارِ فِي هَذَا إِنَّمَا أُمِرَ بِقِتَالِهِ، وَلَمْ يُؤْمَرْ بِقَتْلِهِ وَلَا اِتِّبَاعِهِ، وَلَا يُجْهِزُ عَلَيْهِ إِنْ صُرِعَ أَوْ كَانَ جَرِيحًا، وَإِنْ أَخَذَهُ أَسِيرًا فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَقْتُلَهُ، وَلَا يُقِيمَ عَلَيْهِ اَلْحَدَّ، وَلَكِنْ يَرْفَعُ أَمْرَهُ إِلَى مَنْ وَلَّاهُ اَللَّهُ، فَيَحْكُمُ فِيهِ). 

دز وهەروەها ڕێگر وجەردە ئەوانەن كە دەستدرێژی دەكەنە سەر ماڵ و موڵك و ژیانی خەڵكیدا، ئەوانەش وا دەردەكەوێت موسوڵمانن مەگەر هەڵوەشێنەرەویەكی ئیمان و ئیسلامیان تێدا بێت، یان شیرك و كوفرێكیان هەبێت، ئەگینا لەبەر دزییەكەی كافر نابێت، بەڵام ئەگەر چەكیان بەكارهێنا ولەگەڵ دژی وراوڕوتدا خەڵكیشیان تۆقاند و دەستیان بۆ كوشتن و بڕین برد، ئەو كات پێویستە جەنگیان لەگەڵدا بكرێت، الله عزوجل باسی حاڵی ئەو جۆرە كەسانەی لە قورئاندا بۆ كردووین كە فەرموویەتی: ( إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ۚ ذَٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا ۖ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ) المائدة: 33. 

زانایان فەرموویانە ئەگەر ئەو كەسەی دەستدرێژی دەكرێتە سەر ماڵ و حاڵی، تاكو پێی بكرێت بە كوتەك و بەدار بەرگری لەخۆی بكات، نابێت ڕاستەوخۆ پەنا بۆ چەك ببات، ئەگەر ئەوە سوودی نەبوو، ئینجا بە چەقۆ پێش ئەوەی پەنا بۆ شمشێر ببات، یان زمانی ئەم سەردەمە بڵێین پەنا بۆ چەك و بۆ تفەگ و دەمانچە و ئەو جۆرە ئامرازانە ببات، جا ئەگەر دەست درێژی ئەو دەست درێژكارانە بەمەبەستی كوشتنی بێت یان بەمەبەستی دزینی ماڵی بێت یان دەستدرێژیكردنە سەر ئەندامانی خێزانی بێت بەهەر حاڵ ئەوانە هەر حیسابی (لصوص) و دز و جەردەیان بۆ دەكرێت و ئەویش مافی خۆیەتی بەرگری لە خۆی بكات. 

ئینجا دەڵێت: (وَلَيْسَ لَهُ إِذَا فَارَقُوهُ أَوْ تَرَكُوهُ أَنْ يَطْلُبَهُمْ، وَلَا يَتْبَعَ آثَارَهُمْ، لَيْسَ لِأَحَدٍ إِلَّا اَلْإِمَامَ أَوْ وُلَاةَ اَلْمُسْلِمِينَ، إِنَّمَا لَهُ أَنْ يَدْفَعَ عَنْ نَفْسِهِ فِي مَقَامِهِ ذَلِكَ،) واتە: ئەگەر دزەكان و ئەوانەی هاتبوونە سەری هەڵهاتن و وازیان لێی هێنا، بۆی نییە بەدوایاندا بڕوات و شوێنیان بكەوێت، ئەو كارە تەنها مافی پێشەواو كاربەدەست و والییە موسوڵمانەكانە، بەڵأم بۆی هەیە لەو كاتەی كەدێنەسەری بەرگری لەخۆی بكات. 

لە كاتی بەرگری كردنی ئەو كەسەش لە خۆی، دەبێت نیەتی ئەوە نەبێت كەس بكوژێت، ئەگەر خۆیشی لەو حاڵەتەدا كوژرا ئومێدی شەهیدی بۆ دەكرێت، هەموو ئەو فەرموودانەش لەم بارەوە هاتووەن مافی ئەوەی بەو كەسە داوە كە بجەنگێت بۆ بەرگریكردن لە خۆی نەك بكوژێت، ئەگەر دز و ڕێگرەكەش بریندار بوو بۆی نییە بچێتە سەری و بیكوژێت، بەڵكو دەبێت وازی لێ بهێنیت، ئەگەریش بەدیلی كەوتە بەردەستی بۆی نییە بیكوژێت. ئەم مەسەلە لەلایەن زانایانەوە بە (دفع الصائل) دەربڕینی لێ دەكرێت. 

هەموو ئەمانەی كە لەسەرەوە باسكران بەڵگەیان لەسوننەتی ڕاست و درووستدا هەیە، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی : ( مَنْ قُتِلَ دُونَ مالِهِ فهوَ شَهيدٌ . ومَنْ قُتِلَ دُونَ دِينِهِ فهوَ شَهيدٌ . ومَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فهوَ شَهيدٌ ، ومَنْ قُتِلَ دُونَ أهلِهِ فهوَ شَهيدٌ).سنن الترمذي: (1421). واتە: ئەو كەسەی لە پێناو ماڵەكەیدا بكوژرێت شەهیدە، ئەو كەسەی لە پێناو دینەكەیدا بكوژرێت شەهیدە، هەركێ لە پێناو بەرگریكردن لە خۆی بكوژرێت شەهیدە، هەركی لە پێناو خێزان و كەسوكارەكەیدا بكوژرێت شەهیدە. 

هەروەها فەرموویەتی: (من قاتل دون مالِه، فقُتل فهو شهيدٌ، ومن قاتل دونَ دمِه، فهو شهيدٌ، ومن قاتل دونَ أهلِه، فهو شهيدٌ) صحيح النسائي: (4105). واتە: هەركێ لە پێناو ماڵەكەیدا بجەنگێ ئەوە شەهیدە، هەركێ لە كاتی بەرگریكردن لە خۆی بكوژرێت شەهیدە، هەركێ لە پێناو بەەرگریكردن لە كەسوكاروخانەوادەكەی بكوژرێت شەهیدە. 

لە صحیح ی موسلیمدا هاتووە: ( جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ، فقالَ: يا رَسولَ اللهِ، أرَأَيْتَ إنْ جاءَ رَجُلٌ يُرِيدُ أخْذَ مالِي؟ قالَ: فلا تُعْطِهِ مالَكَ قالَ: أرَأَيْتَ إنْ قاتَلَنِي؟ قالَ: قاتِلْهُ قالَ: أرَأَيْتَ إنْ قَتَلَنِي؟ قالَ: فأنْتَ شَهِيدٌ، قالَ: أرَأَيْتَ إنْ قَتَلْتُهُ؟ قالَ: هو في النَّارِ.) مسلم: (140). واتە: كەسێك پرسیاری لە پێغەمبەر كرد صلی الله علیه و سلم و وتی: ئەگەر پیاوێك ویستی ماڵەكەم لێ زەوت بكات چی بكەم؟ پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پێی فەرموو: ماڵی خۆتی پێ مەدە! وتی ئەگەر كوشتمی؟ فەرمووی: لەو حاڵەتەدا تۆ شەهیدی، وتی ئەگەر من ئەوم كوشت، فەرمووی ئەو دۆزەخدایە. 

لە كۆتایی ئەم بەشەدا پێشەوا أحمد فەرموویەتی: (وَإِنْ أَخَذَهُ أَسِيرًا فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَقْتُلَهُ، وَلَا يُقِيمَ عَلَيْهِ اَلْحَدَّ، وَلَكِنْ يَرْفَعُ أَمْرَهُ إِلَى مَنْ وَلَّاهُ اَللَّهُ، فَيَحْكُمُ فِيهِ). واتە ئەگەر ئەو دزەی بە دیلی كەوتە ژێر دەست بۆی نییە بیكوژێت یان سزای دەست بڕینی لەسەر جێبەجێ بكات، بەڵكو ڕادەستی دەسەڵاتی موسوڵمانی دەكات بۆ ئەوەی حوكمی الله تعالی لەسەری جێبەجێ بكەن.