/شەرحی (أصول السنة) ی پێشەوا أحمد بن حنبل/
به‌شی2
: 325
2023-05-04
#شەرحی_أصول_السنة_ی_پێشەوا_أحمد_بن_حنبل:
به‌شی 2:
(ژیاننامه‌ی ئه‌حمه‌دی كوری حه‌مبه‌ل)
پێش ڕوونكردنه‌وه‌ی ئه‌و بنه‌مایانه باشتره پوخته‌یه‌ك ده‌رباره‌ی دانه‌ر باس بكه‌ین ، بۆ ئه‌وه‌ی پێش هه‌موو شتێك بزانین ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌مبه‌ل كێیه: ناوی ( أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد بن إدريس بن عبد الله) ه ، له ساڵی 164ی كۆچی له به‌غدا له دایكبووه ،هه‌ر له مناڵییه‌وه باوكی وه‌فاتی كردووه‌و خۆی فه‌رموویه‌تی: (لم أر جدي ولا أبي) واته: نه‌باپیره‌و نه‌باوكمم نه‌بینیوه ، باوكی له ته‌مه‌نی سی ساڵیدا به گه‌نجی وه‌فاتی كردووه و ئیتر دایكی په‌روه‌رده‌ی كردووه له گه‌ل هه‌ندێ كه‌س و كاری له بنه‌ماڵه‌كه‌یان ، باوكی خانوویه‌ك و چه‌ند دوكانیكی هه‌بوو بۆی به‌جێهێشتبوون له خانووه‌كه نیشته‌جێ بوون وبه داهاتی دوكانه‌كانیش -
هه‌رچه‌ند كه‌میش بوو- بژێوی خۆیان پێ دابین ده‌كرد و به‌وشێوه‌ش له خه‌ڵكی بێ نیاز بوون .
له بنچینه‌دا بته‌ماڵه‌كه‌ی خه‌ڵكی به‌سره بوون ، به‌ڵام ئه‌حمه‌د له به‌غدا په‌روه‌رده بوو كه زانستخوازان له هه‌موو لایه‌كه‌وه ڕوویان تێده‌كرد له‌و سه‌رده‌مه ، ، هه‌ر له سه‌ره‌تای پیگه‌یشتنی قورئانی پیرۆزی له‌به‌ر كرد و زانسته‌كانی زمانه‌وانی و نووسین و شه‌رعناسی و فه‌رمووده‌و زانسته‌كانی تری وه‌رگرت ، كاتێك كه مناڵ بوو جێگای متمانه‌ی مامۆستایان و خوێندكاران و باوكه‌كانیان بوو ، به‌ڵكو زۆرێك له باوكی خویندكاره‌كان ئومێده‌وار بوون كوڕه‌كانیان وه‌كو ئه‌حمه‌د بێت به هۆی ئه‌و ئاكاره جوانانه‌و و زانست و زیره‌كییه‌ی كه پێی ده‌ناسرا .
ئه‌حمه‌د دوای چل ساڵان ژنی هێنا له‌به‌ر سه‌رقالی زۆری به زانست و كۆكردنه‌وه‌ی فه‌رمووده ، دوای ئه‌و ته‌مه‌نه‌ش خۆی یه‌كلا كرده‌وه بۆ فێركردن و فه‌توا و نووسین ، وه‌كو ابن الجوزي ده‌رباره‌ی فه‌رموویه‌تی: «كان رضي الله عنه شديد الإقبال على العلم، سافر في طلبه السفر البعيد، ووفر على تحصيله الزمان الطويل، ولم يتشاغل بكسب ولا نكاح حتى بلغ منه ما أراد»
یه‌كه‌م خێزانی ناوی( العباسة بنت الفضل) بوو، ئه‌حمه‌د ده‌رباره‌ی ئه‌و خێزانه‌ی فه‌رموویه‌تی:( أقامت معي أم صالح ثلاثين سنة فما اختلفتُ أنا وهي في كلمة) واته: سی ساڵ پێكه‌وه ژیاین ڕۆژێك قسه‌یه‌كی ناخۆش له نێوانماندا ڕووی نه‌دا .
ئه‌حمه‌د له‌سه‌ره‌تای فێربوونیدا خه‌ریكی فقه بوو ، به‌ڵام دواتر به ته‌واوی خۆی بۆ فه‌رمووده یه‌كلا كرده‌وه ، سه‌ره‌تا فه‌رمووده‌ی له ئه‌بو یوسفی هاوه‌ڵی ئه‌بو حه‌نیفه وه‌رگرت ، دواتر بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ له لای پێشه‌وا (هشيم بن بشير الواسطي) فه‌رمووده‌ی لێ وه‌رگرت و ئینجا ڕووی كرده وڵاتان بۆ بینینی زانایان و فه‌رمووده‌ناسان بۆ نووسینه‌وه‌ی فه‌رمووده لێیان وموسنه‌ده‌كه‌ی به‌و شێوه كۆكرده‌وه كه سی هه‌زار فه‌رمووده‌ی موسنه‌دی تێدایه ، له گه‌ڵ یه‌حیای كوڕی موعینی هاوڕێیدا چوونه حه‌ج و به‌نیاز بوون له‌وێوه بچنه صنعاء بۆ وه‌رگرتنی فه‌رمووده له عبدالرزاق ، له حه‌ج عبدالرزاق یان بینی و یه‌حیا پێی وت ئه‌وه ئه‌حمه‌دی كوری حه‌مبه‌له به نیازه فه‌رمووده‌ت لێ وه‌رگرێت، مه‌به‌ستی ئه‌وه بوو نه‌چن بۆ یه‌مه‌ن كات و خه‌رجی ڕێگه‌یان له كیسه بۆ بمینیته‌وه ، به‌ڵام ئه‌حمه‌د سه‌رزه‌نه‌شتی یه‌حیای كرد له‌سه‌ر ئه‌و داواكاریه‌و وفه‌رمووی نیه‌تی خۆم له‌لای خوا تێكناده‌م ده‌بێت له یه‌مه‌ن بچمه خزمه‌تی ، له ڕێگه‌ی صتعاء پاره‌ی پێنه‌ما و ناچار بۆ ماوه‌یه‌ك حه‌ماڵی ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی بگاته جێگای مه‌به‌ست .
ئه‌حمه‌د دوای ئه‌وه‌ش گه‌یشته ئاستێكی به‌رز له زانستدا و ناوبانگی په‌یدا كرد و وه‌كو پێشه‌وای موسوڵمانان ته‌ماشا ده‌كرا ، هه‌ر به‌رده‌وام بوو له گه‌ڕان به‌دوای زانست و فه‌رمووده‌دا و ده‌یفه‌رموو: «مع المحبرة إلى المقبرة» هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموو: «أنا أطلب العلم إلى أن أدخل القبر» واته: تاكو ده‌مرم هه‌ر به‌دوای زانسته‌وه‌م.
ئه‌حمه‌د ڕۆژ له دوای ڕۆژ ناوبانگی زیاتر بلاو ده‌بوویه‌وه و ، متمانه‌و خۆشه‌ویستی خه‌ڵك و زانایان و فێرخوازانی زانستیش بزیاتر به ده‌ست ده‌هێنا ، ده‌گێڕنه‌وه پێنج هه‌زار كه‌س له وانه‌كانی داده‌نیشتن و پێنج سه‌د كه‌سیان قسه‌كانیان ده‌نووسیه‌وه ، له‌سه‌ر ئه‌و حاڵه‌ته‌ش به‌رده‌وام بوو تا ئه‌و كاته‌ی تووشی ئه‌و ناڕه‌حه‌تی و میحنه‌ته بوو له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی (خلق القرآن) و ئه‌وپه‌ڕی ئارام گرتن و جێگیربوونی نیشان دا ، بۆیه ئه‌وه‌نده‌ی تر له چاوی موسوڵماناندا مه‌زن بوویه‌وه .
ئه‌حمه‌د پیاویكی شكۆدار و به‌هه‌یبه‌ت بوو ، زۆر گرنگی به پاك و خاوینی و ڕیك و پیكی جل و به‌رگه‌كانی ده‌دا ، ڕوخساریكی جوانی هه‌بوو ،هه‌رگیزگاڵته‌و سوعبه‌تی نه‌ده‌كرد و ده‌یوت ئه‌وه بۆ كه‌سێك فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم بگێڕێته‌وه شیاو نییه ، به‌ڵكو جارێكیان يه‌زیدی كوڕی هارون كه شه‌یخی ئه‌حمه‌د بوو گاڵته‌ی كرد و پیكه‌نی له گه‌ل كه‌سێكدا و دواتر كه زانی ئه‌حمه‌د له كۆڕه‌كه‌دا دانیشتووه وتی بۆ ئاگه‌دارتان نه‌كردمه‌وه ئه‌حمه‌د لێره‌یه بۆ ئه‌وه‌ی گاڵته‌م نه‌كردایه.
ئه‌حمه‌د ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت له‌سه‌رده‌می المأمون و دواتر المعتصم و الواثق یشدا ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌ی زۆر درا بۆ ئه‌وه‌ی بڵێت قورئان مه‌خلوقه‌و بچیته سه‌ر ڕێبازی موعته‌زیله‌كان كه ده‌وری ئه‌و خه‌لیفانه‌یان دابوو و قایلیشیان كردبوون كه به زۆر خه‌لك و زانایان ناچار بكرێن بچنه سه‌ر ئه‌و بۆچوونه ، به‌ڵام ئه‌حمه‌د هه‌رگیز چۆكی دانه‌دا و جاری وابوو له ژێر ئه‌شكه‌نجه ده‌بورایه‌وه به‌ڵام قسه‌یه‌كی نه‌ده‌كرد ئه‌وان پێیان خۆش بێت ، چونكه ئه‌یزانی هه‌موو موسوڵمانان ته‌ماشای هه‌ڵوێستی ئه‌و ئه‌كه‌ن ، الواثق له زیندان ئازادی كرد به‌ڵام وانه وتنه‌وه‌ی لێ قه‌ده‌غه كرد بۆ ماوه‌ی پێنج ساڵ وانه‌ی نه‌وته‌وه تاكو مردنی الواثق و هاتنی المتوكل كه ئه‌و جیاواز بوو له خه‌لیفه‌كانی پێش خۆی.
ئه‌حمه‌د ره‌حمه‌تی خوای لێبێت به هه‌ژاری و نه‌داری ژیانی به‌سه‌ر برد و هه‌رگیز یارمه‌تی له‌كه‌س وه‌رنه‌ده‌گرت ته‌نانه‌ت كاتێك المتوكل بڕیكی زۆر پاره‌ی پیدا به دیاری و ناچار بوو وه‌ریگریت نه‌وه‌ك لیكدانه‌وه‌ی خراپی بۆ بكرێت ، هه‌ر له‌و ڕۆژه‌دا هه‌رهه‌موو پاره‌كه‌ی به‌و كیسه‌ی كه پاره‌كه‌شی تێدا بوو به خشی و هیچی له‌لای خۆی نه‌هێشت.
ئه‌حمه‌د پیاویكی زانا و له خوا ترس و شكۆدار بوو ، به‌رده‌وام خه‌ریكی خوا په‌رستن بوو ، ده‌گێڕنه‌وه ڕۆژانه سێ سه‌د ڕكات نوێژی ده‌كرد ،به‌لام له كاتی زیندتنییه‌كه‌یدا كه لاواز بوو كه‌می كرده‌وه بۆ سه‌دو په‌نجا ڕكات، حه‌وت ڕۆژ جاریكیش قورئانی خه‌تم ده‌كرد.
ئه‌م زانا پایه‌به‌رزه كه پێشه‌وای یه‌كێكه له چوار ڕێڕه‌وه به ناو بانگه‌كانی ئیسلام له فیقهدا ، خاوه‌نی چه‌ندین كتێبه كه موسوڵمان وه‌كو بنچینه‌یه‌كی گرنگ ته‌ماشایان كردووه له درێژایی مێژوودا بۆ فێربوونی زانست ، له‌وانه كتێبی المسند كه سی هه‌زار فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم ی تێدا كۆكردووه‌ته‌وه و به‌گه‌وره‌ترین كتێبی فه‌رمووده ده‌ژمێردرێت ، هه‌روه‌ها:
( العلل ومعرفة الرجال ، الأسامي والكنى. سؤالات أبي داوود.العلل ومعرفة الرجال،.مسائل الإمام أحمد،أصول السنة.العقيدة، برواية أبي بكر الخلال.الورع، الرد على الجهمية والزنادقة.الزهد.العلل ومعرفة الرجال، الأشربة.فضائل الصحابة.سؤالات الأثرم لأحمد بن حنبل.أحكام النساء).
شایانی باسه ئه‌حمه‌د چاوی به پێشه‌وا شافیعی كه‌وتبوو له كاتی سه‌ردانی ئه‌و پێشه‌وایه بۆ به‌غدا ، ده‌رباره‌شی فه‌رموویه‌تی: «خرجتُ من بغداد وما خلَّفتُ بها أحداً أورع ولا أتقى ولا أفقه من أحمد بن حنبل» واته: به‌غدام به جێهێشت و له ئه‌حمه‌د خواناستر زاناترم تێیدا به جێنه‌هێشت.
له‌ساڵی 241 ی كۆچی له مانگی ربیع الاول له به‌ره‌به‌یانی هه‌ینیدا وه‌فاتی كرد و له پاش نوێژی عصر له به‌غدا له گه‌ره‌كی حه‌یده‌رخانه به خاك سپیردرا.
بێگومان به چه‌ند دێڕه ناتوانریت ژیاننامه‌ی پێشه‌وایه‌كه مه‌زن وه‌كو أحمد بن حنبل بخریته رووی به‌ڵام ئه‌مه ته‌نها كورته‌یه‌ك بوو ، كتێب زۆر هه‌یه ده‌رباره‌ی ژیاننامه‌ی ، ده‌كرێت بۆ نموونه بگه‌ڕینه‌وه بۆ كتێبه‌كه‌ی محمد أبو زهرة: " أحمد بن حنبل : حياته وعصره، آراؤه وفقهه " .
إحسان برهان الدین
2016-9-19 سلێمانی
2023-10-27
2023-11-15
2018-04-07
2018-04-12
2023-10-28
2023-10-28
