#شەرحی_كتێبی_زغل_العلم_ی_الذهبي: (11) ڕاوبۆچوونی زەهەبی دەربارەی زانستی (أصول الفقه) سەبارەت بە ئەو زانستە، سەرەتا ذهبي ڕوو دەكاتە ئەو كەسانەی كە بە چاونوقاوی شوێنی مەزهەبەكان دەكەون و (مقلد) وشوێنپێ هەڵگرن بەبێ داواكردنی بەڵگە ودەڵێت: ئێوە هیچ پێویستییەكتان بە زانستی (أصول الفقه) نییە! ئینجا دەڵێت: ئەی ئەو كەسەی پێی وایە دەرگای كۆشش و ئیجتیهاد داخراوە و زانای موجتەهید نەماوەو و سوودێك لە ئوسوڵی فیقهدا نییە، مادام موقەللیدی (أصول الفقه) ت پێویست نییە، ئەو زانستە بۆ كەسێك باشە لە كاتی پێویستدا بەدوای بەڵگەكاندا بگەرێت و بەراودریان بكات و زانست لە سەرچاوەكانی خۆیەوە وەربگرێت، جا كە تۆ لە هەموو شتێكدا چاوت نوقاندووەو بە قسەی ئیمامەكەت دەكەیت، خۆت بەو زانستەوە ماندوو مەكە، چونكە دەبێتە بەڵگە و حوججە بەسەرخۆتەوە، خۆ ئەگەر بۆ ئەوەش دەتەوێت ئەو زانستە فێر بیت نانی پێ بخوێت و وەزیفەی پێ بەدەست بهێنێت، ئەوەش هەر كارێكی خراپە. لە نوسخەیەكی تری (زغل العلم)دا، كە دیارە زەهەبی دەستكاری كردووە لەوێ، چەند وشەیەكی زیاتری تێدایە جیاواز لەو نوسخەی من پشتم پێ بەستووە و دەڵێت: زانستی (أصول الفقه) ئامرازی ئیجتیهاد كردنە و، ڕێگەیەكە بۆ بەكارهێنانی بەڵگە شەرعییەكان، جا ئەگەر كەسێك ئەو زانستەی بەدەست هێنا و پێچەوانەی حەق كاری كرد و بۆ ئەوە بەكاری هێنا بەڵگەكان بەزۆر لە بەرژەوەندی مەزهەبەكەیدا بەكار بهێنێت، ئەو زانستە دەبێتە حوججەیەك بەسەرییەوە و لە قیامەتدا دەبێتە زیان و دەرەنجامی خراپ بۆی. هەوڵ دەدەین لە ڕۆشنایی ئەو چەند دێڕەی پێشەوا شمس الدین الذهبي دەەربارەی (أصول الفقه) لە كتێبەكەیدا نووسیوێتی، بەچەند دەرەنجامێكەوە دەربچین و هەندێ دیدو سەرنجی تری لە ڕۆشنایی قسەی زانایاندا بۆ زیاد بكەین: 1- لە رەخنە و تێبینییەكانی پێشەوا شمس الدین الذهبي دەردەكەوێت زۆر بێزار و پڕە لەوانەی بەبێ وردبوونەوە لە بەڵگەكان شوێنێ مەزهەبێك لە مەزهەبەكان دەكەون و وەكو ئەوەی پێیان بلێ (أصول الفقه) بۆ كەسێك باشە بە مێشكی كار بكات و بەدوای بەڵگەكاندا بڕوات و بەراوردیان بكات و دەرەنجام لە مەسەلە شەرعییەكە جوان تێبگات، جا دەلێت كە ئێوە دەرگای بیركردنەوەو كۆششتان لەسەر خۆتان داخستووەو دەڵێن هەرچی پێشەوایانی مەزهەب وتیان هەر ئەوە تەواوە و قابیلی گفتوگۆ نییە! كەواتە بەو زانستەوە خۆتان ماندوو مەكەن. 2- ئوسوڵییەكان - هاوشێوەی تەفسیر و زانستەكانی تر - دەبێت فێرخوازی زانست بزانێت لە كامیان ئەو عیلمە وەردەگرێت، چونكە زۆرێكیان ئەو زانستەیان بەكار هێناوە بۆ سەرخستنی مەزهەبی فیقهی و بەڵكو عەقیدی خۆیان، ئەگەر بێت و كەسێكیش زۆر شارەزا نەبێت كەسی ئوسوڵی دەتوانێت بە باتڵ و بەبیدعەی خۆی قەناعەت بەو خوێنەرە بكات چونكە هەندێ جار زانستی ئوسوڵ دەبێتە جۆرێك لە فەلسەفە و مەنتیق! ئەوەش جێگای تێڕامان و ڕاوەستانە. 3- زۆرێك لەو بنەما ئوسوڵییانەی ئەو زانایانە باسی دەكەن بە سوودن و بەڵگەی قورئان و فەرموودەی لەسەرە و یارمەتیدەرێكی باشە بۆ تێگەیشتن لە بەڵگە و لە سەرچاوەكانی زانست، بەڵام هاوكات دەبێت وریا بیت چونكە لە بەرانبەردا، زۆرێكی تریش لەو بنەمایانەی كە دایانتاشیوە بەڵگەی ڕوونی كیتاب و سوننەی لەسەر نییە و بگرە ئەو دانەرە خۆیشی ناتوانێت بە بەڵگەی شەرعی و قایلكەر ڕوونی بكاتەوە، چونكە مەسەلەكانی علم الكلام زاڵە بەسەریاندا و هەندی جار دەكەونە ژێر كاریگەری زانایانی بواری مەنتیق و فەلسەفەش. 4- لە سەردەمی زەهەبیدا دیارە ئەم زانستە ڕێگەیەك بووە بۆ بەدەست هێنانی وەزیفە و دامەزراندن لە قوتابخانە و خوێندنگاكاندا، كە وەكو پێشتر ئاماژەمان پێكرد بە گشتی لە دەستی ئەشاعیرەدا بوونە، بۆیە دەڵێت ئەگەر بەو مەبەستە فێری دەبیت و بۆ ئەوە دەمارگیری بۆ مەزهەبەكان پێ بچەسپێنێت ئەوە دەرەنجامی بۆ دوا ڕۆژت خراپ دەبێت. 5- ئەم زانستە بۆ فێرخوازی سەرەتایی نییە، بەڵام بۆ زانایان و بۆ طالب علم ی پێشكەوتوو گەلێك گرنگ وپێویستە، تەنانەت محمد الأمین الشنقیطي دەڵێت هەر زانایەك لەو زانستەدا تەواو اشارەزا نەبێت وەكو عامی ونەخوێندەوار وایە، وتەیەكی بەناوبانگیش لەناو ئەهلی عیلمدا هەیە دەڵێن (من حُرِمَ الأصول، حُرِمَ الوصول)، واتە: ئەوەی لە زانستی (أصول الفقه) بێ بەش بێت بەمەنزڵ ناگات! بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە لە كێ وەریدەگریت و لە كام كتێب دەیخوێنیتەوە! 6- زانستی (أصول الفقه)زانستێكی ئاسان نییەفیرخوازی سەرەتایی بتوانێت لێی تێبگات، تا ڕاددەیەك وەكو زانستی ڕێزمان و تەجوید و قیرائاتی قورئانە دەبێت لە مامۆستایەك وەربیگیردرێت، بەڵام بۆ فێرخوازی پێشكەوتوو كە قۆناغێكی لە وەرگرتنی زانستدا بڕیبێت، خۆی دەتوانێت سوود لە كتێب و سەرچاوەكانی ئەو زانستە وەربگرێت. 7- شارەزایانی ئەم زانستە دەڵێن فێرخوازی زانست جگە لەوەی كە پێویستە ئەو زانستە لە شەیخێكەوە وەربگرێت، دەبێت دووبارەشی بكاتەوە و ڕاهێنانی لەسەر بكات و ئەگەر بۆ خۆیشی بوە بیڵێتەوە و موراجەعەی بكاتەوە. 8 - ئەهلی عیلم و شارەزایانی ئەم بوارە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە ئەم زانستە دەبێت بە چەند قۆناغ و ئاستێك وەربگیرێت، بۆیە من ناتوانم لێرەدا بەرنامەیەكی لەو شێوە بۆ فێرخوازی زانست دیاری بكەم، بەڵام دەتوانم بڵێم ئەگەر مەتنێكی پوختی وەكو (نظم الورقات)ی العمریطي و شەرحەكەی ابن عثیمین لەسەری وەربگیرێت، هەروەها بۆ ئاستێكی بەرزتر كتێبی: ( مذكرة اصول الفقه) ی الشنقیطي كە شارەزایان بەیەكێك لە باشترین كتێبەكانی أصول الفقه ی هاوچەرخ ناوی دەبەن بخوینرێت بە وانە كارێكی باش و بە سوودە. 9 - لە قسەكانی پێشەوا زەهەبی دەتوانین ئەوە تێبگەین كە ئەو زانستی أ(أصول الفقه) بە زانستیكی پڕ بایەخ دەزانێت، بەڵام موقەلیدەكانی زەمانی خۆی بۆ وەرگرتنی ئەو زانستە بە شاییستە نازانێت و دەڵێت ئێوە خەریكی تەقلید و شوێنكەوتنی بێ وردبوونەوەو بێ بەڵگەی خۆتان بن، ئەو زانستە بۆ كەسێك باشە بەدواداچوون بۆ بەڵگەكان بكات و لە جەوهەرو (مناط)ی مەسەلە شەرعییەكان تێبگات و زانست لە سەرچاوەكانی خۆیەوە وەربگرێت. إحسان برهان الدین 22-شوال-1443 2022-5-23