/بیانناسە/
زنجیرەی بیانناسە ٧٨- الحجاج بن یوسف الثقفي
: 725
2018-04-08
ناوی (أبو محمد الحجاج بن يوسف بن الحكم بن أبي عقيل بن مسعود بن عامر)ه، له هۆزی (ثقیف) ه، له ساڵی 40 ی كۆچی له دایكبووه‌و له ساڵی 95 وه‌فاتی كردووه، یه‌كێكه له‌سه‌ركرده ناوداره‌كانی سه‌رده‌می ئومه‌وییه‌كان، سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ (روح بن زنباع) ی نوینه‌ری خه‌لیفه بوو، به‌ڵام دوای دركه‌وتنی وه‌كو كه‌سایه‌تییه‌كی سه‌ربازی و سیاسی (عبدالملك بن مروان) لێپرسراوێتی سه‌ربازی گه‌وره‌ی پێ سپارد و تاكو گه‌یشته ئه‌وه‌ی داوای لێكرد شۆرشی عهبدوڵڵای كوری زوبه‌یر سه‌ركوت بكاته‌وه و پاش له‌نێوبردنی ئه‌و شۆرشه‌و كوشتنی عهبدوڵڵای كوڕی زوبێر، حه‌ججاج له‌لایه‌ن خه‌لیفه‌وه كرا به والی له‌سه‌ر مه‌ككه‌و مه‌دینه‌و تائیف و دواتر بوو به والی عێراق و توانی به ئاگر و ئاسن هه‌موو ده‌نگێكی ناڕه‌زایی دژ به خیلافه‌تی ئیسلامی كه به‌ده‌ستی ده‌سه‌ڵاتی ئومه‌وییه‌كانه‌وه بوو كپ بكاته‌وه و بۆ ماوه‌ی بیست ساڵ له‌وێ فه‌رمانڕه‌وا و به‌رپرسی یه‌كه‌م بوو.
حه‌ججاج كه‌سێكی به‌توانا بوو له‌قسه‌كردن و زمان پاراو بوو، به توند وتیژی و زه‌بروزه‌نگ ده‌ناسرا وخاوه‌ن كه‌سایه‌تییه‌كی زبر وبه هێز بوو، ده‌ست پاك و داوێن پاك بوو، زۆر دڵسۆز بوو بۆ سه‌رانی به‌نی ئومه‌ییه‌و گوێڕایه‌ڵی ئه‌وانی به دین وئیمان ئه‌زانی، سه‌ركرده‌یه‌كی ئازاو چاونه‌ترس بوو، حه‌زی له شیعرو ئه‌ده‌ب ده‌كرد، ڕێزی له قورئان و ئه‌هلی قورئان زۆر ده‌گرت و خه‌ڵاتی ده‌كردن، خۆیشی پێش ئه‌وه‌ی به‌رپرسیاریتی وه‌رگرێت مامۆستای فێركردنی قورئان بوو.
حه‌ججاج یه‌كێكه له ناودارترین سه‌ركرده مێژووییه‌كانی ئیسلام و زۆر قسه‌و باسی جۆراوجۆری لێ ده‌گێڕنه‌وه كه ڕاست و ناڕاستی پێویستی به جیاكردنه‌وه‌یه و، وا ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌م ناوداره مافی خۆی له لێكۆڵینه‌وه‌و توێژینه‌وه وه‌رنه‌گرتووه و زۆر هه‌واڵی لێ ده‌گێڕنه‌وه جێگیر نه‌بووه له ڕووی به‌ڵگه‌وه.
حه‌ججاج به كه‌سێكی سته‌مكارو بێ به‌زه‌یی ناسرا بوو، له‌وانه‌شه ئه‌و بارودۆخه‌ی ئه‌و له‌و سه‌رده‌مه تێیدا گه‌شه‌ی كرد، هۆكارێك بێت بۆ ئه‌و توندی وتیژییه‌ی كه هه‌یبوو، چونكه له‌و ده‌مه شۆرشه‌كانی خه‌واریج و ئاژاوه‌كانی ناو عێراق و شوێنه‌كانی تر به تایبه‌تی شۆرشی (عبدالرحمن بن الأشعث) كه زۆری نه‌مابوو ده‌سه‌ڵاتی ئومه‌وییه‌كان له‌ناو بدات، سه‌رباری هه‌موو ئه‌و دۆخه ناهه‌موارانه‌ی تری وڵات هۆكار بووبن بۆ شێوازی مامه‌ڵه‌ی توندی حه‌ججاج له گه‌ل نه‌یاراندا.
یه‌كێك له‌و تۆمه‌تانه‌ی كه ده‌درێته پاڵی ئه‌وه‌یه (ناصبي) بووه، واته ڕقی له عه‌لی و ئالوبه‌یت بووه له به‌رژه‌وه‌ندی مه‌ڕوانییه‌كاندا، زۆر قسه‌شی لێ ده‌گێڕنه‌وه كه به‌ڕواله‌ت كوفر بووه، هه‌ر بۆیه هه‌ندێك له زانایانی سه‌رده‌می خۆی ئه‌ویان ته‌كفیر كردووه، زێده‌ره‌وی زۆری له كوشتن و خوێن ڕشتندا ده‌كرد، (الذهبي) له سيرأعلام النبلاء ( 4/ 343) ده‌رباره‌ی فه‌رموویه‌تی: (وَكَانَ ظَلُوْماً ، جَبَّاراً ، نَاصِبِيّاً ، خَبِيْثاً ، سَفَّاكاً لِلدِّمَاءِ ، وَكَانَ ذَا شَجَاعَةٍ ، وَإِقْدَامٍ ، وَمَكْرٍ ، وَدَهَاءٍ ، وَفَصَاحَةٍ ، وَبَلاَغَةٍ ، وَتعَظِيْمٍ لِلْقُرَآنِ ... وَلَهُ حَسَنَاتٌ مَغْمُوْرَةٌ فِي بَحْرِ ذُنُوْبِهِ ، وَأَمْرُهُ إِلَى اللهِ ، وَلَهُ تَوْحِيْدٌ فِي الجُمْلَةِ ، وَنُظَرَاءُ مِنْ ظَلَمَةِ الجَبَابِرَةِ وَالأُمَرَاءِ).
به‌ڵام بۆچوونی په‌سه‌ند له‌لای زانایان ڕاوه‌ستانه له مه‌سه‌له‌ی ته‌كفیر كردنیدا، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی به ڕوون و ئاشكرا چووه ئیسلامه‌وه به هه‌مان شێوه به به‌ڵگه‌ی ڕوون وئاشكرا و بێ مشت و مڕ نه‌بێت لێی ناچێته ده‌ره‌وه، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه زۆرێك له‌و هه‌واڵانه‌ی ده‌رباره‌ی خراپه‌و سته‌مه‌كانی حه‌ججاج پێمان گه‌یشتوون له ڕێگه‌ی كه‌سانێكه‌وه پیمان گه‌یشتوون كه جێگای متمانه نین و سۆزیان بۆ شیعه‌كان بووه وه‌كو المسعودي و الواقدی.
یه‌كێكی تر له كاره خراپه‌كانی حه‌ججاج ئابڵۆقه‌دانی بوو بۆ عهبدوڵڵای كوری زوبه‌یر ڕه‌زای خوایان لێبێت له مه‌ككه‌و دواتر كوژرانی ئه‌و هاوه‌ڵه و هه‌ڵواسینی ته‌رمه‌كه‌ی له لایه‌ن هێزه‌كانی حه‌ججاجه‌وه به فه‌رمانی (عبد الملك بن مروان). له (صحیح مسلم) داهاتووه كه (عبد الله بن عمر) ڕه‌زای خوای لێبێت به لای ته‌رمه هه‌ڵواسراوه‌كه‌ی (عبد الله بن الزبیر)دا تێپه‌ڕی وسێ جار وتی سه‌لامی خوات لێبێت ئه‌ی باوكی خوبه‌یب، من له‌م ده‌ره‌نجامه وریاییم به تۆ دابوو، پاش ئه‌وه‌ی شایه‌تی عیباده‌ت و خوا ناسینی بۆ دا ئینجا فه‌رمووی: (أما والله لأمة أنت أشرها لأمة خير) واته: سوێند به خوا ئوممه‌تیك تۆ خراپترینیان بێت ئوممه‌تیكی پڕ له‌خێر و چاكه‌یه! ئینجا حه‌ججاج ته‌رمه‌كه‌ی داگرت و خستیه ناو گۆڕستانی جوله‌كه‌كانه‌وه وناردی به شوێن ئه‌سمائی كچی ئه‌بوبه‌كری دایكی عه‌بدوڵڵا ( ڕه‌زای خوایان لێبێت ) ته‌رمی كوڕه‌كه‌ی بباته‌وه، جا (أسماء) پیی فه‌رموو: گوێم له پێغه‌مبه‌ر بووه صلی الله علیه وسلم فه‌رموویه‌تی: (أن في ثقيف كذابا ومبيرا) واته: هۆزی سه‌قیف دوو كه‌سی لێ ده‌رده‌كه‌وێت یه‌كیكیان درۆزنه‌و ئه‌وی تریان خراپه‌كارو له‌ناوبه‌ره، یه‌كه‌ممان ناسی كه موختار بوو، دووه‌میشیان تۆی.
له ڕاستیدا حه‌ججاج تۆمه‌تباره به كۆشتنی ژماره‌یه‌كی زۆر له هاوه‌ڵ و زانا و موسوڵمانی یه‌كخواپه‌رست، زێده‌ڕه‌وی زۆری له خوین ڕشتندا ده‌كرد و، به‌ڵام ده‌یوت كه‌سم نه‌كوشتووه به بێ ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌م بۆ خۆم لای خوا نه‌هێنابیته‌وه، ئیتر ئه‌گه‌ر سه‌رجه‌م ئه‌و تاوانانه‌شی له‌سه‌ر جێگیر نه‌بووبن، بێگومان به‌شێكی زۆری له‌سه‌ر جێگیر بووه، بۆیه كێشه‌ی ئه‌و سه‌ركرده له‌وه گه‌وره‌تره كه كه‌سێك باسی ئه‌وه‌ی بكات كه نوێژی ده‌كرد وڕۆژووی ده‌گرت و به زۆری قورئانی ده‌خوێند و وه‌كو سه‌ركرده‌یه‌ك له‌سوپای ئیسلامدا جیهادی ده‌كرد، هه‌ر بۆیه له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و تاوانه گه‌ورانه‌ی كه ئه‌نجامی داوه و ده‌ربڕینی هه‌ندێ وشه‌و هه‌ڵوێست كه به‌ڕواله‌ت مایه‌ی ته‌كفیركردنی بوونه هه‌ندی زانای به ناوبانگی وه‌كو: (سعيد بن جبير والنخعي ومجاهد وعاصم بن أبي النجود والشعبي) ئه‌ویان ته‌كفیر كردووه و له‌سه‌ر بنه‌مای پێنج به‌ڵگه كه پێی ده‌وترێت (مناط التكفیر) ئه‌ویان به كافر زانیوه‌و ئێره جێگه‌ی باسكردنی ئه‌و (مناط )انه نییه.
له زانا هاوچه‌رخه‌كانیش پرسیار له شیخ (محمد ناصرالدین الألباني) كرا ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت: ئایا حجاج كافره؟ فه‌رمووی: (نحن نشهد أن الحجاج فاجر وظالم، لكننا لا نعلم منه أنه أنكر ما هو معلوم من الدين بالضرورة، فلا يجوز تكفيره بمجرد أنه فجر، وظلم، وقتل الأبرياء من المسلمين).واته: ئێمه شایه‌تی زاڵمی و خراپه‌كاری بۆ ده‌ده‌ین به‌ڵام نه‌مانزانیوه كه شتێكی كردبێت له ئیسلام ده‌ریكربێت..هه‌ندی له زانایانیش وه‌كو (الذهبي) سه‌ره‌رای زه‌م كردنیان بۆ حه‌ججاج فه‌رموویانه یه‌كخواپه‌رستی هه‌بووه.
كێشه‌ی حجاج كێشه‌ی فیكر و تێگه‌یشتن بوو، خوێندنه‌وه‌یه‌كی سیاسی و گوێڕایه‌ڵییه‌كی كوێرانه‌ی بۆ به‌نی ئومه‌ییه هه‌بوو،هه‌روه‌ها له خوێندنه‌وه‌ی ژیانی به وردی ئه‌وه ده‌رده‌كه‌وێت به ئاسانی ته‌كفیری نه‌یاره‌كانی به‌نی ئومه‌ییه‌ی كردووه و له سه‌ر ئه‌و بنه‌ما له ناوی بردوون،ئه‌گینا ئه‌و هه‌میشه به‌وه ناسراوه كه خاوه‌ن عیباده‌ت و قورئان خوێندن و ته‌نانه‌ت خۆی و باوكیشی مامۆستای فیركردنی قورئان بوونه‌و شایه‌تی داوێن پاكی و دووربوون له مه‌ی خواردن و كاری خراپه‌و خۆشنه‌ویستنی پاره‌و زۆر سیفه‌تی باشی تری بۆ دراوه، ئه‌وه‌ی له زۆروسته‌م و كوشتن ئه‌نجامی ده‌دا به دینداری ده‌زانی و ته‌نانه‌ت ناوی خۆی نابوو: (مبیر المنافقین) واته: له‌ناوبه‌ری دوو ڕووه‌كان.
بێگومان ئێمه لێره ته‌نها مه‌به‌ستمان ناساندنێكی ئه‌و سه‌ركرده‌یه به خێرایی، ئه‌گینا باسه‌كانی ئه‌و كاتێك فه‌رمانڕه‌وای عێراق بووه، یان سه‌ركوتكردنی بۆ شۆرشه‌كانی خه‌واریج و شۆرشی (عبدالرحمن بن الأشعث) ئه‌وانه هه‌مووی - به‌ده‌ر له‌وه‌ی چه‌ندی جێگیره‌و چه‌ندی هه‌ڵبه‌ستراوه بۆی - نووسین و ورده‌كاری زۆری ئه‌وێت.
سه‌باره‌ت به كوژرانی (سعید بن جبیر) له‌سه‌ر ده‌ستی حه‌ججاج كه ئه‌وه یه‌كێكه له گه‌وره‌ترین تاوانه‌كانی ئه‌و، به پیی هه‌ندێك سه‌رچاوه‌و لێكۆڵینه‌وه كه له‌و باره‌وه خوێندوومه‌ته‌وه وه‌كو: ( الحجاج بن یوسف الثقفي المفتری علیه) و توێژینه‌وه‌یه‌كی تریش به ناونیشانێكی نزیك له‌و ناونیشانه، وا ده‌رده‌كه‌وێت كه هه‌ندێك ورده‌كاری و به‌سه‌رهاتی پێش ڕوودانی ئه‌و تاوانه هه‌بووه، ڕاسته نابێته پاساو بۆ حه‌ججاج له‌سه‌ر كوشتنی یه‌كێك له‌سه‌رانی تابیعین وه‌كو سه‌عید ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت ، به‌ڵام هه‌ندێ تیشك ده‌خاته سه‌ر مه‌سه‌له‌كه و ڕوداوه‌كه ده‌خاته چوارچێوه‌یه‌كی ناچاری سه‌ربازی و سیاسی كه ئه‌وان سه‌عیدیان وه‌كو كه‌سێكی یاخی و هاوكار له‌گه‌ڵ دوژمنانی ده‌وڵه‌تی خیلافه‌ت ژماردووه‌و هه‌روه‌ها ئه‌ویان به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی به‌یعه‌ت تۆمه‌تبار كردووه‌و دووباره به‌یعه‌تدانی به عه‌بدوڕه‌حمانی كوری ئه‌شعه‌س، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شم بۆ ده‌ركه‌وت زۆر شت بۆ ئه‌و ڕوداوه زیاد كراوه‌و هه‌ندێكی مێژوو نووسی به‌ناوبانگ ( ابن كثیر ) و غه‌یری ئه‌ویش ڕه‌تیان كردووه‌ته‌وه.
حه‌ججاج به كوشتنی (سعید بن جبیرو عبد الله بن الزبیر) و زۆرێكی تر، به توندو تیژی و ڕق لێبوونی له دوژمنانی به‌نی ئومه‌ییه وه‌كو عه‌لی وبنه‌ماڵه‌كه‌ی ڕه‌زای خوایان لێبێت، به جێهێشتنی كۆمه‌ڵێكی زۆر له یاده‌وره‌ی تاڵ و ناخۆش له پاش خۆی، هه‌روه‌ها به زه‌بروزه‌نگێكی بێ وێنه كه له‌گه‌ل خه‌ڵكی عێراق به‌كاری هێناو ، به سنوور به‌زاندنی مامه‌ڵه‌كردن له گه‌ڵ زۆرێك له هاوه‌ڵان وه‌كو ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك و عهبدوڵڵای كوری عومه‌ر و ئه‌سمائی كچی ئه‌بو به‌كر ره‌زای خوا له هه‌موویان بێت، هه‌روه‌ها به‌و ناوبانگه خراپه‌ی كه بۆ ئومه‌وییه‌كانی به جێ هێشت وه‌كو سه‌ركرده‌یه‌كی سته‌مكاری خوێن ڕێژ،هه‌موانی كرد به دوژمن و ناحه‌زی خۆی، ته‌نانه‌ت خودی ئومه‌وییه‌كانیش، به‌و شێوه‌ش سه‌ره‌ڕای هه‌موو چاكه‌كانی كه له ده‌ریای خراپه‌كانیدا نوقم بوون، بوو به كه‌سایه‌تییه‌كی بێزراوو نه‌ویستراو له مێژوودا.
به‌ڵام سه‌ره‌ڕای هه‌موو شتێك شایانی باسه بوترێت، حه‌ججاج له كۆتاییدا مرۆڤێك بووه و فریشته‌یه‌ك نه‌بووه له ئاسمان هاتبێته خواره‌وه هه‌ڵه نه‌كات، ته‌نها باسی خراپه‌كانی ده‌كرێت و بۆشی زیاد ده‌كرێت و كه‌س به‌لای چاكه‌كانیدا ناڕوات كه ئه‌وه‌ش له ڕووی ئینسافه‌وه نادرووسته، بۆ نموونه:
- به‌رده‌وام خه‌ریكی فتوحات بووه‌و سه‌ركرده‌یه‌كی دڵسۆز بووه بۆ سوپای ئیسلامی و چه‌ندین سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ی به ده‌ست هێناوه له‌و باره‌وه.
- یه‌كه‌م كه‌س بوو كه دراوێكی ئیسلامی درووست بكات و له‌سه‌ری نووسی: (لا إله الا الله محمد رسول الله).
- یه‌كه‌م كه‌س بوو دوای هاوه‌ڵان شارێكی درووست كرد كه شاری (واسط ) بوو.
- له هیندستانه‌وه ئافره‌تێك سته‌م و ده‌ست درێژی كرابووه سه‌ر هاواری پێكرد( وا حجاجاه) ئه‌ویش حه‌وت ملیۆن ده‌رهه‌می خه‌رج كرد و توانی ئه‌و ئافره‌ته له‌وێ ڕزگار بكات.
- یه‌كه‌م كه‌س بوو كه خزمه‌تگوزاری زۆری له‌به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی ئه‌نجام دا؛ وه‌كو درووستكردنی پرد و هه‌ڵكه‌ندنی بیر و داهێنانی درووستكردنی تانكی گه‌وره بۆ هه‌ڵگرتنی ئاو بۆ كاتی پیویست بۆ خه‌ڵكی وقه‌ده‌غه‌كردنی پیسایی كردن و میز كردن له هیچ شوینێكی گشتیدا.
- فه‌رمانی كرد به كوشتن و له‌ناوبردنی هه‌موو سه‌گێكی هار كه ده‌بیته مایه‌ی بلاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی.
- گرنگی ده‌دا به كشتوكاڵ و پاره‌ی قه‌رز و ئاژه‌ڵ و ئامرازی كشتوكاڵی بۆ خه‌ڵكی دابین ئه‌كرد.
- هه‌روه‌ها یه‌كه‌م كه‌س بوو كه فه‌رمانی كرد نوقته بۆ قورئانی پیرۆز دابنرێتبه‌وه‌ش خزمه‌تێكی گه‌وره‌ی كرد كه موسولمانان تاكو ئێسته سوودی لێ ئه‌بینن، چونكه تا سه‌رده‌می ئه‌و وشه‌كان نوقته‌یان له‌سه‌ر و ژێر نه‌بوو و، هاوكات خه‌ڵكی وابه‌سته‌ی یه‌ك شێواز خویندنی قورئانی پیرۆز كرد له ناو قیرائاته‌كاندا.
كۆتا وێستگه‌شمان له‌گه‌ڵ حه‌جاج دا ئه‌وه‌یه كه له گه‌ڵ خه‌ڵكی عێراقدا به تایبه‌ت ئه‌و په‌ڕی توندوتیژی به كارهێناوه‌و، به‌شێوه‌یه‌ك لێی كوشتوون وسزای داون و ترساندوونی، هه‌ندیك پێیان وایه ئه‌و ترسه تاكو ئێسته‌ش له ده‌روون و كه‌سایه‌تی نه‌وه‌كانیادا ماوه‌و، هاوكاتئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ش درووست بووه له لای هه‌ندیك له توێژه‌ران كه خه‌ڵكی عێراق ڕێگای ڕاست ناگرن به ده‌سه‌ڵاتدارانی وه‌كو حه‌ججاج نه‌بێت كه به ئاگر و ئاسن مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكات، له یه‌كه‌م خوتبه‌ی هه‌ینیدا له كوفه ئه‌و كاته‌ی بوو به والی، ده‌موچاوی هه‌ڵپێكا بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ناسرێت وخۆی به كزو لاواز نیشاندا تا بزانێت ئه‌وان چۆن له‌گه‌ڵ والی تازه مامه‌ڵه ده‌كه‌ن، ئه‌وانیش تاكو توانیان گاڵته‌و سوكایه‌تیان پێكرد و ته‌نانه‌ت ناوكه خورمایان تێده‌گرت، ئه‌ویش له ناكاو ڕوخساری خۆی ده‌رخست و هه‌ره‌شه‌ی توندی لێكردن و وتی سه‌ره‌كانتان وه‌كو میوه دێته پێش چاوم كه پیگه‌یشتووه‌و كاتی بڕین و لێكردنه‌وه‌ی هاتووه: (أما و الله فإني لأحمل الشر بثقله و أحذوه بنعله و أجزيه بمثله، والله يا أهل العراق إني لأرى رؤوساً قد أينعت وحان قطافها، وإني لصاحبها، والله لكأني أنظر إلى الدماء بين العمائم واللحى).
(الحجاج بن یوسف الثقفي) نزیكه‌ی په‌نجاو شه‌ش ساڵ ته‌مه‌نی كرد و له كۆتایی ژیانیدا تووشی نه‌خۆشییه‌ك بوو نزیك له نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی گه‌ده و به هۆیه‌وه له ساڵی 95ی كۆچی دوای ته‌مه‌نێكی لێوان لێو له سته‌م و تۆقاندن وخزمه‌تی ناوازه‌ومێژوویی بۆ ئومه‌وییه‌كان وزیده‌ڕه‌وی له به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵاتدا،هه‌رله‌و ساڵه‌دا كه سه‌عیدی كوری جوبه‌یری كوشت دونیای به جێهێشت ، شایانی باسه و مایه‌ی سه‌رسوڕمانه كه حه‌ججاج هه‌رگیز وه‌كو تاوانبارێك كه ده‌ستی له كوشتنی هاوه‌ڵ و تابیعی و موسوڵماناندا هه‌بوو مامه‌ڵه‌ی نه‌ده‌كرد، به‌ڵكو زۆر باسی لێخۆشبوونی خوای گه‌وره‌ی ده‌كرد و چاوه‌ڕوانی لێبورده‌یی و میهره‌بانی په‌روه‌ردگاری بوو، له‌سه‌ره‌مه‌رگیشیدا ده‌یوت: «اللهم اغفر لي فإنهم زعموا أنك لا تفعل» واته: خوایه لێم خۆشبه ئه‌وانه ئه‌ڵێن گوایه تۆ لێم خۆش نابیت!
هه‌ندێ له توێژه‌ران پییان وایه مردنی حه‌ججاج سه‌ره‌تای پووكانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی ئومه‌وییه‌كان بوو، چونكه دوای ئه‌و سه‌ركرده‌یه‌كی دڵسۆزو به زه‌بری وه‌كو حه‌ججاج ئیتر هه‌ڵنه‌كه‌وت له ده‌وڵه‌ته‌كه‌یانداو به مردنی ئه‌و لاوازی ڕووی تێكردن.
- بۆ زانیاری زیاتر بگه‌ڕێیته‌وه بۆ هه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌كی مێژوویی هه‌واڵی زۆری ده‌رباره‌ی حجاج تیایه، به تایبه‌تی (البدایة والنهایة و سیر أعلام النبلاء)...هه‌روه‌ها پێم باشه هه‌ركێ ده‌یه‌ویت بگاته هه‌ندێ حه‌قیقه‌تی نه‌زانراو ده‌رباره‌ی (الحجاج ) و، به به‌ڵگه‌وه ڕووداوه‌كان بزانێت، بگه‌ڕیته‌وه بۆ كتێبی :(الحجاج بن یوسف الثقفي المفتری علیه) كه له بنچینه‌دا ئوتروحه‌یه‌كی دوكتۆرایه له نووسینی محمود زیادة.
إحسان برهان الدین
2018-04-07
240505063934.jpg)
2018-07-26
2021-10-18
2024-03-08
2023-10-28
240502060037.jpg)
2022-05-29
