شێخ محمد سعيد رمضان البوطي له‌ بنه‌ماڵه‌يه‌كى كورد له‌ گوندى جليكاى سه‌ر به‌ دورگه‌ى بۆتان له‌ توركيا له‌ ساڵى 1929 له‌ دايكبووه‌، له‌ ساڵى 1933 به‌ هۆى بڵاوبوونه‌وه‌ى بيرى كه‌ماليزم و زوڵم زۆريان له‌ سه‌ر موسوڵمانان، كاتێك ته‌مه‌نى چوارساڵ بووه‌ له‌گه‌ل مه‌لا ڕه‌مه‌زانى باوكى كۆچيان بۆ ديمه‌شق كردووه‌، له‌ته‌مه‌نى سيانزه‌ ساڵيدا دايكى وه‌فاتى كردووه‌و،باوكى ژنێكى ترى هێناوه‌ وتورك بووه‌، هه‌ر بۆيه‌ بوطى شاره‌زايى له‌ زمانى تووركيش هه‌بووه‌.له‌ ته‌مه‌نى هه‌ژده‌ ساڵيدا هاوسه‌رگيرى كردووه‌و خاوه‌نى شه‌ش كوڕو يه‌ك كچ بووه‌، بوطي كاريگه‌رى باوكى زۆر به‌سه‌ره‌وه‌ بووه‌و زانسته‌ شه‌رعييه‌كانى له‌ ئه‌و وه‌رگرتووه‌و دواتر باوكى خستوويه‌تيه‌ لاى ئافره‌تێك و له‌ ته‌مه‌نى شانزه‌ ساڵيدا به‌ ماوه‌ى شه‌ش مانگ قورئانى پي خه‌تم كردووه‌.   بوطي خويندنى سه‌ره‌تايى له‌ مزگه‌وتى منجك له‌لاى شێخ حسن عبدالرحمن حبنكة الميداني ته‌واو كردووه‌،هه‌ر له‌وێ پێش ته‌مه‌نى حه‌ڤده‌ ساڵى چووه‌ته‌ سه‌ر مينبه‌ر و خوتبه‌ى داوه‌. له‌ ساڵى 1953 بۆ ته‌واو كردنى خوێندنى زانكۆيى ڕوويكردووه‌ته‌ قاهيره‌و جارێكى تر له‌ ساڵى 1956 چووه‌ته‌وه‌ قاهيره‌و دبلۆمى له‌ زمانى عه‌ره‌بيدا له‌ ئه‌زهه‌ر به‌ده‌ست هێناوه‌و دواتريش بڕوانامه‌ى دوكتۆراى له‌ ئه‌زهه‌ر هێناوه‌و،بووه‌ته‌ مامۆستا له‌ كۆلێژى شه‌ريعه‌ له‌ ديمه‌شق ودواى چه‌ند ساڵيك به‌رز بووه‌ته‌وه‌ به‌ پله‌ى ڕاگر.   خاوه‌نى كۆمه‌ڵێكى زۆره‌ له‌ كتێب‌ كه‌ كه‌متر نييه‌ له‌چل كتێب له‌ جۆره‌كانى زانستدا، له‌ فيكرو فقه و عقيدة وأدب و تصوف وبوارى تر، هه‌ندێك له‌و كتيبانه‌ش وه‌كو پشتگيرى و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ش كێشه‌و مشت ومڕى زۆرى لێده‌كه‌وته‌وه‌، بۆ نموونه‌ كتێبى: (اللامذهبية أخطر بدعة تهدد الشريعة الإسلامية) و (السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب إسلامي) و (الحكم العطائية شرح وتحليل) و(الجهاد في الإسلام: كيف نفهمه؟ وكيف نمارسه؟) و(فقه السيرة النبوية مع موجز لتاريخ الخلافة الراشدة) و(كبرى اليقينيات الكونية وجود الخالق و وظيفة المخلوق).   ئه‌م كه‌سايه‌تييه‌ گومانى تێدا نييه‌ كه‌ كه‌سێكى زانا و قسه‌زان و خه‌تيبێكى به‌ تواناو نووسه‌رێكى خاوه‌ن مه‌نتقى به‌هێزو پێز بووه‌، ته‌مه‌نێكى درێژى له‌ فێربوونى زانست وتنه‌وه‌ى وتارى هه‌ينى و وانه‌ى شه‌رعى و فێركردنى موسوڵمانان به‌سه‌ر بردووه‌، هه‌ر له‌ مناڵى و پێش ئه‌وه‌ى بگاته‌ ته‌مه‌نى پێگه‌يشتن، هه‌ندێكى له‌ زانسته‌ شه‌رعييه‌كان خويندبوو و(ألفية ابن مالك ) ى له‌به‌ر كردبوو. كاتيك باسى بابه‌تێكى فيكرى ئه‌كرد گوێگرى خۆى به‌و زانسته‌ى كه‌ هه‌يبوو هه‌ر وه‌ها به‌و هێمنى و له‌سه‌رخۆييه‌ى كه‌ پێوه‌ ديار بوو سه‌رسام ئه‌كرد، بۆيه‌ خه‌ڵكانێكى زۆر له‌ جيهانى ئيسلامى به‌و زانايه‌وه‌ هۆگر بوون، به‌ تايبه‌تى به‌هۆى كتيبه‌كانى و ئه‌و وانه‌و خوتبه‌و چاوپێكه‌وتنانه‌ى كه‌ هه‌يبوو له‌ كه‌ناڵه‌كانى ڕاگه‌ياندن.   شايانى باسه‌ ئه‌م زانايه‌ په‌يوه‌ندى له‌ گه‌ل كۆمه‌ڵه‌ى (الاخوان المسلمين) باش نه‌بوو، چونكه‌ ئه‌و له‌ بنچينه‌وه‌ ئاڕاسته‌ى كارى سياسى و ڕه‌وتى جيهادى ره‌تده‌كرده‌وه‌، له‌ پاش ده‌رچوونى كتيبى: «الجهاد في الإسلام» دوباره‌ مشت و مڕو ومقۆمقۆيه‌كى زۆر له‌ نێوان خۆى و نه‌ياره‌كانيدا درووست بوو.   بوطى له‌ عه‌قيده‌و بيروباوه‌ڕيدا له‌ سه‌ر ڕێڕه‌وى ئه‌شعه‌رييه‌كان بوو، به‌ڵكو يه‌كيك بوو له‌ سه‌رانى ئه‌شعه‌رييه‌كان له‌م سه‌رده‌مه‌ى خۆماندا، هه‌ندێك ئه‌ويان چواندووه‌ به‌ ئه‌بوحاميدى غه‌زالى له‌ ڕووى هێمنى و له‌سه‌ر خۆيى و به‌ هيزى به‌ڵگه‌و قسه‌كانى.هاوكات وه‌كو متصوف يش ئه‌ناسرا وله‌ مه‌سه‌له‌ى پابه‌ند بوون به‌ به‌مه‌زهه‌بى فيقهى زۆر توند بوو.   يه‌كێكى تر له‌ نيشانه‌كانى زانستى ئه‌و پياوه‌ وڕێكردنى بوو له‌گه‌ڵ پێويستييه‌كانى سه‌رده‌مدا، كه‌ ئه‌وه‌ش واى كرد جه‌ماوه‌رێكى زۆرى هه‌بێت، ئه‌وه‌ بوو گرنگى زۆرى به‌ زانستى مادى په‌تى ئه‌دا وڕه‌ددى بێ باوه‌ڕانى ئه‌دايه‌وه‌، ئوتروحه‌ى دوكتۆراكه‌ى له‌سه‌ر ڕه‌خنه‌گرتن بوو له‌ فيكرى ماركسى و به‌رگرى بوو له‌ عه‌قيده‌ى ئيسلامى و وجودى خواى گه‌وره‌ به‌ ناونيشانى: (نقض أوهام المادية الجدلية)، كتێبى: (كبرى اليقييات الكونية وجود الخالق ووظيفة المخلوق.) له‌ كاتى خۆيدا چاوى موسوڵمانانى پێ گه‌شايه‌وه‌ له‌ هه‌موو لايه‌كدا،چونكه‌ كتيبه‌كه‌ى بوطى سارێژى برينێكى به‌ سوێ بوو كه‌ گه‌نجان له‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ ده‌ستييه‌وه‌ ئه‌يانناڵان.   بوطى له‌ زانسته‌ شه‌رعييه‌كاندا مامۆستايه‌كى ته‌قليدى پارێزگار بوو، له‌مه‌سه‌له‌ى فيقهدا مه‌زهه‌بييه‌كى توند و سه‌رسه‌خت بوو، ئه‌وه‌نده‌ متمانه‌ى به‌ ڕێڕه‌وى شافيعى هه‌بوو به‌رگرييه‌كى ڕه‌هاى لێ ده‌كرد و، هه‌ر ئه‌وه‌ش واى كرد به‌ شێوه‌يه‌كى توند له‌ گه‌ل سه‌له‌فييه‌كانى سوريا و وڵاتانى تر تێكبگيرێت ومشت مڕو شه‌ڕه‌ قسه‌ و ئاڵوگۆڕ كردنى تۆمه‌ت له‌ نێوانياندا په‌ره‌ بسێنيت و به‌رده‌وام بێت ، ته‌نانه‌ت يه‌كيك له‌ گه‌وره‌ترين زمانحاڵه‌كانى سه‌له‌فييه‌ت له‌م سه‌رده‌مه‌ كه‌ محمد ناصر الدين الألباني بوو، كتێبێكى له‌ دژى محمد سعيد رمضان البوطي نووسى به‌ ناونيشانى: ( الرد على جهالات البوطي). .   بوطى له‌ گه‌ڵ لێهاتوويى له‌ زانسته‌ شه‌رعييه‌كاندا ، له‌ زمانى عه‌ره‌بيدا زۆر به‌هێز بوو هه‌روه‌ها بايه‌خى به‌ بوارى ئه‌ده‌ب و وێژه‌ش هه‌بوو، هه‌ندێ كتێبى له‌و باره‌شه‌وه‌ نووسيوه‌،وه‌كو : من الفكر والقلب ، الحب في القرآن ودور الحب في حياة الإنسان، هه‌روه‌ها وه‌كو مامۆستايه‌كى كورد ڕۆمانى مه‌م وزين ى وه‌رگێڕاوه‌ته‌ سه‌ر زمانى عه‌ره‌بى.   ئينجا ئه‌و به‌ يه‌كێك له‌ سه‌رانى تصوف يش ده‌ناسرا و له‌ده‌سته‌ى ڕاوێژكارى زۆر لايه‌نى فه‌رمى سۆفييه‌كانى جيهاندا بوو وحيسابى بۆ ده‌كرا، بۆ نموونه‌ له‌ ده‌سته‌ى به‌ڕێوه‌بردنى دامه‌زراوه‌ى (طابة) له‌ گه‌ڵ علي الجفري بوو، كه‌ به‌يه‌كێك له‌ گه‌وره‌ترين ئه‌و ڕێكخراوانه‌ داده‌نرێت كه‌ لێدوان له‌ سۆفييه‌كان ده‌دات.   به‌ڵام پاكى و بێگه‌ردى ته‌نها بۆ خواى گه‌وره‌يه‌، بوطى سه‌ره‌ڕاى ئه‌و هه‌موو زانست و تواناو به‌هرانه‌ كه‌ هه‌يبوو، كێشه‌ وگرفتێكى زۆر گه‌وره‌ى هه‌بوو، كه‌ ئه‌ويش بريتى بوو له‌وه‌ى له‌ ڕێزى (شيوخ السلاطين) يان (علماء السلطة ) پۆلين ده‌كرا، واته‌: زانا و پياوى ده‌سه‌ڵات بوو،، ئه‌مه‌ش كردارێكى سه‌رسوڕهينه‌ر بوو كه‌ زانايه‌كى وه‌كو بوطى ئه‌و هه‌مووزانسته‌ى فرياى نه‌كه‌وت بۆ ئه‌وه‌ى خۆى له‌ حوكمێكى سته‌مكارى خوينمژى وه‌كو حوكمى به‌عسيه‌كانى سوريا ڕزگار بكات .   1- بوطي وه‌كو نه‌يتوانى به‌رانبه‌ر ئه‌و سته‌مكارانه‌ جيهادى وتنى حه‌ق بكات، وه‌كو پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموويه‌تى: (ورجل قام إلى إمام جائر فأمره ونهاه فقتله)، نه‌شيتوانى بێده‌نگى هه‌ڵبژێرێت، يان وه‌كو ئه‌و زانا و كه‌سايه‌تييانه‌ خۆى ده‌رباز بكات وهه‌ڵبێت، به‌ڵكو خۆى بۆ پشتگيرى كردنى حافظ الأسد يه‌كلا كرده‌وه‌، له‌ دواى به‌ هيلاك چوونى ئه‌ويش درێژه‌ى به‌ پشتگيرى خۆى دا بۆ دڕنده‌كه‌ى كوڕى (بشار الأسد).   2- سه‌ره‌تاى په‌يوه‌ندى بوطى و حافظ الأسد بۆ 16 حزيران 1979 ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، له‌و كێشه‌ى كه‌ به‌ "مجزرة مدرسة المدفعية في حلب" ناسرا، كاتێك كۆمه‌ڵێك چه‌كدارى ئيسلامى به‌ناو "الطليعة المقاتلة للإخوان المسلمين" ته‌قه‌يان له‌ كۆمه‌ڵێك ئه‌فسه‌رى عه‌له‌وى كرد وسى و دوو كه‌سيان لێ كوشتن و په‌نجاو چواريشيان بريندار كرد، جا له‌و كه‌يسه‌دا داوا له‌ بوطى كرا حوكمى شه‌ريعه‌تى ئيسلام باس بكات و ئه‌ويش به‌ شيكراوه‌يى له‌ ته‌له‌فزيونى سوريا باسى له‌ حه‌رامى ئه‌و كاره‌ كرد كه‌ ئه‌و گه‌نجانه‌ پێى هه‌ڵسابوون.   3- له‌ 2 شباط ساڵى 1982 له‌ ئۆپه‌راسيۆنێكى دڕندانه‌دا به‌ سه‌رپه‌رشتى رفعت الأسد ى براى حافظ الاسد بۆ سه‌ر شارى حه‌ما كه‌ بيست و حه‌وت ڕۆژدى خاياند، ئه‌و شاره‌يان خاپور كرد و له‌ قه‌تڵ و عامێكى كه‌م وێنه‌ له‌ مێژوودا ، زياتر له‌ چل هه‌زار له‌ خه‌ڵكى ئه‌و شاره‌ كوژران وده‌ورى پانزه‌ هه‌زار كه‌سيش بێ سه‌رو شوێن بوون كه‌ تاكو ئێستاش چاره‌نووسى زۆريان ديار نييه‌، هه‌ڵوێستى محمد سعيد رمضان البوطي له‌م قه‌تلو عامه‌يش پشتگيرى و پاساو هێنانه‌وه‌ بوو كه‌ ڕژێم ده‌بوو به‌ توندى وه‌ڵام بداته‌وه‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و پشێوييه‌ى ئيخوانه‌كان له‌ حه‌ما درووستيان كردبوو.   4- بوطى په‌يوه‌ندييه‌كى به‌ هيز له‌ گه‌ڵ حافظ الأسد كۆى ده‌كرده‌وه‌و ته‌نانه‌ت ئه‌و ماوه‌ى پێش مردنى ئه‌سه‌د بوطى به‌ ته‌ليفۆن هه‌ر په‌يوه‌ندى له‌گه‌ڵى هه‌بوو، ئه‌ويش له‌ وه‌سێته‌كه‌يدا نووسيبووى بوطى نوێژم له‌سه‌ر بكات، هه‌روايش بوو بوطى نوێژى له‌سه‌ر جه‌نازه‌كه‌ى كرد و به‌ پێچه‌وانه‌ى نوێژى جه‌نازه‌ كه‌ ده‌نگى تيا به‌رز ناكريته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌و كه‌ گه‌يشته‌ دوعاكه‌ى بۆ ئه‌سه‌د به‌ ده‌نگى به‌رزه‌وه‌ ئه‌گريا وفرمێسكى ئه‌ڕشت و ئه‌يوت: خوايه‌ من شايه‌تى ئه‌ده‌م كه‌ حافظ الاسد شايه‌تى يه‌كخواپه‌رستى بۆ تۆ ئه‌دا، به‌رده‌وام ئه‌گريا وئارامى نه‌مابوو ، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا بوو كه‌ به‌شارى كوڕى ئه‌سه‌د زۆر ئاسايى وه‌ستابوو له‌ نزيك ترمه‌كه‌، دواتريش ئه‌و دڕه‌نده‌ گۆڕ به‌گۆره‌ى به‌ عومه‌رى كورى خه‌تتاب ڕه‌زاى خواى لێبێت چواند.   5- له‌ ساڵى 1994 باسل الاسد ى كوڕى حافظ الاسد له‌ روداوێكى هاتوچۆى ته‌مومژاويدا گيانى له‌ده‌ستدا، له‌ كاتێكدا ئاخونه‌ عه‌له‌وييه‌كان حه‌زيان ده‌كرد نوێژى جه‌نازه‌كه‌ى خۆيان بيكه‌ن ،به‌ڵام حافظ الاسد داواى له‌ بوطى كرد نوێژه‌كه‌ى بكات ودواتر بوطي وتى : "وانني ارى باسل هذه الساعة في الجنة مع الصديقين والشهداء والصالحين وحسن اولئك رفيقا" واته‌: من ئێستا باسل له‌به‌هه‌شتدا ئه‌بينم، له‌گه‌ل ڕاستگۆيان و شه‌هيدان و پياوچاكاندا..ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا كه‌س ناتوانێت شايه‌تى چوونه‌ به‌هه‌شت بۆ كه‌سى خوا ناسيش بدات، نه‌خوازه‌ڵا تاوانبارێكى وه‌كو باسل.(أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا) .   6- ئينجا له‌ دواى له‌ ناوچوونى ئه‌سه‌دى باوك بوطى له‌ ڕۆژى وه‌رگرتننى سه‌رۆكايه‌تى له‌لايه‌ن به‌شار وتارێكى پێشكه‌ش كرد و وتى: (لقد آل الامر في هذا اليوم اليك بمشيئة الله عزوجل اولا ثم ببيعة صادقة صافية من هذا الشعب) واته‌: ئه‌مڕۆ به‌ فه‌رمانى خواى گه‌وره‌ وبه‌ به‌يعه‌تێكى راستگۆو بي غه‌ل و غه‌شى خه‌ڵكى تۆ بوويت به‌ سه‌رۆك.   به‌هه‌مان شێوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌سه‌دى كوڕدا به‌رده‌وام بوو، به‌ڵام بشار ڕقى له‌ خۆ نزيك كردنه‌وه‌و ماستاو كردنى بوطى بوو بۆ باوكى، بۆيه‌ له‌سه‌رده‌مى خۆيدا گرنگى پي نه‌ئه‌دا و ته‌نها له‌ بۆنه‌كاندا ئه‌وى ئه‌يبينى ، ئه‌وه‌ش وه‌كو هه‌ندێ له‌ شاره‌زايان ئه‌ڵێن هه‌لێكى باش بوو خۆى له‌ ده‌ستيان ڕزگار بكردايه‌، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر له‌ ده‌رگاى به‌شاردا ئه‌وه‌ستا تاكو ئه‌يبينى و، ئه‌و ته‌مه‌نه‌ زۆره‌ى كه‌ ته‌واو پير بوو بوو، هيچ كاريگه‌رييه‌كى باشى نه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ى پشت له‌و سته‌مكارانه‌ بكات.   7 - كاتێك شۆرشى خه‌لكى سوريا ده‌ستى پێكرد، دووباره‌ ڕۆڵى بوطى ده‌ستى پيكرده‌وه‌و، به‌ ناو ئايينى ئيسلامه‌وه‌وبوو به‌ پاريزه‌رى ڕژێمى ئه‌سه‌د، ئه‌و خه‌ڵكه‌ى هه‌موو به‌ خوارج و ياخى بوو ده‌ژمارد كه‌ له‌ دژى شه‌رعييه‌تى ده‌سه‌ڵاتداردا ده‌وه‌ستانه‌وه‌.   8- له‌ پشتگيرى به‌رده‌وامى بوطى بۆ ڕژێم له‌ دژى خه‌ڵكى كه‌ ئه‌و كاته‌ زياتر ڕۆژانى هه‌ينى خۆپيشاندانيان ده‌كرد، ئه‌و فه‌تواى زۆرى هه‌يه‌، له‌وانه‌: : (تأملت في معظمهم ووجدت أنهم لا يعرفون شيئاً اسمه صلاة ، والقسم الأكبر لم يعرف جبينه السجود أبداً ) واته‌: له‌ حاڵى ئه‌و خه‌ڵكه‌ى خۆ پيشاندان ئه‌كه‌ن وردبوومه‌ته‌وه‌ و بۆم ده‌ركه‌وتووه‌ نوێژ ناكه‌ن و زۆربه‌ى زۆريان نه‌وچه‌وانى سوجده‌يه‌كى نه‌بردووه‌، ( سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ ). يان وه‌سفى ده‌كردن به‌وه‌ى كه‌ بريتين له‌: ( حثالة ملاحدة يتمردون على الله كل جمعة ) كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكانێكى بێ بايه‌خى بێ دينن، هه‌موو هه‌ينييه‌ك له‌ دژى خواى گه‌وره‌ هه‌ڵده‌گه‌ڕانه‌وه‌.   9- ئينجا ئه‌و هه‌ميشه‌ سه‌ربازانى سورياى نوسه‌يرى و به‌عسى خوينمژى به‌ هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم چواندووه‌.سوپاى به‌شار و ڕژێمه‌كه‌شى به‌ ده‌وڵه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم ته‌شبيه كردووه‌.   10- جارێكيان كه‌سێك پرسيارى لێ كرد و،وتى: له‌ لايه‌ن پياوه‌كانى به‌شاره‌وه‌ له‌ زيندان ناچار كراوم سوجده‌ بۆ وينه‌يه‌كى بشار الاسد ببه‌م، ئه‌وه‌ حوكمى چييه‌، ئه‌ويش له‌ وه‌ڵامدا وتى: وا بزانه‌ به‌رماڵێكه‌و له‌سه‌رى سوجده‌ت بۆ خوا بردووه‌!   11- جارێكى تر كه‌سێك پرسيارێكى لێ كرد و، وتى: «ما حكم توحيد غير الله قسرا كما يحدث في فروع الأمن عند الاعتقال وإجبارهم على القول إن بشار الأسد إلهنا وربنا) واته‌: پرسيارى ئه‌وه‌ى لێكراوه‌ حوكمى چييه‌ له‌ زيندانه‌كاندا به‌ زۆر ناچارمان ئه‌كه‌ن بڵێين به‌شار خوامانه‌، ئه‌ويش وه‌ڵامى دايه‌وه‌ به‌ پێى فه‌تواى ژماه‌ 14658كه‌ تێيدا هاتووه‌: «إن ذلك يحدث بسبب خروج هذا الشخص مع المسيرات إلى الشارع والهتاف بإسقاط النظام وسبّ رئيسه والدعوة إلى رحيله»واته‌: هۆكارى ئه‌و ناچار كردنه‌ ئه‌وه‌يه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ له‌گه‌ل خۆپيشانده‌راندا ده‌رده‌چن وداواى ڕوخانى ڕژێمه‌كه‌ ئه‌كه‌ن و جنێو به‌ سه‌رۆك ئه‌ده‌ن.   12- له‌ خوتبه‌يه‌كيدا له‌ الجامع الاموي جارێكيان وتي: (سوريا ليست علمانية و هي افضل دولة تطبق الاسلام) واته‌: سوريا عه‌لمانى نييه‌ به‌ڵكو باشترين ده‌وله‌ته‌ ئيسلام جێبه‌جي بكات..ئه‌مه‌ش له‌ كاتێكدايه‌ ده‌وله‌تى سوريا نه‌ك عه‌لمانيه‌ به‌ڵكو هه‌موو شه‌رو خراپه‌يه‌كى دونياى له‌ خۆيدا كۆكردووه‌ته‌و تۆمه‌تێكى ناشيرينه‌و بوهتانێكى گه‌وره‌يه‌ ئه‌و ڕژێمه‌ سته‌مكاره‌ بوترێت ئيسلام جێبه‌جي ئه‌كات ،به‌ڵكو بوختانێكيشه‌ بۆ ئيسلام ئه‌كرێت.   13- له‌ 2012/5/8 له‌ وتارى هه‌ينيدا وتى: (إن ما يحدث في سوريا هذه الايام هو حرب على الله) واته‌: ئه‌مه‌ى كه‌ له‌ سوريا ڕوو ئه‌دات، جه‌نگێكه‌ له‌ دژى خوا ئه‌كرێت! ئه‌م قسه‌ش ڕاسته‌ وه‌كو شێخ محمد اليعقوبى له‌ ڕه‌ددانه‌وه‌يه‌كى بوطى دا ده‌ڵێت، به‌ڵام جه‌نگه‌كه‌ له‌لايه‌ن سه‌رگه‌وره‌كانى بوطى دژ به‌ ئيسلام و موسوڵمانان ڕاگه‌يه‌نراوه‌ نه‌ك به‌ پێچه‌وانه‌وه‌!   14- له‌ وتارى پێش كۆتا وتارى له‌ ژيانيدا، وتى:«بعد هذا أنا الضامن بإن الله عز وجل سيكرمنا جميعا بأعاجيب النصر.. بخوارق النصر والتأييد»واته‌: من ده‌سته‌به‌رم بۆ ئه‌وه‌ى خواى گه‌وره‌ خه‌ڵاتمان ئه‌كات به‌سه‌ركه‌وتنێكى مه‌زن و به‌ پشتگيرى و سه‌رخستنى خۆى!! له‌ دواى دوو هه‌فته‌ له‌م وته‌يه‌ى كه‌ ئه‌وپه‌ڕى پشتگيرى بۆ ئه‌و زوڵم زۆره‌ى بشار نيشان ئه‌دات و داواى سه‌ركه‌وتنى خواى گه‌وره‌شى بۆ ئه‌كرد، كوژرا وبۆ يه‌كجارى سه‌رينايه‌وه‌و له‌ پشتگيريكردنى به‌عسيه‌كان كه‌وت!   15- زۆر له‌ زانايان ئامۆژگاريان كرد واز له‌ پشتگيرى كردنى ڕژێمى ئه‌سه‌د بهينێت و ته‌وبه‌ بكات و هيچ نه‌بێت له‌ماڵى خۆى دانيشێت وقسه‌ نه‌كات، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر له‌و كاره‌ى خۆى تا دوا هه‌ناسه‌ى به‌رده‌وام بوو، بۆ نموونه‌ دكتۆرراتب النابلسي له‌ نامه‌يه‌كيدا بۆ بوطى ئامۆژگارى ده‌كات وپێى ئه‌ڵێت برۆ له‌ ماڵى خۆت دابنيشه‌ و پشتگيرى ئه‌م ڕژێمه‌ مه‌كه‌، چونكه‌ من ده‌ترسم به‌رپرسى هه‌موو دلۆپه‌ خوينێك بيت كه‌ له‌ سوريا ده‌ڕژێت، هه‌روه‌ها پێى ده‌ڵێت : پابه‌ند به‌ به‌وه‌ى كه‌ ده‌يزانى ده‌رباره‌ى ڕۆژگارى فيتنه‌، ئه‌گه‌رنا به‌رپرس ده‌بيت له‌ كوژرانى هه‌موو مناڵێك له‌ سوريا ، له‌ كوژرانى هه‌موو گه‌نجێك له‌ ته‌مه‌نى گوڵدا كه‌ به‌دڕندانه‌ترين شێوه‌ له‌ زيندانه‌كانى به‌شاردا ده‌كوژرێت، يان له‌ به‌نديخانه‌ تاريكه‌كاندا ئه‌شكه‌نجه‌ ئه‌درێت: (التزم بما تقوله عن أيام الفتن، والزم بيتك واملك عليك لسانك، لأنني أخشى عليك أن تحاسب عن كل نقطة دم من طفل بريء قتل ظلماً أو عن شاب في عمر الزهور قتل بوحشية أو عذِّب في أقبية الظلمة).   16- له‌ 22/7/2011 له‌ شارى دير الزور له‌ پاش نوێژى هه‌ينى خه‌ڵكى وه‌كوناڕه‌زايى به‌رانبه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانى بوطى له‌ پشتگيرى ڕژێمه‌كه‌ى ئه‌سه‌دو وه‌ستان له‌ دژى خه‌ڵكى سوريا كتيبه‌كانى بۆتيان كۆكرده‌وه‌و ئاگريان تێ به‌ردا.   ئه‌مانه‌م ته‌نها بۆ نموونه‌ى و به‌ڵگه‌ هێنايه‌وه‌ خستووه‌ته‌ڕوو، باسه‌كه‌ش ئه‌وه‌نده‌ ناخۆش و ئازاربه‌خشه‌ خوا ئاگاداره‌ حه‌ز ناكه‌م زۆر درێژه‌ى پي بده‌م، ئه‌گينا شێخى بوطى هه‌رگيز بۆ ساتێكيش له‌ دواى ساڵى 1979 له‌ پشتگيرى كردنى ئه‌و ڕژێمه‌ سارد نه‌بووه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌وه‌ سه‌ره‌تاى په‌يوه‌ندييه‌كانى بوو له‌ گه‌ڵ حافظ الاسد و سه‌ره‌تاى له‌ خشته‌چوونى زانايه‌ك بوو كه‌ پله‌وپايه‌ى ئاراسته‌كردنى موسوڵمانانى هه‌بوو له‌ ئاستێكى باڵادا ، به‌ڵام مه‌خابن پشتى هه‌ردوو ڕژێمى ئه‌سه‌دى باوك و ئه‌سه‌دى كوڕى به‌رنه‌داو هه‌ميشه‌ به‌ناوى خوا پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ صلى الله عليه وسلم پاڵپشتى ئه‌وان بووه‌و ئه‌وانى به‌ هاوه‌ڵان و پياوچاكان و شه‌هيدان چواندووه‌، بۆيه‌ به‌وه‌نده‌ى باسم كرد كۆتايى پێ ئه‌هينم و پێويست به‌ هێنانه‌وه‌ى نموونه‌ى تر ناكات.   له‌ 2013/3/21 له‌ مزگه‌وتى ئيمان له‌گه‌ڕه‌كى المزرعة له‌ ديمه‌شق، بوطى خه‌ريكى وتنه‌وه‌ى وانه‌يه‌ك بوو وقورئانه‌كه‌ى له‌به‌رده‌ستدا بوو، كاتيك كه‌ ته‌قينه‌وه‌يه‌ك له‌ له‌ مزگه‌وته‌كه‌يدا ڕوويدا وگيانى له‌ده‌ستدا.قسه‌و باس و شيكارى زۆر بۆ روداوه‌كه‌ كرا، به‌و پێيه‌ش كه‌ كه‌س خۆى به‌ خاوه‌نى كوشتنه‌كه‌ى نه‌كرد و به‌رپسيارێتى نيشان نه‌دا، هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى جێ په‌نجه‌ى ڕژێم به‌سه‌ر ڕوداوه‌كه‌وه‌ دير بوو، بۆيه‌ به‌ڵگه‌كان به‌ره‌و ئه‌وه‌ ئاماژه‌يان كرد كه‌ به‌شار خۆى ئه‌وى كوشتووه‌.   ڕووداوى كوژرانى بوطى و ده‌يان له‌وانه‌ى ئاماده‌ى وانه‌كه‌ى بوون له‌و مزگه‌وته‌، ڕووداوێكى لێڵ و ته‌مومژاوى بوو، له‌ 23 مارس 2013 له‌ ماڵه‌كه‌ى خۆيه‌وه‌ جه‌نازه‌كه‌ى به‌ره‌و الجامع الأموي براو ،نوێژى له‌سه‌ر كرا به‌ ئاماده‌بوونى احمد بدرالدين حسون و كوڕێكى بوطى و بشار الاسد يش خۆى ئاماده‌ نه‌بوو، ته‌رمه‌كه‌يان له‌ نزيك گۆڕه‌كه‌ى صلاح الدين الايوب به‌ خاك سپارد.   هه‌موو ئاراسته‌كان بۆ ئه‌وه‌ ئه‌چوون كه‌ به‌شار خۆى ئه‌وه‌ى كوشتووه‌، سه‌باره‌ت به‌ هۆكاره‌كانيشى به‌هه‌مان شيوه‌ شيكردنه‌وه‌ى زۆرى بۆ كراوه‌‌، له‌وانه‌: بوطى سه‌ره‌ڕاى پشتگيرى ڕه‌هاى بۆ ڕژێمى به‌عس له‌ سوريا، به‌ڵام پارسه‌نگى كه‌سايه‌تى خۆى له‌ ڕێگه‌ى زانست و مێژووى خۆى و مه‌لا ڕه‌مه‌زانى باوكى پاراستبوو، خه‌ڵكانيكى زۆر متمانه‌يان پێى هه‌بوو له‌ ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ى سوريا، به‌ كورتى بوطى سه‌ره‌ڕاى هه‌موو شتێك هه‌ر كه‌سايه‌تييه‌كى ئايينى بوو له‌سه‌ر ئاستى جيهان، ڕاسته‌ نه‌يارى زۆرى هه‌بوو به‌ هۆى هه‌ڵوێسته‌ سياسيه‌كانى له‌ پاساو هێنانه‌وه‌ بۆ تاوان و كۆمه‌ڵكوژييه‌كانى ڕژێمى ئه‌سه‌د، به‌ڵام هه‌ر له‌و كاتانه‌دا كه‌س و لايه‌نى زۆر هه‌بوون پێيان وابوو بوطى له‌ ژێر كاريگه‌ريدايه‌و ناچاره‌ و ئه‌و قسانه‌ى به‌ زۆر پي ئه‌كرێت!   ماوه‌يه‌كيش بوو وه‌كو ئه‌وه‌ترێت ڕژێم ترسێكى له‌و پياوه‌ په‌يدا كردبوو ومتمانه‌ى به‌ئه‌و كه‌م بووبوويه‌وه‌، به‌ تايبه‌تى دواى ئه‌وه‌ى ئه‌و ڕازى نه‌بوو ئيمزا له‌سه‌ر فه‌توايه‌كى أحمد بدر الدين حسون ى موفتى وڵات بكات، له‌ وانه‌يه‌كيشيدا ماوه‌يه‌ك پێش كوژرانى ده‌ڵێت ئه‌وه‌ى كه‌ ئێستا ڕوو ئه‌دات له‌ سوريا به‌ پێى پلانێك ڕوو ئه‌دات له‌ ده‌ره‌وه‌ دێت و ئيشى پێ ئه‌كرێت، بۆيه‌ بشار به‌ كوشتنى بوطى دوو ئامانجى پێكا: يه‌كه‌م: كه‌سێكى له‌ناو برد كه‌ ئيشى پێ نه‌مابوو ، يان زۆربه‌ى ئه‌وه‌ى كه‌ ويستى پێى كردبوو. دووه‌م: نه‌ياره‌كانى به‌ كوشتنى ئه‌و تۆمه‌تبار كرد وكردى به‌ خاڵێكى سياسى له‌ به‌رژه‌وه‌ندى خۆى و دژى نه‌ياره‌كانى..   هه‌موو ئه‌وانه‌ش چووبوونه‌ سه‌ر ڕووداوه‌كه‌و گوێيان له‌ ته‌قينه‌وه‌كه‌ بوو ، هه‌ستيان به‌وه‌ كردبوو ئه‌و ڕووداوه‌ و ده‌نگى ته‌قينه‌وه‌كه‌ش حاڵه‌تێكى جياواز بووه‌: * مزگه‌وته‌كه‌ شوێنه‌وارى كاولكارى پيوه‌ديار نه‌بوو كه‌ له‌ كاتى ڕوودانى ئه‌وجۆره‌ ته‌قينه‌وانه‌ ده‌رئه‌كه‌ون، زۆرێك له‌ شته‌كانى هيچيان به‌رنه‌كه‌وتبوو، ته‌نانه‌ت هه‌نديك به‌ ته‌قينه‌وه‌يه‌كى هاوڕێى ژينگه‌( صديق للبيئة) ناويان برد. * چه‌ند كه‌سێك له‌گه‌ل بوطى بينران كه‌ كوژرابوون ڕاسته‌ زۆربوون ، به‌ڵام هه‌رگيز ئه‌و ژماره‌ زۆره‌ نه‌بوون كه‌ ڕاگه‌ياندنه‌كان باسيان كردبو. * ئينجا زۆربه‌ى كوژراوه‌كان وه‌كو ده‌ڵێن سه‌ريان به‌ركه‌وتبوو، به‌ڵكو هه‌ندي به‌ڵگه‌ هه‌يه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى بوطى له‌ ته‌قنه‌وه‌كه‌دا نه‌مردووه‌ به‌ڵكو دوايى كوژراوه‌.. * كه‌سيش ته‌رمه‌كه‌ى بوطى نه‌بينى له‌و كاته‌دا. * هه‌روه‌ها له‌ دواى ڕووداوه‌كه‌ كه‌ له‌ڕێگه‌ى كه‌سێكى خۆكوژه‌وه‌ ئه‌نجام درا، ته‌له‌فزيۆنى سورى يه‌كسه‌ر فيلمێكى ده‌رباره‌ى كوژران و ژياننامه‌ى بوطى بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ به‌ پێى شاره‌زايان فيلمێكى وا به‌لاى كه‌مه‌وه‌ شه‌ش سعاتى پێويسته‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئاماده‌ بكرێت.كه‌ ئه‌وه‌ش به‌ڵگه‌يه‌كى تره‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كوژرانه‌كه‌ى به‌ پلانێكى به‌رنامه‌ بۆ داڕێژراو ئه‌نجامدراوه‌.   هه‌رچۆنێكيش بێت، ئه‌و زاناو كه‌سايه‌تييه‌ ناوداره‌ به‌و شێوه‌ كۆتايى به‌ ژيانى هات، ئيمه‌يش له‌ دوو روانگه‌وه‌ ئه‌توانين ته‌ماشاى پرسه‌كه‌ بكه‌ين:   1- به‌ ڕواڵه‌ت و ئه‌وه‌ى كه‌ به‌ چاوى سه‌رمان بينيمان؛ بوطى له‌ ساڵى 1979 تاكو ئه‌و ساته‌ى له‌ له‌و مزگه‌وته‌ كوژرا له‌ 2013 بۆ ساتيكيش له‌ پشتگيرى ڕژێمى به‌عسى سوريا سارد نه‌بوويه‌وه‌و هه‌موو زانستى و تواناى كه‌سايه‌تى خۆى بۆ داپۆشينى تاوانه‌كانى هه‌ردوو ئه‌سه‌دى باوك وكوردا- كه‌ له‌ سه‌ده‌ى بيسته‌م بێ وينه‌ نه‌بن وێنه‌يان زۆر كه‌م و ده‌گمه‌نه‌ له‌ تاواندا - به‌ كارهێنا، به‌ده‌ر له‌و شتانه‌ش كه‌ ده‌وترێت به‌ڵام له‌سه‌ر ئه‌و ڕێبازه‌ مرد و نه‌ ته‌وبه‌ى كرد و پاشگه‌ز بوويه‌، به‌ڵكو لاوازيش نه‌بوو له‌ به‌رگرى كردن له‌و ڕژێمه‌، ئه‌مه‌ به‌ ڕواڵه‌ت و زاهير و ڕاستى مه‌سه‌له‌كه‌ش يان ئه‌گه‌ر نهينييه‌ك له‌ پشت ئه‌م ديمه‌نه‌وه‌ بوو بێت ئه‌وه‌يان ته‌نها خواى گه‌وره‌ پێى عه‌ليمه‌.   2- سه‌ره‌ڕاى هه‌رچى ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ خراپانه‌ى كه‌ بوطى هه‌يبوو له‌ پشتگيريكردنى ئه‌و ڕژێمه‌ دڕه‌نده‌يه‌، من ده‌ڵێم: كه‌س ناتوانێت قسه‌ له‌ چاره‌نووسى بوطى له‌لاى خوا بكات، ئه‌و په‌روه‌ردگارێكى هه‌يه‌ نهێنى و ئاشكراى ئه‌زانێت، به‌ باشه‌و خراپه‌كانى عه‌ليمه‌، به‌ هه‌رچى وردودرشتى هه‌يه‌ زانايه‌، ده‌ره‌نجامى ئه‌و ته‌نها له‌لاى ئه‌و كه‌سه‌يه‌ كه‌ درووستى كردووه‌و دواى مردنى گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ لاى ئه‌و ، بۆيه‌ من ته‌نها ڕاستييه‌كانم خسته‌ ڕوو وبه‌ هيچ شێوه‌يه‌ك نه‌ من - پێم وايه‌ - نه‌ كه‌سى تريش بۆى نييه‌ بڕيار له‌ مه‌سيرى ئه‌و له‌ مه‌سه‌له‌ى چوونه‌ دۆزه‌خ و چوونه‌ به‌هه‌شت بدات.   جێگاى سه‌رنج و تێڕامانيشه‌ ، كه‌ ئه‌و تاكو ڕۆژى كوژرانى له‌ شوقه‌يه‌كدا كه‌ له‌ نهۆمى چواره‌مى عيماره‌يه‌كى كۆندا بوو ده‌ژيا ، له‌به‌رانبه‌ر ئه‌و خزمه‌تانه‌ى به‌ ڕژێمى سورياى ده‌كرد پاره‌ى وه‌رنه‌ده‌گرت وه‌كو احمد حسون ى موفتى سوريا، به‌ڵكو خاوه‌ن نه‌فسێكى به‌رز و كه‌سايه‌تييه‌كى به‌ هێز بووه‌، سه‌ره‌ڕاى نزيكى له‌ چڵه‌پۆپه‌ى ده‌سه‌ڵات له‌ سوريا وه‌كو باسى ده‌كه‌ن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى خۆى و خانه‌واده‌كه‌ى كارى نه‌كردووه‌، ته‌نانه‌ت به‌ بێ پاسه‌وان ڕێى كردووه‌ له‌ شارى ديمه‌شق.   به‌ش به‌ حاڵى حۆيشم، من خوينه‌رى زۆرێك له‌ كتێبه‌كانى ئه‌و پياوه‌ بوومه‌ له‌و سه‌رده‌مه‌ى كه‌ خويندكارى ئاماده‌يى بووم له‌ كۆتايى هه‌شتاكان و دواى ئه‌وه‌ش له‌ نه‌وه‌ده‌كان هه‌ر موتابه‌عه‌ى نووسينه‌كانييم كردووه‌، من سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى له‌و كێشانه‌ى له‌گه‌ل سه‌له‌فييه‌كان هه‌يبوو، به‌ تايبه‌تى ئه‌وه‌ى كه‌ له‌گه‌ل شێخ ئه‌لبانى هه‌يبوو، من هه‌ميشه‌ له‌ گه‌ل نه‌ياره‌كانيدا بووم و ئه‌وانم به‌ ڕاست زانيوه‌، به‌ڵام ڕێزيشم بۆ بوطى هه‌بووه‌، ڕه‌خنه‌م له‌سه‌ر كتێبى فقه السيره‌ هه‌بووه‌ و به‌ ته‌حقيقى فه‌رمووده‌كانه‌وه‌ ده‌مخوێنده‌وه‌ و ئه‌شمزانى كتێبكى گرنگ و ناوازه‌يه‌ ، بۆيه‌ كاردانه‌وه‌ى باشم له‌گه‌لى هه‌بوو، ده‌مخوێنده‌وه‌ و به‌ وانه‌ له‌ 1989 له‌ دوزخورماتوو ده‌موته‌وه‌.   بوطى - وه‌كو پێشتر باسم كرد - ئه‌شعه‌رى و سۆفى و مه‌زهه‌بى بووه‌، به‌ڵام هاوكات له‌ زۆر مه‌سه‌له‌ى تر، ڕاوبۆچوونى باش بووه‌، بۆ نموونه‌ زۆر توند بووه‌ به‌رانبه‌ر دژه‌ سوننه‌ته‌كان و به‌وردى بيرۆكه‌ى به‌ناو قورئانييه‌كانى هه‌ڵوه‌شاندووه‌ته‌و به‌رگرى له‌ سوننه‌ت كردووه‌، ڕێزى له‌ هاوه‌ڵان گرتووه‌و پڕ به‌ گه‌رووى له‌ سورياى سه‌ر به‌ نوسه‌يرييكاندا به‌ موعاويه‌ وهه‌موو هاوه‌ڵان توويه‌تى ڕه‌زاى خوايان لێبێت، هه‌ر بۆيه‌ ئه‌و ستايشه‌ى عدنان ابراهيم بانگه‌شه‌ى بۆ ئه‌كات و شانازى پێوه‌ ئه‌كات كه‌ بوطى بۆ ئه‌و كردوويه‌تى و ئه‌ڵێت مامۆستام بووه‌، ئه‌و به‌ شێوه‌يه‌كى كرده‌يى هه‌ڵيوه‌شاندووه‌ته‌وه‌ به‌و به‌رگرى كردنه‌ى له‌سوننه‌ت و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى بيرى گومڕاكانى وه‌كو عدنان ابراهيم.   وه‌كو هه‌ستێكى كه‌سێتى خۆيشم به‌وه‌ى بوطى له‌سه‌ر ئه‌و حاڵه‌ وه‌فاتى كرد زۆر نيگه‌ران و خه‌مبارم، پێم ناخۆش بوو كه‌سايه‌تييه‌كى ئاوها كه‌وته‌ داوى ئه‌و سته‌مكارانه‌وه‌، ، من ته‌نها ڕقم له‌ كرده‌وه‌كانێتى له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕژێمه‌داو دوا جاريش ئه‌ڵێم به‌ڵكو په‌روه‌ردگارى ره‌حمى پي بكات، ئه‌م هه‌ڵوێسته‌يشمه‌ ڕه‌نگه‌ په‌يوه‌ندى به‌ ئه‌سڵى كه‌سايه‌تى خۆمه‌وه‌ هه‌بێت كه‌ به‌ سروشتم توند نيم و حه‌ز به‌ هيدايه‌تى خه‌ڵكى ئه‌كه‌م و پيم خۆشه‌ خواى گه‌وره‌ لێيان خۆش بێت، به‌ڵام هيچ په‌يوه‌ندييه‌كى به‌وه‌ نييه‌ كه‌ بوطى كورد بووه‌، چونكه‌ به‌لاى منه‌وه‌ باش باشه‌، كورد بێت يان هه‌ر نه‌ته‌وه‌يه‌كى تر، خراپيش به‌ هه‌مان شێوه‌.   بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته‌ بۆ زۆر سه‌رچاوه‌ گه‌ڕاومه‌ته‌وه‌، له‌ ديارترينيان: - الى أي مدرسة ينتسب البوطي/ محمد اليعقوبي. - مقتل البوطي/ عبر وعظات/ محمد صالح المنجد. - كلمة في الشيخ البوطي/ طريف يوسف آغا. - البوطي قاتلا ومقتولا. - سيرة عالم ومساندة ظالم/ محمد منصور. - حكاية الظاهرة البوطية قصة البوطي مع النظام السوري/ حامد عبدالله العلي. - حين خذل الشيخ البوطي/ موقع المسلم. - بين البوطي ( رحمه الله ) وعدنان إبراهيم / الشريف حاتم بن عارف العوني. - كۆمه‌ڵێك تۆماركراوى ڤيديۆ له‌سه‌ر يوتيوب له‌ پشتگيرى و ڕه‌خنه‌گرتن له‌ محمد سعيد رمضان البوطي، بۆ نموونه‌: ڕاو بۆچوونى د.وجدي غنيم و أحمد النقيب و صلاح الدين ابو عرفة. إحسان برهان الدين