/بیانناسە/
زنجیرەی بیانناسە ٧٠- ريتشارد دوكينز Richard Dawkins
: 553
2018-04-08
- زانايه‌كه له بوارى بيولوجيا وإيثولوجيا، له نه‌يروبى / كينيا له ساڵى 1941 له دايكبووه، ديارترين كاره زانستييه‌كانى جه‌ختكردنه‌وه‌يه‌تى له‌سه‌ر ڕۆڵى سه‌ره‌كى جينات وه‌كو هێزێكى پاڵنه‌ر بۆ گه‌شه‌كردن.
دوكينز به يه‌كێك له ناودارترين مولحيده هاوچه‌رخه‌كان ده‌ژمێردرێت، خۆى پێناسه‌ى خۆى كردووه به: (ملحد، إنساني-علماني، شكوكي، وعقلاني علمي) ، به‌ڵام سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش له نووسينێكيدا له بيبيسى وتوويه‌تى كه ئه‌و خاوه‌نى ڕۆشنبيرييه‌كى مه‌سيحييه.
- ناوبانگى هه‌يه وه‌كو ئه‌وه‌ى خاوه‌ن كۆمه‌ڵێك بيروبۆچوونى خۆيه‌تى له بوارى ئيلحاد و بيردۆزه‌ى (تطور) و هه‌روه‌ها نكۆڵى كردن له‌وه‌ى كه مرۆڤ به پيى ديزاينێكى ژيرانه درووست بووبێت، كه له‌م مه‌سه‌له‌دا (عدنان إبراهيم) يش له‌سه‌ر هه‌مان ڕێڕه‌وه و پيى وايه لاشه‌ى مرۆڤه‌كان عه‌يب و نوقسانى زۆرى تێدايه و ئه‌وه‌ى پيى ده‌وترێت: (التصميم الذكي) ڕه‌تيده‌كاته‌وه، نموونه‌ش به هه‌ڵه‌كانى چاوو كه‌ناڵى ئه‌سهه‌ر وپرۆستات ئه‌هێنێته‌وه.
- ڕيچارد كتێب و چاوپێكه‌وتنى زۆرى هه‌يه، له ناودارترينيان كتێبى (وهم الإله)ه، كه تێيدا نكۆڵى له بيرۆكه‌ى ئيمان ده‌كات، له هه‌مان ساڵى نووسينى ئه‌م كتيبه‌ى له 2006 هه‌ڵسا به دامه‌زراندنى "مؤسسة ريتشارد دوكينز للمنطق والعلوم" كه بريتييه له دامه‌زراوه‌يه‌كى نێوده‌وڵه‌تى بۆ پشتگيريكردنى ئيلحاد و مولحيده‌كانى دونيا.
- گومانه‌كانى ڕيچارد له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌وه‌يه ئه‌گه‌ر داهێنه‌رێك بۆ گه‌ردوون هه‌بێت، كێ ئه‌و داهينه‌ره‌ى درووست كردووه، له‌به‌رانبه‌ريشدا وه‌ڵامێكى زانستى پێ نييه بۆ ئه‌و پرسياره‌ى زۆر جار ڕاگه‌يندنكاره‌كان ڕووبه‌ڕووى ده‌كه‌نه‌وه كه كێ ئاسمانه‌كان و زه‌وى وگه‌ردوونى درووست كردووه، هه‌ميشه ئه‌ڵێت من نازانم وبه شێوه‌يه‌كى گستى نكۆڵييان لێ ده‌كات.
- سه‌يريش ئه‌وه‌يه ريچارد وه‌كو زانايه‌كى مولحيد نه‌يتوانيوه متمانه‌ى زانا مولحيده‌كانى هاوبيرى خۆى به ده‌ست بهێنێت و هه‌ندێكيان به توندى وه‌ڵامى به ناوبانگترين كتێبى ئه‌ويان داوه‌ته‌وه كه بريتييه له (وهم الاله) ، بۆ نموونه بروفيسور بايۆلۆجياى مولحيد آلين أور H. Allen Orr له كتێبى A Mission to Convert ده‌ڵێت:
" بالرغم من إعجابي السابق بنشاط داوكينز، لكنني أخشى أنني من أولئك العلماء المضطرين لمفارقته هنا. بالتأكيد يبدو لي كتاب وهم الإله معيبًا بشدة،، فأنا مجبر بعد قراءة كتابه الجديد لاستنتاج أنه في الحقيقة مجرد هاو " !! واته كتێبه‌كه‌ى ريچارد زۆر به عه‌يبدار ئه‌زانێت و تێيدا وه‌كو كه‌سێكى ناشى و سه‌ره‌تا ته‌ماشاى ده‌كات.
- به‌ڵكو خودى مولحيده‌كان به‌رانبه‌ر ئه‌و كتێبه‌ى ڕيچارد هه‌ست به‌شه‌رمه‌زارى ده‌كه‌ن و وه‌كو كارێكى مناڵانه‌ى لاواز وه‌سفى ده‌كه‌ن، بۆ نموونه: مولحيدى ناودار مايكل روس Michael Ruse كه خاوه‌ن وه‌رگێڕانى كتيبه‌كانى داروين ه، ده‌رباره‌ى به‌ناوبانگترين كتێبى ڕيچارد (وهم الاله) ده‌ڵێت: " كتاب وهم الإله جعلني أشعر بالخجل من كوني ملحدا، داوكينز وجماعة الملحدين الجُدد يزدرون حتى من يحاول أن يفهم الدين، إنه كطالب في السنة الجامعية الأولى يدور بفرح ويصرخ بصوت عال: " مَن خلق الخالق؟ " وكأنه اكتشف مسألة فلسفية خطيرة " !! واته: ئه‌و كتيبه واى لێكردووه وه‌كو مولحيدێك شه‌رم له خۆى بكات، وه‌كو خوێندكارێكى ساڵى يه‌كه‌مى زانكۆ وێناى كردووه كه ته‌نها ئه‌وه‌نده بزانێت بڵێت ئه‌گه‌ر خوا خولقێنه‌ره ئه‌ى كێ خۆى درووست كردووه! وه‌كو ئه‌وه‌ى بابه‌تێكى فه‌لسه‌فى زۆر ترسناكى دۆزيبێته‌وه!
- ئينجا مولحيده‌كان وكو داوكينز و هۆكينگ كاتێك باسى ته‌قينه‌وه‌ى گه‌وره ئه‌كه‌ن و پرسيارن لێ ده‌كرێت، پێش ئه‌و ته‌قينه‌وه گه‌وره (الانفجار الكبير) چى بووه؟ ئه‌و پرسياره‌يان به پرسيارێكى بێ مه‌عنا وه‌سف كردووه! جا ته‌ماشا بكه جياوازى ئه‌و قسه‌ى ئه‌وان له گه‌ل ئيمانداران كه پرسيارى كێخواى درووست كردووه چييه.
هه‌ندێ له‌و مولحيدانه‌ى به بابه‌تى وه‌سف ده‌كرێن و ژماره‌يه‌ك له زانا كريستيانه‌كان، به پێى بيردۆزه‌يه‌ك كه پێى ده‌وترێت: (منع التسلسل في المؤثرات ) واتايه‌ك نابينن بۆ ئه‌و پرسياره‌ى كه ده‌ڵێت:كێ خواى درووست كردووه، بۆنموونه تۆ ئه‌ڵێى ئه‌م چێشته كێ لێى ناوه ده‌وترێت فڵانه كه‌س ، ئينجا بڵێيت: ئه‌ى كێ چێشت لێنه‌ره‌كه‌ى لێناوه! يان وه‌كو توێژه‌رێك ده‌ڵێت: سه‌ربازێك بيه‌وێت فيشه‌كێك بته‌قێنێت( فيشه‌كه‌كه جيهانه) پێى بوترێت مه‌يته‌قێنه تاكو هاوڕێكه‌ت ئه‌يته‌قێنێت، به هه‌موو سه‌ربازه‌كان وا بوترێت، به‌م شێوه‌ش ئه‌و فيشه‌كه هه‌رگيز نته‌قێنرێت، به‌لام ئه‌گه‌ر فيشه‌كه له ڕاستيدا ته‌قێنرا ( وه‌كو ئه‌وه‌ى جيهان بوونى هه‌يه) كه‌واته سه‌ربازێك بێ ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕوانى فه‌رمان له‌كه‌سه‌وه بكات فيشه‌كه‌كه‌ى ته‌قاندووه.
- ته‌نانه‌ت هۆكينگ كاتێك ويستى هۆكارى درووست بوونى گه‌ردوون به بوونى (الجاذبية) بسه‌لمێنێت، به‌رپه‌رچ درايه‌وه به‌وه‌ى كه هێزى كێشان به‌شێكه له شوێن و كات ، ئه‌ى شوێن و كات كێ درووستى كردووه.
يان ئه‌وانه‌ى كه په‌نايان برده به‌ر ياساى ( ميكانيكا الكم) گوايه شتێكه و له هيچه‌وه هاتووه وه‌كو ته‌فسيرێك بۆ درووست بوونى گه‌ردوون له خۆيه‌وه! به‌رپه‌رچ درانه‌وه كه ئه‌و هيچه‌ى باسى ده‌كه‌ن له فيزيادا شته، به‌ڵام ديارى ناكرێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ى زۆر زۆر زۆر بچووكه، به‌وه‌ش ده‌ركه‌وت كه ياساى (ميكانيكا الكم) ڕاسته‌وخۆ په‌يوه‌سته به ئاساى سه‌به‌بيه‌ته‌وه، نكۆڵى كردنيش له‌و ياسايه جۆرێكه له خۆكوژى ئه‌قڵى و له ڕاستيدا هه‌موو شتێك په‌يوه‌سته به ياساى السببية.
- به‌ڵكو له كتێبى The Dawkins Delusion, p.51 هاتووه كه زۆرێك له مولحيده ئه‌كاديمييه‌كان پۆزشيان هێناوه‌ته‌وه‌و داوايان كردووه ڕيچارد له‌سه‌ر ئه‌وان نه‌ژمێردرێت وزۆربه‌ى زانا مولحيده‌كان - نه‌خوازه‌ڵا ئيمانداره‌كان - به توندى به‌رپه‌رچيان داوه‌ته‌وه‌و وه‌كو مناڵێك وێنايان كردووه قسه ده‌رباره‌ى فه‌لسه‌فه و ئايين بكات.
- له ڕاستيدا ڕيچارد به‌رانبه‌ر ئه‌و هه‌موو به‌ڵگانه‌ى له گه‌ردووندا هه‌يه ده‌رباره‌ى هه‌بوونى په‌ردوه‌ردگار ده‌سته‌وسانه‌و، زۆر جار به رانبه‌ر پرسيارى ڕاگه‌ياندنكاره‌كان ده‌وه‌ستێت و په‌نا بۆ نازانم ئه‌بات وخۆى له به‌ڵگه‌ى فيتره‌تيش گێل ده‌كات، كه مرۆڤه‌كان له ناخياندا هه‌ستى پێ ده‌كه‌ن ده‌رباره‌ى وجودى خواى گه‌وره، له‌وه‌ش گرنگترئه‌وه‌يه هيچ مرۆڤێك وه‌كو فيتره‌ت هه‌ست به‌وه ناكات ئه‌و په‌روه‌ردگاره پێويستى به كه‌سێكى تر بێت ئه‌وى درووست كردبێت، چونكه ئه‌و خوايه‌ى گه‌شه‌ى نه‌كردووه وه‌كو مرۆڤه‌كان تاكو بگاته ئاستى په‌روه‌ردگارێتى ونه ئه‌وه‌يه كه له دواى ته‌قينه‌وه‌ى گه‌وره درووست بووبێت تاكو پرسيارى ئه‌وه بكرێت كێ درووستى كردووه، هه‌ر بۆيه ته‌نانه‌ت مولحيده‌كانيش له‌و قسه‌ى ئه‌وه هه‌ست به‌شه‌رمه‌زارى ده‌كه‌ن.
- جێگاى تێرامان و سه‌رسوڕمانه، هه‌ندێ ياساى فيزيايى له گه‌ردووندا كه ڕيچارد دۆكينز بۆ سه‌لماندنى ئيلحاد په‌ناى بۆ بردووه، هه‌ندێ توێژه‌رى موسوڵمان به‌هه‌مان ئه‌و ياسايانه له ڕووى زانستييه‌وه بوونى په‌روه‌ردگاريان سه‌لماندووه!
- ڕيچارد له‌سه‌ر بنه‌مايه‌كى فيكرى ڕوون ئيلحاده‌كه‌ى بونيات نه‌ناوه، به‌ڵكو ته‌نها ويستێكى سوفوستايى و دڵگه‌رمييه‌كى دۆگماييه بۆ كوفر كردن به داهێنه‌رى گه‌ردوون، چونكه ئه‌و - وه‌كو هه‌ندێك له توێژه‌ران ده‌ڵێن - نه ئه‌وه‌يه پشتى به بيردۆزه‌ى ڕێكه‌وت (نظرية المصادفة) به‌ستبێت كه هزر و ئه‌قڵ ڕه‌تيده‌كه‌نه‌وه، نه ئه‌وه‌شه پشتى به حه‌تميه‌تى مادى(نظرية الحتمية المادية) به‌ستبێت كه زۆرێك له زانا و فه‌يله‌سوفه ته‌نانه‌ت مولحيده‌كانيش وه‌كو برتراند ڕاسڵ نكۆڵييان لێ كردووه، هه‌ر بۆيه جارى وا هه‌يه هه‌ندێ ڕاگه‌ياندنكاره ئه‌مريكييه‌كان گاڵته‌يان به قسه‌كانى دێت و پێى پێ ده‌كه‌نن.
- ڕيچارد داوكيز و هه‌موو مولحيده‌كان به‌لاى كه‌مه‌وه هه‌شت پرسيار و گرفتى گه‌وره و گرێ كوێره‌يان له‌به‌رده‌مدايه كه‌سيان نه‌يان توانيوه وڵامى زانستى بده‌نه‌وه، له‌وانه: چۆنێتى درووستبوونى گه‌ردوون، هۆكارى دروستبوونى گه‌ردوون، ڕێكخستنى وردو سه‌رسوڕهێنه‌رى گه‌ردوون، سه‌رچاوه‌ى ژيان، سه‌ره‌تاو بنچينه‌ى زمانه‌كان، هۆش و هزرى مرۆڤ، بيروباوه‌ڕى خوايه‌تى، ديزاينى ژيرانه، شايانى باسيشه بێژه‌ره‌كه‌ى كه‌ناڵى جه‌زيره‌ى ئينگليزى هه‌ندێك له‌و پرسيارانه‌ى ڕووبه‌ڕووى ڕيچارد داوكينز كرده‌وه ئه‌ويش خۆى لێ لادا و به ڕاشكاوى ده‌سته‌وسانى خۆى له وه‌ڵامدانه‌وه‌ى نيشاندا.
- به‌ڵكو زياده‌ڕه‌وى تێدا نييه به ده‌سته‌وسان بونى داوكينز و هاوبيره‌كانى به‌رانبه‌ر ئه‌و پرسيارانه‌و سه‌دان پرسيارى تر به شێوه‌يه‌كى زانستى ئه‌گه‌ر بوترێت:ئه‌و بووه‌ته هۆى به هێزبوونى ئيمانى خه‌ڵكانێكى زۆر له جيهاندا كه له قسه‌كانى ئه‌و وه‌كو مولحيدێكى جيهانى وردبوونه‌ته‌وه.
- زۆر جار له چاوپێكه‌وتنه‌كانيدا باسى ناڕوونى ئه‌و ياسايانه ده‌كات كه گه‌ردوون له‌سه‌ر بنه‌ماى درووست بووه، بێ ئه‌وه‌ى بير له‌وه بكاته‌وه ئه‌و ياسايانه به‌و گه‌وره‌و گرنگييه كێ دايهێناون و عه‌ده‌م چۆن تواناى ئه‌وه‌ى هه‌يه ياساگه‌لێكى وا درووست بكات گه‌ردوون له سه‌ر بناغه‌ى درووست بووبێت.
- له كۆتاييدا ده‌ڵێم: من لێره‌دا ته‌نها ويستوومه ئه‌م ناوداره مولحيده بناسێنم نه‌ك به‌رپه‌رچى بۆچوونه‌كانى بده‌مه‌وه، ئه‌گه‌ر چى هه‌ندێ ئاماژه‌ى خێرام له‌و باره‌وه كردووه، خوێنه‌ر له‌و باره‌وه ده‌توانێت كتێبى (نسف أساسات الإلحاد ..الرد على "وهم الإله" لريتشارد دوكينز) بخوێنيته‌وه كه دوو به‌رگه له نووسينى أبو الفداء بن مسعود ، يان بابه‌تى: (نظرة في الصراع بين الإلحاد والنصرانية في الغرب).
گرنگيشه به‌لامه‌وه بڵێم:
ڕيچارد داوكينز وه‌كو ئه‌وه‌ى به گه‌وره‌ى مولحيده‌كان له‌م سه‌رده‌مه‌دا وه‌سف ده‌كرێت، ئه‌وه‌نده‌ى له سه‌ر ڕێڕه‌وى نازانم و لا ئه‌درييه‌ته، به هه‌مان ڕێژه له‌سه‌ر ڕێڕه‌وێكى ئيلحادى په‌تى نييه، ته‌نانه‌ت له هه‌ڵمه‌تى ساڵى 2009يدا بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ى ئيلحاد له يه‌كێك له پۆسته‌ره‌كانيدا نووسيبووى:(على الأرجح ليس هناك إله، فتوقف القلق واستمتع بحياتك) واته: گومانى زۆر ئه‌وه‌يه كه خوايه‌ك نه‌بێت، بۆيه پێويست به دڵه‌ڕاوكێ ناكات و چێژ له ژيانت وه‌رگره)، من پێم وايه ئه‌گه‌ر كه‌سێك بيه‌وێت توێژينه‌وه‌يه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و پرسيارانه‌ى كه ڕووبه‌ڕووى بووه‌ته‌وه‌ووتوويه‌تى نازانم ئه‌نجام بدات ، به ده‌ره‌نجامى سه‌رسوڕهێنه‌ر ده‌گات كه لائه‌دريه‌تى ڕيچارد دۆكينز ئه‌سه‌لمێنێت نه‌ك ئيلحاد وبێ باوه‌ڕى ڕه‌ها، به‌ڵكو هه‌ندێك له توێژه‌ره‌كان ئه‌ڵێن نزيكه يان هيچ نه‌بێت مه‌حاڵ نييه هه‌ر كاتێك ئيمانى خۆى ڕابگه‌يه‌نێت، ئه‌و له چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ى كه‌ناڵى الجزيرة ئه‌ڵێت: من وه‌كو زانايه‌ك ملكه‌چى به‌ڵگه‌م هه‌ر كاتێك ده‌ستم كه‌وێت، هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: من ئه‌و خواى له قورئاندا باس كراوه باش نايناسم و بێگومان كه‌مترين زانيارى ده‌رباره‌ى ئيسلام هه‌يه به شێوه‌يه‌كى گشتى وزۆريش باس له كرده‌وه خۆكوژييه‌كان ئه‌كات وڕه‌خنه‌يان لێ ئه‌گرێت.
بۆ نووسينى ئه‌م بابه‌ته كۆمه‌ڵێك بابه‌تى په‌يوه‌نديدارم خوێندووه‌ته‌وه، له‌وانه: بابه‌تێك له سايتى الباحثون المسلمون، هل دوكينز ملحد حقا، منتدى التوحيد، نظرات في الحالة الالحادية من الناحية النفسية/أحمد حسن/ نظرة في الصراع بين الإلحاد والنصرانية في الغرب، أبي جعفر الخليفي ، چاوپێكه‌وتنى داوكينز له كه‌ناڵى جه‌زيره‌ى ئينگليزى، سايتى وێكبيديا، سه‌رچاوه‌ى تر.
إحسان برهان الدين
25 رمضان 1438
20-6-2017 سلێمانى
2018-04-08
2024-04-15
240505063756.jpg)
2018-07-26
2021-10-18
2018-04-07
2024-03-08
2023-11-22
