شیعر و شەن محمد مهدي الجواهري یەكێكە لە گەورەترین شاعیرانی سەدەی بیستەم، ئەوانەی كە لە بواری شیعرو ئەدەبەدا شارەزان، دەزانن كە جەواهیری شاعیرێكە لە ئاستێكی بەرزدا و بۆنی شاعیرە گەورەكانی سەردەمانی دێرێنی لێ دێت و هەنگاوی ئەوانی هەڵگرتووە. جەواهیری تەمەنێكی درێژی بەسەر برد، كە نزیكەی سەدەیەك ژیا، سەبارەت بە ساڵی لە دایك بوونی جیاوازییەك لە نێوان ئەوانەی ژیاننامەی ئەویان نووسیوە بوونی هەیە كە مەوداكەی دەكەوێتە نێوان ساڵی 1899- 1903، (جعفـر محبوبـة) لە كتێبی (ماضي النجف و حاضرها) وتوویەتی: جەواهیری لە ربيـع الأول ی ساڵی 1317كۆچی لە دایكبووە و خودی جەواهیریش ئەو مێژووەی پشت راست كردووەتەوە، بەڵام دوایی كە دەبینێت ئەم مێژووە لە ساڵژمێری هیجریدا دەكاتە پێش ساڵی 1900 لێی پەشیمان دەبێتەوە دەڵێت من لە 1903 لە دایك بوومە و بێزاری نیشان دەدا بەرانبەر هەر مێژوو نووسێك یان رەخنەگر و لێكۆڵەرێك بەرواری لە دایكبوونی بخاتە كۆتایی سەدەی نۆزدەیەم! زۆر جاریش دەیوت لە دایكبوونم لەگەڵ لەدایكبوونی سەدەی بیستەمدا بووە و لە كۆتایی سەدەكەشدا لە 7/7/1997 لە سوریا وەفاتی كردووە. محمد مهدي الجواهري وەكو شاعیرێكی بەتوانا چووە مێژووەوە، ئەوە راستییەكە نكۆڵی لێ ناكرێت! بەڵام وەكو هەر شاعیرێكی تر، یان وەكو هەر ناودارێكی تر، هەندێ تێبینی گەورەی لەسەرە و نەیارانی دەڵێن كە ئەو زۆر هێڵی سووری لە ژیانیدا بەزاندووە، لەوانە: - جەواهیری شیعرەکانی وەكو هەر كاڵایەك بۆ فرۆشتن نمایش دەكرد و لەدەرەوەی سنوورەكانی ئاكار و پیشەییدا، كێ پارەی زۆرتری پێ بدایە ئیتر هەركێ بوایە مەدح و ستایشی زۆری دەكرد، بۆ نموونە پیاهەڵدان و وەسفی ڕادەبەدەری بۆ سەرۆكی ستەمكاری سوریا حافظ الأسد ، ئەو لە گەرمەی كوشتار و قەتڵوعام كردنیدا بۆ میللەتەكەی لە لایەن جەواهیرییەوە وەكو شێرێك سڵاوی لێ كراوە و سەلامەتی ئەوی بە سەلامەتی گەل و وڵاتی سوریا وێنا كردوە كە جێگای خۆیەتی خەڵكی سوریا شانازی بە چاكترین كەس لە دایكبووبێت - كە مەبەستی پێی ئەسەدە - بكەن: سلاماً أيها الأسدُ *****سلمتَ وتسلمُ البلدُ وتَسلمُ أمَّةٌ فَخَرتْ ******بأنكَ خيرُ من تلدُ ئەمە لە كاتێكدا بوو كەم شاعیر نەبوو لە دەرەوەی سوریا جورئەت بکات سەركێشی بە ناوبانگ و كەسایەتی خۆیەوە بكات و ئەو ستەمكارە ستایش بكات. پێش ئەسەدیش ستایش وپیاهەڵدانی زۆر پادشا و سەرۆكی تری كردووە، وەكو فەیسەڵی یەكەم و دووەم و عبد الإله و نوری السعید و زۆری تر. هەروەها مەدحێكی پڕ لە زیادەڕەوی شا حوسەینی پادشای ئوردنی كرد كە ئەگەرچی لە ڕووی هونەری و داڕشتنەوە هۆنراوەیەكی زۆر بەهێز بوو، بەڵام لەڕووی ناوەڕۆكەوە زێدەڕەوییەكی یەكجار زۆری تێدا بوو، وەكو ئەوەی ستایشی پێغەمبەرێك بكات، هاوكات خۆیشی زۆر بچووك كردەوە لەناو ئەو هۆنراوەیەدا بۆ شا حسین و لەو تەمەنەدا دیار بوو بە ناراستەوخۆ داوای ئیمتیازاتی لێ دەكات، جەواهیری لەسەرەتای ئەو قەسیدەوە دەڵێت: يا سيدي أسعف فمي ليقولا ******في عيد مولدك الجميل جميلا يا ابن النبي، وللملوك رسالة *******من حقها بالعدل كان رسولا - جەواهیری خاوەن بیروبۆچوون و باوەڕێكی جێگیر نەبوو ، خۆی شیعە مەزهەب و لە بنەماڵەیەكی شیعەی بە ناوبانگدا لە دایك بوو بوو، کەچی مەدح و سەنای شیوعییەت وماركسیەت و تەنانەت ستایشی يوسف سلمان ی كرد كە دامەزرێنەری حیزبی شیوعی عیراقی بوو. جاروبار باسی ئایینی دەكرد و قەسیدەی هەیە لە مەدحی حوسەینی كوری عەلی، هاوكات وەسفی مەی خواردن و ئافرەت و شەوانی سووریشی هەیە ، بەڕاستی جەواهیری شاعیرێك بوو لەوانەی كە لە قورئاندا بە: ( في كل واد یهیمون) ئاماژەیان بۆ كراوە. - جەواهیری بانگەشەی بۆ هەندێ بیرویۆچوون دەكرد كەزیانی بە مێژووی خۆی دەگەیاند ، هەر بۆیە شاعیرێكی وەكو (ولید الأعظمي) كە شاعیرێكی بە دین و بەڕەوشت بووە، لە یادەوەرییەكانیدا بە ڕاشكاوی وێڕای داننانی بەتوانای جەواهیری لە شیعر و هۆنراوەدا، بەڵام بێزاری خۆی لەو جۆرە شاعیرانە ناشارێتەوە كە شیعری خۆیان دەفرۆشن و خاوەن باوەڕێكی تۆكمە و ئاكاری بەرز نین لە شیعردا، لە خراپترین ئەو هۆنراوانەی كە جەواهیری وتوویەتی و ئەعزەمی دەیدات بە چاویدا: فانْ وَجَدَتْ دَرَّةً حُلوةً ******يداك ، فدُونَكَها فاحلِب فانَّ الحماقةَ أنْ تَنثني ******مع الواردينَ ولم تشرَب تَسَلَّحْ بما اسطعتَ من حيلةٍ **إلى الذئبِ تُعزَى ، أو الأرنب وإنْ تَرَ مَصلحةً فاصدقنَّ *****وإنْ لم تَجِدْ طائلاً فاكذب! ولا بأسَ بالشرِّ فاضرِبْ به ******إذا كان لابُدَّ من مَضرَبَ واتە بە كورتی:ئەگەر شتێكت دەستكەوت و بەرژەوەندییەكی تێدا بوو بۆت بۆخۆتی بدۆشە! گەمژەیی ئەوەیە بچیتە سەرئاو و خۆت تێر ئاو نەكەیت! تا بۆت دەكرێت خۆت بە فڕوفێڵ بەهێز بكە ئیتر پێت بوترێت گورگی یان كەروێشك ئەوە كێشە نییە! ئەگەر بەرژەوەندیت لەوەدا بوو ڕاستگۆ بیت ڕاستگۆ بە، ئەگەر بەو شێوەش سوودی نەبوو درۆ بكە! پەنا بۆ خراپەش ببە و دەستی خۆت بوەشێنە ئەگەر بۆ ئەو دەستوەشاندنە ناچار بوویت. لەو ڕۆژەوە كە پۆلی دووی ناوەندی بووم لە ساڵی 1986 و بۆ یەكەم جار هۆنراوە بەناوبانگەكەی ( یا دجلة الخیر)ی جەواهیریم خوێندەوەو لەبەرم كرد، بە ئێستاشەوە بۆم دەركەوت كە جەواهیری شاعیرێكی گەورەیە، لە هاوچەرخەكاندا تەنها بە ئەحمەد شوقی دا ناگات، چونكە شەوقی هەم لە ڕواڵەت و تەكنیكی هۆنراوەدا كەسی پێدا نەدەگەشت لە شاعیرانی سەردەمی خۆی و هەم ناوەرۆك و جەوهەری شیعرەكانیشی زۆر بەرز وجوان بوون، بەڵام هەر لە كاتێكی زووشەوە ئەوەم بۆ دەركەوت كە بەو مەدح و ستایشانە و بەو واتا ناپەسەندانەی لە هەندێك لە شیعرەكانیدا ڕەنگی داوەتەوەو بەوەی كە هۆنراوەكانی وەكو كاڵا نمایش دەكرد، زیانی زۆری لە خۆی دا. - یەكێك لە جوانترین هۆنراوەكانی محمد مهدي الجواهري هۆنراوەیەكە وەكو گریان و شیوەن بۆ دایكی فوراتی هاوسەری نووسیوێتی، تێیدا وتوویەتی: في ذِمَّةِ اللهِ ما ألقَى وما أجِدُ ******أهذِهِ صَخرةٌ أمْ هذِه كبِدُ قدْ يقتُلُ الحُزنُ مَنْ أحبابهُ بَعُدوا ***عنه فكيفَ بمنْ أحبابُهُ فُقِدوا هەرچۆنێک بێت نکۆڵی لەوە ناکرێت جەواهیری لە ژیاندا وەکو کەسێکی گەورەو ناودار و جێگای بایەخ ژیا تاکو وەفاتی کرد، ئەگەرچی وەكو شاعیرانی حەداسە دژایەتی ئایینی نەكردبوو، بەڵام هاوكات شیعری خۆیشی لە خزمەتی دینەكەی بەكارنەهێنا، بەڵكو لە خزمەتی خۆی بەكاری هێنا و ناوبانگی گەورەو سامانی زۆری پی مسۆگەر كرد و لەكام لاوە با هەڵیكردایە - وەكو زۆربەی شاعیرانی تر - لەو ئاراستەوە شەنی خۆی دەكرد و حیساببشی لە دوای مردنی لای پەروەردگارێتی. احسان برهان الدین 2 رجب 1442 ١٤ شباط ٢٠٢١