#وانەكانی_حەج_وعومرە:15
چوار ئەركی حاجیان لە یەكەم ڕۆژی جەژندا

لە ڕۆژی دەی مانگی (ذي الحجة)دا كە دەكاتە یەكەم ڕۆژی جەژنی قوربان، حاجیان چوار ئەركی سەركی دەكەوێتە سەریان ئەنجامی بدەن، هەندێ لە زانایان لە چوار وشەدا كۆیشئان كردووەتەوە بۆ ئەوەی حاجیان بیریان نەچێت ئەویش وشەی (رنحط)ە، مەبەست لەو چوار پیتە ئەم چوار وشەیە: (الرمي والنحر و  الحلق و الطواف) واتە: فڕێدانی بەردكان و سەربڕینی قوربانی و سەرتاشین و تەوافی (الإفاضة). بەم شێوەی خوارەوە وبەكورتی و بەبێ شیكردنەوەی زۆر ڕوونیان دەكەینەوە:

یەكەم:  لە ڕۆشنایی فەرموودەكان و سوننەتی كرداری پێغەمبەردا صلی الله علیه و سلم كاتێك حاجی لە موزدەلیفەوە گەیشتە مینا لەڕۆژی جەژندا چوار ئەركی هەیە پێویستە ئەنجامیام بدات، یەكەمیان فڕەدانی بەردەكانی (جمرة العقبة الكبری)یە كە لەم ڕۆژەدا تەنها حەوت بەرد لەوەیان دەگیرێت، بەڵام لە دوو ڕۆژی دواتر بۆ (متعجل) ولە سێ ڕۆژی دواتردا بۆ (متأخر)  ڕۆژانە هەرسێ جەمرەی بچوك و ناوەند و گەورەكەكان بەو تەرتیبە یەكی حەوت بەردیان تێدەگیرێت و لە باسی پێشووماندا بە كورتی ئەوەمان ڕوون كردەوە وژمارەی هەموو بەردەكان یان 49 یان 70 بەردی بچووك دەكات.

دووەم:  لە دوای فڕەدانی بەردەكانی (جمرة العقبة الكبری) كە باشترە لەدوای خۆرهەڵاتن وكاتی چێشتەنگاو بێت ئەگەر بكرێت و ئەگەرنا تاكو خۆرئاوابوون و تاكو فەجری ڕۆژی دواتریش كاتی هەر دەمینێت بۆ ئەوانەی كە عوزریان هەیە، دوای ئەوە حاجیان دەست بە ئەنجامدانی كاری دووەمیان دەكەن كە بریتییە لە سەر بڕینی قوربانییەكانیان:
1 - سەبارەت بەو كەسەی بە (إفراد) حەجی كردووە و پێش ئەوە عومرەی نەكردووە ئەو كەسە سەربڕینی لەسەر نییە بەڵام بیكات كارێكی باشی كردووە.
2- ئەوانەی بە دوو شێوازكەی تری حەج كردن حەجیان كردووە بە (تمتع) و بە (قران) ئەوان سەربڕینێكی واجبیان دەكەوێتە سەر وەكو سوپاس كردنی الله تعالی كە ئەم حەجەی بۆ ئاسان كردن، كە ئەوان لەسەرەتای هاتنیان بۆ مەككە عومرەیان كردووە و(تحلل)یان كردووە تاكو ڕۆژی تەرویە و جارێكی تر ئیحرامیان بەحەج بەستووە.
3- سەربڕینی ئاژەڵەكان كە دەكرێت لە وشتر و مانگا و مەڕ بێت، لە مینا یان لە هەر جێگەیەكی تری خاكی حەرەمدا بێت درووستە سەرببڕدرێت.
4- لەسەر بۆچوونی پەسەندی زانایان ئاژەڵەكان تەنها لە خاكی حەرەم درووستە سەرببڕدرێن نەك لە وڵاتی حاجییەكان بۆیان سەرببڕدرێت. چونكە الله تعالی فەرموویەتی: ( هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ).
5- درووست نییە ئاژەلەكە سەربڕێت ودوایی گۆشتەكەی  فڕێ بدات یان وازی لێ بێنێت، بەڵكو سوننەت وایە خۆی لێی بخوات و كەسانێك بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بیبەخشێت پێیان، بەڵام ئەگەر كەسی دەست نەكەوت ئەوا هیچی لەسەر نییە چونكە هەوڵی خۆی داوە.
6- درووست نییە كرێی سەربڕینی ئاژەڵەكە بریتی بێت لەبەشێكی ئاژەڵەكە بۆ نموونە بە قەسابەكە بڵێت ئەو مەڕەم بۆ سەربڕە و لە جیاتی حەقدەستەكەت ڕانێكی بۆ خۆت ببە، بەڵكو دەبێت كرێكەی لە پارەی خۆی پێ بدات. لە سوننەتدا جێگیر بووە لە صحیح مسلم كە نەهی لەوە كراوە بەشێك لە ئاژەڵەكە بكرێتە كرێ بۆ قەسابەكە.

سێیەم: سەرتاشین یان كورتكردنەوەی قژی سەر ئەركی سێیەمی حاجیانە لەو ڕۆژەدا.
1- لە دوای ئەوەی حاجی قوربانییەكەی سەربڕی ئینجا دەست دەكات بە تاشینی سەری یان كورت كردنەوەی قژی سەری لەبەر ئەوەی لە هەردوو سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووە كە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم (حَلَقَ في حَجَّةِ الوَدَاعِ وَأُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، وَقَصَّرَ بَعْضُهُمْ) كە خۆی سەری موبارەكی تاشیوە و هەندێك لە هاوەڵە بەڕێزەكانی الله لێیان ڕازی بێت سەریان تاشیوەو هەندێكیان تەنها قژیان كورت كردووەتەوە. 
لەڕاستیشدا سەر تاشین باشترە چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم وەكو لە سەحیحی بوخاری و موسیمدا هاتووە یەك جار بۆ ئەوانەی قژیان كورت كردووەتەوە دوعای كردووە و سێ جار دوعای بۆ ئەوانە كردووە كە سەریان تاشیوە.
2- هەروەها سونەت وایە تاشینەكە یان كورت كردنەوەكە لە لای ڕاستەوە دەست پێ بكات وئینجا بچێتە لای چەپ ئەوەش هەر لە فەرموودەی صححیحدا جێگیر بووە.
3- سەبارەت بە ئافرەتان بە ئیجماعی زانایان تەها كورت كردنەوەی قژی لەسەرە نەك تاشین لە فەرموودەیەكدا لەلای أبو داود هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی : (لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ الحَلْقُ، إِنَّمَا عَلَى النِّسَاءِ التَّقْصِيرُ) واتە ئافرەتان تەنها كورتكردنەوەی قژیان لەسەرە نەك تاشینی. شێوازەكەشی ئەوەیە لە چەند لایەكی سەریان بە ئەندازەی سەرە پەنجەیەك بگرن. 

چوارەم: تەوافی (الإفاضة): لە دوای ئەوەی حاجیان بەرد فڕەدانیان بۆ (جمرة العقبة الكبری) تەوا كرد و قوربانییەكەیان سەبڕی و سەریشیان تاشی یان كورتیان كردەوە، ئینجا بە مەبەستی ئەنجامدانی طواف الإفاضة ڕوو دەكەنە مەككە.
1- (الإفاضة) مەبەست لە هاتنی بە لێشاوی حاجیانە لە میناوە بەرەو مەككە بۆ ئەنجامدانی تەواف وسوڕانەوە بەدەوری بەیتدا لە ڕۆژی جەژندا، تەوافی زیارە و ڕوكن وناوی تریشی لێ دەنرێت.
2- زانایان ئیجماعیان لەسەر ئەوەیە ئەم ئایەتە (وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ) مەبەست پێی تەوافی الإفاضةیە و ڕوكنێكە لە ئەركانی حەج و پێویستە ئەنجام بدرێت.
3- وەكو باشترین كات بۆ ئەنجامدانی ئەم تەوافە ئەگەر حاجی بتوانێت ئەوەیە لە دوای ئەو سێ ئەركەی پێش ئەم تەوافە لە ڕۆژی جەژن لە مینادا ئەنجامیدا خێرا بكات وئەم تەوافەش ئەنجام بدات. بەڵام ئەگەر دوای خست بۆ ڕۆژانی دوای جەژن كە (أیام التشریق) ی پێ دەوترێت درووستە و فیدیەی ناكەوێتەسەر. 
بەڵكو زانایان دەلێن ئەم تەاوفە كاتی كۆتایی دیاری نەكراوە بەڵام خیلاف تەنها لەسەر ئەوەیە ڕشتنی خوێنێكی دەكەوێتەسەر یان بەبێ ئاژەڵ سەربڕین دەتوانێت هەركاتێكی تر ئەنجام بدات.
4- مەرجەكانی ئەم تەوافە ئەوەیە پێشتر ئیحرامی بۆ حەج كردبێت چونكە ئەم تەوافە تایبەتە بەحاجیان. هەروەها ئەو كەسەی كە تەواف دەكات پێشتر لە رۆژی نۆیەمدا لە عەرەفەدا ڕاوەستابیت و كاتەكەشی داخل بووبێت بەهاتنی ڕۆژی یەكەمی جەژنی قوربان.
5- شێوازی تەوافەكەش ئەوەیە كەسی تەوافكار كەعبە دەخاتە لای چەپی خۆیەوە و لەلای بەردە ڕەشەكەوە دەست پێدەكات و بەگەیشتنەوەی بۆ لای بەردەكە جارێكی تر دەبێتە یەك تەواف، حەوت جار بەو شێوە تەواف دەكات و پێشتریش لەم زنجیرە باسەدا هەندێ مەسەلەمان بە شیكراوەیی دەربارەی تەواف باس كردووە.
6- بۆ ئەو كەسەی حەجی (تمتع)ی كردووە، واتە سەرەتا كە هاتووەتە مەككە عومرەی كردووە ودوای ئەوە (تحلل) ی كردووە تاكو ڕۆژی (الترویة)، پێویستە لە دوای تەوافی (الإفاضة) سەعی لە نێوان (الصفا و المروة)دا بكات، بەڵام ئەوانەی كە بە شێوازی (إفراد) و (قران) حەجیان كردووە لەسەریان نییە سەعی بكەن، بەلگەی ئەمەش لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە.

پێنجەم: ئایا ئەو چوار ئەركە هەر دەبێت بەو تەرتیبە بێت یەك بەدوای یەكدا؟ واتە یەكەم جار فرەدانی بەردەكان (الرمي) و دوای ئەوە سەربڕینی قوربانی (النحر) و دوای ئەوە سەرتاشین (الحلق) و دوای ئەوە تەواف (طواف الإفاضة)؟
بەلێ باشتر و (مستحب) وایە بەو تەرتیبە ئەركەكانی رۆژی جەژنی حاجیان ڕێك بخرێت، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەو شێوە ئەنجامی داوە، بەڵام هەركەسێك هەندێ لەو ئەركانەی پێش خست یان دوای خست لە فەرموودەی صحیح لە سەحیحی بوخاریدا هاتووە كە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم لەو ڕۆژەدا هەركێ هاتووەتە لای و هەرشتێكی پێش شتێكی تر خستووە یان دوای خستووە پێی فەرمووە: (لا حرج لا حرج)  واتە درووستە و هیچ حەرەج و تاوانێكی تیا نییە وا بكەیت، بۆ نموونە یەكەم جار قوربانییەكەی سەرببرێت وئینجا بەردەكانی فڕێبدات، یان سەرتاشینی پێش سەربڕینی ئاژەڵ بخرێت و یان تەوافی پێش خستبێت وشتی لەو شێوە بە دەقی فەرموودەی صحیح هەمووی درووستە وكێشە بۆ حەجەكە درووست ناكات.