#وانەكانی_حەج_وعومرە: 4
هەندێك زانیاری دەربارەی حەج

لە شێوەی پرسیارو وەڵامدا و بە سوود وەرگرتن لە فەتوا و كتێبی زانایان،  لێرەدا هەندێ زانیاری گشتی گرنگ دەربارەی حەج و عومرە دەیخەینەڕوو:
1- حەج لە ڕووی زمانەوانییەوە واتای مەبەستە(قصد)، واتە بۆ نموونە حەج بۆ شوێنێك دەكەیت واتا مەبەستت ئەوەیە ڕووی تێبكەیت وبۆی بڕۆیت.
بەڵام لە ڕووی زاراوەو لە ڕووی شەرعییەوە واتای ئەوەیە لە كاتێكی دیاریكراودا وبەمەبەستی جێبەجێكردنی كۆمەڵە شەعیرە و پەرستنێك ڕوو بكەیتە ماڵی پەروەردگار لە مەككە و بە ئەنجامدانی ئەو عیبادەتە گوێڕایەڵی فەرمانی الله بكەیت.

2- كەی حەج لەسەر موسوڵمانان فەرز بوو.
چەند بۆچوونێك لەو بارەوە هەیە، بەڵام بە پێی تەحقیقی زانایان ڕاست ئەوەیە  لە ساڵی (9)ی كۆچیدا فەرز بووە.

3- چەند جار پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لە ژیانیدا حەج و عومرەی كردووە؟
پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم چوار جار لە ژیانیدا عومرەی كردووە: كە بریتین لە عومرەكانی: (الحدیبیة ، القضاء، الجعرانة، عمرة الحج).
بەڵام یەك جار لە ژیانیدا حەجی كردووە ئەویش حەجی ماڵ ئاوایی بوو لە ساڵی دەی كۆچی، كە بە هاوەڵانی فەرموو لەوانەیە جارێكی تر لەم جێگەیەدا ئیتر یەكتر نەبینینەوە و لە ساڵی دواتردا وەفاتی كرد.

4- ئایا حەج ڕوكنێكە لە ڕوكنەكانی ئیسلام؟
بەلێ حەج یەكێكە لەو پێنج كۆڵەكەی كە  موسوڵمان دەبەستیتەوە بە ئیسلامەوە و پێگەو پلەو پایەی لە شەریعەتدا گەلێك مەزنە.

5- ئایا دواخستنی حەج بۆكەسێك توانای ئەنجامدانی هەبێت تاكو چەند ڕێگە پێدراوە؟
هەركەسێك توانای ئەنجامدانی حەجی هەبوو دەبێت دەست بەجێ ئامادەكاری ئەو گەشتە پیرۆزە بكات و دەبێتە فەرزێكی فەوری لەسەری، ئەوە ڕاوبۆچوونی پەسەندی زانایانە لە تێگەیشتنی ئایەتی فەرزبوونی حەج.

6- ( الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ) مەعنای چییە؟
واتە حەجكردن لە چەند مانگێكی دیاریكراودایە كە بریتین لە مانگەكانی شوال وذو القعدة وعشر ذي الحجة، مەبەست لەوەیە كە ئیحرام كردن بۆ سەرەتای حەج كردن لەسەرەتای ئەو سێ مانگەوە دەست پێ دەكات ودرووستە و كۆتاییەكەشی دیارە كەیە، هەندێكیش پێیان وایە مانگی ذي الحجة هەمووی بە مانگی حەج دادەنرێت.

7- وشەی رفث و فسوق لە ئایەتی:( فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدَالَ فِي الْحَجِّ ) مەعنای چییە؟
ئەو كەسەی ئیحرامی بەحەج كرد ئیتر ئەبێت خۆی بپارێزیت لەهەموو شتێك كە حەجەكەی لەكەدار بكات لە ڕووی شەرعییەوە، جا (رفث) سەرجێی و هەموو پێشەكییەكانی ئەو كارە لەگەڵ هاوسەردا دەگریتەوە. هەروەها بە قسەی ناشیرین و نابەجێیش دەوترێت (رفث).
(فسوق) هەموو كارێكی نادرووست و حەڕامە كە شەرع قەدەغەی كردبێت، نابێت ئەو كەسەی بۆ حەج دەچێت ئەنجامی بدات.
(جدال) مشتومڕ و دەمەدەمە و قسەزۆركردنی بێ سوود و موجادەلە كردن كارێكی نەشیاوە لەگەڵ ئەنجامدانی ئەو فەریزەیەدا ناگۆنجێت.

8- حەجی وەرگیراو چۆنە؟
لە فەرموودەدا هاتووە هەركەسێك حەج بكات و ئەو قەدەغەكراوانەی سەرەوە ئەنجام نەدات وەكو ئەو ڕۆژە دەگەڕێتەوە كە لەدایكبووە، واتە گوناهەكانی دەوەرێت و لێی پاك دەبێتەوە. (ئەم مەسەلە لەڕۆشنایی دەقەكاندا قسەی زیاتر هەڵدەگرێت ئێرە جێگای نییە).
 شایانی باسە ئەم پێگەو پاداشتە بۆ كەسێكە خاوەن تەوحید و ئیمانێكی ڕاست و درووست بێت وەكو ئەوەی لە قورئان و لە سوننەتدا هاتووە و بیروباوەڕو عەقیدەی وەكو بیروباوەری پێشینانی چاكی ئەم ئومەتە بێت و هیچ هەڵوەشێنەرەوەیەك لە هەڵوەشێنەرەوەكانی ئیسلامی تێدا نەبێت، بۆ نموونە نابێت توخنی هیچ شیركێك كەوتبێت بەتایبەتی شیركەكانی ئەم سەردەمە كە زۆر كەس نایانناسێت و خۆڵی لەچاوكراوە. 

9- حەجی (مبرور) كە لە فەرموودەكاندا باسكراوە مەعنای چییە؟
مەعنای ئەوەیە حەجەكە تاوانی تێكەڵ نەبێت، وەكو تەماشا كردنی ئافرەتی نامەحرەم و جگەرەكێشان وقسە و مشتومری ناشیرین و لە هەموو كارەكانیدا مەبەستی ڕەزامەندی الله بووبێت و بەجوانی هەوڵیدابێت لە هەموو هەنگاوەكانی حەجەكەیدا شوێنكەوتووی سوننەتی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و هاوەڵەبەرێزەكان و سەلەفی چاك ئەم ئومەتە بێت لە ئەنجامدانی ئەو شەعیرە مەزنە.

10- ئەو كەسەی نیازی حەجی هەیە چی بكات بۆ ئەوەی حەجەكەی ڕاست و درووست بێت؟
پێویستە لەسەری هەوڵ بدات بە جوانی و بەپێی بەڵگە شەرعییەكانی كیتاب و سوننەت و فیعلی سەلەف خۆی فێری هەموو هەنگاوەكانی حەج بكات، كتێب و نامیلكەی تایبەت بە حەج بخوێنێتەوە، گوێ لە قسەو موحازەراتی ئەهلی عیلم بگرێت، لە ئەهلی عیلم پرسیار بكات دەربارەی هەر شتێك كە نایزانێت.

11- موسوڵمان چەند جار حەج بكات باشە؟
ئەو حەجەی كە فەرزە لەسەر موسوڵمان یەك جارە، هەر موسوڵمانێك توانای هەبوو و یەك جار حەجی كرد ئیتر هیچی لەو بارەوە ناكەوێتەسەر و حەقی الله ی بەجێهێناوە و فەرزەكەی لەسەر كەوتووە.

12- ئایا ئەگەر توانای هەبوو حەجی تر بكات باشترە یان دەرگای خێری تر بدۆزێتەوە لە حەجی تطوع باشترە، زانایان لەم بارەوە دیدی جیاوازیان هەیە، لە هەندێ فەرموودەدا هاتووە كە موسوڵمان زیاتر لە حەجێك بكات یان چوار ساڵ جارێك بتوانێت حەجێك بكات بەڵام باسەكە و سەنەدی فەرموودەكان قسە هەڵدەگرێت، شيخ الإسلام ابن تيمية لە كتێبی "الاختيارات الفقهية" فەرموویەتی ئەگەر كەسێك حەجی كردبێت و هەندێ كەسوكاری هەبێت پێویستیان بەو پارەیە هەبێت كە حەجی دووەم و سێیەمی پێ دەكات، پارەكە  لەسەر ئەوان خەرج بكات باشترە، مەسەلەكە وەكو وتم خیلافییە و قسە هەڵدەگرێت.

13- حەج لەسەر كێ واجبە؟
حەج لەسەر كەسێك واجبە كە موسوڵمان بێت (نێر بێت یان مێ)، عاقڵ بێت، باڵغ بێت، ئازاد بێت، توانای جەستەیی و مادی سەفەری حەجی هەبێت، بۆ ئافرەتیش مەرجە مەحرەمی لەگەڵدا بێت.

14- ئایا نابینا حەجی لەسەرە؟
زانایان فەرموویانە بەڵێ حەجی لەسەرە ئەگەر كەسێكی هەبێت لەگەڵیدا بێت ودەستی بگرێت. هەروەها كەسێك شەل بێت یان نەخۆش بێت (مەگەر نەخۆشییەكی درێژەخایەن كە چاكبوونەوەی نەبێت) ئەوانە هەموویان حەجیان لەسەرە.

15- ئایا ئەو كەسەی دەچێت بۆ حەج مەرجە زیارەتی قەبری پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بكات وەكو بەشێك لە هەنگاوەكانی حەجەكەی ؟
نەخێر ئەو سەردانە پەیوەندی بە هەنگاوەكانی حەجەوە نییە و ئاساییە كەسێك بچێت بۆ حەج و سەرادنی قەبری پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم نەكات، ئەو سەردانی نەكردنە هیچ زیانێك بە حەجەكەی ناگەیەنێت، بەڵام وەكو سەردان و زیارەتی گۆڕی ئازیزمان صلی الله علیه و سلم  لە هەموو كاتێكدا كاتی حەج و كاتی تر هەر درووستە وكارێكی چاكەیە سەردان بكرێت.

16- ئایا عومرە وەكو حەج واجبە ؟
ئەو مەسەلە هەندێك خیلافی لەسەرە، بۆچوونی پەسەند والله أعلم ئەوەیە كە واجبە لەسەر كەسێك توانای ئەنجامدانی هەبێت، پێشەوا البخاري رحمه الله : سەبارەت بە واجب بوون وفەزڵی عومرە لە سەحیحەكەیدا بابێكی تەرخان كردووە وفەرموویەتی:  ، وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ : رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا : لَيْسَ أَحَدٌ إِلا وَعَلَيْهِ حَجَّةٌ وَعُمْرَةٌ ، وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا : إِنَّهَا لَقَرِينَتُهَا فِي كِتَابِ اللَّهِ (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) اهـ وقوله : (لَقَرِينَتُهَا) أي : قرينة فريضة الحج) واتە لەو هاوەڵە بەڕێزانە گێڕاوێتییەوە كە عومرەش وەكو حەج یەكجار لەتەمەندا واجبە.

17- ئەگەر پزیشكێك بەكەسێك بڵێ مەڕۆ بۆ حەج تۆ توانای جەستەییت نییە بۆ ئەو كارە بەقسەی بكرێت  یان نا؟
 بەڵێ ئەگەر پزیشكەكە جێگای متمانە بوو لە ڕووی دین و توانای پسپۆڕی پزیشكی دەبێت بەقسەی بكرێت، چونكە ئەنجامدانی حەج لە شەرعدا بە توانای مادی و جەستەیی بەستراوەتەوە و شەرع حەرەج و ناخۆشی لەسەر موسوڵمانان لابردووە.

18- ئایا درووستە منداڵ بۆ حەج ببرێت؟
بەلێ درووستە بەڵام كاتێك گەورە بێت حەجی ئیسلامی هەر لەسەر دەمێنیتەوە و واجبەكەی لەسەر لانەچووە ودەبێت جارێكی تر حەجی ئیسلام بكات..

19- ئایا حەج بەقەرز دەكرێت ودرووستە؟
واجب بوونی حەج پەیوەندی بەتوانای مادییەوە هەیە، واتە ئەگەر كەسێك توانای مادی نەبوو لەسەری نییە و داواشی لێ نەكراوە قەرزی بۆ بكات، بەڵام ئەگەر زانی توانای گێڕانەوەی قەرزەكەی هەیە ئەگەرچی واجب نییە لەسەری بەو شێوە حەج بكات بەڵام حەجەكەی درووستە و عەیبی نییە.
 ئەگەر كەسێكیش قەرزار بێت و بیەوێت حەج بكات دانەوەی قەرزەكەی لە پێشترە لە حەجكردنەكەی. ئەوەش ڕاست نییە لەناو خەڵكیدا دەوترێت ئەگەر كەسێك قەرزار بێت دەبێت پرسی خاوەن قەرزەكە بكات پێش ئەوەی بچێت بۆ حەج.

20- ئایا درووستە كەسێك خۆی حەجی نەكردبێت، بیەوێت باوكی یان دایكی بۆ حەج بنێرێت وخۆی حەج نەكات؟
ئەگەر مەبەستی حەج نەكردنی خۆی نەبێت و مەبەستی چاكەكردن بێت لەگەڵ باوك و دایكیدا بە ناردنیان بۆ حەج لە پێش خۆی بەلێ درووستە و ئەوە چاكەیە لەگەڵ ئەواندا دەیكات.

21- ئایا درووستە كەسێك بە پارەی زەكات بنێردرێت بۆ حەج؟
بەلێ ئەگەر كەسێك هەژار بێت و خۆی توانای حەج كردنی  نەبێت، درووستە لە پارەی زەكات بەشی بدرێت بۆ ئەوەی بتوانێت حەج بكات.

22- ئایا ئافرەت بۆ حەجكردن پێویستە لەسەری ئیزنی مێردەكەی وەربگرێت؟
بەلێ پێویستە ئیزنی لێ وەربگرێت، بەڵام ئەگەر  مێردەكەی بەبێ هیچ پاساوێكی شەرعی ڕێگری لێ بكات ئافرەتەكە دەتوانێت بەقسەی نەكات، چونكە وەكو لە فەرمودەدا هاتووە: (لا طاعة لمخلوق في معصیة الخالق).

23- ئایا ئەگەر دایكێك ڕێگەی لە كوڕەكەی گرت حەجی تطوع بكات نەك حەجی فەرز بەقسەی بكات؟
زانایان دەفەرموون بەڵێ دەبێت بەقسەی بكات و نەڕوات بۆ حەج چونكە گوێڕایەڵی دایك واجبە لەسەری.

24- موسوڵمان پێش دەرچوون بۆ سەفەری عومرە و حەج چی بكات باشە؟
باشترە خۆی بشوات و  لە هەموو گوناهێك كە كردوویەتی تەوبە نوێ بكاتەوە و ماڵئاوایی لە كەسە نزیكەكانی بكات و ئەگەر قەرزار بێت یان هەر مەسەلەیەك تری گرنگی هەبێت باشترە وەسێتێك بنوسێت و یەكێك لە ماڵەوە لەو وەسێتە ئاگادار بكاتەوە.

25- ئایا درووستە كەسێك لە جیاتی كەسێكی تر بچێت بۆ حەج (جەجی بەدەل)؟
بەلێ ئەو كەسەی كە خۆی توانای حەج كردنی نییە، یان بۆ ئەو مردووەی حەجی لەسەر بووە و لە حاڵی ژیانیدا نەیكردووە، دەكرێت كەسێك لە جیاتیان حەج بكات، بەمەرجێك خۆی حەجی یەكەمی بۆ خۆی كردبێت. بەڵگەی صحیح لە سوننەتدا لەسەر ئەم مەسەلە هاتووە وەكو فەرموودەی (شبرمة) و فەرمودەی تر.

26- ئایا پارە وەرگرتن بۆ حەجی بەدەل درووستە؟
زانایان لەم بارەوە قسەیەكی جوانیان كردووە و فەرموویانە: ئەگەر حەجەكە بكات لە پێناو ئەوەی  پارە وەربگرێت ئەوە كارێكی خراپی كردووە، ئەگەر پارە وەربگرێت بۆ ئەوەی بتوانێت حەجەكەی پێ بكات بۆ ئەو كەسە ئەوە درووستە وكارێك باشی كردووە.

27- ئایا درووستە ئافرەتێك مەحرەمی نەبێت كەسێك وەكو وەكیل لەجیاتی خۆی بنیرێت حەجی بۆ بكات؟
زانایان فەرموویانە نەخێر ئەوە كارێكی باش نییە، مەگەر لە حاڵەتێكدا دەستی لەوە شۆرردبێت مەحرەمێكی لەگەڵدا بچێت بۆ حەج و لەوە بێ هیوا بووبێت، ئەو كاتە وەكو ناچاری درووستە وا بكات.
(إن شاء الله بەشێكی تایبەتی ئەم زنجیرە تایبەت ئەكەین بەو مەسەلانەی حەج كە پەیوەندییان بە ئافرەتانەوە هەیە).