(وَأَنْ لَا يُخَاصِمَ أَحَدًا وَلَا يُنَاظِرَهُ، وَلَا يَتَعَلَّمَ اَلْجِدَالَ. فَإِنَّ اَلْكَلَامَ فِي اَلْقَدَرِ وَالرُّؤْيَةِ وَالْقُرْآنِ وَغَيْرِهَا مِنْ اَلسُّنَنِ مَكْرُوهٌ وَمَنْهِيٌّ عَنْهُ، لَا يَكُونُ صَاحِبُهُ -وَإِنْ أَصَابَ بِكَلَامِهِ اَلسُّنَّةَ- مِنْ أَهْلِ اَلسُّنَّةِ حَتَّى يَدَعَ اَلْجِدَالَ وَيُسَلِّمَ وَيُؤْمِنَ بِالْآثَارِ).

لێرەدا پێشەوا أحمد بن حنبل دەڵێت موسوڵمان پێویستە باوەڕی بە فەرموودەكان هەبێت و مشتومڕ نەكات ومونازەرە و ڕووبەڕووبوونە لەگەڵ كەسدا نەكات ونەخۆیشی فێری ئەو جۆرە مشتومڕ ومونازەرانە نەكات، چونكە ئەوە ڕێگایەكی سەلامەت نییە نە بۆ قێربوونی دین و نە بۆ بەرگریكردن لێی، لەوانەشە كەسەكە خۆی تووشی فیتنە ببێت لەو كاتەدا وبە خۆی بكەوێتە گومان لە واتای دەقەكان ویان لەكاتی مشتومڕ و مونازەرەدا نەتوانێت وەڵامی گومانەكانی بەرانبەر بداتەوەو دواجار خۆیشی بكەوێتە فیتنە و لادانەوە، بۆیە هەموو جۆرە مشتومڕێكی لەو جۆرە دەربارەی قەدەر و قورئان ومەسەلەی بینینی الله لە ڕۆژی قیامەت و ئەو جۆرە باسانەدا هەمووی كارێكی ناپەسەندە وموسوڵمان پێویستە باوەڕی بەدەقەكانی قورئان وسوننەت هەبێت و خۆی بدات بەدەستیانەوەو متمانەی تەواوی پێیان هەبێت.

الله تعالی سەرزەنشت و زەمی ئەو كەسانەی لە قورئاندا كردووە كە زۆر خەریك دەبن بە مشتومڕ ودەمەقاڵێ ومونازەرەوە كردن و فەرموویەتی: ( مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًا ۚ بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ) الزخرف: 58. (خَصِمُونَ) واتە ئەوانە كەسانێكن بەدوای مشتومر ودژایەتیدا دەگەڕێن.

پێغەمبەر صلى الله عليه و سلم فەرموویەتی: ( أبغَضُ الرِّجالِ إلى اللَّهِ الألدُّ الخصِمُ) البخاري (2457)، ومسلم (2668). واتە بێزراوترین كەس لە لای الله عزوجل كەسێكە وابەستە و شەیدای مشتومڕ وبەگژاچوونەوە بێت.

زانایانی ئەهلی سونەت تەنانەت پێیان باش نەبوو نەك مشتومڕ بكرێت، بەڵكو وەڵامی پرسیاری ئەو جۆرە كەسانەش بدرێتەوە، وەكو الآجري لە كتێبی الشریعەدا دەگێڕێتەوە كە پیاوێك لە ئەهلی بیدەع بە أیوب السختیانی وت ئەی باوكی بەكر پرسیاری یەك وشەت لێ دەكەم، ئەویش كابرای بەجێهێشت و بەپەنجەی ئاماژەی بۆ كرد وپێی وت: پرسیاری نیو وشوشم لێ مەكە.

لە ڕاستیدا - وەكو یەكێك لە ڕاڤەكەرانی أصول السنة دەڵێت - قسە كردنی مرۆڤ دەربارەی قەدەر و پرسیاركردن و وردبوونەوە لە باسەكانی وڕەخنە گرتن و پرسیار كردن بەوەی بڵێت ئەمە بۆ وابوو و ئەو مەسەلە لە صفات دا حەقیقەتەكت و شێوازەكەی چۆنە و بە پاساوی بەرگری كردن لە ئیسلام دەقەكان تەئویل بكات و لە واتاكانی خۆی دووریان بخاتەوە وەكو پیشەی ئەوانەی بە (المتكلمون) دەناسرێن و بە موجادەلە كردن دەربارەی قورئان و بابەتەكانی تری ئیسلام، خەریك بێت، ئەو جۆرە مشتومڕ و وناكۆكیانە كارێكی باش نییە و ئەگەر ئەنجامدەری حەقیش بپێكێت زانایان هەر بەكارێكی باش و پەسەندیان نەزانیوە، چونكە مەترسی درووست كردنی گومان بۆ خۆی و بۆ خەڵكی تر هەر بوونی هەیە و كورد واتەنی وەكو یاریكردنە بە ئاگر.

لێرەشەوە بە واجبی دەزانم داوا لە زۆرێك لەو دڵسۆزانە بكەم بۆ دینەكەیان كە خۆیان بە مشتومڕ و مونازەرە كردن لە گەڵ كەسانی بێباوەر و بیدعەكاردا لە كوردستان خەریك دەكەن كە دەست لەو كارە هەڵبگرن و لە جیاتی ئەوە حەق ڕوون بكەنەوەو ئەوەی كە ئەوان بانگەشەی بۆ دەكەن لە ناحەقی و لە پێچەاونەی كیتاب و سوننەت با بەرپەرچیان بدەنەوە بەبێ ئەوەی ڕووبەڕوویان ببنەوە و سنگیان بۆ دەرپەڕێنن و بڵێن ئەوە ئێمەین و وەرن با مونازەرە بكەین.

ئەو كارانە هەر چەند چاكەو سوودی هەبێت هاوكات لە خراپەو مەترسی درووست بوونی فیتنە و بڵاوكردنەوەی گومان بەدەر نییە، نەك تەنها بۆ كەسانێك كە ناتوانن لە ئاستی ئەو مونازەرەدا بن و تووشی گومان و فیتنە دەبن بەڵكو خودی ئەوانەش كە بەرگری لە قورئان و سوننەت و عەقیدەی ئیسلامی دكەن مەترسییان لەسەرە لەگەڵ كاتدا و بە هۆی زۆری خوێندنەوە لە كتێبی ئەهلی بیدەع بە بیانووی ڕەددانەوەیان، خۆیشی تووشی هەمان ئەو دەردەی ئەوان دەبێت.

من خۆیشم ئەوەندەی لە توانای سنووردارمدا هەیە لەبەرگری كردن لە ئیسلام بە گشتی و لە عەقیدە بەتایبەت و دەرخستنی بیروباوەڕی تاقم و كەسە گومڕاكان، هەوڵم داوە لەسەر ئاستی كەسێتی لەگەڵیاندا تێكنەگیرێم و تەنها ڕەددی بیرۆكە و بۆچوونەكانیان بدەروە بێ ئەوەی ناوی خۆیان و لایەن و تەوژمەكانیان بهێنم ، هەرچیش قسەم پێ كرابیت و ڕەخنەم لێگیرابێت وەلامم نەداونەتەوە و خۆم بە خاوەنی مەسەلەكە نەكردووە وەكو ئەوەی مەبەستیان من نەبووبێت، ئەوەش بۆ برایانی بانگخواز و مامۆستایان و نووسەران ئەم بوارە بەباش دەزانم، ئەمەش كە باسی دەكەم هەمان ئەم ڕێگە چارەیە كە پێشەوا أحمد بن حنبل لێرەدا وەكو بنەمایەك لە بنەماكانی ئەهلی سوننەت دەیخاتە ڕوو.

مشتومڕ نەكردن بە واتای ئەوە نییە بەرگری لە سوننەت نەكەیت و بەرپەرچی بیدعەكاران نەدەیتەوە نەخێر، بەڵام موجادەلە كردن و دەمەقاڵە و بەگژاچوون وەكو ڕێگایەك بۆ بەرگری لە سوننەت و ڕددانەوەی بیدعەكاران كارێكی هەڵە و ناپەسەندە، بۆیە كورتەی مەبەستەكە ئەوەیە بە بیانووی بەرگری كردن لە ئیسلام و دەرخستنی ڕووی حەق لەگەڵ هیچ بێ باوەڕێك یان بیدعەكارێك دانەنیشیت و مشتومڕی لەگەڵ نەكەیت، چیت پێ دەكرێت بۆ دینەكەت لە ڕۆشنایی بەڵگەكانی كیتاب و سوننەت و ڕێنموونی زانا گەورەو شایەتی بۆ دراوەكانی سەلەف وەكو پێشەوا أحمد و پێشەوایانی تر ئەنجامی بدە و بێ ئەوەی كاتت لەگەڵیاندا بەزایە بدەیت و خۆیشت و خەڵكانێكی تریش تووشی فیتنە بكەیت. زانایانیش لە كۆنەوە فەرموویانە (الشبه خطافة) واتە شوبهەو گومانەكان بێ ئەوەی بە خۆت بزانیت كارت تێدەكەن وعەقڵت دەڕفێنن.