#وانەكانی_مێژوو:1 محمد علي پاشای چاكساز و...ستەمكار محمد علی سەرەتا سەركردەیەك بوو لە سوپای عوسمانیدا و دواتر خۆی وەكو پاشای میسر ڕاگەیاند و لە كاتی لاوازی دەوڵەتی عوسمانیدا لێیان هەلگەڕایەوە و بۆ ماوەی زیاتر لە چل ساڵ لە 1805 بۆ 1848ز، پادشای میسر بوو، لە دوای خۆیشی نەوەكانی حوكمی میسریان كرد تاكو سەردەمی دوا حوكمڕانیان كە مەلیك فاروق بو كە لە ساڵی 1952 لەسەر دەستی جمال عبدالناصر و هاوڕێكانی لەسەر حوكمی میسر لابرا. محمد علي خۆی ناوی لە خۆی نابوو دامەزرێنەری میسری نوێ، توانی هەرچی ئەوەی ناپلیۆن لە كاتی پەلامارەكەیدا بۆ سەر میسر دژ بە ئیسلام فریا نەكەوت بیكات، ئەو بە زیادەوە ئەنجامی بدات، ئەڵبەتە نكۆڵی لەوە ناكرێت چاكسازی زۆری لە ڕێگەوبان و پێشەسازی و كشتوكاڵدا لە میسر كردووە لەو سەردەمەدا، من قسەم لەسەر ئەوە نییە، بەڵام سەبارەت بە شوێنپێ هەڵگرتن ولاساییكردنەوەی ڕەهای بۆ ڕۆژئاواو بەردەوام ناردنی گەنجانی ڕۆشنبیر بە واتای ئەو سەردەمە بۆ ئەوروپا و گەڕانەوەیان لەوێیەوە بە بەرنامە و بیرۆكەی زۆرەوە بۆ لێدانی ئیسلام و لە خشتەبردنی موسوڵمانان ئەوە كاریگەری زۆری هەبوو لە بەعەلمانی كردنی میسر وكە دواتر طه حسین و سلامة موسی ولویس عوض وسەدان ئەكادیمی و نووسەر و ئەكتەر وخەڵكی تر لەسەر ئەو چەمكانە درووست بوون هەمووی دەرچووی قوتابخانەكەی ئەو بوون. لە ڕاستیدا محمد علي باپیرەگەورەی عەلمانیەتە لە میسردا لە دوای ناپلیۆن ، هەرچی ئەوانەش كە دواتر وەكو بیرمەند و ڕوناكبیر و نووسەر ناسران و لە ڕاستیدا خۆیان دوژمنی داخ لە دڵی ئیسلام بوون، هەموویان لەبەرهەم و هەوڵەكانی ئەو درووست بوون هەر ئەوانیش بوون كە درێژەیاندا بە دوورخستنەوەی سەدا هەشتای شەریعەتی ئیسلامی لە واقیعی ژیانی خەڵكی و لە جیاتی ئەوە كاركردن بە یاسای فەرەنسی لە میسردا. ئەڵبەتە من لێرەدا لە باسی ژیاننامە و باشی و خراپییەكانی ئەو ناودارەدا نیم ئەوە باسێكی دوورودرێژە و عەرەب واتەنی له ماله وعلیه ما علیه، بەڵام تەنها مەبەستم بوو چەند وێستگەیەكم لەگەڵی هەبێت بۆ خوێنەرانم و دوا وێستەگەش ئەوەیە، محمد علي نموونەی دەسەڵاتداری ستەمكارو خوانەناس بوو، لێرەشدا ئاماژە بە یەك نموونە دەكەم: دەگێڕنەوە محمد علي داوای لە (عبدالرحمن الجبرتي) كردبوو كە ئەو مێژوونووسێكی ناوداری ئەو سەردەمەی میسر بووە، كتێبێك لە وەسف و ستایشیدا بنووسێت، بەڵام جەبەرتی ڕازی نەبووە هیچ ستایشێكی محمد علي بكات، كە من پێم وایە هۆكارەكەش هەڵوێستەكانی محمد علي بووە لە عوسمانییەكان كە لێیان جیابوویەوە وجەبەرتیش وەلائی بۆ ئەوان بووە! هەروەها هەڵوێستی محمد علي لە شەریعەتی ئیسلام كە زۆربەی لابرد و كاری پی نەدەكرد لە میسردا، دواتر بەهەڕەشەوە داواكەی لێ دووبارە دەكاتەوە بەڵام ئەو هەر ڕازی نابێت، جەبەرتی دوای نووسینی كتێبی (عجائب الآثار ) لە مێژووی هاوچەرخی میسردا ناوی پەیدا كردبوو وكتێبەكەشی لەلایەن سوڵتانی عوسمانی ئەو سەردەمەوە بۆ توركی وەرگێڕدرا و ناوبانگی پەیدا كردبوو، بەڵام محمد علي پاشا وەكو هەر ستەمكارێكی تری عەلمانی كە لە كاتی سەخڵەتبوون و پێویستیدا هیچ هێڵێكی سووری ئایین و ڕەوەشت نامێنیت نەیبەزێنیت، بۆیە دەستی چووە خوێنی كوڕی ئەو مێژوونووسەو بۆ ئەوەی جەرگی باوكی بسوتێنێ و بە كوشتنی كورەكەی تۆلەی لێ بكاتەوە. عبدالرحمن الجبرتي لەدوای كوژرانی كوڕەكەی لەسەر دەستی محمد علي ئارامی نەما و كەوتە دۆخێكی زۆر خراپەوە و ژیانی لێ تاڵ بوو، ئەو سێ ساڵەش كە دوای مردنی كوڕەكەی تەمەنی كرد، هەمووی بە گریان بەسەر برد تاكو چاوەكانی لە دەستدا و لەماڵی خۆی دەرنەچوو تا وەفاتی كرد. إحسان برهان الدین 5 جمادى الآخر 1443 2022-1-8