/بیانناسە/
زنجیرەی بیانناسە ٤١- الشیخ محمد عبده
: 434
2018-04-07
محمد عبده حسن خير الله ، له دایكبووی وڵاتی میسره له‌سالی 18499ز ،له دایكێكی توركمانی وباوكێكی میسری ، خوێندنی له ئه‌زهه‌ر ته‌واو كردووه‌و له ساڵی 1877ز بووه‌ته خاوه‌نی بڕوانامه‌ی (العالِمیة) ، به‌شداری كردووه له شۆڕشی ئه‌حمه‌د عورابی ،پاش هه‌ره‌س هینانی شۆرشه‌كه حوكمی زیندانی بۆ ده‌رچووه‌و ئینجا بۆ ماوه‌ی ساڵ بۆ به‌یروت نه‌فی كرا ، دواتر به ئامۆژگاری جمال الدین الأفغاني مامۆستای ڕووی كردووه‌ته پاریس وله‌وێ ڕۆژنامه‌ی (العروة الوثقی) ی دامه‌زراند و دواتر گه‌ڕایه‌وه به‌یروت و كۆمه‌ڵه‌یه‌كی نهێنی به هه‌مان ناوه‌وه دامه‌زراند.
به‌لای هه‌ندێكه‌وه به (مجدد) و چاكساز وهێمایه‌ك بۆ ڕاپه‌ڕینی عه‌ره‌بی و ئیسلامی داده‌نرێت ، قازی بووه و موفتی میسر بووه ، خاوه‌نی كتێب و ته‌فسیر و هه‌لوێست و به‌سه‌رهاتی زۆره له كاروامی ژیانیدا كه ناكرێت لێره‌دا هه‌موویان بخه‌ێنه ڕوو ، به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه و شایانی ئاماژه پێكردنه زۆر نهێنی له ژیانی ئه‌م ناوداره‌دا هه‌یه له كاتی خۆی له‌به‌ر هه‌ندێ هه‌ل و مه‌رجی ئه‌و قۆناغه‌ی ئه‌وی تێدا ژیاوه په‌رده‌ی له‌سه‌ر لانه‌براوه ، له‌وانه‌شه كه‌سێك بڵێ ئه‌و پیاوه له دونیا ده‌رچووه ئیتر بۆچی گۆڕه‌كه‌ی هه‌ڵته‌كێنین و باسی بكه‌ین، ئه‌م قسه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه ، چونكه محمد عه‌بدو وه‌كو نووسه‌رێك ده‌ڵێت زیندووه له نێوماندا به بیروبۆچوونه نامۆكانی و خه‌ڵكی ڕه‌چاوی ده‌كه‌ن وپێی كاریگه‌رن تاكو ئێستا ، له‌وه‌ش گرنگتر وترسناكتر ئه‌وه‌یه هاوشێوه‌كانی دووباره ده‌بنه‌وه تاكو ئه‌م ڕۆژگاره‌ی خۆمان بۆیه ڕه‌تكردنه‌وه‌ی بیروبۆچوونه‌كانی ئه‌ركێكی شه‌رعیه.
محمد عه‌بدو خاڵێكی وه‌رچه‌رخانی گرنگ بوو بۆ به‌ره‌وپێش چوونی كاروانی هزری ڕۆژئاوا له میسر و وڵاته عه‌ره‌بیه‌كان ،چونكه ئه‌و زۆر سه‌رسام بوو به ڕۆژئاواو ده‌یه‌ویست چاكسازییه‌كانی له ئیسلامدا له ڕوناكی شارستانی ڕۆژئاوادا ئه‌نجام بدات!
محمد عه‌بدو كه له‌م سه‌رده‌مه‌ی خۆماندا به سه‌ر و سه‌رۆكی قوتابخانه‌ی عه‌قڵی داده‌نرێت ، بێگومان كه موعته‌زیلیه‌كی توندڕه‌و بووه وڕۆڵه‌یه‌كی به ئه‌مه‌كی ئه‌و قوتابخانه‌یه بووه ، هه‌موو به‌رهه‌مه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌و ڕاستیه شایه‌تن .
- عه‌قڵی پێش ده‌قی شه‌رعی ده‌خست و یه‌كه‌م واجبی موسوڵمانی به بیركردنه‌وه ده‌زانی ، خۆی ده‌ڵێت:(إن أول واجب على المكلف أن يأتي به هو النظر والفكر ، وإن الأصل الثاني للإسلام : تقديم العقل على ظاهر الشرع عند التعارض) .
- ئینجا ئه‌وله موعته‌زیله دێرینه‌كان خراپتره به‌وه‌ی كه به‌رنامه‌ی كاركردنی بریتی بوو له ئاوێته‌كردنی ئیسلام به شارستانی ڕۆژئاوا و تاكو سه‌ر ئێسقان پێیان سه‌رسام بوو.
- جگه له‌وه‌ش ته‌فسیری قورئانی له‌سه‌ر مه‌نهه‌جی ئه‌وان ده‌كرد و هه‌رچی قه‌ناعه‌تی پێ نه‌بوایه ته‌ئویلی ده‌كرد ، ته‌نانه‌ت مه‌لائیكه‌ت و جنۆكه و هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ڕۆژئاوا باوه‌ریان پێ نه‌بوو ئه‌و یه‌كسه‌ر واتاكه‌ی ده‌گۆڕی و ده‌یوت مه‌به‌ستی خوای گه‌وره ئه‌وه نییه ،
- موعجیزاتی ڕتده‌كرده‌وه چونكه له گه‌ڵ عه‌قڵدا ماگونجیت ، بۆ نموونه: (حجارة من سجیل) ی به نه‌خۆشی ئاوڵه ته‌فسیر ده‌كرد .
- فه‌رموده‌ی ئاحادیشی پێ قبوڵ نه‌بوو زۆربه‌ی فه‌رمووده‌كانیش له ئیسلامدا ئاحادن! - فره‌ژنی ڕه‌تكرده‌وه‌و به حه‌رامی ده‌زانیبه‌لگه‌شی بۆ ده‌هینایه‌وه ، ته‌نانه‌ت ته‌ڵاقی له هه‌ندێ حاڵه‌تی زۆر كه‌مدا نه‌بێپێ جائیز بوو .
بێگومان مانه‌وه‌ی محمد عه‌بدو بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر له فه‌ره‌نسا و ، كاریگه‌ربوونی به كه‌سێكی وه‌كو جمال الدین الأفغانی و ،په‌یوه‌ندی نزیكی له گه‌ڵ هه‌ندێ له ڕۆژهه‌ڵاتناسانی وه‌كو كرومه‌رو پشتگیریكردنی بۆ ڕێڕه‌وی موعته‌زیله به به‌هانه‌ی ڕێزگرتنی ئه‌وان له عه‌قڵ و هزر ،هه‌موو ئه‌مانه پێكه‌وه به‌شدارییان كرد له دروستكردنی ئه‌م كه‌سایه‌تیه كه دواتر بوو به قوتابخانه‌یه‌ك پێش هه‌موو كه‌سێك ڕۆژهه‌ڵاتناسه‌كان پێی سه‌رسام بوون وستایشیان ده‌كرد ، ئینجا هه‌ر له ژێر عه‌بای ئه‌مه‌وه كه‌سانی لاده‌رو زیان به‌خشی وه‌كو قاسم أمین و طه حسین و أحمد لطفي السید وقاسم ئه‌مین ده‌رچوون كه هه‌موویان خۆیان به قوتابی محمد عه‌بدو ده‌زانی.
یه‌كێكی تر له كێشه گه‌وره‌كانی محمد عه‌بدو هاوكاریكردنی بۆ داگیركه‌ری ئینگلیزی و مامه‌ڵه‌ی كردنی له گه‌ڵیان به ئاسایی ده‌زانی به به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی مامه‌ڵه كردن له گه‌ڵ كافر جائیزه ، ئینجا هه‌ندێ باسی تری هه‌بوو ده‌رباره‌ی ده‌رباره‌ی بۆچوونی تایبه‌تی خۆی بۆ دار الكفر ودار الحرب و باسی له‌و شێوه هه‌مووی به جۆرێك له به‌زاندنی سنووری (الولاء والبراء) داده‌نریت.
له ڕاستیدا هه‌ڵه‌كانی محمد عه‌بدو بریتی نه‌بوون له هه‌ندێ هه‌ڵه‌ی ئاسایی كه له‌وانه‌یه هه‌ر زانایه‌ك تێی كه‌ویت و ئاساییش بیت ، نه‌خێر ، ئه‌و ڕێڕه‌وێكی دامه‌زراند و ڕێبازی گروپێكی گومڕای زیندوو كرده‌وه‌و موسوڵمانانی خسته گومانه‌وه له زۆرێك له راستیه‌كانی قورئانی به ته‌فسیره نامۆكانی ، به به‌هانه‌ی چاكسازی و ته‌جدیده‌وه كۆمه‌ڵێك سنوور و هێڵی پان وسووری ئیسلامی تێپه‌ڕاند و بوویه پێشه‌نگێكی خراپ بۆ نه‌وه‌كانی دوای خۆی ، بۆنموونه ئه‌گه‌ر لێره‌دا باسی یه‌كێك له كاره هه‌ره خراپه‌كانی بكه‌ین كه گومانێك له راستی دروستی ئه‌م باسه‌دا نییه ئه‌وه‌یه محمد عه‌بدو ڕۆڵی گه‌وره‌ی بووه له درووستكردنی كه‌سایه‌تی قاسم ئه‌مین كه یه‌كێك بووه له گه‌وره هانده‌رانی ئافره‌تانی سه‌رده‌می خۆی بۆ فڕێدانی سه‌رپۆش وشه‌رم وشكۆ ، كتێبی (تحریر المرأة)ش كه به خراپترین كتێب ده‌ژمیردرێت كه به ناوی ئیسلامه‌وه داوای له ئافره‌تان كردووه سه‌رپۆش لابده‌ن ،له ژێر ڕازیبوون و سه‌رپه‌رشتی ئه‌ودا نووسراوه ، به‌ڵكو چه‌ندین لێكۆڵه‌ره‌وه‌ی جێگای متمانه وه‌كو محمد اسماعیل المقدم و زۆری تر دوای لێكۆڵینه‌وه بۆیان ده‌ركه‌وتووه ئه‌و كتێبه چه‌ند به‌شێكی له لایه‌ن خودی محمد عه‌بدو نووسراوه!
ئینجا وه‌كو (عباس محمود العقاد) ده‌ڵێت : محمد عبده (سوو)ریبای به حه‌رام نه‌ده‌زانی تاكو سیفه‌تی (أضعافا مضاعفة) ی تێدا نه‌بوایه!
كورته‌ی باسه‌كه ئه‌وه‌یه ئه‌م پیاوه بۆ خۆی قوتابخانه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ بوو ، ئه‌گه‌ر هه‌رچه‌ند باشه‌ی بووبێت - كه بێگومان بوویه‌تی- به‌ڵام ڕۆڵی خراپ و كاریگه‌ری پێچه‌وانه‌ی ڕێره‌وه‌ی زانایانی ئیسلام وبیروبۆچوونه نامۆكانی ده‌رباره‌ی زۆرێك له بابه‌ته جێگیره‌كانی ئیسلام و بانگه‌شه‌كردنی بۆ ڕه‌چاوكردن و شوێن پێ هه‌ڵگرتنی شارستانی ڕۆژئاوا و زۆر كێشه‌ی جه‌وهه‌ری تر ، هه‌موو ئه‌وانه وای كرد ببێته یه‌كیك له ترسناكترین ئه‌و كه‌سانه‌ی به ناوی چاگسازی وتازه‌گه‌رییه‌وه گه‌وره‌ترین گورزی كوشنده له ئیسلام وموسوڵمانان بوه‌شێنن ، كه تاكو ئێستاش خه‌ڵكانیك زۆر به ده‌م كاریگه‌ر بوون به بیرۆكه‌كانی ئه‌وه‌وه ده‌ناڵێنن.به داخه‌وه محمد عه‌بدو ته‌ماشای ئیسلامی وه‌كو كۆمه‌ڵه عه‌یب و عار ده‌كرد ،بۆیه خۆی كردبوویه پینه‌چی بۆ ئیسلام و به‌رده‌وام له به‌رگریدا بوو ، وه‌كو ئه‌وه‌ی ئه‌م دینه كۆمه‌ڵه بابه‌تێك بێت جێگای شه‌رم و رووزه‌ردی بێت جه‌نابی به‌هه‌ر حاڵیك بووه‌به‌رگری لێكردووه به‌رانبه‌ر ڕۆژئاواییه‌كان!
له ساڵی 19055ز له‌ته‌مه‌نی په‌نجا و حه‌وت ساڵیدا له ئیسكه‌نده‌ریه و پاش تووشبوونی به نه‌خۆشی شێرپه‌نجه وه‌فاتی كرد.
بۆ زانیاری زیاتر : ده‌توانرێ كتێبه‌كانی (محمد محمد حسين) وه‌كو حصوننا مهددة من داخلها بخوێنرێته‌وه،هه‌روه‌ها:(تجديد الفكر الإسلامي) ی عدنان أمامة ، و(العصرانيون) محمد حامد الناصر ، و (منهج المدرسة العقلية الحديثة في التفسير )فهد الرومي ، و(الاتجاهات العقلانية المعاصرة) ی ناصر العقل ، و(غزو من الداخل) ی جمال سلطان.
2022-06-01
2023-11-15
2023-10-28
2024-03-08
2022-06-27
2018-04-08
240502035119.jpg)
2020-03-18
