#وەڵامی_پرسیارەكانتان: پرسیار 14 ئەمە پرسیارێكە پێشووتر وەڵامم داوەتەوە بەباشم زانی پاش دەستكاری و بۆ زیادكردن بیخەمە ناو ئەم زنجیرەیە، پرسیارەكەش ئەوەیە:ئایا (الخضر) پێغه‌مبه‌ره‌ ؟ زیندووه‌ یان مردووه‌؟ الحمد لله/ قسه‌و باس زۆرە ده‌رباره‌ی الخضر یان وەكو لە كوردەواری خۆماندا پێی دەوترێت خدر یان خدری زیندە، زۆریش لەو قسەو باسانە بێ بەڵگەن و قسەی سەر زاری خەڵكییە، بەڵام پێش هەموو شتێك پێویسته‌ ئه‌و پرسیاره‌ لە خۆمان بكه‌ین: ئایا خضر یان خدر خۆی كێیه‌؟ لە ڕاستیدا له‌م باره‌وه‌ سێ بۆچوون هه‌یه‌: بۆچوونی یه‌كه‌م: خدر فریشته‌یه‌كه‌ له‌ فریشته‌كان ، ئه‌مه‌ بۆچوونێكه‌ پێشه‌وا نه‌وه‌وی ده‌یگێڕێته‌وه‌ و هه‌ر خۆی وتوویه‌تی بۆچوونێكی بێ بنه‌مایه‌ ، بڕوانه‌: شرح النووي مسلم 15/136. بۆچوونی دووه‌م: خدر یه‌كێكه‌ له‌ ئه‌ولیاكانی الله تعالی ، ئه‌مه‌ش بۆچوونی زۆربێكی لەوانەیە بە تصوف ناسراون وه‌كو القشیری ، بڕوانه‌: ابن حجر له‌ (كتێبی الإصابة) 2/116. بۆچوونی سێیه‌م: جومهوری زانایان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن كه‌ خدر پێغه‌مبه‌ر بووه‌ ، بڕوانه‌: العيني له‌ كتێبی (عمدة القاري) 13/37_38.ابن حجر له‌ كتێبی (الإصابة) 2/116. له‌وانه‌شه‌ ئه‌م بۆچوونه‌ په‌سه‌ندتر بێت چونكه‌ به‌ڵگه‌ی له‌سه‌ر هه‌یه‌ ، وه‌كو ئه‌وئایه‌تانه‌ی له‌ سوڕه‌تی الكهف به‌سه‌رهاتی ئه‌وو موسا علیهما السلام ده‌گێڕێته‌وه‌ ، ناكرێت موسا شوێنكه‌وتووی كه‌سێك بێت كە پێغه‌مبه‌ر نه‌بێت. ابن جحر فه‌رموویه‌تی: كيف يكون غير النبي أعلم من النبي (الإصابة) 2/116. واته‌: چۆن ده‌كرێت كه‌سێك پێغه‌مبه‌ر نه‌بێت له‌ پێغه‌مبه‌رێك شاره‌زاتر بێت؟ ئایا خدر (الخضر) زیندووه‌ یان مردووه‌؟ له‌م باره‌وه‌ دوو بۆچوون هه‌یه‌: یەكەم/ خدر زیندووه‌. ئه‌مه‌ زیاتر بۆچوونی سۆفیه‌كانه‌ ، هاوكات هه‌ڵبژاردنی پێشه‌وا النووي یه‌ له‌ شرح مسلم 5/136" ،هه‌روه‌ها " پێشه‌وا ابن الصلاح ، بڕوانه‌:فتاوى ابن الصلاح ص28" هه‌روه‌ها پێشه‌وا القرطبي بڕوانه‌: "التفسير3/289،11/41" .به‌هێزترین به‌ڵگه‌كانیان له‌سه‌ر ژیان و زیندووی خدر ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن: 1- هه‌ندێ فه‌رمووده‌و شوێنه‌وار له‌ هاوه‌ڵانه‌وه‌ ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن له‌ ژیاندایه‌. 2- هەندێ چیرۆك و به‌سه‌رهاتی ئه‌و سۆفیانه‌ و خەڵكی تر كه‌ گوایه‌ چاویان پێكه‌وتووه‌. وه‌ڵامی ئه‌م دوو به‌ڵگه‌یه‌ش به‌م شێوه‌ ده‌درێته‌وه‌: نزیكه‌ هه‌موو زانایان و لێكۆڵه‌ره‌وان یه‌كده‌نگ بن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و فه‌رموودانه‌ی ده‌كرێنه‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر ژیانی خدر ڕاست نین و هه‌ڵبه‌ستراون. له‌م باره‌وه‌ بڕوانه‌: ابن الجوزي له‌ كتێبی الموضوعات"1/195_197" ابن القيم له‌ كتێبی المنار المنيف"ص63" ، ابن كثير له‌ كتێبی: البداية والنهاية"1/334" .ئه‌و به‌سه‌رهاتانه‌ش كه‌ سۆفیه‌كان ده‌یگێڕنه‌وه‌ نابنه‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی زیندووه‌. دووەم/ بۆچوونی دووه‌م ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خدر مردووه‌و له‌ ژیاندا نه‌ماوه‌، ئه‌مه‌ ڕێڕه‌وی جومهوری زانایانه‌ وه‌كو (البخاري و إبراهيم الحربي و أبي الخطاب ابن دحية و أبي الحسين بن المنادي وابن الجوزي والقاضي أبي يعلى والقاضي أبي بكر بن العربي و أبي حيان و شيخ الإسلام ابن تيمية- له‌ بۆچوونی په‌سه‌ند كراویدا- وابن القيم وابن حجر ). بڕوانه‌:: المنار المنيف ص63 ، الموضوعات 1/200 ، الزهر النضر ص121 ، روح المعاني 15/321 ، منهاج السنة1/97 الفتاوى 4/336 ، 27/100. ئه‌مه‌ش بۆچوونی ڕاسته‌ والله أعلم.به‌ڵگه‌ش زۆر هه‌یه‌ بۆ پشتگیری ئه‌م بۆچوونه‌ ، وه‌كو ئایه‌تی:( وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ ۖ أَفَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ) الانبیاء34. كە ئەم ئایەتە هه‌موو مرۆڤه‌كان ده‌گرێته‌وه‌ و الخضر یش سه‌لامی الله ی لێبێت مرۆڤه‌. هه‌روه‌ها ئه‌و فه‌رمووده‌ی كه‌ بوخاری ده‌یگێڕنه‌وه‌: " أرأيتم ليلتكم هذه فإن على رأس مائة سنة منها لا يبقى ممن هو على ظهر الأرض أحد" ئه‌و فه‌رمووده‌ش كه‌ له‌ موسلیمدا هاتووه‌: "ما من نفس منفوسة يأتي عليها مائة سنة وهي يومئذ حيه".به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌.ئینجا ئه‌گه‌ر زیندوو بوایه‌ ده‌بوو باوه‌ری به‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم بهێنایه‌و و جیهادی بكردایه‌و ئاماده‌ی جومعه‌و جه‌ماعه‌ت بووایه‌و چه‌ندین ئه‌ركی تریشی ده‌كه‌وته‌ سه‌ر وه‌كو ابن القیم فه‌رموویه‌تی.هه‌ر له‌م ڕوانگه‌شه‌وه‌ نا بیت خدر ئه‌و كه‌سه‌ بێت كه‌ له‌ دژی ده‌ججال ده‌رده‌چێت چونكه‌ مردووه‌و له‌ ژیاندا نه‌ماوه‌ ئیتر چۆن روو به‌ ڕووی ده‌ججال ده‌بێته‌وه‌. شایانی باسە پێشەوا أبو الفرج ابن الجوزي لە كتێبی"عجالة المنتظر في شرح حالة الخضر" لێكۆڵینەوەیەكی زانستی كردووە و بەوە گەیشتووە ئەو فەرموودانەی لەو بارەوە هاتون هەڵبەستراون. لە زانا هاوچەرخەكانیش شێخ محمد أمین الشنقیطي لە تەفسیری أضواء البيان دا 2/420 باسێكی تێروتەسەلی ئەم مەسەلەی كردووە و بەوە گەیشتووە كە الخضر مردووە و لە ژیاندا نییە. بۆ ئاماده‌ كردنی ئه‌م بابه‌ته‌ پشتم بەچەند سەرچاوەیەكی زانستی بەستووە وەكو هەندی فەتوای زانایان و هەروەها‌ نووسێنێكی په‌یوه‌ندیدار له‌ ملتقی أهل الحدیث. إحسان برهان الدین 22 رمضان 1441