شەرحەكەی ابن رجب بۆ بوخاری بناسە

 

شەرحەكەی ابن رجب بۆ بوخاری بناسە

سەحیحی پێشەوا بوخاری بەڕەحمەت بێت زۆرترین شەرح و خزمەت كراوە لە لایەن زانایانەوە و زیاتر لە بیست شەرحی هەیە! بەڵام دیارترینی ئەو شەرحانەی كە لە بەردەستدایە شەرحەكەی ئیبنو حەجەرە كە دەوترێت ئوممەتی ئیسلام هەموویان قەرزاری پێشەوا بوخاری بوون و ابن حجر العسقلاني بە شەرحی فتح الباري یەكەی بە تەنها خۆی ئەو قەرزەی دایەوە!

بەڵام زانایان ئاماژە بۆ گرنگی و بایەخی كتێبێكی تر دەكەن كە بەهەمان ناونیشانی كتێبەكەی ابن حجر ە، ئەویش شەرحی (فتح الباري) یە كە زانای پایەرز (ابن رجب الحنبلي) نووسیوێتی بۆ كتێبەكەی البخاري وبەڵام تەواوی نەكردووە.

كتێبەكەی ابن رجب بە ڕەحمەت بێت تا كۆتایی باب الوتر ی تەواو كردووە و لە دە بەرگدا بە تەحقیقێكی باشەوە چاپ كراوە و چاپی تریشی هەیە بەرگەكانی كەمترن، ئەو شەرحە – وەكو شیخ سلیمان العلوان دەڵێت – شەرحێكی زۆر مەزنە و بەوە وەسفی كردووە كە (وجمع فأوعی) و لەو شەرحە ناوازەیدا بایەخی بە هەر دوو لایەنی فەرموودەناسی و فیقهی داوە و كتێبەكەی پڕە لە دوڕ و گەوهەری زانستی، بە ڕای ئەو فەرموودەناسە بەڕێزە كتێبەكەی ابن رجب ئەگەر تەواو بوایە چاكترین شەرح دەبوو بۆ سەحیحی بوخاری و لەوەی ابن حجر یش بە سوودتر دەبوو، بەڵام بەداخەوە فریای تەواو كردنی نەكەوت .

ابن حجر شەرحەكەی خۆی بە سی (30) ساڵ بە وانە وتەوە و دواتر وەكو كتێب بڵاوی كردەوە و كەوتە بەردەستی خوێنەران، ئیتر لەو ڕۆژەوە تاكو ئێستا هەموان بە زانایان و فەرمووناسان و موسوڵمانانەوە بە شێوەیەكی گشتی لێی فێردەبن و وەكو كانیاوێكی هەمیشە هەڵقوڵاو بە ئاوی سازگار لێی سوودمەند و تێراوئەبن.

جیاوازییەكی گەورەش كە لە نێوان ابن حجر و ابن رجب دا هەیە – وەكو ئەو فەرموودەناسە دەڵێت – ئەوەیە كە ابن رجب لە سەر ڕێبازی متقدمین بووە وەكو بنەماكانی یحیی بن المدیني و احمد بن حنبل و بوخاری و موسلیم و نەسائی و پێشەوایانی تری فەرموودە لە فەفرموودەناسیدا و زۆر یش باسی عیلەلی فەرموودەكانی كردووە و تاتوێی فەرموودەكانی ئیمامی بوخاری كردووە، بۆیە لەو ڕووەوە بەراورد لە نێوان ئەو دوو زانایەدا نییە بەتایبەتی كە ابن حجر مەیلی بەلای ڕێبازی متأخرین دا هەبووە لە مەسەلەی فەرمووەناسیدا وەكو ابن الصلاح و الخطابي و هاوشێوەكانیاندا زیاتر لە متقدمین.

جیاوازی دووەم وەكو شێخ سلیمان دەڵێت ئەوەیە ابن رجب لە هەموو بابەتەكاندا لە سەر مەزهەبی ئەهلی سوننەت و جەماعەت بووە، بە پێچەوانەی الحافظ ابن حجر كە لە هەندێ لە مەسەلەكاندا بەتایبەتی مەسەلەی الاسماء و الصفات مەیلی بەلای مەزهەبی ئەشاعیرەدا هەیە ئەگەرچی خۆی ئەشعەرییەكی تەواو نەبووە، بەڵام موافەقەی ئەوانی كردووە و هاوبۆچوونیان بووە لە هەندێ بواردا بەتایبەت سەبارەت بە تەئویلی هەندێ لە ناوو سیفەتەكانی الله تعالی دا. بێگومان فێرخوازی زانست ئەگەر بەتوانا بێت ئەتوانێت لەو بوارانەی كە ابن حجر هەڵەی تێدا كردووە خۆی بپارێزێت و بێ بەش نەبێت لەو زانستە زۆرەی كە لەو كتیبەدا هەیە، بە پێچەوانەی كەسی ئاسایی یان ئەوانەی فێرخوازی سەرەتایی زانستن لەوانەیە بچنە سەر ئەو هەڵانەی ابن حجر و لە جیاتی سوود وەرگرتن زیانیان بەركەوێت لە خوێندنەوەیدا.

شایانی باسە ابن رجب لە تەبەقەی مامۆستاكانی ابن حجر دەژمێردرێت و لە ساڵی 795 ی كۆچی وەفاتی كردووە و ابن حجر لە ساڵی 852 ی كۆچی وەفاتی كردووە، بەڵام ئەگەرچی كتێبەكەی ابن حجر بەهەمان ناونیشانی كتیبەكەی ابن رجب دایناوە، هاوكات هیچ ئاماژەیەكی زانستی نییە كە لە ئەوی وەرگرتبێت، لەم بارەوە دكتۆر خالد الحایك دەڵێت كە وا دەردەكەوێت ابن حجر كتاب العلم ی لەشەرحەكەی ابن رجب بینیوە و لێیشی وەرگرتووە و لە سێ جێگەی فەتحولبارییەكەیدا سوودی لە شەرحەكەی ئیبنوڕەجەب وەرگرتووە، بەڵام ناوی دانەرەكەی لەسەر ئەو بەشانە نەنووسرابوو كە ئەو لێی وەرگرتوون، بۆ مەسەلەی ناونیشانی كتێبەكەش وەكو السیوطي دەڵێت وا دەردەكەوێت كە لە الفیرزآبادی وەریگرتبێت كە ئەو كتێبێكی هەیە بەناونیشاونی: (فتح البَارِي بالسيح الفسيح الجَارِي فِي شرح صَحِيح البُخَارِيّ) و شتی سەیروسەمەرەشی زۆر تێدایە. والله أعلم.

إحسان برهان الدین

3 ربيع الأول 1443

9ی تشرینی یەكەم 2021