ئەم كورتە باسانەی کە لەو نامیلکەیە باسکراون بریتین لە چەند بابەتێكی تایبەت بە دوو كەسایەتی ناودار لە مێژووی ئیسلامدا كە بیروبۆچوونەكانیان لە جیهاندا بەگشتی و لەناو كورددا بە تایبەتی دەنگدانەوەی هەیە، ئەویش جلال الدین الرومي و الشمس التبریزي یە، لێرەدا هەوڵمداوە نووسینەكانم بە پلەی یەكەم وەكو ناساندنی كەسایەتی و بیروباوەرەكانی ئەوان بێت ، بە تایبەتیش ناساندنی كتێبی (المثنوي) كە زۆربەی گومراییەكانی جەلالی تێدایە .هەروەها مەبەستیش بووە بەلامەوە كە تیشك بخەمە سەر ئەو بیروباوەرانەیان كە لەگەڵ عەقیدەو بیروباوەری كیتاب و سوننەتدا زۆر جیاوازن و لەگەڵ مەنهەجی ئەهلی سوننەتدا ناكۆك ودژوارن
زۆر خوێندنەوەی قورئان بە تەنها گرنگ نییە، تێگەیشتنی گرنگترە! (قل هو الله أحد) سەرەڕای ئەوەی كە پیتەكانی زۆر كەمن، لەگەڵ ئەوەشدا ، ئەو سوڕەتە كورتە، هاوتایە بە سێ یەكی هەموو قورئان، چونكە ناوەڕۆك و باسەكەی پەیوەندی بە تەوحیدەوە هەیە، بەوەش دەزانرێت كە باس و ئایەتەكانی تەوحید، لە هەموو باس وبابەتێكی تر گرنگترن لە ئیسلامدا....الفتاوى ١٩٠/١٧). موسوڵمان لەم سەردەمەدا زۆرترین سوڕەتی قورئان كە بیخوێنێت سوڕەتی (الإخلاص)، بەڵام لەبەر ئەوەی خویندنەكە تێگەیشتن و تێڕامانی نوقسانە، بۆیە كێشەی یەكەمی موسوڵمانان لەم سەردەمەدا لەبواری تەوحیددایە، قورئان سەرچاوەی ئیمان وهیدایەت و تەوحیدە، بەڵام خوێندنەوەی بێ تێگەیشتن و بازدان بەسەر ئایەتەكاندا بەبێ تێرامان و پەی بردن بە واتا و وانەكانی، كێشە و گرفتی هەرە گەورەی سوود وەرنەگرتنە لە قورئان: (أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ) محمد:24.
هیچ عیبادەتێك بەبێ بەڵگەی ڕاست و درووست ئەنجام مەدە! بۆ ئەنجامدانی هەر عیبادەتێک، تەنها پشت بە بەڵگەی قورئان و فەرموودەی صحیح ببەستە، يان بە شوێنەوارێکی هاوەڵان کە سەنەدی صحیح بێت وحوکمی مەرفوع وەرگرێت، بەو ئیعتیبارەی کە سەحابەكان الله لێیان ڕازی بێت لە خۆیانەوە بێ ئەوەی لە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم حوكمێكیان نەبیستبێت لە خۆیانەوە هیچ قسەیەك ناكەن . هەرگیز نە فەرموودەی لاواز و نە قەولی بێ دەلیلی زانا، ئیتر هەركێ بێت ئەو زانایە، ناشێن بکرێنە بەڵگە و بۆ تۆیش ئەوە پاساو نییە كە فڵانە زانا بەبێ بەڵگەی ئایەت و فەرموودە قسەیەك بكات. هەرچیت پێ وترا، یان خوێندتەوە، یان بیستت لە حوكمەكانی شەرع و بەتایبەتی عیبادەتەكان داوای بەڵگە بكە، چونكە دینی ئێمە دینی بەڵگەیە و وا فێری كردووین هەمیشە بڵێین: (قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ).
كاتێك بە میوانی دەچیتە جێگایەك و لەوێ بەدیداری كەسانێك دەگەیت، چاك دەزانیت كە مانەوەت لەو شوێنەدا مانەوەیەكی كاتییە و بۆ نیشتەجێبوونی یەكجاری نییە، بۆیە هەڵسان و بەجێهێشتنی ئەو جێگایە مسۆگەرە و حەقیقەتێكە زوو یان درەنگ دەبێت ڕوو بدات چونكە ئەوە ماڵ و جێگای حەوانەوەی ڕاستەقینەی تۆ نییە.
لە ڕاستیدا ئێمە لەم دونیایەدا بەهەمان شێوە میوانین ومیوانیش دەبێت لە كۆتایی هاتنی میواندارییەكە دڵنیا بێت و یەقینی هەبێت لە بەجێهێشتنی ئەو هەوارە و جیابوونەوە لە خانەخوێكانی.
تەمەنمان لەم دنیایەدا هەرچەند درێژ بێت هەر كورتە، چونكە ماوەی ژیانی دنیا بەماوەی ژیانی دواڕۆژ بەراورد ناكرێت، ئەگەر سەدەیەكیش تەمەن بكەین بە سروشتمان وەكو مرۆڤ تەنها وەكو ئەوەیە ڕۆژێك ، یان كۆتا ساتەكانی ئەو ڕۆژە تەمەنمان بەسەر بردبێت، جگە لەوە وەكو خەوێكە وزۆربەیشیمان لەبیرچووبێت.
مادام تەمەنیشمان هەرچەند درێژ بێت هەروەكو یەك ڕۆژە وهاكا پێمان دەوترێت ژیان كۆتایی هات، كەواتە دین و عەقڵیش پێمان دەڵێن لەو ڕۆژەدا هەوڵ بدەیت بەڕۆژوو بیت وخۆت لە هەموو خراپەیەك بپارێزێت و بەگوێرەی توانا هەموو چاكەیەك ئەنجام بدەیت و خۆت لە هەموو ئەوەی لەگەڵ ڕەوشت و هەڵسوكەوتی میوانی ئاكاربەرز و بەڕێزدا نەگونجاوە بەدوور بگریت.
ڕەحمەتی الله لەو زانا بەرێزە بێت كە فەرموویەتی:
وصُم يومَكَ الأدنى لعلكَ في غدٍ ... تًفوزُ بعيدِ الفِطرِ والنّاسُ صُوَّمُ
واتە ژیانی دونیا خۆی ڕۆژێكە تۆیش تێیدا بەڕۆژووبە، بەلكو بەربانگ وجەژنی ڕەمەزانت بحەیتە ڕۆژی دواتر كە ڕۆژی قیامەتە.
گرنگە لەو حەقیقەتە تێبگەین كە ئێمە لەم دنیایەدا میوانین ودەبێت وەكو میوانیش - نەك خاوەن ماڵ - ڕەفتار بكەین، واتە دڵنیابین لە تەواوبوونی میواندارییەكە وئەو شوێنە بە موڵكی خۆمان نەزانین، ڕێزی خۆمان بگرین و بە پێی ئەو بەرنامەو ڕێنماییانە بڕۆین كە بۆ میوانەكان دیاری كراون، بە بێ مۆڵەت وەرگرتن هیچ كارێك لەو جێگەی كە میوانین تێیدا ئەنجام نەدەین، چاكەی خاوەن ماڵیش بەچاكە نەك بە خراپە و ناپاكی وەڵام بدەینەوە، بەڵكو ئەركی سەرشانمانە چاكەو ڕەوشتی جوان نیشان بدەین و هەوڵیش بدەین شوێنەوار و ناوبانگێكی جوان لە دوای خۆمان بەجێ بهێڵێن و هیچ كار و ڕەفتارێكی نەشیاوو ناپەسەندمان لێ دەنەكەوێت لە كاتی میواندارییەكەدا
لەماوەی ڕابردوودا هەموو دنیا شاهێدی یەكێك لە دڕندانەترین ستەمەكانی جولەكە و هاوكارەكانیان دژ بە مرۆڤایەتی بەگشتی و ئیسلام بە تایبەتی بوون، غەززە بوو بە هێمایەك بۆ مەزڵومی و بێ كەسی و بەجەستەیەكی خوێناوی چووە نێو مێژووەوە بۆ ئەوەی شایەتێكی ڕاستگۆ و ڕاستەقینەی دونیا و دواڕۆژ بێت لەسەر ستەمێك كە بەهۆی دینەكەی بەسەریدا دێت و لە مێژوودا وێنەی كەمە.
ڕووداوەكانی غەززە پەردەی لەسەر هەموو دروشمەكانی ڕۆژئاوا هەڵماڵی وهەموو دەمامكەكانی لە ڕوخساریان خستنەخوارەوە وسەلماندی كە ئەوان خاوەن شارستانییەتێكی مادی وەحشیگەرا و دڕندەن وبەتاڵن لە هەموو بەهایەكی ڕەوشتی و مرۆیی و ئەوەندەشی كە ڕاستگۆبن تێێدا تەنها پەیوەستە بە هاوڵاتی و شوێنكەوتووانی خۆیانە نەك بۆ مرۆڤایەتی بەگشتی.
وەكو چۆن ئەم شارستانییەتەی ئێستایان سەرەتای درووست بوونی لە سەر كەللەسەری بێ تاوانەكان دامەزرا و لەسەر بنەمای قڕكردن و لەنێوبردن وچەوساندنەوەی میللەتە لاوازەكان بوو، ئێستاش بەهەمان شێوە تینوێتی ئەوان بۆ خوێنی گەلان و بەتایبەتی موسوڵمانان هێشتا نەشكاوە و بە شێوەیەكی هستیریایی پەرۆشن هەموو هەلێك بۆ جێبەجێكردنی ئەو ئامانجە بقۆزنەوە.
ئەوەی بە تیۆری لەسەر غەدر وستەم و خیانەتی جولەكە و موشریك و مونافیقەكان لە قورئان و لە فەرموودەو سیرە و لە كتێبەكانی مێژوودا دەمانخوێندنەوە، من وەكو تەمەنی خۆم و ئەوەی لە بیرم بێت لە ڕووداوەكانی بۆسنەو هەرسكدا بینیمان و خاڵە هاوبەشەكانی ئەم دوو وێرانكاری و كوشتارگەیە بە ڕوونی دەبینم، بەڵام بە ڕوونتر و بە كردەیی و بەبەرجەستەكراوی لە ڕووداوەكانی ئێستای غەززەشدا بینیمان، ئەوەشی دەربارەی تابوری پێنجەم و شەشەم لە كتێبەكاندا دەمانخوێندەوە ئەویشمان بەبەرجستەكراوی و بەچاوی سەرمان بینی.
غەززە بەم كارەساتەی كە بەسەریدا هات ودێت، بەو هەزاران منداڵ پیر و وئافرەت و گەنجانەی كە بەناحەق لێی كوژران ودەكوژرێت، بەو وێرانكاری وكاولكارییە بێ وێنەیەی كە تێیدا ئەنجامدرا ودەدرێت، چەند ڕاستییەكی تاڵی لە واقیعی ئەمڕۆدا سەلمان:
- لە تاڵترینیان دەستەوسانی و بێ دەسەڵاتی موسوڵمان بوو كە بەو ژمارە زۆرەی لە جیهاندا هەیانە هیچیان پێ ناكرێت بۆ براوخوشكەكانیان لە غەززە.
- هەروەها سەلماندی كە سەرانی سیاسەت و سەربازی و ئابووری سەرزەوی سەرەڕای نانكۆكییە قوڵەكانیان بەڵام تاكە پرسێك كە لەسەری كۆك بن و یەك دەست و یەك هەڵوێستن بن تێیدا: لەناوبردنی موسوڵمانانە.
- هەروەها ڕووداوەكانی غەززە گومانێكی نەهێشت لەوەی سەرانی دەوڵەتە عەرەب و جیهانی بەناو ئیسلام هەمویان یان ئەڵقە لە گوێ و بەكرێگرتەی جولەكە و ڕۆژئاوان، یان لە پێناو بەرژەوەندی و فرۆشتنی نەوت و بوژانەوەی ئابوری، نەك غەززە هەموو موسوڵمانان لە یەك ڕۆژدا تیابچن ئەوان باكیان نییە و بە وشەیەكیش ئامادە نین بەرگرییان لێ بكەن.
غەززە بە تێچوویەكی سەخت و خوێناوی، بوو بە دەستە خوشكی كارەساتبار وهاوشێوە ستەم لێكراوكانی تری لە مێژوودا، بەسەرهاتی غەمگین و ناخ هەژێنەكانی بەسترایەوە بە شارو شوێنە مەنكوبەكانی وەكو بەغدا كاتێك مەغۆلەكان وێرانیان كرد و خەڵكەكەیان كوشت، بۆسنە و هەرسك وئەو ستەمە ناخ هەژێنەی كە سڕبەكان بەسەریاندا هێنا، لە سربرنيتسا وسەراییڤۆ، قەتڵوعامەكانی موسوڵمانانی ڕۆهێنگا لە میانمار و لە زۆر جێگەی تری ئەم سەر زەوییەدا كە جولەكە و نەساڕاكان و پاشكۆكانیان لە جەورو ستەم پڕیان كردووە.
لە ئێستادا جیهان لە ئەوپەڕی ناخۆشیدایە، چونكە لێوان لێو بووە لەستەم، خراپە و فەساد وستەم باڵی ڕەشی بەسەر هەموو شتێكدا ڕاكێشاوەو وشكانی و دەریاكانیشی گرتووەتەوە...
ئەوەی لەم سەردەمەدا دەگوزەرێت لە دژایەتی زەق و ڕاشكاوانە بەرانبەر موسوڵمانان كە تەنها باجی موسوڵمان بوونیانی خۆیان دەدەن، لە درێژایی مێژوودا وێنە وهاوشێوەی نەبووە.
إحسان برهان الدین
12 جمادى الأول 1445
1- لە كاتی كتێب كڕیندا گرینگی بە جۆر و ناونیشانی باش بدە، نەك هەر مەبەستت ئەوە بێت بڕێكی زۆر لە كتێب بكڕیت وكۆیان بكەیتەوە.
2- لە پێشانگاكانی كتێبدا ئەگەر زۆرێكیش نەبێت هەندێ لە خانەی بلاوكردنەوەكان و كتێبخانەكان نرخی زیاتر لە شاییستەی كتێبكەت پێ دەڵێن، بۆیە لەوە شەرم مەكە كە داوای كەم كردنەوەی نرخی كتێبەكە بكەیت.
3- هەندێ كتێب و سەرچاوە بەناوبانگەكان لەلایەن زۆر لە كتێبخانەكانەوە چاپ دەكرێن، بۆیە باشترە پەلە نەكەیت لە كڕینیان تاكو بە باشترین چاپ و بە هەرزانترین نرخ دەستت دەكەوێت.
4- تاكو پێت دەكرێت پارە بە كتێبێك مەدە كاغەزو بەرگی لە جۆری عادی وخراپ بێت، چونكە ئەو جۆرە كتێبانە بەرگە ناگرن و دوای ماوەیەك تێكدەچن و خوێندنەوەشیان زۆر ناخۆشە، بە پێچەوانەی ئەو كتێبانەی كە چاپەكەیان نایابە.
5- هەندێ (دار نشر) بەتایبەتی چەند دانەیەك لە میسرییەكان، لە كواڵیتی وجۆری كتێبدا ناوبانگیان باش نییە، با كتێبەكانیشیان هەرزان بێت، خۆتیان لێ بەدوور بگریت باشترە، چونكە كتێبەكانیان هەر بەناو كتێبن و لە خراپترین مەواد درووستی دەكەن.
6- ئەگەر توانای مادیت باش بوو، حەزو بایەخدانیشت بە پێكهێنانی كتێبخانە هەبوو، ئەو هەلە لەدەست مەدە و كتێب و سەرچاوە گرنگەكان بكڕە با لە قۆناغی ئێستەشتدا نەتوانیت بیانخوێنیتەوە، هەر ڕۆژگارێك دێت خۆت یان كەسانی تر لێی سودمەند بن، چونكە كتێب وەكو گەوهەرە بەڵام بۆ كەسێك كە قەدری بزانێت.
7- ئەگەر خاوەن كتێبخانەیەكت نەناسی بە شەخسی كە خۆی كەسێكی ڕاستگۆیە و جێگای متمانەیە، بە هەموو كەسێك باوەڕ مەكە لەمەسەلەی داشكانداندا، چونكە كەس ماڵی خۆی بە زەرەر نافرۆشێت و هەندێ جار لە ژێر پەردەی داشكاندندا خەڵەتاندن و حاڵەتی قۆستنەوەی ئەو جۆرە كۆبوونەوانە بە شێوەیەكی خراپ بەكار دەبرێت.
8- پێش ئەوەی بڕیاری كرینی كتێبێك بدەیت، ئەگەر پێشتر بۆت ئاشنا نەبوو كتێبەكە، پێڕستەكەی و بابەتە سەرەكییەكانی هەندێ تەماشا بكە، یان ئەو نووسینەی كە لە بەرگی پشتەوەی كتێبەكان دەنووسرێن بخوێنەرەوە، بەڵكو ئاساییە ئەگەر پرسیار لە كەسێك بكەیت شارەزایی لە كتێب و نووسەرەكەی هەبێت وڕاوێژی پێ بكەیت.
9- هەمیشە بنەمای كتێب كڕین و پێوەرەكەی لەلات با باشی و گرنگی ناونیشانەكەی بێت نەك كۆكردنەوەی كتێب بە شێویەكی هەڕەمەكی، كۆمەڵە كتێب و سەرچاوەیەكی بایاب و باش و پێویستت هەبێت، لەوە باشترە سەدان كتێبی بێ سەروبەر و بێ هەبوونی مەنهەجییەت و بەرنامە لە كتێبخانەكەتدا بێت.
10- وەسفی كتێب و تەزكیە كردنی نووسەر لە هەموو كەسێك وەرمەگرە، بۆ ئەوەو بۆ هەموو شتێكی تریش هەوڵ بدە پێوەری عەقیدە پاكی بكەیتە پێورەێكی سەرەكی لەلات، هەروەها لە كەسی پسپۆڕ و شارەزا لەو بوارەدا قسە وەربگرە، چونكە هەندێك هەن لەبەر ئامانجی جۆراجۆر وەسفی كتێبێك یان نووسەرەكەی دەكەن، نابێت بەبێ بەڵگە بكەویتە ژێر كاریگەرییانەوە ولەسەر ئەو ڕیكلامانە كتێب بكڕیت.
11- زۆر جار ئەو كتێبانەی كە بەبێ بەرانبەر یان زۆر هەرزان دەفرۆشرێن هۆكارێك هەیە لە پشتی ئەو كارەوە ولەوەرگرتنیان پەلە نەكەیت باشترە،، هەرچیت پێ درا یان بەهەرزان كەوتە پێش چاوت مەرج نییە بیخەیتە ناو هەگبەی كتێبەكانتەوە لە پێشانگا.
12- لەگەڵ جەختكردنەوەمان لەسەر گرنگی و تۆكمەیی و باشی چاپەكە، هاوكات جەخت لەسەر ئەوەش دەكەینەوە كە بە جوانی و ڕەنگاوڕەنگی كتێب هەڵمەخەڵەتێ، هەندێ جار ئەوە ڕێگایەكی بزنسە بۆ ڕەواجدان بە هەندێ كتێب كە ئەگەر بەو ڕازاندنەوانە نەبیت نافرۆشرێت.
13- هیچ كێبێك مەكڕە تاكو سەیرێكی فیهریست و سەرەباسەكانی دەكەیت، هەروەها لە سەلامەتی لاپەڕەكانیش ورد بەرەوە ودڵنیابەرەوە، جاری وا هەیە هەندێك لاپەڕەی كتێبەكان دڕاوە یان ژمارەی لاپەرەكانی هەڵەیە یان هەندێ لاپەڕەی سپییە و لكاون بەیەكەوە و شتی لەو جۆرە، ئەو حاڵەتانە لە خانە بەناوبانگەكانی بڵاوكردنەوەشدا هەر ڕوودەدات.
14- كتێبی زۆر قەبە و گەورە ئەگەرچی هەندێ جار كۆكەرەوەیە بۆ زۆر بابەت و سوودی خۆی هەیە، بەڵام بە گشتی كتێبێكی عەمەلی و باش نییە، بۆ هەڵگرتن و بۆ خوێندنەوە خۆش نییە، بۆیە بەڕای من ئەو جۆرە كتێبانە نەكڕیت باشترە.
15- باشترە كە دەچێت بۆ پیشانگایەكی كتێب، ئەگەر خۆت شارەزایی باشت لە ناسینی سەرچاوەو نووسەرەكان نەبێت، باشترە بە ڕاوێژكردن بە كەسانی شارەزا پێشتر لیستێك لەو كتێبانەی كە پێویستن و شارەزایان ئامۆژگاری كڕینیان دەكەن ئامادە بكەیت، بۆ ئەوەی لەوێ كاتت بە فیڕۆ نەچێت و ڕاستەوخۆ بچیتە جێگای مەبەست.
16- تەحقیق ولێكۆڵینەوە گەلێك گرنگە بۆ كتێب، بۆیە تاكو پێت دەكرێت كتێب بە بێ تەحقیق و تخریج و خزمەتكردنی زانستی مەكڕە.
17- ئەوانەی كە كتێبخانەكانیان گەورەیە باشترە پێش ڕۆیشتن بۆ پێشانگای كتێب سەیرێكی كتێبخانەكانیان بكەن، لەلایەكەوە بۆ ئەوەی بزانن چییان نوقسانە و لەلایەكی ترەوە نەوەك كتێبێك بكڕن كە خۆیان هەیان بێت و پێی نەزانن ودووبارە بیكڕنەوە.
18- گرنگە كتێبی مناڵت لەبیر نەچێت و كتێبێك بزانیت بۆ منداڵەكەت لەڕووی دینی و دونیایی بەسوودە بۆی بكڕیت، هەم دڵی خۆش دەكەیت و هەم سوودی پێ دەگەیەنیت.
19- لە پاش كڕینی كتێبەكەت، كارێكی خراپ نییە كە ناوو ئیمزاو بەروار و جێگای كڕینی كتێبەكە بە بچووكی لە سووچێكی لاپەڕەی یەكەمەوە بنووسیت، خۆم لە یەكەم كتێبمەوە لە ژیانمدا كڕیم كە پەندەكانی پیرەمێرد بوو لە ساڵی 1983 كاتێك لە پۆلی یەكەمی ناوەندی بووم، تاكو دوا كتێب كەلەم ماوەی پێشوودا كڕیم بەناونیشانی (المسلمون والحضارة الغربیة)، هەمیشە ئەو كارەم كردووە، ئێستاش لەلایەكەوە یادگارییەكی خۆشە و لەلایەكی ترەوە پۆلێنكردنێكە بۆ زنجیرەی مێژوویی كڕینی كتێب لە ژیانمدا.
20 - هەر كتێبێكت كڕی هەمیشە وپێش دەست پێكردن بە خوێندنەوەی داوا لە الله بكە فێربوونی زانستەكانیت بۆ ئاسان بكات و بپاڕێرەوە كە خوێندنەویت بۆ بكات بە عیبادەت و ئەوەش لە بارێكدا نیەتێكی باش و پاكت لە خوێندنەوەیدا هەبێت، لە لوتف و بەزەیی الله بەدوور نییە ئەو چاكەت لەگەڵدا بكات.
إحسان برهان الدین
11 جمادى الأول 1445